Нормативтік құжаттар - Жамбыл обласы Сарысу ауданы "Мұхтар Әуезов атындағы мектеп-гимназиясы" КММ http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/ ru Нормативтік құжаттар - Жамбыл обласы Сарысу ауданы "Мұхтар Әуезов атындағы мектеп-гимназиясы" КММ DataLife Engine 2004 жылғы 9 шілдедегі №591 заңы http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2103-2004-zhyly-9-shldedeg-591-zay.html http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2103-2004-zhyly-9-shldedeg-591-zay.html Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы
Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі N 591 Заңы.

 
 
      МАЗМҰНЫ
      Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "жеке профилактикалық жұмыс", "Жеке профилактикалық жұмыс", "жеке профилактикалық жұмысты", "Жеке профилактикалық жұмысты" деген сөздер тиісінше "жеке профилактикасы шаралары", "Жеке профилактикасы шаралары", "жеке профилактикасы шараларын", "Жеке профилактикасы шараларын" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
 
 
       Осы Заң кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу жөнiндегi мемлекеттiк органдар қызметiнiң құқықтық, экономикалық және әлеуметтiк негiздерiн айқындайды. 
 1-тарау. Жалпы ережелер
1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар 
       Осы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады: 
       1) әлеуметтік оңалту - кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесінің органдары мен мекемелері жүзеге асыратын арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағанды құқықтық, әлеуметтік, дене бітімі, психикалық, педагогикалық, моральдық және (немесе) материалдық жағынан қалпына келтіруге бағытталған шаралар кешені; 
       2) Алынып тасталды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
       3) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу (бұдан әрі - кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы) - кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз, панасыз қалудың және қоғамға жат іс-әрекеттердің алдын алуға, оларға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтауға және жоюға бағытталған, кәмелетке толмағандармен, кәмелетке толмағандардың оларды тәрбиелеу, оқыту немесе бағып-күту жөніндегі міндеттерін орындамайтын не олардың мінез-құлқына теріс әсер ететін ата-аналарымен немесе басқа да заңды өкілдерімен, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат іс-әрекеттер жасауға тартып жүрген өзге де адамдармен жеке профилактикасы шараларын қоса жүзеге асыратын құқықтық, педагогикалық және өзге де шаралар жүйесі; 
       4) кәмелетке толмағанды бағып-күту - кәмелетке толмағанның ата-анасының немесе басқа да заңды өкілдерінің оның толыққанды дамуы, оның мүліктік және мүліктік емес құқықтары мен мүдделерін және мемлекеттік ең төмен әлеуметтік стандарттарды қорғау үшін жағдай жасауы; 
      5) кәмелетке толмағанды тәрбиелеу - балаға қоғамда қалыптасқан және оның рухани, дене бітімі, имандылық, психикалық, мәдени, зияткерлік жағынан дамуына және әлеуметтік ортаның теріс ықпалынан қорғауға бағытталған мінез-құлық ережелері мен нормаларын дарыту жөніндегі ата-анасының немесе басқа да заңды өкілдерінің, сондай-ақ мемлекеттік органдар қызметкерлерінің тарапынан оған әсер ететін үздіксіз процесс;
      6) қадағалаусыз қалған бала - ата-анасының немесе олардың заңды өкілдерінің, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды қадағалауды жүзеге асыруға міндетті оқыту, тәрбиелеу және өзге де мекеме педагогтарының, тәрбиешілерінің және басқа да қызметкерлерінің тарапынан оны тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөніндегі міндеттерді орындамауы немесе тиісінше орындамауы салдарынан не оның үйден немесе баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдардан өз бетімен кетуі салдарынан мінез-құлқына бақылау болмаған кәмелетке толмаған бала;
      7) қадағалаусыз қалу - кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтар жасауына ықпал ететін, олардың мінез-құлқы мен тұрмыс жағдайына тиісінше бақылаудың жоқтығымен сипатталатын әлеуметтік құбылыс;
       8) Алынып тасталды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
      9) панасыз қалған бала - тұрғылықты жері жоқ қадағалаусыз қалған бала;
       10) тұрмысы қолайсыз отбасы - кәмелетке толмағандардың ата-анасы немесе заңды өкілдері оларды тәрбиелеу, оқыту, бағып-күту жөніндегі өз міндеттерін орындамайтын және (немесе) олардың 
      мінез-құлқына теріс әсер ететін отбасы.
      Ескерту. 1-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.07.10 № 176-IV, өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.04.29 № 272-IV; 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 2-бап. Қазақстан Республикасының кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы туралы заңдары
      1. Қазақстан Республикасының кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы туралы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
       2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады. 
3-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк саясат 
      1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк саясат құқықтық саясаттың бiр бөлiгi болып табылады және ол кәмелетке толмағандар үшiн құқықтық және әлеуметтiк кепiлдiктер жасау, кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалу профилактикасының жүйесiн құрайтын органдар мен мекемелердi материалдық-техникалық, қаржылық, ғылыми-әдiстемелiк және кадрлармен қамтамасыз етудi қамтиды.
      2. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк саясат:
      1) заңдылық;
      2) кәмелетке толмағандарға iзгiлiкпен қарау;
      3) отбасын қолдау;
      4) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы шараларын қолданудағы кешендiлiк;
      5) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандармен жеке жұмыс жүргiзу;
      6) құпиялылық;
      7) ғылыми негiздiлiк;
      8) жүйелiлiк принциптерi бойынша жүзеге асырылады.
      3. Мемлекеттiк саясаттың мақсаты:
      1) балалардың дене бiтiмi, зияткерлiк, рухани және имандылық дамуына, оларды патриоттыққа, азаматтыққа және бейбiтшiлiк сүйгiштiкке тәрбиелеуге, сондай-ақ баланың қоғам мүдделерiмен, мемлекет халықтарының дәстүрлерiмен, ұлттық және әлемдiк мәдениеттiң жетiстiктерiмен ұштасқан жеке басын тәрбиелеуге ықпал ету;
      2) девиантты мiнез-құлықты балаларды әлеуметтік оңалту және кәмелетке толмағандардың құқықтық санасы мен құқықтық мәдениетiн қалыптастыру жөнiндегi мақсатты жұмысты қамтамасыз ету;
      3) кәмелетке толмағандармен жеке профилактикасы шаралары жүргiзу үшiн құқықтық негiздердi қалыптастыру;
      4) кәмелетке толмаған баланың ата-анасымен және басқа да заңды өкiлдерiмен өзара қарым-қатынас жасау;
      5) балаларды оқыту, тәрбиелеу, емдеу, спорт және өзге де мекемелерінің тиісті дәрежеде жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
      6) кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн бұзғаны үшiн жауапкершiлiктi белгiлеу;
      7) қызметi әлеуметтiк тапсырыстар беру және Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес өзге де шаралар арқылы кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жөнiндегi шараларды жүзеге асырумен байланысты коммерциялық емес ұйымдарды мемлекеттiк қолдау арқылы жүзеге асырылатын кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы болып табылады.
      Ескерту. 3-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
4-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк органдардың негiзгi мiндеттерi 
      Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк органдардың негiзгi мiндеттерi:
      1) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз, панасыз қалудың және қоғамға жат iс-әрекеттердiң алдын алып, олардың жасалуына ықпал ететiн себептер мен жағдайларды анықтау және жою;
      2) кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды қамтамасыз ету;
      3) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды әлеуметтiк оңалту;
      4) кәмелетке толмағандардың заңға мойынсұнушылық мiнез-құлқын қалыптастыру;
      5) кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат iс-әрекеттер жасауға тарту фактiлерiн анықтап, жолын кесу;
       6) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу жөнiндегi заңды тұлғалардың қызметiн үйлестiру болып табылады. 
      Ескерту. 4-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV; 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен. 
 
 
 5-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк реттеу 
      Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк реттеудi Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасының Үкiметi, орталық атқарушы органдар, сондай-ақ жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар жүзеге асырады.
      Ескерту. 5-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2011.07.05 № 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
 
 
 6-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалу профилактикасының жүйесi 
      1. Кәмелетке толмағандардың арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу жүйесiне iшкi iстер, білім беру, денсаулық сақтау органдары, халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясатты iске асыруды үйлестiретiн мемлекеттік орган, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар, кәмелетке толмағандардың iстерi және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссиялар және өз құзыретi шегiнде өзге де мемлекеттік органдар кiредi.
      2. Iшкi iстер, білім беру, денсаулық сақтау органдарында және жергiлiктi атқарушы органдарда Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен кәмелетке толмағандардың арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жөніндегі жекелеген функцияларды жүзеге асыратын мекемелер құрылуы мүмкiн.
      3. Өзге ұйымдар кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар, қадағалаусыз және панасыз қалу жағдайының профилактикасына Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен қатысады.
      Ескерту. 6-бапқа өзгеріс енгізілдi - ҚР 2012.01.18 № 547-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
   2-тарау. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттік органдар мен мекемелердің функциялары және өкілеттіктері
7-бап. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құзыретi 
      Қазақстан Республикасының Үкiметi:
      1) мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттары мен оны жүзеге асыру жөнiндегi шараларды әзiрлейдi;
      2) кәмелетке толмағандардың әлеуметтiк қорғалу жүйесiн айқындайды;
      3) кәмелетке толмағандардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн сақтау және қорғау, бала құқықтарын қорғау жөнiндегi мiндеттердi жүзеге асыратын ұйымдардың желiсiн дамыту жөнiндегi шараларды әзiрлейдi және iске асырады;
      4) алып тасталды – ҚР 30.12.2024 № 148-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
       4-1) алып тасталды – ҚР 30.12.2024 № 148-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
 
 
       5) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      6) өзіне Қазақстан Республикасының Конституциясымен, заңдарымен және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелген өзге де функцияларды орындайды.
      Ескерту. 7-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.07.05 № 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 № 124-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2024 № 148-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
8-бап. Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың құзыретi 
      1. Жергiлiктi өкiлдi органдар өз құзыретi шегiнде:
      1) жергiлiктi бюджеттердi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасына арналған шығыстар бөлiгiнде бекiтедi және олардың атқарылуын бақылайды;
      2) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссиялардың құрамын бекiтедi;
      3) Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қамтамасыз ету жөнiндегi өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асырады.
       2. Жергiлiктi атқарушы органдар кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы өз жұмысын жергiлiктi мемлекеттiк басқару деңгейлерiне сәйкес және Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген құзыретi шегiнде ұйымдастырады.
      3. Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдары:
      1) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссиялардың дербес құрамын бекiту үшiн тиiстi мәслихаттарға ұсынады және олардың жұмысын ұйымдастырады;
      2) өңiрлiк медициналық-әлеуметтік есепке алуды жүргiзедi;
      3) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жұмысқа орналастыру және тұрмыстық жағдайын жасау, өзге де көмектер көрсету жөнiндегi шараларды қолданады;
      4) қызметтерi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы, жасөспiрiмдердiң салауатты өмiр салтын насихаттау, құқықтық сауаттылығын арттыру жөнiндегi шараларды жүзеге асыруға байланысты коммерциялық емес және өзге де ұйымдарға ұйымдастырушылық-әдiстемелiк көмек көрсетедi;
      4-1) Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен бейімдеу орталықтарында үш жастан он сегiз жасқа дейiнгi қадағалаусыз және панасыз қалған кәмелетке толмағандарды, ата-анасының немесе оларды алмастыратын адамдардың қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмағандарды, өміріне немесе денсаулығына тікелей қатер төнген кезде қорғаншылық және қамқоршылық органы ата-анасынан (олардың біреуінен) немесе оларды қамқорлығына алған басқа да адамдардан алып қойған кәмелетке толмағандарды, арнаулы білім беру ұйымдарына жіберілетін кәмелетке толмағандарды, сондай-ақ әлеуметтік бейімсіздікке және әлеуметтік депривацияға алып келген қатыгездікпен қарау салдарынан арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды күтіп-бағады;
      4-2) Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен арнаулы білім беру ұйымдарында он бiр жастан он сегiз жасқа дейiнгi девиантты мiнез-құлықты кәмелетке толмағандарды күтіп-бағады;
      5) кәмелетке толмағандар үшiн, оның iшiнде бала құқығын қорғау жөнiндегi мiндеттердi жүзеге асыратын ұйымдардың әлеуметтiк инфрақұрылымының қалыптасуын қамтамасыз етедi және олардың қызметтерiнiң мониторингiн жүргiзедi.
      4. Аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi атқарушы органдары:
      1) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссиялардың дербес құрамын бекiту үшiн тиiстi мәслихаттарға ұсынады және олардың жұмысын ұйымдастырады;
      2) дербес медициналық-әлеуметтік есепке алуды жүргiзедi;
      3) кәмелетке толмағандарға арналған әлеуметтiк инфрақұрылымның қалыптасуына жәрдемдеседi;
      4) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жұмысқа орналастыру және оларға тұрмыстық жағдай жасау, өзге де көмек көрсету жөнiндегi шараларды қолданады;
      5) қызметтерi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы, жасөспiрiмдердiң салауатты өмiр салтын насихаттау, құқықтық сауаттылығын арттыру жөнiндегi шараларды жүзеге асыруға байланысты коммерциялық емес және өзге де ұйымдарға ұйымдастырушылық-әдiстемелiк көмек көрсетедi.
      Ескерту. 8-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 № 124-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
9-бап. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегі комиссиялар 
      1. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссия кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк органдар мен мекемелердің қызметiн үйлестiрудi қамтамасыз ететiн тұрақты жұмыс iстейтiн алқалы орган болып табылады.
      2. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi ведомствоаралық комиссия – балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органның жанынан, ал облыстық, қалалық, аудандық – қалада, аудандық комиссиялар тиiстi жергiлiктi атқарушы орган (әкiмдiк) жанынан құрылады.
      3. Қажет болған жағдайда кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссия аудан орталығынан едәуiр қашықтықта орналасқан кент, ауыл, ауылдық округ әкiмi жанынан құрылуы мүмкiн. Кент, ауыл, ауылдық округ әкiмi жанындағы кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияның аудандық комиссияның құқықтары мен мiндеттерi болады. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi кенттiк, ауылдық, ауылдық округтiк комиссияны құру туралы шешiмдi облыс әкiмдiгi қабылдайды, ал оның дербес құрамын тиiстi ауданның мәслихаты бекiтедi.
      4. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссия төраға, төрағаның орынбасары, комиссия мүшелерi және хатшы құрамында құрылады. Тиісті әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктің әкімі басқаратын кенттік, ауылдық комиссияны және ауылдық округ комиссиясын қоспағанда, тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк әкiмiнің орынбасары комиссия төрағасы болып табылады. Хатшы тиісті мемлекеттiк органның аппаратында штаттық лауазымды атқарады.
      5. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияның құрамына тиiстi мәслихаттардың депутаттары, iшкi iстер, бiлiм беру, мәдениет, денсаулық сақтау, әдiлет органдарының, жұмыспен қамту, қамқоршылық пен қорғаншылық мәселелерi жөнiндегi уәкiлеттi органның, кәмелетке толмағандардың арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасына мүдделi қоғамдық және өзге де ұйымдардың өкілдері кіреді.
      6. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссиялар өз құзыретi шегiнде:
      1) кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау және қалпына келтiру, кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтардың жасалуына ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау және жою, балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу, кәмелетке толмағандарды зорлық-зомбылықтан және қатыгездікпен қараудан, кәмелетке толмағандар арасындағы қоғамға жат әрекеттерден қорғау жөнiндегi шараларды жүзеге асырады;
      2) мемлекеттiк органдардың кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың, кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың және қатыгездікпен қараудың профилактикасы, оларды әлеуметтік оңалту жөніндегі қызметін жетілдіруге бағытталған бағдарламалар мен әдiстемелердi әзiрлейдi;
      3) баланың құқықтарын қорғау жөнiндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдарда кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту, күтіп-бағу жағдайларын бақылауды қамтамасыз етуге қатысады;
      4) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының, сондай-ақ кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың және қатыгездікпен қараудың жай-күйiн зерделейдi және осы мәселелер бойынша әлеуметтік зерттеулер жүргiзудi ұйымдастырады;
      5) баланың құқықтарын қорғау жөнiндегi функцияларды жүзеге асыратын ұйымдар желiсiн дамытуға жәрдем көрсетеді және олардың қызметiнiң мониторингiн қамтамасыз етедi;
       6) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың, кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың және қатыгездікпен қараудың профилактикасымен айналысатын органдар мен ұйымдардың оң жұмыс тәжiрибесiн жинақтап қорытады және таратады, оларға әдiстемелiк және практикалық көмек көрсетедi; 
      7) мүдделi мемлекеттiк органдар басшыларының кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың, кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың және қатыгездікпен қараудың профилактикасы, олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау және қалпына келтіру жөнінде жүргiзген жұмыстары туралы есептерiн тыңдайды және жетекшiлiк ететiн мәселелер бойынша олардың арасында ақпарат алмасуды ұйымдастырады;
      8) кәмелетке толмағандарды арнаулы бiлiм беру ұйымдарына және ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарына жiберу мәселелерi бойынша сотқа материалдар дайындауға қатысады;
      9) қылмыстық-атқару жүйесiнiң мекемелерiнен босатылған не арнаулы бiлiм беру ұйымдарынан және ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарынан оралған кәмелетке толмағандарды жұмысқа және тұрмыста орналастыруда, сондай-ақ өмірлік қиын жағдайда жүрген кәмелетке толмағандарды әлеуметтiк оңалту жөнiндегi өзге де функцияларды жүзеге асыруда мүдделi органдардың қызметiн үйлестiреді;
      10) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың, кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың және қатыгездікпен қараудың профилактикасы жөнінде жүргiзiлген жұмысты бұқаралық ақпарат құралдарында жариялауды ұйымдастырады;
      11) кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі төмен тұрған комиссиялардың қызметіне мониторингті жүзеге асырады;
      12) кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі төмен тұрған комиссиялардың қызметін үйлестіреді.
       7. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияларды құру тәртiбi және олардың қызметiн ұйымдастыру Қазақстан Республикасының заңдарымен айқындалады. 
      Ескерту. 9-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV; 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен; 03.07.2013 № 121-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
10-бап. Iшкi iстер органдарының құзыретi
      Iшкi iстер органдары өз құзыретi шегiнде:
       1) осы Заңның 19-бабы 1-тармағының 1) - 12) тармақшаларында аталған кәмелетке толмағандарды, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту, бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн орындамайтын және (немесе) олардың мiнез-құлқына терiс әсер ететiн олардың ата-аналарын немесе заңды өкiлдерiн анықтайды, есебiн жүргiзедi және оларға қатысты жеке профилактикасы шаралары жүргiзедi;
      2) кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар, қоғамға қарсы iс-әрекеттер жасауға тартатын не балаларға қатысты басқа да құқыққа қарсы ic-әрекеттер жасайтын адамдарды, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн орындамайтын немесе тиiсiнше орындамайтын, не олардың мiнез-құлқына терiс әсер ететiн кәмелетке толмағандардың ата-аналары мен заңды өкiлдерiн, педагогтарды, тәрбиешiлердi, оқу, тәрбие және кәмелетке толмағандарды қадағалауды жүзеге асыруға мiндеттi өзге де мекеменiң басқа да қызметкерлерiн анықтайды және оларды Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа тарту жөнiнде шаралар қолданады;
      3) кәмелетке толмағандар жасаған немесе олардың қатысуымен жасалған қылмыстық және әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы арыздар мен хабарламаларды белгiленген тәртiппен қарайды және оларға
      итермелейтiн себептер мен жағдайларды жою жөнiнде шаралар қолдану туралы ұсыныстар енгiзедi, олардың орындалуын бақылауды қамтамасыз етедi;
      4) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды мемлекеттiк мекемелерге жiберуге немесе кәмелетке толмағандарды қамқоршылыққа немесе қорғаншылыққа алуды ресiмдеуге жәрдемдеседi;
      5) арнаулы бiлiм беру ұйымдарына және ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарына жiберiлетiн кәмелетке толмағандарға қатысты материалдарды дайындауға қатысады;
      6) пробация қызметінің есебінде тұрған кәмелетке толмағандардың өмір салтына және мінез-құлқына бақылау жасауды қамтамасыз етеді;
      7) балаларды тәрбиелеу, оқыту және бағып-күту бойынша өз мiндеттерiн орындамайтын және (немесе) олардың мiнез-құлқына керi әсер ететiн, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 74-бабының тәртiбiмен жазасын өтеу кейiнге қалдырылған сотталған әйелдерге қатысты материалдарды дайындайды;
      8) кәмелетке толмағандардың қадағалаусыз, панасыз қалуы, құқық бұзушылықтары туралы және қоғамға жат iс-әрекеттерi, оған итермелейтiн себептер мен жағдайлар туралы мүдделi органдар мен мекемелердi хабардар етедi;
      9) кәмелетке толмағандарды, олардың ата-аналарын және басқа заңды өкiлдерiн құқықтық тәрбиелеуде бiлiм беру органдарына жәрдемдеседi;
      10) он сегіз жасқа толмаған және қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаған адамдарды оқшаулау қажет болса, арнаулы мекемелерде ұстайды.
      Қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толмаған және қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаған, сондай-ақ ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберілетін кәмелетке толмағандар сот шешімі заңды күшіне енгенге дейін ата-аналарына, оларды тәрбиелеу жөніндегі міндеттер заңмен жүктелген қорғаншыларына, қамқоршыларына және өзге де адамдарға беріледі;
      11) кәмелетке толмағандарды ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарына ішкі істер органдары қызметінің барысында ұсталған, үш жастан он сегiз жасқа дейiнгi қадағалаусыз және панасыз қалған балаларды, сондай-ақ уақтылы орналастыру мүмкіндігі болмаған жағдайда ата-анасының немесе оларды алмастыратын адамдардың қамқорлығынсыз қалған балаларды жеткізеді;
      12) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      Ескерту. 10-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.01.18 № 547-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 18.04.2017 № 58-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
11-бап. Кәмелетке толмағандарды бейiмдеу орталықтары
      1. Кәмелетке толмағандарды бейiмдеу орталықтары (бұдан әрi – Орталық):
      1) ата-анасын немесе басқа да заңды өкiлдерiн анықтау және оларға беру үшiн үш жастан он сегiз жасқа дейiнгi қадағалаусыз және панасыз қалған;
      2) уақтылы орналастыру мүмкiндiгi болмаған жағдайда ата-аналарының немесе оларды алмастырушы адамдардың қамқорлығынсыз қалған, сондай-ақ олардың өмiрiне немесе денсаулығына тiкелей қауiп төнген кезде қорғаншылық және қамқоршылық органы ата-анасынан (олардың бiреуiнен) немесе оларды қамқорлыққа алған басқа да адамдардан алып қойған;
      3) арнаулы бiлiм беру ұйымдарына жiберілетін;
      4) әлеуметтік бейімсіздікке және әлеуметтік депривацияға әкеп соққан қатыгездікпен қарау салдарынан арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды қабылдауды және уақытша ұстауды қамтамасыз ететін, білім беру органдарының қарамағындағы ұйымдар болып табылады.
      2. Кәмелетке толмағандарды Орталыққа орналастыруға:
      1) осы баптың 1-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген кәмелетке толмағандарға қатысты - соттың қаулысы;
      2) осы баптың 1-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көрсетілген кәмелетке толмағандарға қатысты - қорғаншылық және қамқоршылық органының қаулысы;
      3) осы баптың 1-тармағының 4) тармақшасында көрсетілген кәмелетке толмағанды жеткізген адамның өтініші негіздер болып табылады.
      3. Түнгi уақытта, демалыс немесе мереке күндерi, сондай-ақ өзге де ерекше жағдайларда кәмелетке толмағандар Орталық әкімшілігі актісінің негiзiнде Орталыққа орналастырылуы мүмкiн, бұл туралы жиырма төрт сағат iшiнде Орталық әкiмшiлiгi прокурорды жазбаша түрде хабардар етедi. Кәмелетке толмағандарға қатысты материалдар оларды одан әрi ұстау не орналастыру туралы мәселенi шешу үшiн Орталыққа орналастырылған кезден бастап үш тәулiктiң iшiнде қорғаншылық және қамқоршылық органына ұсынылады.
      4. Кәмелетке толмағандарды Орталыққа орналастыру үшiн қажеттi құжаттарды жинақтауды iшкi iстер органдары немесе қорғаншылық және қамқоршылық органдары қамтамасыз етедi.
      5. Кәмелетке толмағандардың Орталықта болу мерзiмi үш айдан аспауға тиiс.
      6. Кәмелетке толмағандардың Орталықта болу мерзiмiне денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi орган жариялаған карантин кезеңi, сондай-ақ кәмелетке толмағандардың ауруына байланысты стационарлық медициналық мекемеде болу уақыты кірмейдi.
      7. Орталыққа алкогольден, есiрткiден немесе уытқұмарлықтан масаң күйдегі кәмелетке толмағандар, сондай-ақ психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылықтарының (ауруларының) көріністері бар кәмелетке толмағандар орналастырылмайды.
      7-1. Орталыққа қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қаулысы бойынша орналастырылған кәмелетке толмағандар көрсетілген органның қаулысы негізінде ғана шығарылады.
      8. Алып тасталды - ҚР 24.05.2018 № 156-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
       Ескерту. 11-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 18.02.2014 № 175-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2018 № 156-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
12-бап. Бiлiм беру органдарының құзыретi 
      Бiлiм беру органдары өз құзыретi шегiнде:
      1) арнаулы бiлiм беру ұйымдарының және ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарының, сондай-ақ бала құқығын қорғау жөнiндегi мiндеттердi жүзеге асыратын өзге де ұйымдар жүйесiн дамыту жөнiндегi шараларды жүзеге асырады;
      2) кәмелетке толмағандардың жазғы демалысын, бос уақытын және еңбекпен қамтылуын ұйымдастыруға қатысады;
      3) дәлелсiз себептермен жалпы бiлiм беретiн оқу орындарына бармайтын кәмелетке толмағандарды анықтайды және есепке алады, олармен және олардың ата-аналарымен немесе заңды өкiлдерiмен жеке профилактикасы шаралары жүргiзедi;
      4) кәмелетке толмағандардың заңға мойынсұнушылық мiнез-құлқын қалыптастыруға, олардың бойына имандылық пен салауатты өмiр салтының берiк негiздерiн дарытуға бағытталған бағдарламалар мен әдiстемелердi әзiрлеп, бiлiм беру ұйымдарының жұмыс тәжiрибесiне енгiзедi;
      5) дамуында немесе мiнез-құлқында ауытқушылықтары бар кәмелетке толмағандарды анықтайтын психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссияларды құрады, олардың кешендi түрде тексерiлуiн жүргiзедi және оларды одан әрi оқыту және тәрбиелеу нысандарын анықтау жөнiнде ұсыныстар әзiрлейдi;
      6) девиантты мiнез-құлықты кәмелетке толмағандарды, тұрмысы қолайсыз отбасыларын анықтауға, оларды iшкi iстер органдарында есепке алуға және олармен жеке профилактикасы шаралары жүргiзуге қатысады;
      7) жалпы бiлiм беретiн оқу орындарында қол жетерлiк спорт секцияларын, техникалық және өзге де үйiрмелер, клубтар ұйымдастыруды қамтамасыз етедi және оларға кәмелетке толмағандарды тартады;
      7-1) пробация қызметі әзірлеген әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетудің жеке бағдарламасына сәйкес пробация қызметінің есебінде тұрған кәмелетке толмағандарға орта білім алуға көмек көрсетеді;
       8) алып тасталды - ҚР 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      9) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      Ескерту. 12-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 18.04.2017 № 58-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
12-1-бап. Білім беру ұйымдарының функциялары
      Білім беру ұйымдары мынадай функцияларды жүзеге асырады:
      1) кәмелетке толмағандардың құқыққа қайшы іс-әрекеттер жасауы немесе осындай іс-әрекеттердің оларға қатысты жасалу фактілері, оның ішінде кәсіптік қызметіне байланысты өздеріне белгілі болған білім беру ұйымдарынан тыс фактілер туралы құқық қорғау органдарына дереу хабарлайды;
      2) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен білім алушылар мен тәрбиеленушілерге психологиялық-педагогикалық қолдап отыруды көрсетеді;
      3) педагогикалық баса назар аударуды талап ететін білім алушылар мен тәрбиеленушілерді мектепішілік есепке алуды жүргізеді және оларға уақтылы қолдау көрсетеді.
      Ескерту. 12-1-баппен толықтырылды – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
 
 
13-бап. Арнаулы бiлiм беру ұйымдары 
      1. Арнаулы бiлiм беру ұйымдары оқу-тәрбие немесе емдеу-тәрбие мекемелерi болып табылады және әкiмшiлiк жазалау шараларына әкеп соғатын құқық бұзушылықтарды жүйелi түрде жасайтын, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта бiлiм алудан қасақана жалтаратын, отбасынан және балалардың оқу-тәрбие ұйымдарынан үнемi кетiп қалатын, өзге де қоғамға жат iс-әрекеттер жасайтын он бiр жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту және әлеуметтiк оңалту мақсатында құрылады.
      2. Кәмелетке толмағандарды арнаулы бiлiм беру ұйымдарына жiберудiң орындылығы туралы шешiмдi қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның арызы бойынша сот не ішкі істер органы қабылдайды. Алкогольдік ішімдіктерді, есiрткi және психотроптық заттарды, сол тектестерді құмарлықпен салынып пайдаланатын кәмелетке толмағандарды арнаулы бiлiм беру ұйымдарына жiберу туралы мәселенi қарау кезiнде мiндеттi түрде оларға психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығынан (ауруынан) емдеуден өтуді тағайындаудың орындылығы зерттеледi.
      3. Кәмелетке толмаған бала арнаулы бiлiм беру ұйымына бiр айдан бiр жылға дейiнгi мерзiмге жiберiлуi мүмкiн.
      4. Кәмелетке толмағанның арнаулы бiлiм беру ұйымында болуы оның кәмелеттiк жасқа толуына байланысты, сондай-ақ мекеме әкiмшiлiгiнiң не кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi аумақтық комиссияның ұсыныстары негiзiнде арнаулы білім беру ұйымы орналасқан жердегі сот кәмелетке толмаған бала өзiнiң түзелуi үшiн бұл шараны қолдануды бұдан әрi қажет етпейдi деген қорытындыға келген жағдайда мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы мүмкiн.
      5. Кәмелетке толмағандардың арнаулы бiлiм беру ұйымдарында болуының сот белгіленген мерзімін осы баптың 2 және 3-тармақтарында белгiленген тәртіппен, тек қана мына жағдайларда:
      1) кәмелетке толмаған адамның өтінішхаты негізінде, кәмелетке толмаған адамның жалпы бiлiм беретін немесе кәсiптік даярлықты аяқтауы қажет болған, бiрақ ол кәмелеттiк жасқа толғанға дейiн;
      2) әкiмшiлiк жазалау шараларына әкелiп соғатын құқық бұзушылықтарды жүйелi түрде жасаған, орта бiлiм алудан қасақана жалтарған, арнаулы бiлiм беру ұйымынан өз еркiмен кетiп қалған, өзге де қоғамға жат ic-әрекеттер арнаулы білім беру ұйымы орналасқан жердегі сот ұзартуы мүмкін.
      6. Арнаулы бiлiм беру ұйымының тәрбиеленушiсi қылмыстық жауаптылыққа тартылатын жасқа дейiн қылмыс белгiлерi бар қоғамдық қауiптi әрекет жасаған жағдайда, ол осы Заңның 14-бабында белгiленген тәртiппен ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымына жiберiлуi мүмкiн.
      7. Кәмелетке толмағандарды арнаулы бiлiм беру ұйымдарына жiберу туралы мәселенi қарау кезiнде прокурордың қатысуы мiндеттi болады.
      8. Осы баптың 1-тармағында аталған кәмелетке толмағандарды анықтауды және есепке алуды жүзеге асыратын мемлекеттiк органдар кәмелетке толмағандарды арнаулы бiлiм беру ұйымдарына орналастыру үшiн қажеттi құжаттарды жинауды қамтамасыз етедi.
      8-1. Кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру ұйымдарына жіберу тәртібі Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде айқындалады.
      9. Арнаулы бiлiм беру ұйымдарының әкiмшiлiгi:
      1) кәмелетке толмағандарды бағып-күтудiң, аталған мекеменiң аумағын күзетудi, тәрбиеленушiлердiң жеке қауiпсiздiгiн және олардың терiс әсерден барынша қорғалуын, аталған мекеменiң аумағына бөгде адамдардың еркiн кiруiн және одан тәрбиеленушiлердiң өз еркiмен кетуiн шектеудi, кәмелетке толмағандарды тәулiк бойы, оның iшiнде ұйқыға бөлiнген уақытта қадағалау мен бақылауды, кәмелетке толмағандардың өздерiн, олардың заттары мен тынығатын бөлмелерiн тексерiп қарауды қамтитын арнайы жағдайларын қамтамасыз етедi;
      2) аталған мекеменiң орналасқан жерi бойынша және кәмелетке толмағандардың тұрғылықты жерi бойынша iшкi iстер органдарына олардың өз еркiмен кетiп қалу фактiлерi туралы хабарлайды және оларды iздестiрiп, қайтаруға тiкелей қатысады;
      3) кәмелетке толмаған баланы аталған мекемеден шығару туралы хабарламаны, сондай-ақ кәмелетке толмаған балаға мiнездеменi және онымен алдағы уақытта жеке профилактикасы шаралары жүргiзудiң, жұмысқа орналасуына және тұрмыстық жағдайын қалыптастыруға көмек көрсетудiң қажеттiлiгi туралы нұсқауларды кәмелетке толмаған баланың тұрғылықты жерiндегi кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияға олардың болу мерзiмi аяқталғанға дейiн бiр айдан кешiктiрмей жiбередi.
      10. Арнаулы бiлiм беру ұйымдарына өздерiн аталған мекемелерде бағып-күтуге және оқытуға кедергi болатын аурулары бар кәмелетке толмағандар орналастырылмайды. Мұндай аурулардың тiзбесiн денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекiтедi.
      11. Арнаулы бiлiм беру ұйымдарын құру, қызметiн ұйымдастыру тәртiбi және оларда кәмелетке толмағандарды бағып-күтудiң шарттары Қазақстан Республикасының бiлiм беру саласындағы орталық атқарушы органы бекiткен осы ұйымдар туралы ережемен айқындалады.
       12. Арнаулы бiлiм беру ұйымдарын құру, қайта ұйымдастыру және тарату туралы шешiмдi жергiлiктi атқарушы органдар қабылдайды. 
      Ескерту. 13-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.07.27 № 320 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2009.07.10 № 176-IV, 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 31.10.2015 № 378-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.11.2021 № 75-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
14-бап. Ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдары 
      1. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдары оқу-тәрбие немесе емдеу-тәрбие мекемелері болып табылады және кәмелетке толмағандарды тәрбиелеудің, оқытудың және әлеуметтік оңалтудың ерекше жағдайларын қамтамасыз ету мақсатында құрылады.
      2. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына тәрбиелеудің, оқытудың ерекше жағдайларын қажет ететін және арнаулы педагогикалық тәсілді талап ететін он бір жастан он сегіз жасқа дейінгі:
      1) қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толмауына не татуласуға байланысты өздеріне қатысты сотқа дейінгі тергеп-тексеру тоқтатылған, аса ауыр қылмыстар немесе екі және одан көп қоғамға қауіпті іс-әрекеттер жасаған кәмелетке толмағандар;
      2) олар ауырлығы орташа қылмыс немесе ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталған және оларды сот Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 83-бабында көзделген тәртіппен қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босатқан жағдайларда, орналастырылады.
      3. Қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толмаған кәмелетке толмағандарды ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберудің орындылығы туралы шешімді ішкі істер органының ұсынысы бойынша сот қабылдайды.
      Осы баптың 2-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген кәмелетке толмаған адамды ерекше режимде ұстайтын ұйымдарға жіберу туралы ұсынуды ішкі істер органдары көрсетілген кәмелетке толмаған адамға қатысты қылмыстық істі тоқтату туралы қаулы шығарылған күннен бастап отыз тәулік ішінде сотқа жібереді.
      Ерекше жағдайларда бұл мерзім ішкі істер органы бастығының немесе прокурордың қаулысы негізінде отыз тәулікке дейін ұзартылуы мүмкін.
      4. Осы баптың 3-тармағында көрсетілген материалдар оларды сотқа жіберу алдында кәмелетке толмаған балаға және оның заңды өкілдеріне танысу үшін ұсынылады.
      Мүдделі адамдар көрсетілген материалдармен танысқандығы туралы ұсынылған материалда тиісті жазба жасайды.
      5. Кәмелетке толмаған бала ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына алты айдан екі жылға дейінгі мерзімге жіберілуі мүмкін.
      Кәмелетке толмаған баланы ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарында ұстауға:
      1) осы баптың 2-тармағының 1) тармақшасында аталған адамдарға қатысты – сот қаулысы;
      2) осы баптың 2-тармағының 2) тармақшасында аталған адамдарға қатысты – сот үкімі негіз болып табылады.
      Кәмелетке толмаған баланың ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымында болуы адамның кәмелетке толуына байланысты, сондай-ақ егер ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымы әкімшілігінің ұсынысы негізінде сот кәмелетке толмаған бала өзінің түзелуі үшін осы шараны қолдануды бұдан былай қажет етпейді деген қорытындыға келген болса, мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
      7. Кәмелетке толмаған баланың ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымында болуының сот айқындаған мерзімі осы баптың 3-тармағында белгіленген тәртіппен, тек қана мынадай:
      1) кәмелетке толмаған адамның келісімімен не өтінішхаты бойынша, кәмелетке толмаған адамның жалпы білім беретін немесе кәсіптік даярлықты аяқтауы қажет болған, бірақ ол кәмелеттік жасқа толғанға дейін;
      2) қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толғанға дейін қылмыстық құқық бұзушылық белгілері бар қоғамға қауiптi іс-әрекет жасаған жағдайда ұзартылуы мүмкін.
      8. Кәмелетке толмаған баланы ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберу туралы мәселені қарау кезінде прокурордың қатысуы міндетті.
      9. Кәмелетке толмаған баланы ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына орналастыру үшін қажетті құжаттарды жинауды ішкі істер органдары қамтамасыз етеді.
      10. Осы баптың 2-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген кәмелетке толмағандарды ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберу тәртібі Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде айқындалады.
      Осы баптың 2-тармағының 2) тармақшасында көрсетілген кәмелетке толмағандарды жіберу тәртібі Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінде айқындалады.
      11. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарының әкімшілігі:
      1) ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымының аумағын күзетуді, тәрбиеленушілердің жеке қауіпсіздігін және олардың теріс әсерден барынша қорғалуын, ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымының аумағына бөгде адамдардың еркін кіруін және одан тәрбиеленушілердің өз еркімен кетіп қалуын шектеуді, кәмелетке толмағандарды тәулік бойы, оның ішінде ұйқыға бөлінген уақытта байқау мен бақылауды, кәмелетке толмағандардың өздерін, олардың заттары мен ұйықтайтын үй-жайларын тексеріп қарауды қамтитын кәмелетке толмағандарды ұстаудың арнаулы жағдайларын қамтамасыз етеді;
      2) ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымының орналасқан жері бойынша және кәмелетке толмағандардың тұрғылықты жері бойынша ішкі істер органдарына олардың өз еркімен кетіп қалу фактілері туралы хабарлайды және оларды іздестіру мен қайтаруға тікелей қатысады;
      3) кәмелетке толмаған баланы ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымынан онда болу мерзімі аяқталғанға дейін бір айдан кешіктірмей шығару туралы хабарламаны, сондай-ақ кәмелетке толмаған балаға мінездемені және онымен жеке профилактикалық жұмысты одан әрі жүргізудің, оның жұмысқа орналасуына және тұрмыстық жағдайын жасауға көмек көрсетудің қажеттілігі туралы ұсынысты кәмелетке толмаған баланың тұрғылықты жері бойынша кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияға жібереді.
      12. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына өздерін көрсетілген ұйымдарда ұстауға және оқытуға кедергі болатын аурулары бар кәмелетке толмағандарды орналастыруға болмайды. Мұндай аурулардың тізбесін денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      13. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарын құру, олардың қызметін ұйымдастыру тәртібі және оларда кәмелетке толмағандарды ұстаудың шарттары Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы орталық атқарушы органы бекіткен осы ұйымдар туралы ережемен айқындалады.
      14. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымын құру, қайта ұйымдастыру және тарату туралы шешімді жергілікті атқарушы органдар қабылдайды.
      Ескерту. 14-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2014 № 233-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.11.2021 № 75-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
14-1-бап. Кәмелетке толмағандарды арнаулы мекемелер мен ұйымдардан шығару (босату) негіздері
      1. Кәмелетке толмағандар арнаулы білім беру ұйымдарынан мынадай жағдайда:
      1) сот айқындаған мерзім өткенде, осы мерзім өткен күні;
      2) кәмелеттік жасқа толған күні мерзімінен бұрын;
      3) егер мекеме әкімшілігінің не кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі аумақтық комиссияның ұсынуы негізінде сот кәмелетке толмаған адам осы шараның одан әрі қолданылуын қажет етпейді деген түйінге келсе, соттың тиісті шешімі келіп түскен күні, ал егер соттың шешімі жұмыс күні аяқталғаннан кейін алынса, онда келесі күні, мерзімінен бұрын;
      4) кәмелетке толмаған адам ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына жіберілгенде;
      5) осы Заңға сәйкес кәмелетке толмаған адамның осы мекемеде болуы мүмкін болмайтын мән-жайлар туындағанда шығарылады.
      2. Кәмелетке толмағандар ерекше ұстау режиміндегі білім беру ұйымдарынан мынадай жағдайда:
      1) сот айқындаған мерзім аяқталғанда;
      2) кәмелетке толуына байланысты мерзімінен бұрын;
      3) мерзімінен бұрын, егер сот мекеме әкімшілігінің немесе кәмелетке толмағандар істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі аумақтық комиссия ұсынысының негізінде кәмелетке толмаған осы шараны өзін түзеуге одан әрі қолдануды қажет етпейді деген қорытындыға келсе;
      4) осы Заңға сәйкес аталған мекемеде кәмелетке толмағанның болуы мүмкін болмайтын мән-жайлар туындағанда шығарылады.
      3. Кәмелетке толмағандар Кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарынан мынадай жағдайда:
      1) ата-анасы немесе басқа да заңды өкілдері анықталғанда және оларға берілгенде;
      2) арнаулы білім беру ұйымдарына, ерекше ұстау режиміндегі білім беру ұйымдарына орналастырылғанда;
      3) балалар үйіне (интернатқа) орналастырылғанда;
      4) сот үкімі заңды күшіне енгенде;
      5) осы Заңға сәйкес аталған мекемеде кәмелетке толмағанның болуы мүмкін болмайтын мән-жайлар туындағанда босатылады.
      Ескерту. Заң 14-1-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 15-бап. Денсаулық сақтау органдары 
      Денсаулық сақтау органдары өз құзыретi шегiнде:
      1) кәмелетке толмағандар, олардың заңды өкiлдерi арасында санитариялық-эпидемиологиялық бiлiмдi таратуды, сондай-ақ саламатты өмiр салтын насихаттауды;
      2) кәмелетке толмағандар арасындағы психикаға белсенді әсер ететін заттарды медициналық емес мақсатта тұтыну және осымен байланысты құқық бұзушылықтар профилактикасы жөніндегі iс-шараларды әзiрлеуді және iске асыруды;
      3) заңды өкiлдерiнiң қамқорлығынсыз қалған үш жасқа дейiнгi адасқан, тастанды және басқа да балалардың тәулiк бойы қабылдануын және бағып-күтiлуiн;
      4) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесiнiң мемлекеттiк органдары мен мекемелерiне, сондай-ақ кәмелетке толмағандардың заңды өкiлдерiне консультациялық көмек көрсетудi;
      5) алкогольдiк, есiрткiлiк және уытқұмарлық мас болу күйiндегi кәмелетке толмағандарды тәулiк бойы қабылдауды және оларға медициналық көмек көрсетудi;
      6) мiнез-құлқында ауытқушылықтары бар кәмелетке толмағандарға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мамандандырылған диагностикалық және емдеу-қалпына келтiру көмегiн көрсетудi;
      6-1) кәмелетке толмаған адамға оның жеке басы туралы деректерді нақтылау және оны оңалту жөніндегі шаралар туралы ұсыныстарды дайындау мақсатында оған әлеуметтік-психологиялық зерттеп-қарау жүргізуді;
      6-2) қылмыстық қудалау органына және сотқа кәмелетке толмаған адамға жүргізілген әлеуметтік-психологиялық зерттеп-қарау туралы есепті (баяндаманы) ұсынуды және кәмелетке толмаған адамды әлеуметтік-психологиялық қолдау картасын жасауды;
      7) белгiленген тәртiппен арнаулы бiлiм беру ұйымдарына және ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарына жiберiлетiн кәмелетке толмағандардың денсаулық жағдайы туралы қорытындылар әзiрлеудi;
      8) психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылықтары (аурулары) бар кәмелетке толмағандарды анықтауды, есепке алуды, зерттеп-қарауды және медициналық-әлеуметтiк оңалтуды;
      9) жыныстық жолмен берiлетiн аурулардың көздерiн анықтауды, осындай аурулармен ауыратын кәмелетке толмағандарды тексеруден өткiзудi және емдеудi;
      10) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияларға кәмелетке толмағандар арасында психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылықтарының (ауруларының) таралуы, сондай-ақ осы бапта көрсетілген функцияларды жүзеге асыратын денсаулық сақтау мекемелерiнiң орналасқан жерi, олардың қызметiнiң мүмкiндiктерi мен нәтижелерi туралы хабарлауды;
      11) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыруды ұйымдастырады.
      Ескерту. 15-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV, 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 16-бап. Халықты жұмыспен қамту саласында мемлекеттiк саясатты iске асыруды үйлестiретiн мемлекеттiк орган 
       Халықты жұмыспен қамту саласында мемлекеттiк саясатты iске асыруды үйлестiретiн мемлекеттiк орган Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес кәмелетке толмағандардың еңбек шарттарының сақталуын бақылауды жүзеге асырады. 
      Ескерту. 16-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.15 № 253 Заңымен. 
 
 
 17-бап. Әдiлет органдары 
       Ескерту. 17-бап алып тасталды - ҚР 2012.01.18 № 547-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 18-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасына қатысушы өзге де мемлекеттiк органдар 
      1. Мәдениет, ақпарат, дене шынықтыру, спорт және туризм органдары өз құзыретi шегiнде:
       1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      2) қызметтерi кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтары, қадағалаусыз және панасыз қалуы профилактикасының шараларын жүзеге асыруға байланысты балалар мен жастардың қоғамдық бiрлестiктерiне, әлеуметтiк мекемелерге, қорларға және өзге де мекемелер мен ұйымдарға жәрдемдеседi;
      3) кәмелетке толмағандардың демалысын, бос уақытын және еңбекпен қамтылуын ұйымдастыруға қатысады;
      4) кәмелетке толмағандардың заңға мойынсұнушылық мiнез-құлқын және салауатты өмiр салтын насихаттау мен қалыптастыру жөнiндегi қызметтi жүзеге асырады.
      2. Қамқоршылық және қорғаншылық органдары өз құзыретi шегiнде 19-баптың 1-тармағында аталған кәмелетке толмағандармен, егер олар жетiм болса немесе ата-аналарының және басқа заңды өкiлдерiнiң қамқорлығынсыз қалса, жеке профилактикасы шараларын жүргiзуге қатысады.
      Ескерту. 18-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
   3-тарау. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жөніндегі қызметті ұйымдастыру
19-бап. Жеке профилактикасы шаралары 
      1. Жеке профилактикасы шаралары:
      1) қадағалаусыз және панасыз қалған;
      2) арнаулы бiлім беру ұйымдарында, ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарында ұсталатын кәмелетке толмағандарға және олардың түлектеріне, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарында ұсталатын;
      3) адамның психикикасына дене мүшесi функциялары мен мiнез-құлқына керi әсерiн тигiзетiн алкогольдік ішімдіктерді, есiрткi құралдарын, психотроптық және өзге де күштi әсер ететiн заттарды шамадан тыс пайдаланатын;
      4) дәлелсiз себептермен жалпы бiлiм беретiн оқу орындарына бармайтын;
      4-1) өздеріне қатысты қорғау нұсқамасы шығарылған;
      5) әкімшілік құқық бұзушылықтар жасаған, сондай-ақ әкімшілік жауаптылықтан немесе тәрбиелік ықпал ету шаралары қолданыла отырып, тағайындалған әкімшілік жазаны орындаудан босатылған;
       6) қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін қылмыстық жауаптылықтан немесе жазадан Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабының бірінші бөлігі 3), 4), 9), 10) және 12) тармақтарының немесе 36-бабының негізінде, оның ішінде рақымшылық немесе кешірім жасау актісі негізінде босатылған;
      7) қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толмауына байланысты немесе психикасының бұзылуына байланысты емес психикалық дамуының кешеуiлдеуi салдарынан қылмыстық жауаптылыққа жатпайтын қылмыстық құқық бұзушылық белгiлерi бар іс-әрекеттер жасаған;
      8) күзетпен қамауға алуға байланысты емес бұлтартпау шаралары таңдап алынған, қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп айыпталған немесе күдiктi болған;
      9) жазасын өтеуден шартты түрде мерзiмiнен бұрын босатылған;
      10) жазасын өтеу кейiнге қалдырылған немесе үкiмнiң орындалуы кейiнге қалдырылған;
      11) қылмыстық-атқару жүйесi мекемелерiнен босатылған;
      12) ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыс жасағаны үшiн сотталған және сот тәрбиелiк ықпал етудiң мәжбүрлеу шараларын қолдану арқылы жазадан босатқан;
      13) шартты түрде, қоғамдық немесе түзеу жұмыстарына, бас бостандығынан айыруға байланысты емес өзге де жазалау шараларына сотталған кәмелетке толмағандарға қатысты жүргiзiледi.
       2. Егер кәмелетке толмағандардың ата-аналары, басқа да заңды өкiлдерi оларды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн орындамаса, олардың мiнез-құлқына терiс әсер етсе, оларға қатысты, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат іс-әрекеттер жасауға тартып жүрген өзге де адамдарға қатысты да жеке профилактикасы шаралары жүргiзiледi. 
      Ескерту. 19-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV, 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2014 № 233-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
19-1-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шаралары
      1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шаралары олардың тарапынан жаңа құқық бұзушылық жасаудың алдын алу, сондай-ақ оларды жасауға итермелейтін себептер мен жағдайларды жою мақсатында кәмелетке толмағандардың құқықтық санасына және мінез-құлқына мақсатты түрде жүйелі әсер ету үшін қолданылады.
      2. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шаралары:
      1) профилактикалық әңгімелесу;
      2) құқық бұзушылық жасауға итермелейтін себептер мен жағдайларды жою туралы ұсыныс;
      3) профилактикалық есепке алу және бақылау;
      4) арнаулы білім беру ұйымдарына және ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберу;
      5) тәрбиелік ықпал ету шаралары;
      6) қорғау нұсқамасы;
      7) әкімшілік жаза қолдану;
      8) сот үкімі бойынша қабылданатын шаралар;
      9) медициналық-әлеуметтік есепке алу болып табылады.
      3. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шаралары осы шаралар қолданылатын кәмелетке толмағандардың жеке ерекшеліктері және олар жасаған құқық бұзушылықтың қоғамға қауіптілігінің сипаты мен деңгейі ескеріле отырып айқындалады.
      4. Мүдделі адамдар кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шараларын қолдану туралы шешімге Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шағым жасауы мүмкін.
      5. Тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған кәмелетке толмағандарға қатысты құқық бұзушылықтың жеке профилактикасы шаралары Қазақстан Республикасының тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы заңнамасында белгіленген ерекшеліктер ескеріле отырып қолданылады.
      6. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шараларын есепке алу орталық атқарушы органдар белгілеген тәртіппен олардың құзыреті шегінде жүзеге асырылады.
      Ескерту. Заң 19-1-баппен толықтырылды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен, өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
19-2-бап. Кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шараларын қолдануға негіздер
      1. Кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шараларын қолдануға мына мән-жайлардың бірі:
      1) жеке және заңды тұлғалардың хабарламалары немесе өтініштері, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабарламалар;
      2) құқық бұзушылық жасау не жасауға әрекет ету фактісін ішкі істер органы қызметкерінің тікелей анықтауы;
      3) мемлекеттік органдардан және жергілікті өзін өзі басқару органдарынан түскен материалдар негіз болып табылады.
      2. Құқық бұзушылық жасау туралы немесе оны жасау қатері туралы өтініштер мен хабарламаларды мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қарайды.
      Ескерту. Заң 19-2-баппен толықтырылды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
 
 
 19-3-бап. Профилактикалық әңгімелесу
      1. Профилактикалық әңгімелесудің негізгі міндеттері құқыққа қарсы мінез-құлықтың себептері мен жағдайларын анықтау, құқық бұзушылықтың әлеуметтік және құқықтық салдарларын түсіндіру және заңға мойынсынушылық мінез-құлықтың қажеттігіне сендіру болып табылады.
      2. Профилактикалық әңгімелесуді құқық бұзушылықтың жеке профилактикасы шараларын қолдану құзыретіне жататын кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесінің мемелекеттік органы мен мекемесінің өкілі құқық бұзушылық жасаған немесе оған қатысты құқық бұзушылықтың жеке профилактикасы шараларын қолдануға негіз бар адаммен өткізеді.
      3. Профилактикалық әңгімелесу кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесі мемлекеттік органдарының қызметтік үй-жайларында, сондай-ақ тұратын жері, оқуы, жұмыс орны бойынша не тікелей құқық бұзушылық анықталған жерде өткізіледі және оның ұзақтығы бір сағаттан аспауға тиіс.
      4. Профилактикалық әңгімелесу өткізілетін кәмелетке толмаған адамға құқыққа қарсы іс-әрекеттерді тоқтату қажеттілігі туралы ескертіледі.
      5. Кәмелетке толмаған адаммен профилактикалық әңгімелесу оның ата-анасының, педагогтарының немесе басқа да заңды өкілдерінің қатысуымен өткізіледі.
      Ескерту. Заң 19-3-баппен толықтырылды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
 
 
 19-4-бап. Құқық бұзушылық жасауға итермелейтін себептер мен жағдайларды жою туралы ұсыныс
      1. Құқық бұзушылық жасауға итермелейтін себептер мен жағдайлар анықталған жағдайда кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесінің мемлекеттік органдары тиісті ұйымның басшысына немесе лауазымды адамына оларды жою туралы ұсыныс жібереді.
      2. Тиісті ұйымның басшысы немесе лауазымды адамы ұсынысты алған күннен бастап бір ай мерзім ішінде кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесінің мемлекеттік органдарына ұсынысты қарау нәтижелері мен қолданылған шаралар туралы жазбаша түрде ақпарат беруге міндетті.
      Ескерту. Заң 19-4-баппен толықтырылды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
 
 
 19-5-бап. Профилактикалық есепке алу және бақылау
      1. Профилактикалық есепке алу кәмелетке толмағандардың, кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөніндегі өз міндеттерін орындамайтын, сондай-ақ олардың мінез-құлқына теріс әсер ететін кәмелетке толмағандардың ата-анасының, заңды өкілдерінің мінез-құлқына профилактикалық бақылауды жүзеге асыру мақсатында ақпаратты жинау және тіркеу үшін жүргізіледі.
      2. Профилактикалық есепке:
      1) өздеріне қатысты қорғау нұсқамасы шығарылған;
      2) өздеріне қатысты бос уақытын шектеу және мінез-құлыққа ерекше талаптар белгілеу туралы шешім қабылданған;
      3) қылмыстық құқық бұзушылық белгілері бар, қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толмауына байланысты қылмыстық жауаптылыққа жатпайтын іс-әрекеттер жасаған;
      4) өздеріне қатысты қамаққа алумен байланысты емес бұлтартпау шаралары таңдап алынған, қылмыстық құқық бұзушылықтар жасады деп айыпталған немесе күдік келтірілген;
      5) жазасын өтеуден шартты түрде мерзiмiнен бұрын босатылған;
      6) шартты түрде сотталған, қоғамдық жұмыстарға тартылуға сотталған, түзету жұмыстарына, бас бостандығынан айырумен байланысты емес өзге де жаза түрлеріне сотталған;
      7) қылмыстық-атқару жүйесi мекемелерiнен босатылған кәмелетке толмағандар, сондай-ақ арнаулы бiлiм беру ұйымдары мен ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарының түлектері қойылады.
      3. Профилактикалық есепке кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөніндегі өз міндеттерін орындамайтын, сондай-ақ олардың мінез-құлқына теріс әсер ететін кәмелетке толмағандардың ата-анасы, заңды өкілдері қойылады.
      4. Профилактикалық есепке алуды ішкі істер органдары жүргізеді.
      5. Профилактикалық бақылау профилактикалық есепте тұрған кәмелетке толмағандардың, кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөніндегі өз міндеттерін орындамайтын, сондай-ақ олардың мінез-құлқына теріс әсер ететін кәмелетке толмағандардың ата-анасының, заңды өкілдерінің мінез-құлқын жүйелі түрде байқауды қамтиды.
      6. Мүдделі тұлғалар профилактикалық есепке қоюға Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шағым жасай алады.
      7. Ішкі істер органдары кәмелетке толмаған адамды, кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөніндегі өз міндеттерін орындамайтын, сондай-ақ оның мінез-құлқына теріс әсер ететін кәмелетке толмаған адамның ата-анасын, заңды өкілін профилактикалық есепке қою туралы шешім шығарылған күні не соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде профилактикалық есепке қойылғаны туралы жазбаша нысанда хабардар етеді.
      8. Профилактикалық бақылау профилактикалық есепке алу қолданылатын мерзім ішінде жүзеге асырылады. Профилактикалық бақылау қолданылатын мерзім өткеннен кейін адам профилактикалық есептен шығарылып, бұл жөнінде жазбаша нысанда хабардар етіледі.
      9. Профилактикалық есепке алуда қамтылатын мәліметтер тек қана кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы жөніндегі міндеттерді шешу шегінде пайдаланылуы мүмкін.
      10. Профилактикалық есепке алуды жүргізу Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.
      Ескерту. 19-5-бап жаңа редакцияда - ҚР 05.07.2014 № 236-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).
 
 
19-6-бап. Медициналық-әлеуметтік есепке алу
      1. Медициналық-әлеуметтік есепке алуды жүргізу өздеріне қатысты жеке профилактика шаралары, сондай-ақ зорлық-зомбылыққа, қатыгездікпен қарауға және буллингке ұшыраған кәмелетке толмағандарға не олардың көзінше жеке адамға қарсы құқық бұзушылықтар жасалған кәмелетке толмағандарға психологиялық, әлеуметтік және өзге де көмек көрсету, оларды бейімдеу және оңалту бойынша үйлестіру, сол сияқты өздеріне қатысты зорлық-зомбылық жасалған кәмелетке толмағандарға көмек көрсету бағдарламасын іске асырудағы үйлестіру жүргізілетін адамдарға медициналық, психологиялық, әлеуметтік көмек көрсету, оларды бейімдеу және оңалту мақсатында жүзеге асырылады.
      2. Медициналық-әлеуметтік есепке алуды жергілікті атқарушы органдар жүргізеді.
      Ішкі істер органдарының есепке алу туралы хабарламасы медициналық-әлеуметтік есепке қоюға негіз болып табылады.
      3. Медициналық-әлеуметтік есепке алу адамға арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кезең ішінде, бірақ кемінде жеке профилактика шараларын жүргізу кезеңіне жүзеге асырылады.
      4. Медициналық-әлеуметтік есепке алуды жүргізу жөніндегі жұмысты ұйымдастыру мен үйлестіруді халықты әлеуметтік қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган жүзеге асырады.
      Ескерту. 3-тарау 19-6-баппен толықтырылды - ҚР 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі); 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 20-бап. Жеке профилактикасы шараларын жүргiзудiң негiздерi 
      Егер осы Заңның 19-бабында көзделген мән-жайлар мынадай құжаттарда:
      1) соттың үкiмiнде, ұйғарымында немесе қаулысында;
      2) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияның, прокурордың, тергеушінің, анықтау органының қаулысында;
      3) шағымдарды, өтiнiштердi немесе басқа да хабарларды тексерудiң нәтижелерi бойынша кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесi органының немесе мекемесiнiң басшысы бекiткен қорытындыда;
       4) кәмелетке толмағанның не оның ата-анасының немесе заңды өкiлдерiнiң кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасын жүзеге асыратын органдардың, мекемелер мен өзге де ұйымдардың құзыретiне қатысты мәселелер бойынша оларға көмек көрсету туралы өтiнiштерiнде ресми көрсетiлген болса, олар кәмелетке толмағандарға, олардың ата-аналарына немесе заңды өкiлдерiне, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат іс-әрекеттер жасауға тартып жүрген өзге де адамдарға қатысты жеке профилактикасы шараларын жүргiзудiң негiздерi болып табылады. 
      Ескерту. 20-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV Заңымен. 
 
 
 21-бап. Жеке профилактикасы шараларын жүргiзу мерзiмдерi 
       Кәмелетке толмағандарға олардың ата-аналарына немесе заңды өкiлдерiне, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат іс-әрекеттер жасауға тартып жүрген өзге де адамдарға қатысты жеке профилактикасы шаралары кәмелетке толмағандарға әлеуметтiк және өзге де көмек көрсету үшiн қажеттi мерзiмде немесе кәмелетке толмағандардың қадағалаусыз, панасыз қалуына, құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат iс-әрекет жасауына ықпал ететiн себептер мен жағдайларды жойғанға дейiн немесе олар он сегiз жасқа толғанға дейiн немесе Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа да мән-жайлар туындағанға дейiн жүргізiледi. 
      Ескерту. 21-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV Заңымен. 
 
 
 22-бап. Өздеріне қатысты жеке профилактика шаралары қолданылатын адамдардың құқықтары 
      1. Өздеріне қатысты жеке профилактика шаралары қолданылатын кәмелетке толмағандар, олардың ата-аналары немесе заңды өкілдері, сондай-ақ өзге де адамдар Қазақстан Республикасының Конституциясында, осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінде кепілдік берілген құқықтармен және бостандықтармен қамтамасыз етіледі.
      2. Арнаулы білім беру ұйымдарында, ерекше ұстау режиміндегі білім беру ұйымдарында және Кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарында ұсталушы кәмелетке толмағандардың осы баптың 1-тармағында аталған құқықтармен қатар, белгіленген тәртіппен:
      1) өздерінің арнаулы мекемелер мен ұйымдарға орналастырылғандары туралы ата-аналарына немесе заңды өкілдеріне хабарлауға;
      2) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар, қадағалаусыз және панасыз қалу профилактикасы жүйесінің органдары мен мекемелерінің жұмыскерлері қабылдаған шешімдерге көрсетілген жүйенің жоғары тұрған органдарына, сондай-ақ прокуратура органдарына, сотқа Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасауға;
      3) өзінің құқықтары мен міндеттері, ұстау режимі мен тәртіптік талаптар туралы ақпарат алуға;
      4) арнаулы мекемелер мен ұйымдарда, сондай-ақ олардың орналасқан жеріне, тұрғылықты жеріне не тұрмыстық орналасатын жеріне бара жатқандағы жеке қауіпсіздігіне;
      5) ізгілікті, адамның ар-намысын кемсітпейтін қарым-қатынас жасалуына;
      6) саны шектелмеген телефонмен сөйлесулер және кездесулер арқылы отбасымен байланыс жасап тұруға, саны шектелмеген жөнелтімдер, бандеролдар, сәлемдемелер алуға және хаттар мен жеделхаттар алуға және жіберуге;
      7) Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен нормалар бойынша тегін тамақпен, киіммен, аяқ киіммен және басқа да заттай ризықпен қамтамасыз етілуге;
      8) ата-анасымен не олардың орнындағы адамдармен, туысқандарымен және өзге де адамдармен кездесуге;
      9) түнгі уақытта сегіз сағат ұйықтауға, ал үштен жеті жасқа дейінгі балалардың күндізгі уақытта қосымша екі сағат ұйықтауға;
      10) ұзақтығы кемінде екі сағат күнделікті серуендеуге;
      11) арнаулы білім беру ұйымдарында және ерекше ұстау режиміндегі білім беру ұйымдарында болу кезеңінде бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім алуға;
      12) арнаулы мекемелерде белгіленген ішкі тәртіп қағидаларының және ұстау режимінің сақталуы шартымен діни жоралар жасауға;
      13) арнаулы мекемелер мен ұйымдарда бар әдебиеттер мен мерзімді баспасөз басылымдарын пайдалануға;
      14) Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес азаматтық-құқықтық қатынастарға қатысуға;
      15) өндірістік практика кезеңінде атқарған жұмысы үшін ақшалай сыйақы алуға;
      16) қажетті психологиялық көмек алуға құқығы бар.
      Ескерту. 22-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
22-1-бап. Кәмелетке толмағандардың жеке қауіпсіздігін қамтамасыз ету
      Кәмелетке толмағанның өмірі мен денсаулығы үшін қатер төнген кезде арнаулы мекемелер мен ұйымдардың қызметкерлері оның жеке қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі шараларды шұғыл қабылдауға міндетті.
      Ескерту. Заң 22-1-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
22-2-бап. Қорғаушыларымен, туысқандарымен және өзге адамдармен кездесулер
      1. Кәмелетке толмағандар арнаулы мекемелер мен ұйымдарға орналастырылған кезден бастап оларға қорғаушысымен оңаша және жасырын кездесуге мүмкіндік беріледі.
      2. Кездесулер арнаулы мекемелер мен ұйымдар қызметкерлерінің бақылауымен жүзеге асырылады. Кәмелетке толмаған адамға тыйым салынған нәрселерді, заттарды және тамақ өнімдерін не қылмыстық құқық бұзушылық жасауға ықпал етуі мүмкін мәліметтер беруге әрекет жасалған жағдайда, кездесулер мерзімінен бұрын тоқтатылады.
      3. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының шешімі бойынша шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдіктерінің ресми өкілдерінің өзі өкілі саналатын мемлекеттің азаматы болып табылатын шетелдік кәмелетке толмағанға баруға құқығы бар.
      Ескерту. Заң 22-2-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), өзгеріс енгізілді - 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 22-3-бап. Хат-хабар алмасу
      1. Кәмелетке толмағандарға туысқандарына және өзге де адамдарға саны шектелмеген хат немесе жеделхат алуға, жіберуге рұқсат етіледі.
      2. Кәмелетке толмағандардың хат-хабар алмасуы арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі арқылы ғана жүзеге асырылады.
      3. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталушы кәмелетке толмағандардың атына келіп түскен хаттарды тапсыруды, сондай-ақ оның хаттарын адресаттарға жіберуді арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі мереке және демалыс күндерін қоспағанда, хат келіп түскен немесе оны кәмелетке толмаған тапсырған күннен бастап үш күн мерзімнен кешіктірмей жүргізеді.
      4. Жақын туысқанының қайтыс болуы немесе ауыр сырқаттануы туралы мәліметтер кәмелетке толмағанға олар алынысымен дереу хабарланады.
      5. Арнаулы мекемелер мен ұйымдардан кеткеннен кейін кәмелетке толмағанның атына келген хаттар алынғаннан кейін үш күн мерзімнен кешіктірілмей, оның кеткен жеріне жіберіледі.
      Ескерту. Заң 22-3-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
 22-4-бап. Өтініштерді жіберу
      1. Кәмелетке толмағандардың мемлекеттік органдарға, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына, қоғамдық бірлестіктер мен бұқаралық ақпарат құралдарына жазған өтініштері арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі арқылы жіберіледі.
      2. Сотқа, прокуратура органдарына және мемлекеттік органдарға жазылған өтініштерді арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі жиырма төрт сағаттан кешіктірмей адресатқа жібереді.
      3. Өтініштерге келген жауаптар кәмелетке толмағандарға қолхат ала отырып хабарланады және жеке ісіне тігіледі.
      4. Құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуына байланысты жазған өтініштері үшін кәмелетке толмағандарды кез келген нысанда қудалауға жол берілмейді. Мұндай қудалауға кінәлі арнаулы мекемелер мен ұйымдардың лауазымды тұлғалары Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.
      Ескерту. Заң 22-4-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
 22-5-бап. Тамақтану, тамақ өнімдерін және бірінші кезектегі қажеттілік заттарын сатып алу
      1. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталушы кәмелетке толмағандар Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын нормалар бойынша тамақпен, киіммен, аяқ киіммен және жұмсақ мүкәммалмен қамтамасыз етіледі.
      2. Тамақтану ойын және жатын бөлмелерден бөлек үй-жайларда (асханаларда) жүзеге асырылады.
      3. Арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі кәмелетке толмағандарға гигиена, санитария және өрт қауіпсіздігі талаптарына сай келетін жағдайлар жасауға міндетті.
      4. Арнаулы мекемелер мен ұйымдар кәмелетке толмағандарға арналған, гигиена, санитария және өрт қауіпсіздігі талаптарына сай келетін, сондай-ақ арнаулы мекемелер мен ұйымдардан кәмелетке толмағандардың өз бетімен кетіп қалу жағдайларын болғызбайтын ойын залдарымен, жатын үй-жайлармен, тамақтануға арналған үй-жайлармен, оқу сыныбымен және серуендеу аулаларымен жарақтандырылуға тиіс.
      5. Кәмелетке толмағандар оқу құралдарымен, әдебиетпен, кеңсе заттарымен және міндетті орта білім алу үшін қажетті басқа құралдармен қамтамасыз етіледі.
      Ескерту. Заң 22-5-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
 22-6-бап. Медициналық-санитариялық қамтамасыз ету
      1. Арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі белгіленген санитариялық-гигиеналық және эпидемияға қарсы талаптардың сақталуын, кәмелетке толмағандардың денсаулығын қорғауды қамтамасыз етуге міндетті.
      2. Кәмелетке толмағандарға медициналық, оның ішінде психиатриялық көмек көрсетуді арнаулы мекемелер мен ұйымдардың медицина қызметкерлері жүзеге асырады.
      3. Ауруханаға жатқызу қажеттілігі анықталған кезде кәмелетке толмаған тиісті медициналық ұйымға жіберіледі.
      4. Кәмелетке толмағандар дене жарақатын алған жағдайда куәландыруды арнаулы мекемелер мен ұйымдардың медицина қызметкерлері шұғыл жүргізеді. Медициналық куәландыру нәтижелері белгіленген тәртіппен тіркеледі және жәбірленушіге, аумақтық қорғаншы және қамқоршы органға немесе ата-анасына не оларды алмастыратын адамдарға хабарланады. Арнаулы мекемелер мен ұйымдар әкімшілігінің немесе орган басшысының шешімі бойынша куәландыруды медициналық ұйымдардың қызметкерлері жүргізеді.
      5. Кәмелетке толмаған ауыр сырқаттанған не қайтыс болған жағдайда арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі бұл туралы жақын туысқандарына, прокуратура органдарына, аумақтық қорғаншы және қамқоршы органға хабарлайды. Қайтыс болған адамның мәйіті патологиялық-анатомиялық зерттеуден, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген іс-әрекеттер жүргізілгеннен кейін оны сұраған адамдарға беріледі.
      Қайтыс болып, мәйіті сұралмаған кәмелетке толмағанды жерлеу бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
      6. Кәмелетке толмағанның қайтыс болуы мүмкін ауыр науқасы байқалған жағдайда медициналық қорытынды болса арнаулы мекемелер мен ұйымдар әкімшілігінің кәмелетке толмағанды ұстау режимін өзгерту туралы, сондай-ақ емдеуден өту үшін оны денсаулық сақтау ұйымына жіберу туралы мәселе қоюға құқығы бар.
      Ескерту. Заң 22-6-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
 22-7-бап. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталушы кәмелетке толмағандардың міндеттері
      1. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталушы кәмелетке толмағандар:
      1) осы Заңда және ішкі тәртіп қағидаларында белгіленген арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұстау режимін сақтауға;
      2) арнаулы мекемелер мен ұйымдар әкімшілігінің заңды талаптарын орындауға;
      3) гигиена және санитария талаптарын сақтауға;
      4) өз өміріне және басқа адамдардың денсаулығына қауіп төндіретін қасақана іс-әрекеттер жасамауға;
      5) арнаулы мекемелер мен ұйымдар қызметкерлерінің ар-намысын қорлайтын іс-әрекеттер жасамауға;
      6) арнаулы мекемелер мен ұйымдар қызметкерлеріне өз қызметтік міндеттерін атқаруына кедергі келтірмеуге;
      7) өрт қауіпсіздігі қағидаларын сақтауға;
      8) арнаулы мекемелер мен ұйымдардың мүлкіне ұқыпты қарауға;
      9) оқу сабақтарына баруға міндетті.
      2. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталатын кәмелетке толмағандарға адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін немесе қылмыстық құқық бұзушылық қаруы ретінде не кәмелетке толмағандарды осы мекемелерде ұстау мақсаттарына кедергі келтіру үшін пайдаланылуы мүмкін нәрселерді, заттарды және тамақ өнімдерін өзімен бірге ұстауына тыйым салынады.
      3. Кәмелетке толмағандарды оқу-тәрбие процесіне және әлеуметтік оңалтуға байланысты емес іс-шараларға тартуға тыйым салынады.
      Ескерту. Заң 22-7-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), өзгеріс енгізілді - 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 22-8-бап. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталушы кәмелетке толмағандарға көтермелеу және жазалау шараларын қолдану
      1. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда мынадай көтермелеу шаралары белгіленеді:
      1) ауызша немесе бұйрықпен алғыс жариялау, ол кәмелетке толмағанның жеке ісіне тігіледі;
      2) бұрын тағайындалған жазаны мерзімінен бұрын алу;
      3) грамотамен марапаттау;
      4) Құрмет тақтасына енгізу;
      5) тәрбиеленушінің жақсы мінез-құлқы мен оның оқудағы және еңбектегі жетістіктері туралы ата-анасына, олардың орнындағы адамдарға не бұрын оқыған жеріне хабарлау;
      6) үздік сыныпқа немесе топқа жалауша, грамота беру;
      7) "Үздік маман" атағын беру.
      2. Режимді және ішкі тәртіп қағидаларын бұзғаны үшін кәмелетке толмағандарға мынадай жазалау шаралары қолданылуы мүмкін:
      1) ескерту;
      2) ауызша немесе бұйрықпен сөгіс жариялау, ол кәмелетке толмағанның жеке ісіне тігіледі;
      3) кәмелетке толмағандардың, топтың немесе сыныптың жалпы жиналысында, ерекше ұстау режиміндегі білім беру ұйымының не арнаулы білім беру ұйымының педагогикалық кеңесінде талқылау.
      Ескерту. Заң 22-8-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
23-бап. Осы Заңның орындалу кепiлдiктерi 
      Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесiнiң органдары мен мекемелерi өз құзыретi шегiнде кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiнiң сақталуын қамтамасыз етуге, оларды кемсiтудiң барлық нысандарынан, күш көрсетуден немесе психикалық зорлықтан, қорлаудан, дөрекi қарым-қатынастан, сексуалдық және өзге де пайдаланудан қорғауды жүзеге асыруға, арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды және тұрмысы қолайсыз отбасыларды анықтауға, сондай-ақ мыналарға:
      1) прокуратура органдарына - кәмелетке толмағандардың құқықтары мен бостандықтарының бұзылуы туралы;
      2) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияларға - кәмелетке толмағандардың бiлiм алуға, еңбек бостандығына, демалуға, тұрғын үйге және басқа да құқықтарының бұзылу жағдайлары туралы, сондай-ақ органдар мен мекемелердiң қызметтерiндегi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алуға кедергi жасайтын кемшiлiктер туралы;
      3) қорғаншы және қамқоршы органдарына - ата-аналарының немесе заңды өкiлдерiнiң қамқорлығынсыз қалған не өмiрiне, денсаулығына қауiп төндiретiн немесе тәрбиесiне кедергi келтiретiн жағдайда қалған кәмелетке толмағандар туралы;
      4) iшкi iстер органдарына - қадағалаусыз және панасыз қалған кәмелетке толмағандар, тұрмысы қолайсыз отбасылар, құқық бұзушылық немесе қоғамға жат iс-әрекеттер жасаған (жасап жүрген) кәмелетке толмағандар, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды қылмыстық қызмет немесе қоғамға жат iс-әрекеттер жасауға тартып жүрген немесе оларға қатысты басқа да құқыққа қарсы iс-әрекеттер жасап жүрген ата-аналар мен өзге де ересек адамдар туралы;
      5) денсаулық сақтау органдарына - адамның психикалық және дене мүшелерінің функциялары мен мiнез-құлқына терiс әсерiн тигiзетiн алкогольдік ішімдіктерді, есiрткi, психотроптық заттарды, сол тектестерді теріс пайдалануына байланысты тексерілуге, қаралуға немесе емделуге мұқтаж кәмелетке толмағандар туралы;
       6) бiлiм беру органдарына - балалар үйлерiнен, мектеп-интернаттардан және басқа да балалар мекемелерiнен өз ерiктерiмен кетуiне байланысты не дәлелсiз себептермен жалпы бiлiм беру орындарындағы оқуларының тоқтатылуына байланысты мемлекеттiң көмегiне мұқтаж кәмелетке толмағандар туралы дереу хабарлауға мiндеттi. 
      Ескерту. 23-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV; 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 24-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасын жүзеге асыратын органдардың, мекемелер мен өзге де ұйымдардың қызметiн бақылау 
       Мемлекеттiк органдар өз құзыретi шегiнде кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасын жүзеге асыратын ведомстволық бағыныстағы органдардың, мекемелер мен өзге де ұйымдардың қызметiн Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен бақылауды жүзеге асырады. 
25-бап. Қазақстан Республикасының кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы туралы заңдарын бұзғандық үшiн жауаптылық 
      Қазақстан Республикасының кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы туралы заңдарын бұзуға кiнәлi тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жауаптылықта болады.
 4-тарау. Ұлттық алдын алу тетігі
       Ескерту. Заң 4-тараумен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгерістер енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
26-бап. Ұлттық алдын алу тетігі
      1. Ұлттық алдын алу тетiгi ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қызметі арқылы жұмыс істейтін, азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерiнiң алдын алу жүйесі түрінде қолданылады.
      2. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары өз қызметі шеңберінде кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарына, арнаулы білім беру ұйымдарына, ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына және осы қатысушылардың баруы (бұдан әрі – алдын ала бару) үшін Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалатын өзге де ұйымдарға барады.
      3. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл, сондай-ақ Үйлестіру кеңесі іріктейтін, азаматтардың құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау жөніндегі қызметті жүзеге асыратын қоғамдық байқаушы комиссиялардың және қоғамдық бiрлестiктердiң мүшелерi, заңгерлер, әлеуметтік қызметкерлер, дәрігерлер ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары болып табылады.
      4. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қызметін үйлестіреді, ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қажетті әлеуеті мен кәсіптік білімін қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шаралар қолданады.
      5. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының алдын ала болу бойынша шығыстарын өтеу Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен бюджет қаражатынан жүзеге асырылады.
      Ескерту. 26-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
27-бап. Үйлестіру кеңесі
      1. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қызметін тиімді үйлестіруді қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлдің жанынан Үйлестіру кеңесі құрылады.
      Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлді қоспағанда, Үйлестіру кеңесінің мүшелерін Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiл құратын комиссия Қазақстан Республикасы азаматтарының қатарынан сайлайды.
      2. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiл:
       Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлдің жанындағы Үйлестіру кеңесі туралы ережені; 
      ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушыларын іріктеу тәртібін;
      алдын ала болу үшін ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушыларынан топтар құру тәртібін;
       алдын ала болу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарды; 
      алдын ала болу қорытындылары бойынша жыл сайынғы жинақталған баяндаманы дайындау тәртібін бекітеді.
      3. Үйлестіру кеңесі Біріккен Ұлттар Ұйымы Азаптауға қарсы комитетінің Азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің алдын алу жөніндегі кіші комитетімен өзара іс-қимыл жасайды.
28-бап. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларына қойылатын талаптар
      1. Мынадай:
      1) заңда белгіленген тәртіппен жойылмаған немесе алынбаған соттылығы бар;
      2) қылмыстық құқық бұзушылықтар жасады деп күдік келтірілген немесе айыпталған;
      3) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп таныған адамдар;
      4) судьялар, адвокаттар, мемлекеттік қызметшілер және әскери қызметшілер, сондай-ақ құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдар, азаматтық қорғау органдары қызметкерлері;
      5) психиатрда және (немесе) наркологта есепте тұратын адамдар ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары бола алмайды.
      2. Қасақана қылмыс жасағаны үшін Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабының бірінші бөлігі 3), 4), 9), 10) және 12) тармақтарының немесе 36-бабының негізінде қылмыстық жауаптылықтан босатылған; теріс себептер бойынша мемлекеттік немесе әскери қызметтен, азаматтық қорғау органдарындағы қызметтен, құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдардан, соттардан босатылған немесе адвокаттар алқасынан шығарылған; адвокаттық қызметпен айналысуға арналған лицензиядан айырылған адамдар да ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары бола алмайды.
      Ескерту. 28-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 04.07.2014 № 233-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.06.2025 № 196-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
29-бап. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының құқықтары
      1. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушысы:
      1) алдын ала баруға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдардың саны, осындай ұйымдардың саны және олардың орналасқан жері туралы ақпарат алуға;
      2) алдын ала баруға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдармен қарым-қатынас жасауға, сондай-ақ оларды ұстау жағдайларына қатысты ақпаратқа қол жеткізе алуға;
      3) алдын ала баруды құрылған топтардың құрамында белгіленген тәртіппен жүзеге асыруға;
      4) алдын ала баруға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдармен және (немесе) олардың заңды өкілдерімен куәларсыз, жеке өзі немесе қажет болған кезде аудармашы арқылы, сондай-ақ ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының пiкiрi бойынша тиiстi ақпарат бере алатын кез келген басқа адаммен әңгімелесулер өткiзуге;
      5) алдын ала баруға жататын ұйымдарды кедергісіз таңдауға және оларда болуға;
      6) азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің қолданылғаны туралы хабарламалар мен шағымдарды қабылдауға құқылы.
      2. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушысы заңды қызметін жүзеге асырған кезде тәуелсіз болып табылады.
      Ескерту. 29-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
30-бап. Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының міндеттері
      1. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары өз өкілеттіктерін атқару кезінде Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтауға міндетті.
      2. Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының алдын ала баруға жататын ұйымдардың қызметіне араласуына жол берілмейді.
      3. Алдын ала болу жөніндегі топқа кіретін ұлттық алдын алу тетігі қатысушысының турашылдығына күмән туғызатын мән-жайлар болған кезде, ол алдын ала болуға қатысудан бас тартуға міндетті.
      4. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің қолданылғаны туралы қабылданатын хабарламалар мен шағымдарды Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiл айқындайтын тәртіппен тіркеуге міндетті.
      Қабылданған хабарламалар мен шағымдар Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлдің қарауына беріледі.
      Қабылданған және берілген хабарламалар мен шағымдар туралы ақпарат алдын ала болу нәтижелері жөніндегі есепке енгізіледі.
      5. Осы Заңның ережелерін бұзған ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылықта болады.
      Ескерту. 30-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
31-бап. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының өкілеттіктерін тоқтату
      Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының өкілеттіктері:
      1) осы Заңның ережелері бұзылған;
      2) өз өкілеттіктерін доғару туралы жазбаша өтініш берілген;
      3) ол қайтыс болған не оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі заңды күшіне енген;
      4) Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерге тұрақты тұруға кеткен;
      5) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан;
      6) соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;
      7) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайлар басталған кезде тоқтатылады.
32-бап. Алдын ала болудың түрлері мен кезеңділігі
      1. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының алдын ала болуы мыналарға бөлінеді:
      1) төрт жылда кемінде бір рет, ұдайы негізде жүргізілетін кезеңдік алдын ала болу;
      2) алдыңғы кезеңдік алдын ала болу нәтижелері бойынша ұсынымдарды іске асыру мониторингі, сондай-ақ ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары әңгімелесулер өткізген адамдарды алдын ала болуға жататын мекемелер мен ұйымдардың әкімшіліктері тарапынан қудалаудың алдын алу мақсатында кезеңдік алдын ала болулар аралығындағы кезеңде жүргізілетін аралық алдын ала болу;
      3) азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің қолданылғаны туралы келіп түскен хабарламалардың негізінде жүргізілетін арнаулы алдын ала болу.
      2. Үйлестіру кеңесі бөлінген бюджет қаражаты шегінде алдын ала бару мерзімдерін және алдын ала баруға жататын ұйымдардың тізбесін айқындайды.
      Ескерту. 32-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
33-бап. Алдын ала болу тәртібі
      1. Алдын ала болуды Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің келісуі бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін қағидаларға сәйкес Үйлестіру кеңесі ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларынан құратын топтар жүргізеді.
      2. Алдын ала болу үшін топтар құру кезінде ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының ешқайсысын тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне қатысты себептер бойынша немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша қандай да бір кемсітуге болмайды.
      3. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету алдын ала баруға жататын ұйымдардың әкімшілігіне жүктеледі. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының құқыққа сыйымсыз әрекеттері орын алған жағдайда, алдын ала баруға жататын ұйымдар әкімшілігінің басшысы Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді жазбаша хабардар етеді.
      4. Әрбір алдын ала болудың нәтижелері бойынша топтың атынан Үйлестіру кеңесі бекіткен нысанда жазбаша есеп жасалады, оған алдын ала болуды жүзеге асырған топтың барлық мүшелері қол қояды. Ерекше пікірі бар топ мүшесі оны жазбаша түрде ресімдейді және есепке қоса береді.
      Ескерту. 33-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
34-бап. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасы
      1. Үйлестіру кеңесі ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасын олардың алдын ала болу нәтижелері бойынша есептерін ескере отырып дайындайды.
      2. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасына:
      уәкілетті мемлекеттік органдарға алдын ала баруға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдармен қарым-қатынас жағдайларын жақсарту және азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің алдын алу бойынша ұсынымдар;
      Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру бойынша ұсыныстар да енгізіледі.
      Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасына өткен жылғы алдын ала болу жөніндегі қаржылық есеп қоса беріледі.
      3. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасы қарау үшін уәкілетті мемлекеттік органдарға жіберіледі және оны Үйлестіру кеңесі бекіткен күннен бастап бір айдан кешіктірмейтін мерзімде Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің интернет-ресурсында орналастырылады.
      Ескерту. 34-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
35-бап. Құпиялылық
      1. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары алдын ала болу барысында адамның жеке өмірі туралы өздеріне белгілі болған мәліметтерді осы адамның келісуінсіз жария етуге құқылы емес.
      2. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының алдын ала болу барысында адамның жеке өмірі туралы өздеріне белгілі болған мәліметтерді осы адамның келісуінсіз жария етуі Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.
36-бап. Уәкілетті мемлекеттік органдардың ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларымен өзара іс-қимылы
      1. Мемлекеттік органдар және олардың лауазымды адамдары ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларына өздерінің заңды қызметін жүзеге асыруына жәрдем көрсетеді.
      Бірде-бір мемлекеттік орган немесе лауазымды адам азаптауды және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерiн қолдану фактілері туралы ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларына хабарлағаны үшін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын шектеуге құқылы емес.
      Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының заңды қызметіне кедергі келтіретін лауазымды адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылықта болады.
      2. Уәкілетті мемлекеттік органдар ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасын алған күннен бастап үш ай ішінде Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді алынған баяндамаларды қарау нәтижелері бойынша қолданылған шаралар туралы жазбаша нысанда хабардар етеді.
      3. Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының алдын ала барудың нәтижелері бойынша есептері негізінде Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен уәкілетті мемлекеттік органдарға немесе лауазымды адамдарға адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын бұзған лауазымды адамға қатысты тәртіптік немесе әкімшілік іс жүргізуді қозғау не сотқа дейінгі тергеу жүргізу туралы өтінішхатпен жүгінуге құқығы бар.
      Ескерту. 36-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 04.07.2014 № 233-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
 
 
Қазақстан Республикасының
Президенті

 
 

 
 
 
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК]]> Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы
Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі N 591 Заңы.

 
 
      МАЗМҰНЫ
      Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "жеке профилактикалық жұмыс", "Жеке профилактикалық жұмыс", "жеке профилактикалық жұмысты", "Жеке профилактикалық жұмысты" деген сөздер тиісінше "жеке профилактикасы шаралары", "Жеке профилактикасы шаралары", "жеке профилактикасы шараларын", "Жеке профилактикасы шараларын" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
 
 
       Осы Заң кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу жөнiндегi мемлекеттiк органдар қызметiнiң құқықтық, экономикалық және әлеуметтiк негiздерiн айқындайды. 
 1-тарау. Жалпы ережелер
1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар 
       Осы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады: 
       1) әлеуметтік оңалту - кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесінің органдары мен мекемелері жүзеге асыратын арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағанды құқықтық, әлеуметтік, дене бітімі, психикалық, педагогикалық, моральдық және (немесе) материалдық жағынан қалпына келтіруге бағытталған шаралар кешені; 
       2) Алынып тасталды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
       3) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу (бұдан әрі - кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы) - кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз, панасыз қалудың және қоғамға жат іс-әрекеттердің алдын алуға, оларға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтауға және жоюға бағытталған, кәмелетке толмағандармен, кәмелетке толмағандардың оларды тәрбиелеу, оқыту немесе бағып-күту жөніндегі міндеттерін орындамайтын не олардың мінез-құлқына теріс әсер ететін ата-аналарымен немесе басқа да заңды өкілдерімен, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат іс-әрекеттер жасауға тартып жүрген өзге де адамдармен жеке профилактикасы шараларын қоса жүзеге асыратын құқықтық, педагогикалық және өзге де шаралар жүйесі; 
       4) кәмелетке толмағанды бағып-күту - кәмелетке толмағанның ата-анасының немесе басқа да заңды өкілдерінің оның толыққанды дамуы, оның мүліктік және мүліктік емес құқықтары мен мүдделерін және мемлекеттік ең төмен әлеуметтік стандарттарды қорғау үшін жағдай жасауы; 
      5) кәмелетке толмағанды тәрбиелеу - балаға қоғамда қалыптасқан және оның рухани, дене бітімі, имандылық, психикалық, мәдени, зияткерлік жағынан дамуына және әлеуметтік ортаның теріс ықпалынан қорғауға бағытталған мінез-құлық ережелері мен нормаларын дарыту жөніндегі ата-анасының немесе басқа да заңды өкілдерінің, сондай-ақ мемлекеттік органдар қызметкерлерінің тарапынан оған әсер ететін үздіксіз процесс;
      6) қадағалаусыз қалған бала - ата-анасының немесе олардың заңды өкілдерінің, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды қадағалауды жүзеге асыруға міндетті оқыту, тәрбиелеу және өзге де мекеме педагогтарының, тәрбиешілерінің және басқа да қызметкерлерінің тарапынан оны тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөніндегі міндеттерді орындамауы немесе тиісінше орындамауы салдарынан не оның үйден немесе баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдардан өз бетімен кетуі салдарынан мінез-құлқына бақылау болмаған кәмелетке толмаған бала;
      7) қадағалаусыз қалу - кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтар жасауына ықпал ететін, олардың мінез-құлқы мен тұрмыс жағдайына тиісінше бақылаудың жоқтығымен сипатталатын әлеуметтік құбылыс;
       8) Алынып тасталды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
      9) панасыз қалған бала - тұрғылықты жері жоқ қадағалаусыз қалған бала;
       10) тұрмысы қолайсыз отбасы - кәмелетке толмағандардың ата-анасы немесе заңды өкілдері оларды тәрбиелеу, оқыту, бағып-күту жөніндегі өз міндеттерін орындамайтын және (немесе) олардың 
      мінез-құлқына теріс әсер ететін отбасы.
      Ескерту. 1-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.07.10 № 176-IV, өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.04.29 № 272-IV; 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 2-бап. Қазақстан Республикасының кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы туралы заңдары
      1. Қазақстан Республикасының кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы туралы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
       2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады. 
3-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк саясат 
      1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк саясат құқықтық саясаттың бiр бөлiгi болып табылады және ол кәмелетке толмағандар үшiн құқықтық және әлеуметтiк кепiлдiктер жасау, кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалу профилактикасының жүйесiн құрайтын органдар мен мекемелердi материалдық-техникалық, қаржылық, ғылыми-әдiстемелiк және кадрлармен қамтамасыз етудi қамтиды.
      2. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк саясат:
      1) заңдылық;
      2) кәмелетке толмағандарға iзгiлiкпен қарау;
      3) отбасын қолдау;
      4) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы шараларын қолданудағы кешендiлiк;
      5) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандармен жеке жұмыс жүргiзу;
      6) құпиялылық;
      7) ғылыми негiздiлiк;
      8) жүйелiлiк принциптерi бойынша жүзеге асырылады.
      3. Мемлекеттiк саясаттың мақсаты:
      1) балалардың дене бiтiмi, зияткерлiк, рухани және имандылық дамуына, оларды патриоттыққа, азаматтыққа және бейбiтшiлiк сүйгiштiкке тәрбиелеуге, сондай-ақ баланың қоғам мүдделерiмен, мемлекет халықтарының дәстүрлерiмен, ұлттық және әлемдiк мәдениеттiң жетiстiктерiмен ұштасқан жеке басын тәрбиелеуге ықпал ету;
      2) девиантты мiнез-құлықты балаларды әлеуметтік оңалту және кәмелетке толмағандардың құқықтық санасы мен құқықтық мәдениетiн қалыптастыру жөнiндегi мақсатты жұмысты қамтамасыз ету;
      3) кәмелетке толмағандармен жеке профилактикасы шаралары жүргiзу үшiн құқықтық негiздердi қалыптастыру;
      4) кәмелетке толмаған баланың ата-анасымен және басқа да заңды өкiлдерiмен өзара қарым-қатынас жасау;
      5) балаларды оқыту, тәрбиелеу, емдеу, спорт және өзге де мекемелерінің тиісті дәрежеде жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
      6) кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн бұзғаны үшiн жауапкершiлiктi белгiлеу;
      7) қызметi әлеуметтiк тапсырыстар беру және Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес өзге де шаралар арқылы кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жөнiндегi шараларды жүзеге асырумен байланысты коммерциялық емес ұйымдарды мемлекеттiк қолдау арқылы жүзеге асырылатын кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы болып табылады.
      Ескерту. 3-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
4-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк органдардың негiзгi мiндеттерi 
      Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк органдардың негiзгi мiндеттерi:
      1) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз, панасыз қалудың және қоғамға жат iс-әрекеттердiң алдын алып, олардың жасалуына ықпал ететiн себептер мен жағдайларды анықтау және жою;
      2) кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды қамтамасыз ету;
      3) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды әлеуметтiк оңалту;
      4) кәмелетке толмағандардың заңға мойынсұнушылық мiнез-құлқын қалыптастыру;
      5) кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат iс-әрекеттер жасауға тарту фактiлерiн анықтап, жолын кесу;
       6) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу жөнiндегi заңды тұлғалардың қызметiн үйлестiру болып табылады. 
      Ескерту. 4-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV; 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен. 
 
 
 5-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк реттеу 
      Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк реттеудi Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасының Үкiметi, орталық атқарушы органдар, сондай-ақ жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар жүзеге асырады.
      Ескерту. 5-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2011.07.05 № 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
 
 
 6-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалу профилактикасының жүйесi 
      1. Кәмелетке толмағандардың арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу жүйесiне iшкi iстер, білім беру, денсаулық сақтау органдары, халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясатты iске асыруды үйлестiретiн мемлекеттік орган, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар, кәмелетке толмағандардың iстерi және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссиялар және өз құзыретi шегiнде өзге де мемлекеттік органдар кiредi.
      2. Iшкi iстер, білім беру, денсаулық сақтау органдарында және жергiлiктi атқарушы органдарда Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен кәмелетке толмағандардың арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жөніндегі жекелеген функцияларды жүзеге асыратын мекемелер құрылуы мүмкiн.
      3. Өзге ұйымдар кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар, қадағалаусыз және панасыз қалу жағдайының профилактикасына Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен қатысады.
      Ескерту. 6-бапқа өзгеріс енгізілдi - ҚР 2012.01.18 № 547-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
   2-тарау. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттік органдар мен мекемелердің функциялары және өкілеттіктері
7-бап. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құзыретi 
      Қазақстан Республикасының Үкiметi:
      1) мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттары мен оны жүзеге асыру жөнiндегi шараларды әзiрлейдi;
      2) кәмелетке толмағандардың әлеуметтiк қорғалу жүйесiн айқындайды;
      3) кәмелетке толмағандардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн сақтау және қорғау, бала құқықтарын қорғау жөнiндегi мiндеттердi жүзеге асыратын ұйымдардың желiсiн дамыту жөнiндегi шараларды әзiрлейдi және iске асырады;
      4) алып тасталды – ҚР 30.12.2024 № 148-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
       4-1) алып тасталды – ҚР 30.12.2024 № 148-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
 
 
       5) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      6) өзіне Қазақстан Республикасының Конституциясымен, заңдарымен және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелген өзге де функцияларды орындайды.
      Ескерту. 7-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.07.05 № 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 № 124-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2024 № 148-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
8-бап. Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың құзыретi 
      1. Жергiлiктi өкiлдi органдар өз құзыретi шегiнде:
      1) жергiлiктi бюджеттердi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасына арналған шығыстар бөлiгiнде бекiтедi және олардың атқарылуын бақылайды;
      2) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссиялардың құрамын бекiтедi;
      3) Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қамтамасыз ету жөнiндегi өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асырады.
       2. Жергiлiктi атқарушы органдар кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы өз жұмысын жергiлiктi мемлекеттiк басқару деңгейлерiне сәйкес және Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген құзыретi шегiнде ұйымдастырады.
      3. Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдары:
      1) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссиялардың дербес құрамын бекiту үшiн тиiстi мәслихаттарға ұсынады және олардың жұмысын ұйымдастырады;
      2) өңiрлiк медициналық-әлеуметтік есепке алуды жүргiзедi;
      3) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жұмысқа орналастыру және тұрмыстық жағдайын жасау, өзге де көмектер көрсету жөнiндегi шараларды қолданады;
      4) қызметтерi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы, жасөспiрiмдердiң салауатты өмiр салтын насихаттау, құқықтық сауаттылығын арттыру жөнiндегi шараларды жүзеге асыруға байланысты коммерциялық емес және өзге де ұйымдарға ұйымдастырушылық-әдiстемелiк көмек көрсетедi;
      4-1) Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен бейімдеу орталықтарында үш жастан он сегiз жасқа дейiнгi қадағалаусыз және панасыз қалған кәмелетке толмағандарды, ата-анасының немесе оларды алмастыратын адамдардың қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмағандарды, өміріне немесе денсаулығына тікелей қатер төнген кезде қорғаншылық және қамқоршылық органы ата-анасынан (олардың біреуінен) немесе оларды қамқорлығына алған басқа да адамдардан алып қойған кәмелетке толмағандарды, арнаулы білім беру ұйымдарына жіберілетін кәмелетке толмағандарды, сондай-ақ әлеуметтік бейімсіздікке және әлеуметтік депривацияға алып келген қатыгездікпен қарау салдарынан арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды күтіп-бағады;
      4-2) Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен арнаулы білім беру ұйымдарында он бiр жастан он сегiз жасқа дейiнгi девиантты мiнез-құлықты кәмелетке толмағандарды күтіп-бағады;
      5) кәмелетке толмағандар үшiн, оның iшiнде бала құқығын қорғау жөнiндегi мiндеттердi жүзеге асыратын ұйымдардың әлеуметтiк инфрақұрылымының қалыптасуын қамтамасыз етедi және олардың қызметтерiнiң мониторингiн жүргiзедi.
      4. Аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi атқарушы органдары:
      1) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссиялардың дербес құрамын бекiту үшiн тиiстi мәслихаттарға ұсынады және олардың жұмысын ұйымдастырады;
      2) дербес медициналық-әлеуметтік есепке алуды жүргiзедi;
      3) кәмелетке толмағандарға арналған әлеуметтiк инфрақұрылымның қалыптасуына жәрдемдеседi;
      4) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жұмысқа орналастыру және оларға тұрмыстық жағдай жасау, өзге де көмек көрсету жөнiндегi шараларды қолданады;
      5) қызметтерi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы, жасөспiрiмдердiң салауатты өмiр салтын насихаттау, құқықтық сауаттылығын арттыру жөнiндегi шараларды жүзеге асыруға байланысты коммерциялық емес және өзге де ұйымдарға ұйымдастырушылық-әдiстемелiк көмек көрсетедi.
      Ескерту. 8-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 № 124-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
9-бап. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегі комиссиялар 
      1. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссия кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы саласындағы мемлекеттiк органдар мен мекемелердің қызметiн үйлестiрудi қамтамасыз ететiн тұрақты жұмыс iстейтiн алқалы орган болып табылады.
      2. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi ведомствоаралық комиссия – балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органның жанынан, ал облыстық, қалалық, аудандық – қалада, аудандық комиссиялар тиiстi жергiлiктi атқарушы орган (әкiмдiк) жанынан құрылады.
      3. Қажет болған жағдайда кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссия аудан орталығынан едәуiр қашықтықта орналасқан кент, ауыл, ауылдық округ әкiмi жанынан құрылуы мүмкiн. Кент, ауыл, ауылдық округ әкiмi жанындағы кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияның аудандық комиссияның құқықтары мен мiндеттерi болады. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi кенттiк, ауылдық, ауылдық округтiк комиссияны құру туралы шешiмдi облыс әкiмдiгi қабылдайды, ал оның дербес құрамын тиiстi ауданның мәслихаты бекiтедi.
      4. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссия төраға, төрағаның орынбасары, комиссия мүшелерi және хатшы құрамында құрылады. Тиісті әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктің әкімі басқаратын кенттік, ауылдық комиссияны және ауылдық округ комиссиясын қоспағанда, тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк әкiмiнің орынбасары комиссия төрағасы болып табылады. Хатшы тиісті мемлекеттiк органның аппаратында штаттық лауазымды атқарады.
      5. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияның құрамына тиiстi мәслихаттардың депутаттары, iшкi iстер, бiлiм беру, мәдениет, денсаулық сақтау, әдiлет органдарының, жұмыспен қамту, қамқоршылық пен қорғаншылық мәселелерi жөнiндегi уәкiлеттi органның, кәмелетке толмағандардың арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасына мүдделi қоғамдық және өзге де ұйымдардың өкілдері кіреді.
      6. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссиялар өз құзыретi шегiнде:
      1) кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау және қалпына келтiру, кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтардың жасалуына ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау және жою, балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу, кәмелетке толмағандарды зорлық-зомбылықтан және қатыгездікпен қараудан, кәмелетке толмағандар арасындағы қоғамға жат әрекеттерден қорғау жөнiндегi шараларды жүзеге асырады;
      2) мемлекеттiк органдардың кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың, кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың және қатыгездікпен қараудың профилактикасы, оларды әлеуметтік оңалту жөніндегі қызметін жетілдіруге бағытталған бағдарламалар мен әдiстемелердi әзiрлейдi;
      3) баланың құқықтарын қорғау жөнiндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдарда кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту, күтіп-бағу жағдайларын бақылауды қамтамасыз етуге қатысады;
      4) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының, сондай-ақ кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың және қатыгездікпен қараудың жай-күйiн зерделейдi және осы мәселелер бойынша әлеуметтік зерттеулер жүргiзудi ұйымдастырады;
      5) баланың құқықтарын қорғау жөнiндегi функцияларды жүзеге асыратын ұйымдар желiсiн дамытуға жәрдем көрсетеді және олардың қызметiнiң мониторингiн қамтамасыз етедi;
       6) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың, кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың және қатыгездікпен қараудың профилактикасымен айналысатын органдар мен ұйымдардың оң жұмыс тәжiрибесiн жинақтап қорытады және таратады, оларға әдiстемелiк және практикалық көмек көрсетедi; 
      7) мүдделi мемлекеттiк органдар басшыларының кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың, кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың және қатыгездікпен қараудың профилактикасы, олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау және қалпына келтіру жөнінде жүргiзген жұмыстары туралы есептерiн тыңдайды және жетекшiлiк ететiн мәселелер бойынша олардың арасында ақпарат алмасуды ұйымдастырады;
      8) кәмелетке толмағандарды арнаулы бiлiм беру ұйымдарына және ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарына жiберу мәселелерi бойынша сотқа материалдар дайындауға қатысады;
      9) қылмыстық-атқару жүйесiнiң мекемелерiнен босатылған не арнаулы бiлiм беру ұйымдарынан және ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарынан оралған кәмелетке толмағандарды жұмысқа және тұрмыста орналастыруда, сондай-ақ өмірлік қиын жағдайда жүрген кәмелетке толмағандарды әлеуметтiк оңалту жөнiндегi өзге де функцияларды жүзеге асыруда мүдделi органдардың қызметiн үйлестiреді;
      10) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың, кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың және қатыгездікпен қараудың профилактикасы жөнінде жүргiзiлген жұмысты бұқаралық ақпарат құралдарында жариялауды ұйымдастырады;
      11) кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі төмен тұрған комиссиялардың қызметіне мониторингті жүзеге асырады;
      12) кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі төмен тұрған комиссиялардың қызметін үйлестіреді.
       7. Кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияларды құру тәртiбi және олардың қызметiн ұйымдастыру Қазақстан Республикасының заңдарымен айқындалады. 
      Ескерту. 9-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV; 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен; 03.07.2013 № 121-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
10-бап. Iшкi iстер органдарының құзыретi
      Iшкi iстер органдары өз құзыретi шегiнде:
       1) осы Заңның 19-бабы 1-тармағының 1) - 12) тармақшаларында аталған кәмелетке толмағандарды, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту, бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн орындамайтын және (немесе) олардың мiнез-құлқына терiс әсер ететiн олардың ата-аналарын немесе заңды өкiлдерiн анықтайды, есебiн жүргiзедi және оларға қатысты жеке профилактикасы шаралары жүргiзедi;
      2) кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар, қоғамға қарсы iс-әрекеттер жасауға тартатын не балаларға қатысты басқа да құқыққа қарсы ic-әрекеттер жасайтын адамдарды, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн орындамайтын немесе тиiсiнше орындамайтын, не олардың мiнез-құлқына терiс әсер ететiн кәмелетке толмағандардың ата-аналары мен заңды өкiлдерiн, педагогтарды, тәрбиешiлердi, оқу, тәрбие және кәмелетке толмағандарды қадағалауды жүзеге асыруға мiндеттi өзге де мекеменiң басқа да қызметкерлерiн анықтайды және оларды Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа тарту жөнiнде шаралар қолданады;
      3) кәмелетке толмағандар жасаған немесе олардың қатысуымен жасалған қылмыстық және әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы арыздар мен хабарламаларды белгiленген тәртiппен қарайды және оларға
      итермелейтiн себептер мен жағдайларды жою жөнiнде шаралар қолдану туралы ұсыныстар енгiзедi, олардың орындалуын бақылауды қамтамасыз етедi;
      4) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды мемлекеттiк мекемелерге жiберуге немесе кәмелетке толмағандарды қамқоршылыққа немесе қорғаншылыққа алуды ресiмдеуге жәрдемдеседi;
      5) арнаулы бiлiм беру ұйымдарына және ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарына жiберiлетiн кәмелетке толмағандарға қатысты материалдарды дайындауға қатысады;
      6) пробация қызметінің есебінде тұрған кәмелетке толмағандардың өмір салтына және мінез-құлқына бақылау жасауды қамтамасыз етеді;
      7) балаларды тәрбиелеу, оқыту және бағып-күту бойынша өз мiндеттерiн орындамайтын және (немесе) олардың мiнез-құлқына керi әсер ететiн, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 74-бабының тәртiбiмен жазасын өтеу кейiнге қалдырылған сотталған әйелдерге қатысты материалдарды дайындайды;
      8) кәмелетке толмағандардың қадағалаусыз, панасыз қалуы, құқық бұзушылықтары туралы және қоғамға жат iс-әрекеттерi, оған итермелейтiн себептер мен жағдайлар туралы мүдделi органдар мен мекемелердi хабардар етедi;
      9) кәмелетке толмағандарды, олардың ата-аналарын және басқа заңды өкiлдерiн құқықтық тәрбиелеуде бiлiм беру органдарына жәрдемдеседi;
      10) он сегіз жасқа толмаған және қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаған адамдарды оқшаулау қажет болса, арнаулы мекемелерде ұстайды.
      Қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толмаған және қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаған, сондай-ақ ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберілетін кәмелетке толмағандар сот шешімі заңды күшіне енгенге дейін ата-аналарына, оларды тәрбиелеу жөніндегі міндеттер заңмен жүктелген қорғаншыларына, қамқоршыларына және өзге де адамдарға беріледі;
      11) кәмелетке толмағандарды ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарына ішкі істер органдары қызметінің барысында ұсталған, үш жастан он сегiз жасқа дейiнгi қадағалаусыз және панасыз қалған балаларды, сондай-ақ уақтылы орналастыру мүмкіндігі болмаған жағдайда ата-анасының немесе оларды алмастыратын адамдардың қамқорлығынсыз қалған балаларды жеткізеді;
      12) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      Ескерту. 10-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.01.18 № 547-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 18.04.2017 № 58-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
11-бап. Кәмелетке толмағандарды бейiмдеу орталықтары
      1. Кәмелетке толмағандарды бейiмдеу орталықтары (бұдан әрi – Орталық):
      1) ата-анасын немесе басқа да заңды өкiлдерiн анықтау және оларға беру үшiн үш жастан он сегiз жасқа дейiнгi қадағалаусыз және панасыз қалған;
      2) уақтылы орналастыру мүмкiндiгi болмаған жағдайда ата-аналарының немесе оларды алмастырушы адамдардың қамқорлығынсыз қалған, сондай-ақ олардың өмiрiне немесе денсаулығына тiкелей қауiп төнген кезде қорғаншылық және қамқоршылық органы ата-анасынан (олардың бiреуiнен) немесе оларды қамқорлыққа алған басқа да адамдардан алып қойған;
      3) арнаулы бiлiм беру ұйымдарына жiберілетін;
      4) әлеуметтік бейімсіздікке және әлеуметтік депривацияға әкеп соққан қатыгездікпен қарау салдарынан арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды қабылдауды және уақытша ұстауды қамтамасыз ететін, білім беру органдарының қарамағындағы ұйымдар болып табылады.
      2. Кәмелетке толмағандарды Орталыққа орналастыруға:
      1) осы баптың 1-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген кәмелетке толмағандарға қатысты - соттың қаулысы;
      2) осы баптың 1-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көрсетілген кәмелетке толмағандарға қатысты - қорғаншылық және қамқоршылық органының қаулысы;
      3) осы баптың 1-тармағының 4) тармақшасында көрсетілген кәмелетке толмағанды жеткізген адамның өтініші негіздер болып табылады.
      3. Түнгi уақытта, демалыс немесе мереке күндерi, сондай-ақ өзге де ерекше жағдайларда кәмелетке толмағандар Орталық әкімшілігі актісінің негiзiнде Орталыққа орналастырылуы мүмкiн, бұл туралы жиырма төрт сағат iшiнде Орталық әкiмшiлiгi прокурорды жазбаша түрде хабардар етедi. Кәмелетке толмағандарға қатысты материалдар оларды одан әрi ұстау не орналастыру туралы мәселенi шешу үшiн Орталыққа орналастырылған кезден бастап үш тәулiктiң iшiнде қорғаншылық және қамқоршылық органына ұсынылады.
      4. Кәмелетке толмағандарды Орталыққа орналастыру үшiн қажеттi құжаттарды жинақтауды iшкi iстер органдары немесе қорғаншылық және қамқоршылық органдары қамтамасыз етедi.
      5. Кәмелетке толмағандардың Орталықта болу мерзiмi үш айдан аспауға тиiс.
      6. Кәмелетке толмағандардың Орталықта болу мерзiмiне денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi орган жариялаған карантин кезеңi, сондай-ақ кәмелетке толмағандардың ауруына байланысты стационарлық медициналық мекемеде болу уақыты кірмейдi.
      7. Орталыққа алкогольден, есiрткiден немесе уытқұмарлықтан масаң күйдегі кәмелетке толмағандар, сондай-ақ психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылықтарының (ауруларының) көріністері бар кәмелетке толмағандар орналастырылмайды.
      7-1. Орталыққа қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қаулысы бойынша орналастырылған кәмелетке толмағандар көрсетілген органның қаулысы негізінде ғана шығарылады.
      8. Алып тасталды - ҚР 24.05.2018 № 156-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
       Ескерту. 11-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 18.02.2014 № 175-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2018 № 156-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
12-бап. Бiлiм беру органдарының құзыретi 
      Бiлiм беру органдары өз құзыретi шегiнде:
      1) арнаулы бiлiм беру ұйымдарының және ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарының, сондай-ақ бала құқығын қорғау жөнiндегi мiндеттердi жүзеге асыратын өзге де ұйымдар жүйесiн дамыту жөнiндегi шараларды жүзеге асырады;
      2) кәмелетке толмағандардың жазғы демалысын, бос уақытын және еңбекпен қамтылуын ұйымдастыруға қатысады;
      3) дәлелсiз себептермен жалпы бiлiм беретiн оқу орындарына бармайтын кәмелетке толмағандарды анықтайды және есепке алады, олармен және олардың ата-аналарымен немесе заңды өкiлдерiмен жеке профилактикасы шаралары жүргiзедi;
      4) кәмелетке толмағандардың заңға мойынсұнушылық мiнез-құлқын қалыптастыруға, олардың бойына имандылық пен салауатты өмiр салтының берiк негiздерiн дарытуға бағытталған бағдарламалар мен әдiстемелердi әзiрлеп, бiлiм беру ұйымдарының жұмыс тәжiрибесiне енгiзедi;
      5) дамуында немесе мiнез-құлқында ауытқушылықтары бар кәмелетке толмағандарды анықтайтын психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссияларды құрады, олардың кешендi түрде тексерiлуiн жүргiзедi және оларды одан әрi оқыту және тәрбиелеу нысандарын анықтау жөнiнде ұсыныстар әзiрлейдi;
      6) девиантты мiнез-құлықты кәмелетке толмағандарды, тұрмысы қолайсыз отбасыларын анықтауға, оларды iшкi iстер органдарында есепке алуға және олармен жеке профилактикасы шаралары жүргiзуге қатысады;
      7) жалпы бiлiм беретiн оқу орындарында қол жетерлiк спорт секцияларын, техникалық және өзге де үйiрмелер, клубтар ұйымдастыруды қамтамасыз етедi және оларға кәмелетке толмағандарды тартады;
      7-1) пробация қызметі әзірлеген әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетудің жеке бағдарламасына сәйкес пробация қызметінің есебінде тұрған кәмелетке толмағандарға орта білім алуға көмек көрсетеді;
       8) алып тасталды - ҚР 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      9) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      Ескерту. 12-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 18.04.2017 № 58-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
12-1-бап. Білім беру ұйымдарының функциялары
      Білім беру ұйымдары мынадай функцияларды жүзеге асырады:
      1) кәмелетке толмағандардың құқыққа қайшы іс-әрекеттер жасауы немесе осындай іс-әрекеттердің оларға қатысты жасалу фактілері, оның ішінде кәсіптік қызметіне байланысты өздеріне белгілі болған білім беру ұйымдарынан тыс фактілер туралы құқық қорғау органдарына дереу хабарлайды;
      2) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен білім алушылар мен тәрбиеленушілерге психологиялық-педагогикалық қолдап отыруды көрсетеді;
      3) педагогикалық баса назар аударуды талап ететін білім алушылар мен тәрбиеленушілерді мектепішілік есепке алуды жүргізеді және оларға уақтылы қолдау көрсетеді.
      Ескерту. 12-1-баппен толықтырылды – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
 
 
13-бап. Арнаулы бiлiм беру ұйымдары 
      1. Арнаулы бiлiм беру ұйымдары оқу-тәрбие немесе емдеу-тәрбие мекемелерi болып табылады және әкiмшiлiк жазалау шараларына әкеп соғатын құқық бұзушылықтарды жүйелi түрде жасайтын, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта бiлiм алудан қасақана жалтаратын, отбасынан және балалардың оқу-тәрбие ұйымдарынан үнемi кетiп қалатын, өзге де қоғамға жат iс-әрекеттер жасайтын он бiр жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту және әлеуметтiк оңалту мақсатында құрылады.
      2. Кәмелетке толмағандарды арнаулы бiлiм беру ұйымдарына жiберудiң орындылығы туралы шешiмдi қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның арызы бойынша сот не ішкі істер органы қабылдайды. Алкогольдік ішімдіктерді, есiрткi және психотроптық заттарды, сол тектестерді құмарлықпен салынып пайдаланатын кәмелетке толмағандарды арнаулы бiлiм беру ұйымдарына жiберу туралы мәселенi қарау кезiнде мiндеттi түрде оларға психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығынан (ауруынан) емдеуден өтуді тағайындаудың орындылығы зерттеледi.
      3. Кәмелетке толмаған бала арнаулы бiлiм беру ұйымына бiр айдан бiр жылға дейiнгi мерзiмге жiберiлуi мүмкiн.
      4. Кәмелетке толмағанның арнаулы бiлiм беру ұйымында болуы оның кәмелеттiк жасқа толуына байланысты, сондай-ақ мекеме әкiмшiлiгiнiң не кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi аумақтық комиссияның ұсыныстары негiзiнде арнаулы білім беру ұйымы орналасқан жердегі сот кәмелетке толмаған бала өзiнiң түзелуi үшiн бұл шараны қолдануды бұдан әрi қажет етпейдi деген қорытындыға келген жағдайда мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы мүмкiн.
      5. Кәмелетке толмағандардың арнаулы бiлiм беру ұйымдарында болуының сот белгіленген мерзімін осы баптың 2 және 3-тармақтарында белгiленген тәртіппен, тек қана мына жағдайларда:
      1) кәмелетке толмаған адамның өтінішхаты негізінде, кәмелетке толмаған адамның жалпы бiлiм беретін немесе кәсiптік даярлықты аяқтауы қажет болған, бiрақ ол кәмелеттiк жасқа толғанға дейiн;
      2) әкiмшiлiк жазалау шараларына әкелiп соғатын құқық бұзушылықтарды жүйелi түрде жасаған, орта бiлiм алудан қасақана жалтарған, арнаулы бiлiм беру ұйымынан өз еркiмен кетiп қалған, өзге де қоғамға жат ic-әрекеттер арнаулы білім беру ұйымы орналасқан жердегі сот ұзартуы мүмкін.
      6. Арнаулы бiлiм беру ұйымының тәрбиеленушiсi қылмыстық жауаптылыққа тартылатын жасқа дейiн қылмыс белгiлерi бар қоғамдық қауiптi әрекет жасаған жағдайда, ол осы Заңның 14-бабында белгiленген тәртiппен ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымына жiберiлуi мүмкiн.
      7. Кәмелетке толмағандарды арнаулы бiлiм беру ұйымдарына жiберу туралы мәселенi қарау кезiнде прокурордың қатысуы мiндеттi болады.
      8. Осы баптың 1-тармағында аталған кәмелетке толмағандарды анықтауды және есепке алуды жүзеге асыратын мемлекеттiк органдар кәмелетке толмағандарды арнаулы бiлiм беру ұйымдарына орналастыру үшiн қажеттi құжаттарды жинауды қамтамасыз етедi.
      8-1. Кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру ұйымдарына жіберу тәртібі Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде айқындалады.
      9. Арнаулы бiлiм беру ұйымдарының әкiмшiлiгi:
      1) кәмелетке толмағандарды бағып-күтудiң, аталған мекеменiң аумағын күзетудi, тәрбиеленушiлердiң жеке қауiпсiздiгiн және олардың терiс әсерден барынша қорғалуын, аталған мекеменiң аумағына бөгде адамдардың еркiн кiруiн және одан тәрбиеленушiлердiң өз еркiмен кетуiн шектеудi, кәмелетке толмағандарды тәулiк бойы, оның iшiнде ұйқыға бөлiнген уақытта қадағалау мен бақылауды, кәмелетке толмағандардың өздерiн, олардың заттары мен тынығатын бөлмелерiн тексерiп қарауды қамтитын арнайы жағдайларын қамтамасыз етедi;
      2) аталған мекеменiң орналасқан жерi бойынша және кәмелетке толмағандардың тұрғылықты жерi бойынша iшкi iстер органдарына олардың өз еркiмен кетiп қалу фактiлерi туралы хабарлайды және оларды iздестiрiп, қайтаруға тiкелей қатысады;
      3) кәмелетке толмаған баланы аталған мекемеден шығару туралы хабарламаны, сондай-ақ кәмелетке толмаған балаға мiнездеменi және онымен алдағы уақытта жеке профилактикасы шаралары жүргiзудiң, жұмысқа орналасуына және тұрмыстық жағдайын қалыптастыруға көмек көрсетудiң қажеттiлiгi туралы нұсқауларды кәмелетке толмаған баланың тұрғылықты жерiндегi кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияға олардың болу мерзiмi аяқталғанға дейiн бiр айдан кешiктiрмей жiбередi.
      10. Арнаулы бiлiм беру ұйымдарына өздерiн аталған мекемелерде бағып-күтуге және оқытуға кедергi болатын аурулары бар кәмелетке толмағандар орналастырылмайды. Мұндай аурулардың тiзбесiн денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекiтедi.
      11. Арнаулы бiлiм беру ұйымдарын құру, қызметiн ұйымдастыру тәртiбi және оларда кәмелетке толмағандарды бағып-күтудiң шарттары Қазақстан Республикасының бiлiм беру саласындағы орталық атқарушы органы бекiткен осы ұйымдар туралы ережемен айқындалады.
       12. Арнаулы бiлiм беру ұйымдарын құру, қайта ұйымдастыру және тарату туралы шешiмдi жергiлiктi атқарушы органдар қабылдайды. 
      Ескерту. 13-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.07.27 № 320 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2009.07.10 № 176-IV, 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 31.10.2015 № 378-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.11.2021 № 75-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
14-бап. Ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдары 
      1. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдары оқу-тәрбие немесе емдеу-тәрбие мекемелері болып табылады және кәмелетке толмағандарды тәрбиелеудің, оқытудың және әлеуметтік оңалтудың ерекше жағдайларын қамтамасыз ету мақсатында құрылады.
      2. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына тәрбиелеудің, оқытудың ерекше жағдайларын қажет ететін және арнаулы педагогикалық тәсілді талап ететін он бір жастан он сегіз жасқа дейінгі:
      1) қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толмауына не татуласуға байланысты өздеріне қатысты сотқа дейінгі тергеп-тексеру тоқтатылған, аса ауыр қылмыстар немесе екі және одан көп қоғамға қауіпті іс-әрекеттер жасаған кәмелетке толмағандар;
      2) олар ауырлығы орташа қылмыс немесе ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталған және оларды сот Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 83-бабында көзделген тәртіппен қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босатқан жағдайларда, орналастырылады.
      3. Қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толмаған кәмелетке толмағандарды ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберудің орындылығы туралы шешімді ішкі істер органының ұсынысы бойынша сот қабылдайды.
      Осы баптың 2-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген кәмелетке толмаған адамды ерекше режимде ұстайтын ұйымдарға жіберу туралы ұсынуды ішкі істер органдары көрсетілген кәмелетке толмаған адамға қатысты қылмыстық істі тоқтату туралы қаулы шығарылған күннен бастап отыз тәулік ішінде сотқа жібереді.
      Ерекше жағдайларда бұл мерзім ішкі істер органы бастығының немесе прокурордың қаулысы негізінде отыз тәулікке дейін ұзартылуы мүмкін.
      4. Осы баптың 3-тармағында көрсетілген материалдар оларды сотқа жіберу алдында кәмелетке толмаған балаға және оның заңды өкілдеріне танысу үшін ұсынылады.
      Мүдделі адамдар көрсетілген материалдармен танысқандығы туралы ұсынылған материалда тиісті жазба жасайды.
      5. Кәмелетке толмаған бала ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына алты айдан екі жылға дейінгі мерзімге жіберілуі мүмкін.
      Кәмелетке толмаған баланы ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарында ұстауға:
      1) осы баптың 2-тармағының 1) тармақшасында аталған адамдарға қатысты – сот қаулысы;
      2) осы баптың 2-тармағының 2) тармақшасында аталған адамдарға қатысты – сот үкімі негіз болып табылады.
      Кәмелетке толмаған баланың ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымында болуы адамның кәмелетке толуына байланысты, сондай-ақ егер ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымы әкімшілігінің ұсынысы негізінде сот кәмелетке толмаған бала өзінің түзелуі үшін осы шараны қолдануды бұдан былай қажет етпейді деген қорытындыға келген болса, мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
      7. Кәмелетке толмаған баланың ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымында болуының сот айқындаған мерзімі осы баптың 3-тармағында белгіленген тәртіппен, тек қана мынадай:
      1) кәмелетке толмаған адамның келісімімен не өтінішхаты бойынша, кәмелетке толмаған адамның жалпы білім беретін немесе кәсіптік даярлықты аяқтауы қажет болған, бірақ ол кәмелеттік жасқа толғанға дейін;
      2) қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толғанға дейін қылмыстық құқық бұзушылық белгілері бар қоғамға қауiптi іс-әрекет жасаған жағдайда ұзартылуы мүмкін.
      8. Кәмелетке толмаған баланы ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберу туралы мәселені қарау кезінде прокурордың қатысуы міндетті.
      9. Кәмелетке толмаған баланы ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына орналастыру үшін қажетті құжаттарды жинауды ішкі істер органдары қамтамасыз етеді.
      10. Осы баптың 2-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген кәмелетке толмағандарды ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберу тәртібі Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде айқындалады.
      Осы баптың 2-тармағының 2) тармақшасында көрсетілген кәмелетке толмағандарды жіберу тәртібі Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінде айқындалады.
      11. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарының әкімшілігі:
      1) ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымының аумағын күзетуді, тәрбиеленушілердің жеке қауіпсіздігін және олардың теріс әсерден барынша қорғалуын, ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымының аумағына бөгде адамдардың еркін кіруін және одан тәрбиеленушілердің өз еркімен кетіп қалуын шектеуді, кәмелетке толмағандарды тәулік бойы, оның ішінде ұйқыға бөлінген уақытта байқау мен бақылауды, кәмелетке толмағандардың өздерін, олардың заттары мен ұйықтайтын үй-жайларын тексеріп қарауды қамтитын кәмелетке толмағандарды ұстаудың арнаулы жағдайларын қамтамасыз етеді;
      2) ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымының орналасқан жері бойынша және кәмелетке толмағандардың тұрғылықты жері бойынша ішкі істер органдарына олардың өз еркімен кетіп қалу фактілері туралы хабарлайды және оларды іздестіру мен қайтаруға тікелей қатысады;
      3) кәмелетке толмаған баланы ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымынан онда болу мерзімі аяқталғанға дейін бір айдан кешіктірмей шығару туралы хабарламаны, сондай-ақ кәмелетке толмаған балаға мінездемені және онымен жеке профилактикалық жұмысты одан әрі жүргізудің, оның жұмысқа орналасуына және тұрмыстық жағдайын жасауға көмек көрсетудің қажеттілігі туралы ұсынысты кәмелетке толмаған баланың тұрғылықты жері бойынша кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияға жібереді.
      12. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына өздерін көрсетілген ұйымдарда ұстауға және оқытуға кедергі болатын аурулары бар кәмелетке толмағандарды орналастыруға болмайды. Мұндай аурулардың тізбесін денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      13. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарын құру, олардың қызметін ұйымдастыру тәртібі және оларда кәмелетке толмағандарды ұстаудың шарттары Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы орталық атқарушы органы бекіткен осы ұйымдар туралы ережемен айқындалады.
      14. Ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымын құру, қайта ұйымдастыру және тарату туралы шешімді жергілікті атқарушы органдар қабылдайды.
      Ескерту. 14-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2014 № 233-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.11.2021 № 75-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
14-1-бап. Кәмелетке толмағандарды арнаулы мекемелер мен ұйымдардан шығару (босату) негіздері
      1. Кәмелетке толмағандар арнаулы білім беру ұйымдарынан мынадай жағдайда:
      1) сот айқындаған мерзім өткенде, осы мерзім өткен күні;
      2) кәмелеттік жасқа толған күні мерзімінен бұрын;
      3) егер мекеме әкімшілігінің не кәмелетке толмағандардың ісі және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі аумақтық комиссияның ұсынуы негізінде сот кәмелетке толмаған адам осы шараның одан әрі қолданылуын қажет етпейді деген түйінге келсе, соттың тиісті шешімі келіп түскен күні, ал егер соттың шешімі жұмыс күні аяқталғаннан кейін алынса, онда келесі күні, мерзімінен бұрын;
      4) кәмелетке толмаған адам ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына жіберілгенде;
      5) осы Заңға сәйкес кәмелетке толмаған адамның осы мекемеде болуы мүмкін болмайтын мән-жайлар туындағанда шығарылады.
      2. Кәмелетке толмағандар ерекше ұстау режиміндегі білім беру ұйымдарынан мынадай жағдайда:
      1) сот айқындаған мерзім аяқталғанда;
      2) кәмелетке толуына байланысты мерзімінен бұрын;
      3) мерзімінен бұрын, егер сот мекеме әкімшілігінің немесе кәмелетке толмағандар істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі аумақтық комиссия ұсынысының негізінде кәмелетке толмаған осы шараны өзін түзеуге одан әрі қолдануды қажет етпейді деген қорытындыға келсе;
      4) осы Заңға сәйкес аталған мекемеде кәмелетке толмағанның болуы мүмкін болмайтын мән-жайлар туындағанда шығарылады.
      3. Кәмелетке толмағандар Кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарынан мынадай жағдайда:
      1) ата-анасы немесе басқа да заңды өкілдері анықталғанда және оларға берілгенде;
      2) арнаулы білім беру ұйымдарына, ерекше ұстау режиміндегі білім беру ұйымдарына орналастырылғанда;
      3) балалар үйіне (интернатқа) орналастырылғанда;
      4) сот үкімі заңды күшіне енгенде;
      5) осы Заңға сәйкес аталған мекемеде кәмелетке толмағанның болуы мүмкін болмайтын мән-жайлар туындағанда босатылады.
      Ескерту. Заң 14-1-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 15-бап. Денсаулық сақтау органдары 
      Денсаулық сақтау органдары өз құзыретi шегiнде:
      1) кәмелетке толмағандар, олардың заңды өкiлдерi арасында санитариялық-эпидемиологиялық бiлiмдi таратуды, сондай-ақ саламатты өмiр салтын насихаттауды;
      2) кәмелетке толмағандар арасындағы психикаға белсенді әсер ететін заттарды медициналық емес мақсатта тұтыну және осымен байланысты құқық бұзушылықтар профилактикасы жөніндегі iс-шараларды әзiрлеуді және iске асыруды;
      3) заңды өкiлдерiнiң қамқорлығынсыз қалған үш жасқа дейiнгi адасқан, тастанды және басқа да балалардың тәулiк бойы қабылдануын және бағып-күтiлуiн;
      4) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесiнiң мемлекеттiк органдары мен мекемелерiне, сондай-ақ кәмелетке толмағандардың заңды өкiлдерiне консультациялық көмек көрсетудi;
      5) алкогольдiк, есiрткiлiк және уытқұмарлық мас болу күйiндегi кәмелетке толмағандарды тәулiк бойы қабылдауды және оларға медициналық көмек көрсетудi;
      6) мiнез-құлқында ауытқушылықтары бар кәмелетке толмағандарға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мамандандырылған диагностикалық және емдеу-қалпына келтiру көмегiн көрсетудi;
      6-1) кәмелетке толмаған адамға оның жеке басы туралы деректерді нақтылау және оны оңалту жөніндегі шаралар туралы ұсыныстарды дайындау мақсатында оған әлеуметтік-психологиялық зерттеп-қарау жүргізуді;
      6-2) қылмыстық қудалау органына және сотқа кәмелетке толмаған адамға жүргізілген әлеуметтік-психологиялық зерттеп-қарау туралы есепті (баяндаманы) ұсынуды және кәмелетке толмаған адамды әлеуметтік-психологиялық қолдау картасын жасауды;
      7) белгiленген тәртiппен арнаулы бiлiм беру ұйымдарына және ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарына жiберiлетiн кәмелетке толмағандардың денсаулық жағдайы туралы қорытындылар әзiрлеудi;
      8) психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылықтары (аурулары) бар кәмелетке толмағандарды анықтауды, есепке алуды, зерттеп-қарауды және медициналық-әлеуметтiк оңалтуды;
      9) жыныстық жолмен берiлетiн аурулардың көздерiн анықтауды, осындай аурулармен ауыратын кәмелетке толмағандарды тексеруден өткiзудi және емдеудi;
      10) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияларға кәмелетке толмағандар арасында психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылықтарының (ауруларының) таралуы, сондай-ақ осы бапта көрсетілген функцияларды жүзеге асыратын денсаулық сақтау мекемелерiнiң орналасқан жерi, олардың қызметiнiң мүмкiндiктерi мен нәтижелерi туралы хабарлауды;
      11) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыруды ұйымдастырады.
      Ескерту. 15-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV, 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 16-бап. Халықты жұмыспен қамту саласында мемлекеттiк саясатты iске асыруды үйлестiретiн мемлекеттiк орган 
       Халықты жұмыспен қамту саласында мемлекеттiк саясатты iске асыруды үйлестiретiн мемлекеттiк орган Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес кәмелетке толмағандардың еңбек шарттарының сақталуын бақылауды жүзеге асырады. 
      Ескерту. 16-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.15 № 253 Заңымен. 
 
 
 17-бап. Әдiлет органдары 
       Ескерту. 17-бап алып тасталды - ҚР 2012.01.18 № 547-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 18-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасына қатысушы өзге де мемлекеттiк органдар 
      1. Мәдениет, ақпарат, дене шынықтыру, спорт және туризм органдары өз құзыретi шегiнде:
       1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      2) қызметтерi кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтары, қадағалаусыз және панасыз қалуы профилактикасының шараларын жүзеге асыруға байланысты балалар мен жастардың қоғамдық бiрлестiктерiне, әлеуметтiк мекемелерге, қорларға және өзге де мекемелер мен ұйымдарға жәрдемдеседi;
      3) кәмелетке толмағандардың демалысын, бос уақытын және еңбекпен қамтылуын ұйымдастыруға қатысады;
      4) кәмелетке толмағандардың заңға мойынсұнушылық мiнез-құлқын және салауатты өмiр салтын насихаттау мен қалыптастыру жөнiндегi қызметтi жүзеге асырады.
      2. Қамқоршылық және қорғаншылық органдары өз құзыретi шегiнде 19-баптың 1-тармағында аталған кәмелетке толмағандармен, егер олар жетiм болса немесе ата-аналарының және басқа заңды өкiлдерiнiң қамқорлығынсыз қалса, жеке профилактикасы шараларын жүргiзуге қатысады.
      Ескерту. 18-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
   3-тарау. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жөніндегі қызметті ұйымдастыру
19-бап. Жеке профилактикасы шаралары 
      1. Жеке профилактикасы шаралары:
      1) қадағалаусыз және панасыз қалған;
      2) арнаулы бiлім беру ұйымдарында, ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарында ұсталатын кәмелетке толмағандарға және олардың түлектеріне, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарында ұсталатын;
      3) адамның психикикасына дене мүшесi функциялары мен мiнез-құлқына керi әсерiн тигiзетiн алкогольдік ішімдіктерді, есiрткi құралдарын, психотроптық және өзге де күштi әсер ететiн заттарды шамадан тыс пайдаланатын;
      4) дәлелсiз себептермен жалпы бiлiм беретiн оқу орындарына бармайтын;
      4-1) өздеріне қатысты қорғау нұсқамасы шығарылған;
      5) әкімшілік құқық бұзушылықтар жасаған, сондай-ақ әкімшілік жауаптылықтан немесе тәрбиелік ықпал ету шаралары қолданыла отырып, тағайындалған әкімшілік жазаны орындаудан босатылған;
       6) қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін қылмыстық жауаптылықтан немесе жазадан Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабының бірінші бөлігі 3), 4), 9), 10) және 12) тармақтарының немесе 36-бабының негізінде, оның ішінде рақымшылық немесе кешірім жасау актісі негізінде босатылған;
      7) қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толмауына байланысты немесе психикасының бұзылуына байланысты емес психикалық дамуының кешеуiлдеуi салдарынан қылмыстық жауаптылыққа жатпайтын қылмыстық құқық бұзушылық белгiлерi бар іс-әрекеттер жасаған;
      8) күзетпен қамауға алуға байланысты емес бұлтартпау шаралары таңдап алынған, қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп айыпталған немесе күдiктi болған;
      9) жазасын өтеуден шартты түрде мерзiмiнен бұрын босатылған;
      10) жазасын өтеу кейiнге қалдырылған немесе үкiмнiң орындалуы кейiнге қалдырылған;
      11) қылмыстық-атқару жүйесi мекемелерiнен босатылған;
      12) ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыс жасағаны үшiн сотталған және сот тәрбиелiк ықпал етудiң мәжбүрлеу шараларын қолдану арқылы жазадан босатқан;
      13) шартты түрде, қоғамдық немесе түзеу жұмыстарына, бас бостандығынан айыруға байланысты емес өзге де жазалау шараларына сотталған кәмелетке толмағандарға қатысты жүргiзiледi.
       2. Егер кәмелетке толмағандардың ата-аналары, басқа да заңды өкiлдерi оларды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөнiндегi өз мiндеттерiн орындамаса, олардың мiнез-құлқына терiс әсер етсе, оларға қатысты, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат іс-әрекеттер жасауға тартып жүрген өзге де адамдарға қатысты да жеке профилактикасы шаралары жүргiзiледi. 
      Ескерту. 19-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV, 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2010.12.29 № 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2014 № 233-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
19-1-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шаралары
      1. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шаралары олардың тарапынан жаңа құқық бұзушылық жасаудың алдын алу, сондай-ақ оларды жасауға итермелейтін себептер мен жағдайларды жою мақсатында кәмелетке толмағандардың құқықтық санасына және мінез-құлқына мақсатты түрде жүйелі әсер ету үшін қолданылады.
      2. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шаралары:
      1) профилактикалық әңгімелесу;
      2) құқық бұзушылық жасауға итермелейтін себептер мен жағдайларды жою туралы ұсыныс;
      3) профилактикалық есепке алу және бақылау;
      4) арнаулы білім беру ұйымдарына және ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына жіберу;
      5) тәрбиелік ықпал ету шаралары;
      6) қорғау нұсқамасы;
      7) әкімшілік жаза қолдану;
      8) сот үкімі бойынша қабылданатын шаралар;
      9) медициналық-әлеуметтік есепке алу болып табылады.
      3. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шаралары осы шаралар қолданылатын кәмелетке толмағандардың жеке ерекшеліктері және олар жасаған құқық бұзушылықтың қоғамға қауіптілігінің сипаты мен деңгейі ескеріле отырып айқындалады.
      4. Мүдделі адамдар кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шараларын қолдану туралы шешімге Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шағым жасауы мүмкін.
      5. Тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған кәмелетке толмағандарға қатысты құқық бұзушылықтың жеке профилактикасы шаралары Қазақстан Республикасының тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы заңнамасында белгіленген ерекшеліктер ескеріле отырып қолданылады.
      6. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шараларын есепке алу орталық атқарушы органдар белгілеген тәртіппен олардың құзыреті шегінде жүзеге асырылады.
      Ескерту. Заң 19-1-баппен толықтырылды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен, өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.11.23 № 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
19-2-бап. Кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шараларын қолдануға негіздер
      1. Кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың жеке профилактикасы шараларын қолдануға мына мән-жайлардың бірі:
      1) жеке және заңды тұлғалардың хабарламалары немесе өтініштері, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабарламалар;
      2) құқық бұзушылық жасау не жасауға әрекет ету фактісін ішкі істер органы қызметкерінің тікелей анықтауы;
      3) мемлекеттік органдардан және жергілікті өзін өзі басқару органдарынан түскен материалдар негіз болып табылады.
      2. Құқық бұзушылық жасау туралы немесе оны жасау қатері туралы өтініштер мен хабарламаларды мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қарайды.
      Ескерту. Заң 19-2-баппен толықтырылды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
 
 
 19-3-бап. Профилактикалық әңгімелесу
      1. Профилактикалық әңгімелесудің негізгі міндеттері құқыққа қарсы мінез-құлықтың себептері мен жағдайларын анықтау, құқық бұзушылықтың әлеуметтік және құқықтық салдарларын түсіндіру және заңға мойынсынушылық мінез-құлықтың қажеттігіне сендіру болып табылады.
      2. Профилактикалық әңгімелесуді құқық бұзушылықтың жеке профилактикасы шараларын қолдану құзыретіне жататын кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесінің мемелекеттік органы мен мекемесінің өкілі құқық бұзушылық жасаған немесе оған қатысты құқық бұзушылықтың жеке профилактикасы шараларын қолдануға негіз бар адаммен өткізеді.
      3. Профилактикалық әңгімелесу кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесі мемлекеттік органдарының қызметтік үй-жайларында, сондай-ақ тұратын жері, оқуы, жұмыс орны бойынша не тікелей құқық бұзушылық анықталған жерде өткізіледі және оның ұзақтығы бір сағаттан аспауға тиіс.
      4. Профилактикалық әңгімелесу өткізілетін кәмелетке толмаған адамға құқыққа қарсы іс-әрекеттерді тоқтату қажеттілігі туралы ескертіледі.
      5. Кәмелетке толмаған адаммен профилактикалық әңгімелесу оның ата-анасының, педагогтарының немесе басқа да заңды өкілдерінің қатысуымен өткізіледі.
      Ескерту. Заң 19-3-баппен толықтырылды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
 
 
 19-4-бап. Құқық бұзушылық жасауға итермелейтін себептер мен жағдайларды жою туралы ұсыныс
      1. Құқық бұзушылық жасауға итермелейтін себептер мен жағдайлар анықталған жағдайда кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесінің мемлекеттік органдары тиісті ұйымның басшысына немесе лауазымды адамына оларды жою туралы ұсыныс жібереді.
      2. Тиісті ұйымның басшысы немесе лауазымды адамы ұсынысты алған күннен бастап бір ай мерзім ішінде кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесінің мемлекеттік органдарына ұсынысты қарау нәтижелері мен қолданылған шаралар туралы жазбаша түрде ақпарат беруге міндетті.
      Ескерту. Заң 19-4-баппен толықтырылды - ҚР 2010.04.29 № 272-IV Заңымен.
 
 
 19-5-бап. Профилактикалық есепке алу және бақылау
      1. Профилактикалық есепке алу кәмелетке толмағандардың, кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөніндегі өз міндеттерін орындамайтын, сондай-ақ олардың мінез-құлқына теріс әсер ететін кәмелетке толмағандардың ата-анасының, заңды өкілдерінің мінез-құлқына профилактикалық бақылауды жүзеге асыру мақсатында ақпаратты жинау және тіркеу үшін жүргізіледі.
      2. Профилактикалық есепке:
      1) өздеріне қатысты қорғау нұсқамасы шығарылған;
      2) өздеріне қатысты бос уақытын шектеу және мінез-құлыққа ерекше талаптар белгілеу туралы шешім қабылданған;
      3) қылмыстық құқық бұзушылық белгілері бар, қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толмауына байланысты қылмыстық жауаптылыққа жатпайтын іс-әрекеттер жасаған;
      4) өздеріне қатысты қамаққа алумен байланысты емес бұлтартпау шаралары таңдап алынған, қылмыстық құқық бұзушылықтар жасады деп айыпталған немесе күдік келтірілген;
      5) жазасын өтеуден шартты түрде мерзiмiнен бұрын босатылған;
      6) шартты түрде сотталған, қоғамдық жұмыстарға тартылуға сотталған, түзету жұмыстарына, бас бостандығынан айырумен байланысты емес өзге де жаза түрлеріне сотталған;
      7) қылмыстық-атқару жүйесi мекемелерiнен босатылған кәмелетке толмағандар, сондай-ақ арнаулы бiлiм беру ұйымдары мен ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарының түлектері қойылады.
      3. Профилактикалық есепке кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөніндегі өз міндеттерін орындамайтын, сондай-ақ олардың мінез-құлқына теріс әсер ететін кәмелетке толмағандардың ата-анасы, заңды өкілдері қойылады.
      4. Профилактикалық есепке алуды ішкі істер органдары жүргізеді.
      5. Профилактикалық бақылау профилактикалық есепте тұрған кәмелетке толмағандардың, кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөніндегі өз міндеттерін орындамайтын, сондай-ақ олардың мінез-құлқына теріс әсер ететін кәмелетке толмағандардың ата-анасының, заңды өкілдерінің мінез-құлқын жүйелі түрде байқауды қамтиды.
      6. Мүдделі тұлғалар профилактикалық есепке қоюға Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шағым жасай алады.
      7. Ішкі істер органдары кәмелетке толмаған адамды, кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөніндегі өз міндеттерін орындамайтын, сондай-ақ оның мінез-құлқына теріс әсер ететін кәмелетке толмаған адамның ата-анасын, заңды өкілін профилактикалық есепке қою туралы шешім шығарылған күні не соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде профилактикалық есепке қойылғаны туралы жазбаша нысанда хабардар етеді.
      8. Профилактикалық бақылау профилактикалық есепке алу қолданылатын мерзім ішінде жүзеге асырылады. Профилактикалық бақылау қолданылатын мерзім өткеннен кейін адам профилактикалық есептен шығарылып, бұл жөнінде жазбаша нысанда хабардар етіледі.
      9. Профилактикалық есепке алуда қамтылатын мәліметтер тек қана кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы жөніндегі міндеттерді шешу шегінде пайдаланылуы мүмкін.
      10. Профилактикалық есепке алуды жүргізу Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.
      Ескерту. 19-5-бап жаңа редакцияда - ҚР 05.07.2014 № 236-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).
 
 
19-6-бап. Медициналық-әлеуметтік есепке алу
      1. Медициналық-әлеуметтік есепке алуды жүргізу өздеріне қатысты жеке профилактика шаралары, сондай-ақ зорлық-зомбылыққа, қатыгездікпен қарауға және буллингке ұшыраған кәмелетке толмағандарға не олардың көзінше жеке адамға қарсы құқық бұзушылықтар жасалған кәмелетке толмағандарға психологиялық, әлеуметтік және өзге де көмек көрсету, оларды бейімдеу және оңалту бойынша үйлестіру, сол сияқты өздеріне қатысты зорлық-зомбылық жасалған кәмелетке толмағандарға көмек көрсету бағдарламасын іске асырудағы үйлестіру жүргізілетін адамдарға медициналық, психологиялық, әлеуметтік көмек көрсету, оларды бейімдеу және оңалту мақсатында жүзеге асырылады.
      2. Медициналық-әлеуметтік есепке алуды жергілікті атқарушы органдар жүргізеді.
      Ішкі істер органдарының есепке алу туралы хабарламасы медициналық-әлеуметтік есепке қоюға негіз болып табылады.
      3. Медициналық-әлеуметтік есепке алу адамға арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кезең ішінде, бірақ кемінде жеке профилактика шараларын жүргізу кезеңіне жүзеге асырылады.
      4. Медициналық-әлеуметтік есепке алуды жүргізу жөніндегі жұмысты ұйымдастыру мен үйлестіруді халықты әлеуметтік қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган жүзеге асырады.
      Ескерту. 3-тарау 19-6-баппен толықтырылды - ҚР 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі); 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 20-бап. Жеке профилактикасы шараларын жүргiзудiң негiздерi 
      Егер осы Заңның 19-бабында көзделген мән-жайлар мынадай құжаттарда:
      1) соттың үкiмiнде, ұйғарымында немесе қаулысында;
      2) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияның, прокурордың, тергеушінің, анықтау органының қаулысында;
      3) шағымдарды, өтiнiштердi немесе басқа да хабарларды тексерудiң нәтижелерi бойынша кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесi органының немесе мекемесiнiң басшысы бекiткен қорытындыда;
       4) кәмелетке толмағанның не оның ата-анасының немесе заңды өкiлдерiнiң кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасын жүзеге асыратын органдардың, мекемелер мен өзге де ұйымдардың құзыретiне қатысты мәселелер бойынша оларға көмек көрсету туралы өтiнiштерiнде ресми көрсетiлген болса, олар кәмелетке толмағандарға, олардың ата-аналарына немесе заңды өкiлдерiне, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат іс-әрекеттер жасауға тартып жүрген өзге де адамдарға қатысты жеке профилактикасы шараларын жүргiзудiң негiздерi болып табылады. 
      Ескерту. 20-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV Заңымен. 
 
 
 21-бап. Жеке профилактикасы шараларын жүргiзу мерзiмдерi 
       Кәмелетке толмағандарға олардың ата-аналарына немесе заңды өкiлдерiне, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат іс-әрекеттер жасауға тартып жүрген өзге де адамдарға қатысты жеке профилактикасы шаралары кәмелетке толмағандарға әлеуметтiк және өзге де көмек көрсету үшiн қажеттi мерзiмде немесе кәмелетке толмағандардың қадағалаусыз, панасыз қалуына, құқық бұзушылықтар немесе қоғамға жат iс-әрекет жасауына ықпал ететiн себептер мен жағдайларды жойғанға дейiн немесе олар он сегiз жасқа толғанға дейiн немесе Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа да мән-жайлар туындағанға дейiн жүргізiледi. 
      Ескерту. 21-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV Заңымен. 
 
 
 22-бап. Өздеріне қатысты жеке профилактика шаралары қолданылатын адамдардың құқықтары 
      1. Өздеріне қатысты жеке профилактика шаралары қолданылатын кәмелетке толмағандар, олардың ата-аналары немесе заңды өкілдері, сондай-ақ өзге де адамдар Қазақстан Республикасының Конституциясында, осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінде кепілдік берілген құқықтармен және бостандықтармен қамтамасыз етіледі.
      2. Арнаулы білім беру ұйымдарында, ерекше ұстау режиміндегі білім беру ұйымдарында және Кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарында ұсталушы кәмелетке толмағандардың осы баптың 1-тармағында аталған құқықтармен қатар, белгіленген тәртіппен:
      1) өздерінің арнаулы мекемелер мен ұйымдарға орналастырылғандары туралы ата-аналарына немесе заңды өкілдеріне хабарлауға;
      2) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар, қадағалаусыз және панасыз қалу профилактикасы жүйесінің органдары мен мекемелерінің жұмыскерлері қабылдаған шешімдерге көрсетілген жүйенің жоғары тұрған органдарына, сондай-ақ прокуратура органдарына, сотқа Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасауға;
      3) өзінің құқықтары мен міндеттері, ұстау режимі мен тәртіптік талаптар туралы ақпарат алуға;
      4) арнаулы мекемелер мен ұйымдарда, сондай-ақ олардың орналасқан жеріне, тұрғылықты жеріне не тұрмыстық орналасатын жеріне бара жатқандағы жеке қауіпсіздігіне;
      5) ізгілікті, адамның ар-намысын кемсітпейтін қарым-қатынас жасалуына;
      6) саны шектелмеген телефонмен сөйлесулер және кездесулер арқылы отбасымен байланыс жасап тұруға, саны шектелмеген жөнелтімдер, бандеролдар, сәлемдемелер алуға және хаттар мен жеделхаттар алуға және жіберуге;
      7) Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен нормалар бойынша тегін тамақпен, киіммен, аяқ киіммен және басқа да заттай ризықпен қамтамасыз етілуге;
      8) ата-анасымен не олардың орнындағы адамдармен, туысқандарымен және өзге де адамдармен кездесуге;
      9) түнгі уақытта сегіз сағат ұйықтауға, ал үштен жеті жасқа дейінгі балалардың күндізгі уақытта қосымша екі сағат ұйықтауға;
      10) ұзақтығы кемінде екі сағат күнделікті серуендеуге;
      11) арнаулы білім беру ұйымдарында және ерекше ұстау режиміндегі білім беру ұйымдарында болу кезеңінде бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім алуға;
      12) арнаулы мекемелерде белгіленген ішкі тәртіп қағидаларының және ұстау режимінің сақталуы шартымен діни жоралар жасауға;
      13) арнаулы мекемелер мен ұйымдарда бар әдебиеттер мен мерзімді баспасөз басылымдарын пайдалануға;
      14) Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес азаматтық-құқықтық қатынастарға қатысуға;
      15) өндірістік практика кезеңінде атқарған жұмысы үшін ақшалай сыйақы алуға;
      16) қажетті психологиялық көмек алуға құқығы бар.
      Ескерту. 22-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
22-1-бап. Кәмелетке толмағандардың жеке қауіпсіздігін қамтамасыз ету
      Кәмелетке толмағанның өмірі мен денсаулығы үшін қатер төнген кезде арнаулы мекемелер мен ұйымдардың қызметкерлері оның жеке қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі шараларды шұғыл қабылдауға міндетті.
      Ескерту. Заң 22-1-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
22-2-бап. Қорғаушыларымен, туысқандарымен және өзге адамдармен кездесулер
      1. Кәмелетке толмағандар арнаулы мекемелер мен ұйымдарға орналастырылған кезден бастап оларға қорғаушысымен оңаша және жасырын кездесуге мүмкіндік беріледі.
      2. Кездесулер арнаулы мекемелер мен ұйымдар қызметкерлерінің бақылауымен жүзеге асырылады. Кәмелетке толмаған адамға тыйым салынған нәрселерді, заттарды және тамақ өнімдерін не қылмыстық құқық бұзушылық жасауға ықпал етуі мүмкін мәліметтер беруге әрекет жасалған жағдайда, кездесулер мерзімінен бұрын тоқтатылады.
      3. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының шешімі бойынша шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдіктерінің ресми өкілдерінің өзі өкілі саналатын мемлекеттің азаматы болып табылатын шетелдік кәмелетке толмағанға баруға құқығы бар.
      Ескерту. Заң 22-2-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), өзгеріс енгізілді - 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 22-3-бап. Хат-хабар алмасу
      1. Кәмелетке толмағандарға туысқандарына және өзге де адамдарға саны шектелмеген хат немесе жеделхат алуға, жіберуге рұқсат етіледі.
      2. Кәмелетке толмағандардың хат-хабар алмасуы арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі арқылы ғана жүзеге асырылады.
      3. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталушы кәмелетке толмағандардың атына келіп түскен хаттарды тапсыруды, сондай-ақ оның хаттарын адресаттарға жіберуді арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі мереке және демалыс күндерін қоспағанда, хат келіп түскен немесе оны кәмелетке толмаған тапсырған күннен бастап үш күн мерзімнен кешіктірмей жүргізеді.
      4. Жақын туысқанының қайтыс болуы немесе ауыр сырқаттануы туралы мәліметтер кәмелетке толмағанға олар алынысымен дереу хабарланады.
      5. Арнаулы мекемелер мен ұйымдардан кеткеннен кейін кәмелетке толмағанның атына келген хаттар алынғаннан кейін үш күн мерзімнен кешіктірілмей, оның кеткен жеріне жіберіледі.
      Ескерту. Заң 22-3-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
 22-4-бап. Өтініштерді жіберу
      1. Кәмелетке толмағандардың мемлекеттік органдарға, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына, қоғамдық бірлестіктер мен бұқаралық ақпарат құралдарына жазған өтініштері арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі арқылы жіберіледі.
      2. Сотқа, прокуратура органдарына және мемлекеттік органдарға жазылған өтініштерді арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі жиырма төрт сағаттан кешіктірмей адресатқа жібереді.
      3. Өтініштерге келген жауаптар кәмелетке толмағандарға қолхат ала отырып хабарланады және жеке ісіне тігіледі.
      4. Құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуына байланысты жазған өтініштері үшін кәмелетке толмағандарды кез келген нысанда қудалауға жол берілмейді. Мұндай қудалауға кінәлі арнаулы мекемелер мен ұйымдардың лауазымды тұлғалары Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.
      Ескерту. Заң 22-4-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
 22-5-бап. Тамақтану, тамақ өнімдерін және бірінші кезектегі қажеттілік заттарын сатып алу
      1. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталушы кәмелетке толмағандар Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын нормалар бойынша тамақпен, киіммен, аяқ киіммен және жұмсақ мүкәммалмен қамтамасыз етіледі.
      2. Тамақтану ойын және жатын бөлмелерден бөлек үй-жайларда (асханаларда) жүзеге асырылады.
      3. Арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі кәмелетке толмағандарға гигиена, санитария және өрт қауіпсіздігі талаптарына сай келетін жағдайлар жасауға міндетті.
      4. Арнаулы мекемелер мен ұйымдар кәмелетке толмағандарға арналған, гигиена, санитария және өрт қауіпсіздігі талаптарына сай келетін, сондай-ақ арнаулы мекемелер мен ұйымдардан кәмелетке толмағандардың өз бетімен кетіп қалу жағдайларын болғызбайтын ойын залдарымен, жатын үй-жайлармен, тамақтануға арналған үй-жайлармен, оқу сыныбымен және серуендеу аулаларымен жарақтандырылуға тиіс.
      5. Кәмелетке толмағандар оқу құралдарымен, әдебиетпен, кеңсе заттарымен және міндетті орта білім алу үшін қажетті басқа құралдармен қамтамасыз етіледі.
      Ескерту. Заң 22-5-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
 22-6-бап. Медициналық-санитариялық қамтамасыз ету
      1. Арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі белгіленген санитариялық-гигиеналық және эпидемияға қарсы талаптардың сақталуын, кәмелетке толмағандардың денсаулығын қорғауды қамтамасыз етуге міндетті.
      2. Кәмелетке толмағандарға медициналық, оның ішінде психиатриялық көмек көрсетуді арнаулы мекемелер мен ұйымдардың медицина қызметкерлері жүзеге асырады.
      3. Ауруханаға жатқызу қажеттілігі анықталған кезде кәмелетке толмаған тиісті медициналық ұйымға жіберіледі.
      4. Кәмелетке толмағандар дене жарақатын алған жағдайда куәландыруды арнаулы мекемелер мен ұйымдардың медицина қызметкерлері шұғыл жүргізеді. Медициналық куәландыру нәтижелері белгіленген тәртіппен тіркеледі және жәбірленушіге, аумақтық қорғаншы және қамқоршы органға немесе ата-анасына не оларды алмастыратын адамдарға хабарланады. Арнаулы мекемелер мен ұйымдар әкімшілігінің немесе орган басшысының шешімі бойынша куәландыруды медициналық ұйымдардың қызметкерлері жүргізеді.
      5. Кәмелетке толмаған ауыр сырқаттанған не қайтыс болған жағдайда арнаулы мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі бұл туралы жақын туысқандарына, прокуратура органдарына, аумақтық қорғаншы және қамқоршы органға хабарлайды. Қайтыс болған адамның мәйіті патологиялық-анатомиялық зерттеуден, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген іс-әрекеттер жүргізілгеннен кейін оны сұраған адамдарға беріледі.
      Қайтыс болып, мәйіті сұралмаған кәмелетке толмағанды жерлеу бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
      6. Кәмелетке толмағанның қайтыс болуы мүмкін ауыр науқасы байқалған жағдайда медициналық қорытынды болса арнаулы мекемелер мен ұйымдар әкімшілігінің кәмелетке толмағанды ұстау режимін өзгерту туралы, сондай-ақ емдеуден өту үшін оны денсаулық сақтау ұйымына жіберу туралы мәселе қоюға құқығы бар.
      Ескерту. Заң 22-6-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
 22-7-бап. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталушы кәмелетке толмағандардың міндеттері
      1. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталушы кәмелетке толмағандар:
      1) осы Заңда және ішкі тәртіп қағидаларында белгіленген арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұстау режимін сақтауға;
      2) арнаулы мекемелер мен ұйымдар әкімшілігінің заңды талаптарын орындауға;
      3) гигиена және санитария талаптарын сақтауға;
      4) өз өміріне және басқа адамдардың денсаулығына қауіп төндіретін қасақана іс-әрекеттер жасамауға;
      5) арнаулы мекемелер мен ұйымдар қызметкерлерінің ар-намысын қорлайтын іс-әрекеттер жасамауға;
      6) арнаулы мекемелер мен ұйымдар қызметкерлеріне өз қызметтік міндеттерін атқаруына кедергі келтірмеуге;
      7) өрт қауіпсіздігі қағидаларын сақтауға;
      8) арнаулы мекемелер мен ұйымдардың мүлкіне ұқыпты қарауға;
      9) оқу сабақтарына баруға міндетті.
      2. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталатын кәмелетке толмағандарға адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін немесе қылмыстық құқық бұзушылық қаруы ретінде не кәмелетке толмағандарды осы мекемелерде ұстау мақсаттарына кедергі келтіру үшін пайдаланылуы мүмкін нәрселерді, заттарды және тамақ өнімдерін өзімен бірге ұстауына тыйым салынады.
      3. Кәмелетке толмағандарды оқу-тәрбие процесіне және әлеуметтік оңалтуға байланысты емес іс-шараларға тартуға тыйым салынады.
      Ескерту. Заң 22-7-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), өзгеріс енгізілді - 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 22-8-бап. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда ұсталушы кәмелетке толмағандарға көтермелеу және жазалау шараларын қолдану
      1. Арнаулы мекемелер мен ұйымдарда мынадай көтермелеу шаралары белгіленеді:
      1) ауызша немесе бұйрықпен алғыс жариялау, ол кәмелетке толмағанның жеке ісіне тігіледі;
      2) бұрын тағайындалған жазаны мерзімінен бұрын алу;
      3) грамотамен марапаттау;
      4) Құрмет тақтасына енгізу;
      5) тәрбиеленушінің жақсы мінез-құлқы мен оның оқудағы және еңбектегі жетістіктері туралы ата-анасына, олардың орнындағы адамдарға не бұрын оқыған жеріне хабарлау;
      6) үздік сыныпқа немесе топқа жалауша, грамота беру;
      7) "Үздік маман" атағын беру.
      2. Режимді және ішкі тәртіп қағидаларын бұзғаны үшін кәмелетке толмағандарға мынадай жазалау шаралары қолданылуы мүмкін:
      1) ескерту;
      2) ауызша немесе бұйрықпен сөгіс жариялау, ол кәмелетке толмағанның жеке ісіне тігіледі;
      3) кәмелетке толмағандардың, топтың немесе сыныптың жалпы жиналысында, ерекше ұстау режиміндегі білім беру ұйымының не арнаулы білім беру ұйымының педагогикалық кеңесінде талқылау.
      Ескерту. Заң 22-8-баппен толықтырылды - ҚР 2010.12.29 № 375-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
 
 
23-бап. Осы Заңның орындалу кепiлдiктерi 
      Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесiнiң органдары мен мекемелерi өз құзыретi шегiнде кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiнiң сақталуын қамтамасыз етуге, оларды кемсiтудiң барлық нысандарынан, күш көрсетуден немесе психикалық зорлықтан, қорлаудан, дөрекi қарым-қатынастан, сексуалдық және өзге де пайдаланудан қорғауды жүзеге асыруға, арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағандарды және тұрмысы қолайсыз отбасыларды анықтауға, сондай-ақ мыналарға:
      1) прокуратура органдарына - кәмелетке толмағандардың құқықтары мен бостандықтарының бұзылуы туралы;
      2) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияларға - кәмелетке толмағандардың бiлiм алуға, еңбек бостандығына, демалуға, тұрғын үйге және басқа да құқықтарының бұзылу жағдайлары туралы, сондай-ақ органдар мен мекемелердiң қызметтерiндегi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алуға кедергi жасайтын кемшiлiктер туралы;
      3) қорғаншы және қамқоршы органдарына - ата-аналарының немесе заңды өкiлдерiнiң қамқорлығынсыз қалған не өмiрiне, денсаулығына қауiп төндiретiн немесе тәрбиесiне кедергi келтiретiн жағдайда қалған кәмелетке толмағандар туралы;
      4) iшкi iстер органдарына - қадағалаусыз және панасыз қалған кәмелетке толмағандар, тұрмысы қолайсыз отбасылар, құқық бұзушылық немесе қоғамға жат iс-әрекеттер жасаған (жасап жүрген) кәмелетке толмағандар, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды қылмыстық қызмет немесе қоғамға жат iс-әрекеттер жасауға тартып жүрген немесе оларға қатысты басқа да құқыққа қарсы iс-әрекеттер жасап жүрген ата-аналар мен өзге де ересек адамдар туралы;
      5) денсаулық сақтау органдарына - адамның психикалық және дене мүшелерінің функциялары мен мiнез-құлқына терiс әсерiн тигiзетiн алкогольдік ішімдіктерді, есiрткi, психотроптық заттарды, сол тектестерді теріс пайдалануына байланысты тексерілуге, қаралуға немесе емделуге мұқтаж кәмелетке толмағандар туралы;
       6) бiлiм беру органдарына - балалар үйлерiнен, мектеп-интернаттардан және басқа да балалар мекемелерiнен өз ерiктерiмен кетуiне байланысты не дәлелсiз себептермен жалпы бiлiм беру орындарындағы оқуларының тоқтатылуына байланысты мемлекеттiң көмегiне мұқтаж кәмелетке толмағандар туралы дереу хабарлауға мiндеттi. 
      Ескерту. 23-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.07.10 № 176-IV; 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
 24-бап. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасын жүзеге асыратын органдардың, мекемелер мен өзге де ұйымдардың қызметiн бақылау 
       Мемлекеттiк органдар өз құзыретi шегiнде кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасын жүзеге асыратын ведомстволық бағыныстағы органдардың, мекемелер мен өзге де ұйымдардың қызметiн Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен бақылауды жүзеге асырады. 
25-бап. Қазақстан Республикасының кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы туралы заңдарын бұзғандық үшiн жауаптылық 
      Қазақстан Республикасының кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы туралы заңдарын бұзуға кiнәлi тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жауаптылықта болады.
 4-тарау. Ұлттық алдын алу тетігі
       Ескерту. Заң 4-тараумен толықтырылды - ҚР 02.07.2013 № 111-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгерістер енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 157-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
26-бап. Ұлттық алдын алу тетігі
      1. Ұлттық алдын алу тетiгi ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қызметі арқылы жұмыс істейтін, азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерiнiң алдын алу жүйесі түрінде қолданылады.
      2. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары өз қызметі шеңберінде кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарына, арнаулы білім беру ұйымдарына, ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымдарына және осы қатысушылардың баруы (бұдан әрі – алдын ала бару) үшін Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалатын өзге де ұйымдарға барады.
      3. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл, сондай-ақ Үйлестіру кеңесі іріктейтін, азаматтардың құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау жөніндегі қызметті жүзеге асыратын қоғамдық байқаушы комиссиялардың және қоғамдық бiрлестiктердiң мүшелерi, заңгерлер, әлеуметтік қызметкерлер, дәрігерлер ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары болып табылады.
      4. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қызметін үйлестіреді, ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қажетті әлеуеті мен кәсіптік білімін қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шаралар қолданады.
      5. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының алдын ала болу бойынша шығыстарын өтеу Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен бюджет қаражатынан жүзеге асырылады.
      Ескерту. 26-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
27-бап. Үйлестіру кеңесі
      1. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қызметін тиімді үйлестіруді қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлдің жанынан Үйлестіру кеңесі құрылады.
      Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлді қоспағанда, Үйлестіру кеңесінің мүшелерін Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiл құратын комиссия Қазақстан Республикасы азаматтарының қатарынан сайлайды.
      2. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiл:
       Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлдің жанындағы Үйлестіру кеңесі туралы ережені; 
      ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушыларын іріктеу тәртібін;
      алдын ала болу үшін ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушыларынан топтар құру тәртібін;
       алдын ала болу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарды; 
      алдын ала болу қорытындылары бойынша жыл сайынғы жинақталған баяндаманы дайындау тәртібін бекітеді.
      3. Үйлестіру кеңесі Біріккен Ұлттар Ұйымы Азаптауға қарсы комитетінің Азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің алдын алу жөніндегі кіші комитетімен өзара іс-қимыл жасайды.
28-бап. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларына қойылатын талаптар
      1. Мынадай:
      1) заңда белгіленген тәртіппен жойылмаған немесе алынбаған соттылығы бар;
      2) қылмыстық құқық бұзушылықтар жасады деп күдік келтірілген немесе айыпталған;
      3) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп таныған адамдар;
      4) судьялар, адвокаттар, мемлекеттік қызметшілер және әскери қызметшілер, сондай-ақ құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдар, азаматтық қорғау органдары қызметкерлері;
      5) психиатрда және (немесе) наркологта есепте тұратын адамдар ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары бола алмайды.
      2. Қасақана қылмыс жасағаны үшін Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабының бірінші бөлігі 3), 4), 9), 10) және 12) тармақтарының немесе 36-бабының негізінде қылмыстық жауаптылықтан босатылған; теріс себептер бойынша мемлекеттік немесе әскери қызметтен, азаматтық қорғау органдарындағы қызметтен, құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдардан, соттардан босатылған немесе адвокаттар алқасынан шығарылған; адвокаттық қызметпен айналысуға арналған лицензиядан айырылған адамдар да ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары бола алмайды.
      Ескерту. 28-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 04.07.2014 № 233-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.06.2025 № 196-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
 
 
29-бап. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының құқықтары
      1. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушысы:
      1) алдын ала баруға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдардың саны, осындай ұйымдардың саны және олардың орналасқан жері туралы ақпарат алуға;
      2) алдын ала баруға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдармен қарым-қатынас жасауға, сондай-ақ оларды ұстау жағдайларына қатысты ақпаратқа қол жеткізе алуға;
      3) алдын ала баруды құрылған топтардың құрамында белгіленген тәртіппен жүзеге асыруға;
      4) алдын ала баруға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдармен және (немесе) олардың заңды өкілдерімен куәларсыз, жеке өзі немесе қажет болған кезде аудармашы арқылы, сондай-ақ ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының пiкiрi бойынша тиiстi ақпарат бере алатын кез келген басқа адаммен әңгімелесулер өткiзуге;
      5) алдын ала баруға жататын ұйымдарды кедергісіз таңдауға және оларда болуға;
      6) азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің қолданылғаны туралы хабарламалар мен шағымдарды қабылдауға құқылы.
      2. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушысы заңды қызметін жүзеге асырған кезде тәуелсіз болып табылады.
      Ескерту. 29-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
30-бап. Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының міндеттері
      1. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары өз өкілеттіктерін атқару кезінде Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтауға міндетті.
      2. Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының алдын ала баруға жататын ұйымдардың қызметіне араласуына жол берілмейді.
      3. Алдын ала болу жөніндегі топқа кіретін ұлттық алдын алу тетігі қатысушысының турашылдығына күмән туғызатын мән-жайлар болған кезде, ол алдын ала болуға қатысудан бас тартуға міндетті.
      4. Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің қолданылғаны туралы қабылданатын хабарламалар мен шағымдарды Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiл айқындайтын тәртіппен тіркеуге міндетті.
      Қабылданған хабарламалар мен шағымдар Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлдің қарауына беріледі.
      Қабылданған және берілген хабарламалар мен шағымдар туралы ақпарат алдын ала болу нәтижелері жөніндегі есепке енгізіледі.
      5. Осы Заңның ережелерін бұзған ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылықта болады.
      Ескерту. 30-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
31-бап. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының өкілеттіктерін тоқтату
      Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушысының өкілеттіктері:
      1) осы Заңның ережелері бұзылған;
      2) өз өкілеттіктерін доғару туралы жазбаша өтініш берілген;
      3) ол қайтыс болған не оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі заңды күшіне енген;
      4) Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерге тұрақты тұруға кеткен;
      5) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан;
      6) соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;
      7) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайлар басталған кезде тоқтатылады.
32-бап. Алдын ала болудың түрлері мен кезеңділігі
      1. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының алдын ала болуы мыналарға бөлінеді:
      1) төрт жылда кемінде бір рет, ұдайы негізде жүргізілетін кезеңдік алдын ала болу;
      2) алдыңғы кезеңдік алдын ала болу нәтижелері бойынша ұсынымдарды іске асыру мониторингі, сондай-ақ ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары әңгімелесулер өткізген адамдарды алдын ала болуға жататын мекемелер мен ұйымдардың әкімшіліктері тарапынан қудалаудың алдын алу мақсатында кезеңдік алдын ала болулар аралығындағы кезеңде жүргізілетін аралық алдын ала болу;
      3) азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің қолданылғаны туралы келіп түскен хабарламалардың негізінде жүргізілетін арнаулы алдын ала болу.
      2. Үйлестіру кеңесі бөлінген бюджет қаражаты шегінде алдын ала бару мерзімдерін және алдын ала баруға жататын ұйымдардың тізбесін айқындайды.
      Ескерту. 32-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
33-бап. Алдын ала болу тәртібі
      1. Алдын ала болуды Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің келісуі бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін қағидаларға сәйкес Үйлестіру кеңесі ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларынан құратын топтар жүргізеді.
      2. Алдын ала болу үшін топтар құру кезінде ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының ешқайсысын тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне қатысты себептер бойынша немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша қандай да бір кемсітуге болмайды.
      3. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету алдын ала баруға жататын ұйымдардың әкімшілігіне жүктеледі. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының құқыққа сыйымсыз әрекеттері орын алған жағдайда, алдын ала баруға жататын ұйымдар әкімшілігінің басшысы Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді жазбаша хабардар етеді.
      4. Әрбір алдын ала болудың нәтижелері бойынша топтың атынан Үйлестіру кеңесі бекіткен нысанда жазбаша есеп жасалады, оған алдын ала болуды жүзеге асырған топтың барлық мүшелері қол қояды. Ерекше пікірі бар топ мүшесі оны жазбаша түрде ресімдейді және есепке қоса береді.
      Ескерту. 33-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
34-бап. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасы
      1. Үйлестіру кеңесі ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасын олардың алдын ала болу нәтижелері бойынша есептерін ескере отырып дайындайды.
      2. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасына:
      уәкілетті мемлекеттік органдарға алдын ала баруға жататын ұйымдарда ұсталатын адамдармен қарым-қатынас жағдайларын жақсарту және азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің алдын алу бойынша ұсынымдар;
      Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру бойынша ұсыныстар да енгізіледі.
      Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасына өткен жылғы алдын ала болу жөніндегі қаржылық есеп қоса беріледі.
      3. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасы қарау үшін уәкілетті мемлекеттік органдарға жіберіледі және оны Үйлестіру кеңесі бекіткен күннен бастап бір айдан кешіктірмейтін мерзімде Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің интернет-ресурсында орналастырылады.
      Ескерту. 34-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
 
 
35-бап. Құпиялылық
      1. Ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушылары алдын ала болу барысында адамның жеке өмірі туралы өздеріне белгілі болған мәліметтерді осы адамның келісуінсіз жария етуге құқылы емес.
      2. Ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының алдын ала болу барысында адамның жеке өмірі туралы өздеріне белгілі болған мәліметтерді осы адамның келісуінсіз жария етуі Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.
36-бап. Уәкілетті мемлекеттік органдардың ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларымен өзара іс-қимылы
      1. Мемлекеттік органдар және олардың лауазымды адамдары ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларына өздерінің заңды қызметін жүзеге асыруына жәрдем көрсетеді.
      Бірде-бір мемлекеттік орган немесе лауазымды адам азаптауды және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерiн қолдану фактілері туралы ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларына хабарлағаны үшін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын шектеуге құқылы емес.
      Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының заңды қызметіне кедергі келтіретін лауазымды адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылықта болады.
      2. Уәкілетті мемлекеттік органдар ұлттық алдын алу тетiгi қатысушыларының жыл сайынғы жинақталған баяндамасын алған күннен бастап үш ай ішінде Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді алынған баяндамаларды қарау нәтижелері бойынша қолданылған шаралар туралы жазбаша нысанда хабардар етеді.
      3. Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының алдын ала барудың нәтижелері бойынша есептері негізінде Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен уәкілетті мемлекеттік органдарға немесе лауазымды адамдарға адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын бұзған лауазымды адамға қатысты тәртіптік немесе әкімшілік іс жүргізуді қозғау не сотқа дейінгі тергеу жүргізу туралы өтінішхатпен жүгінуге құқығы бар.
      Ескерту. 36-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 04.07.2014 № 233-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
 
 
Қазақстан Республикасының
Президенті

 
 

 
 
 
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК]]> admin Tue, 02 Sep 2025 21:20:44 +0600 2016 жылғы 12 қаңтардағы №18 бұйрық http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2102-2016-zhyly-12-atarday-18-bjry.html http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2102-2016-zhyly-12-atarday-18-bjry.html Орта білім беру ұйымдарында сынып жетекшілігі туралы ережені бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 12 қаңтардағы № 18 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 15 ақпанда № 13067 болып тіркелді.
       "Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 19 тамыздағы № 581 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі туралы ереженің 15-тармағының 57) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
      Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
       1. Қоса беріліп отырған орта білім беру ұйымдарындағы сынып жетекшілігі туралы ереже бекітілсін.
      2. Мектепке дейінгі және орта білім, ақпараттық технологиялар департаменті (Ж.А. Жонтаева) заңнамада белгіленген тәртіппен:
      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
      2) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оны мерзімді баспа басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға, сондай-ақ Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкінде орналастыру үшін "Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына" жіберілуін;
      3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің ресми интернет-ресурсында орналастыруды;
      4) Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде тіркеуден өткеннен кейін он күн ішінде осы бұйрықтың 2-тармағының 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген шаралардың орындалуы туралы мәліметті Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің Заң департаментіне беруді қамтамасыз етсін.
      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Білім және ғылым вице-министріне жүктелсін.
      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
Қазақстан Республикасының
Білім және ғылым
министріА. Сәрінжіпов

 
 

Қазақстан Республикасы
 Білім және ғылым министрінің
 2016 жылғы 12 қаңтардағы

№18 бұйрығымен бекітілген
 Орта білім беру ұйымдарында сынып жетекшілігі туралы ереже
       Ескерту. Ереже жаңа редакцияда - ҚР Білім және ғылым министрінің м.а. 31.05.2022 № 251 (алғаш ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 1-тарау. Жалпы ережелер
       1. Орта білім беру ұйымдарында сынып жетекшілігі туралы ереже (бұдан әрі – Ереже) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 19 тамыздағы № 581 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі туралы ереженің 15-тармағының 57) тармақшасына сәйкес әзірленді.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
      2. Ереже сыныптағы білім алушылардың оқу-тәрбие процесі шеңберіндегі қызметін үйлестіру бойынша педагогке (бұдан әрі - сынып жетекшісі) жүктелген функцияларды айқындайды.
       3. Сынып жетекшісі өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясына, БҰҰ-ның Бала құқықтары туралы конвенциясына, "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне, Қазақстан Республикасының "Білім туралы", "Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы", "Педагог мәртебесі туралы", басқа да Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамалық және нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес жүзеге асырады.
      4. Сынып жетекшісінің қызметі – білім беру ұйымының жарғысы, білім алушыларға білім берудің өзекті міндеттері, жаңартылған мазмұны, әдіснамасы, сондай-ақ тәрбие нысандары ескерілген тұлғалық бағдарлы тәсіл негізінде құрылған мақсатқа сай бағытталған, жүйелі, жоспарланған процесс.
      5. Сынып жетекшісі тәрбие жұмысын ұйымдастыру саласында тиісті теориялық және практикалық білімді және оқыту дағдыларын меңгеріп, жоғары өнегелілік қасиеттерге ие бола, білім алушыларды жігерлендіріп, оларға қолдау көрсетіп және биік адами мұраттарға бағыттайды.
      Сынып жетекшісі білім беру ұйымы басшысының (директорының) бұйрығымен тағайындалады.
      6. Сынып жетекшісі қызметін жоспарлауды және бақылауды жалпы орта білім беру ұйымы басшысының (директорының) тәрбие ісі жөніндегі орынбасары жүзеге асырады.
 2-тарау. Сынып жетекшісінің мақсаты мен міндеттері
      7. Сынып жетекшісі қызметінің мақсаты – балалардың жан-жақты дамуын ынталандыру, оқушылардың жеке басының қалыптасуы мен дамуына жағдай жасау, ата-аналармен (басқа да заңды өкілдермен) өзара байланыс орнату және оларды оқу мен тәрбие процесіне тарту.
      8. Сынып жетекшісінің міндеттері:
      1) салауатты өмір салтына ынталандыру;
      2) азаматтық пен патриотизмге, өз Отанын сүюге, табиғатты қастерлеуге тәрбиелеу;
      3) отбасы ара-қатынасын нығайту, үлкендерге құрметпен қарауға тәрбиелеу;
      4) сыныпта достық ортаны, өзара түсіністікті құру;
      5) білім алушылардың басқаларға деген жауапкершілігін, ұжымда жұмыс істей білуге баулу;
      6) білім алушылардың өмір сүру жағдайларын білу;
      7) ата-аналар жиналысын өткізу (педагогикалық консилиумдар, тренингтер, әңгімелер, ата-аналарға (басқа да заңды өкілдерге) арналған консультациялар);
      8) білім алушылардың оқу жетістіктері және ішкі тәртіп ережелерін сақтау мәселелері бойынша ата-аналармен өзара әрекеттесу;
      9) аптасына бір рет сынып сағаттарын өткізу;
      10) білім беру ұйымының басшысын (директорын) сыныбымен тәрбие жұмысының жай-күйі туралы хабардар ету.
 3-тарау. Сынып жетекшісінің функциялары
      9. Сынып жетекшісінің функциялары:
      1) Ұйымдастырушылық және үйлестіру функциялары:
      сынып жетекшісінің жұмыс жоспарын әзірлеу;
      "мектеп-оқушы-ата-ана" өзара әрекетін жүзеге асыру;
       Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің "Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының педагог қызметкерлері орындауға міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекіту туралы" 2020 жылғы 6 сәуірдегі № 130 бұйрығымен айқындалған құжаттаманы жүргізу (Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 6 сәуірде № 20317 болып тіркелді.).
      2) Аналитикалық функциялар:
      оқушының жеке ерекшеліктерін зерттеу;
      сыныптағы оқушылардың жалпы даму динамикасын және үлгерім жағдайын талдау.
      3) Коммуникациялық функциялар:
      білім алушылар арасындағы тұлғааралық қатынастарды реттеу;
      сыныпта жалпы қолайлы психологиялық климатты қалыптастыруға ықпал ету;
      білім алушылардың коммуникативті қасиеттерін қалыптастыруға көмектесу;
      мұғалімдер, білім алушылар және ата-аналар (басқа да заңды өкілдер) арасындағы ынтымақтастықты дамыту.
      4) Бақылау функциялары:
      сыныптағы білім алушылардың үлгерімін, сабаққа қатысуын, сыртқы келбетін, эмоционалдық-психологиялық жағдайын бақылау.
      10. Сынып жетекшісі өз функцияларына сәйкес білім алушылармен жұмыс жасау формаларын таңдайды:
      1) жеке (әңгімелесулер, консультациялар, мәселелерді шешу жолдарын бірлесіп іздеу және т.б.);
      2) топтық (шығармашылық бірлестіктер, өзін-өзі басқару органдары және басқалар);
      3) ұжымдық (конкурстар, спектакльдер, концерттер, жорықтар, митингілер, жарыстар және т.б.).
      11. Қашықтық форматында оқу процесін ұйымдастыру кезінде ата-аналарды (басқа да заңды өкілдерді) оқу процесі туралы, білім алушылармен кері байланыс орнату туралы, оқу барысы мен оқу нәтижелері туралы, білім алушылардың өз бетінше жұмыс істеуіне жағдай жасау қажеттілігі туралы хабарлайды.

 
 

 
 
 
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК]]> Орта білім беру ұйымдарында сынып жетекшілігі туралы ережені бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 12 қаңтардағы № 18 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 15 ақпанда № 13067 болып тіркелді.
       "Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 19 тамыздағы № 581 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі туралы ереженің 15-тармағының 57) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
      Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
       1. Қоса беріліп отырған орта білім беру ұйымдарындағы сынып жетекшілігі туралы ереже бекітілсін.
      2. Мектепке дейінгі және орта білім, ақпараттық технологиялар департаменті (Ж.А. Жонтаева) заңнамада белгіленген тәртіппен:
      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
      2) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оны мерзімді баспа басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға, сондай-ақ Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкінде орналастыру үшін "Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына" жіберілуін;
      3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің ресми интернет-ресурсында орналастыруды;
      4) Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде тіркеуден өткеннен кейін он күн ішінде осы бұйрықтың 2-тармағының 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген шаралардың орындалуы туралы мәліметті Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің Заң департаментіне беруді қамтамасыз етсін.
      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Білім және ғылым вице-министріне жүктелсін.
      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
Қазақстан Республикасының
Білім және ғылым
министріА. Сәрінжіпов

 
 

Қазақстан Республикасы
 Білім және ғылым министрінің
 2016 жылғы 12 қаңтардағы

№18 бұйрығымен бекітілген
 Орта білім беру ұйымдарында сынып жетекшілігі туралы ереже
       Ескерту. Ереже жаңа редакцияда - ҚР Білім және ғылым министрінің м.а. 31.05.2022 № 251 (алғаш ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 1-тарау. Жалпы ережелер
       1. Орта білім беру ұйымдарында сынып жетекшілігі туралы ереже (бұдан әрі – Ереже) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 19 тамыздағы № 581 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі туралы ереженің 15-тармағының 57) тармақшасына сәйкес әзірленді.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
      2. Ереже сыныптағы білім алушылардың оқу-тәрбие процесі шеңберіндегі қызметін үйлестіру бойынша педагогке (бұдан әрі - сынып жетекшісі) жүктелген функцияларды айқындайды.
       3. Сынып жетекшісі өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясына, БҰҰ-ның Бала құқықтары туралы конвенциясына, "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне, Қазақстан Республикасының "Білім туралы", "Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы", "Педагог мәртебесі туралы", басқа да Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамалық және нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес жүзеге асырады.
      4. Сынып жетекшісінің қызметі – білім беру ұйымының жарғысы, білім алушыларға білім берудің өзекті міндеттері, жаңартылған мазмұны, әдіснамасы, сондай-ақ тәрбие нысандары ескерілген тұлғалық бағдарлы тәсіл негізінде құрылған мақсатқа сай бағытталған, жүйелі, жоспарланған процесс.
      5. Сынып жетекшісі тәрбие жұмысын ұйымдастыру саласында тиісті теориялық және практикалық білімді және оқыту дағдыларын меңгеріп, жоғары өнегелілік қасиеттерге ие бола, білім алушыларды жігерлендіріп, оларға қолдау көрсетіп және биік адами мұраттарға бағыттайды.
      Сынып жетекшісі білім беру ұйымы басшысының (директорының) бұйрығымен тағайындалады.
      6. Сынып жетекшісі қызметін жоспарлауды және бақылауды жалпы орта білім беру ұйымы басшысының (директорының) тәрбие ісі жөніндегі орынбасары жүзеге асырады.
 2-тарау. Сынып жетекшісінің мақсаты мен міндеттері
      7. Сынып жетекшісі қызметінің мақсаты – балалардың жан-жақты дамуын ынталандыру, оқушылардың жеке басының қалыптасуы мен дамуына жағдай жасау, ата-аналармен (басқа да заңды өкілдермен) өзара байланыс орнату және оларды оқу мен тәрбие процесіне тарту.
      8. Сынып жетекшісінің міндеттері:
      1) салауатты өмір салтына ынталандыру;
      2) азаматтық пен патриотизмге, өз Отанын сүюге, табиғатты қастерлеуге тәрбиелеу;
      3) отбасы ара-қатынасын нығайту, үлкендерге құрметпен қарауға тәрбиелеу;
      4) сыныпта достық ортаны, өзара түсіністікті құру;
      5) білім алушылардың басқаларға деген жауапкершілігін, ұжымда жұмыс істей білуге баулу;
      6) білім алушылардың өмір сүру жағдайларын білу;
      7) ата-аналар жиналысын өткізу (педагогикалық консилиумдар, тренингтер, әңгімелер, ата-аналарға (басқа да заңды өкілдерге) арналған консультациялар);
      8) білім алушылардың оқу жетістіктері және ішкі тәртіп ережелерін сақтау мәселелері бойынша ата-аналармен өзара әрекеттесу;
      9) аптасына бір рет сынып сағаттарын өткізу;
      10) білім беру ұйымының басшысын (директорын) сыныбымен тәрбие жұмысының жай-күйі туралы хабардар ету.
 3-тарау. Сынып жетекшісінің функциялары
      9. Сынып жетекшісінің функциялары:
      1) Ұйымдастырушылық және үйлестіру функциялары:
      сынып жетекшісінің жұмыс жоспарын әзірлеу;
      "мектеп-оқушы-ата-ана" өзара әрекетін жүзеге асыру;
       Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің "Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының педагог қызметкерлері орындауға міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекіту туралы" 2020 жылғы 6 сәуірдегі № 130 бұйрығымен айқындалған құжаттаманы жүргізу (Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 6 сәуірде № 20317 болып тіркелді.).
      2) Аналитикалық функциялар:
      оқушының жеке ерекшеліктерін зерттеу;
      сыныптағы оқушылардың жалпы даму динамикасын және үлгерім жағдайын талдау.
      3) Коммуникациялық функциялар:
      білім алушылар арасындағы тұлғааралық қатынастарды реттеу;
      сыныпта жалпы қолайлы психологиялық климатты қалыптастыруға ықпал ету;
      білім алушылардың коммуникативті қасиеттерін қалыптастыруға көмектесу;
      мұғалімдер, білім алушылар және ата-аналар (басқа да заңды өкілдер) арасындағы ынтымақтастықты дамыту.
      4) Бақылау функциялары:
      сыныптағы білім алушылардың үлгерімін, сабаққа қатысуын, сыртқы келбетін, эмоционалдық-психологиялық жағдайын бақылау.
      10. Сынып жетекшісі өз функцияларына сәйкес білім алушылармен жұмыс жасау формаларын таңдайды:
      1) жеке (әңгімелесулер, консультациялар, мәселелерді шешу жолдарын бірлесіп іздеу және т.б.);
      2) топтық (шығармашылық бірлестіктер, өзін-өзі басқару органдары және басқалар);
      3) ұжымдық (конкурстар, спектакльдер, концерттер, жорықтар, митингілер, жарыстар және т.б.).
      11. Қашықтық форматында оқу процесін ұйымдастыру кезінде ата-аналарды (басқа да заңды өкілдерді) оқу процесі туралы, білім алушылармен кері байланыс орнату туралы, оқу барысы мен оқу нәтижелері туралы, білім алушылардың өз бетінше жұмыс істеуіне жағдай жасау қажеттілігі туралы хабарлайды.

 
 

 
 
 
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК]]> admin Tue, 02 Sep 2025 21:19:10 +0600 "Адал азамат" біртұтас тәрбие http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2101-adal-azamat-brttas-trbie.html http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2101-adal-azamat-brttas-trbie.html
     «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ»
МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕСІ
ГОСУДАРСТВЕННОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ «МИНИСТЕРСТВО ПРОСВЕЩЕНИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»
                     БҰЙРЫҚПРИКАЗ
                  
 ____________________                                                                                   №  __________________
                 Астана қаласы                                                                                                      город Астана                                                                                                               
            
«Білім беру ұйымдарында «Біртұтас тәрбие» бағдарламасын бекіту туралы» 
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 
2024 жылғы 30 шілдедегі № 194 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Президентінің 2025 жылғы 14 наурыздағы Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық құрылтай отырысында берілген тапсырмалар хаттамасының 5-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
1. «Біртұтас тәрбие» бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2024 жылғы 30 шілдедегі № 194 бұйрығына мынадай өзгерістер енгізілсін:
бұйрықтың тақырыбы жаңа редакцияда жазылсын:
«Білім беру ұйымдарында «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын бекіту туралы»;
бұйрықтың 1, 2 және 3-тармақтары жаңа редакцияда жазылсын:
«1. Қоса беріліп отырған:
  1. осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес Білім беру ұйымдарындағы «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасы;
  2. осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын іске асыру жөніндегі жұмыс жоспары бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің Тәрбие жұмысы және қосымша білім беру департаменті (Е.Б. Қалмақов):
1) осы бұйрықты облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармаларының, республикалық орта білім беру ұйымдарының назарына жеткізсін;
2) «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын 2024-2025 оқу жылынан бастап республикалық мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарына енгізуді бастасын;
3) «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын республикалық мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында іске асыруды қамтамасыз етсін.
3. Облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармаларының басшылары:
1) осы бұйрықты аудандық, қалалық білім бөлімдерінің, меншік нысанына қарамастан, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, ведомстволық бағынысты білім беру ұйымдарының назарына жеткізсін;
2) 2024-2025 оқу жылынан бастап барлық мүдделі мемлекеттік органдардың қатысуымен меншік нысандары мен ведомстволық бағыныстылығына қарамастан білім беру ұйымдарында «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын енгізсін (келісім бойынша).  
  1. меншік нысанына қарамастан білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру арқылы «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын іске асыруды қамтамасыз етсін.»;
көрсетілген бұйрыққа 1-қосымша осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын:
көрсетілген бұйрыққа 2-қосымшаның тақырыбы жаңа редакцияда жазылсын:
«Білім беру ұйымдарында «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын іске асыру жөніндегі жұмыс жоспары».
2. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің Тәрбие жұмысы және қосымша білім беру департаменті осы бұйрықты облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармаларының, республикалық орта білім беру ұйымдарының назарына жеткізсін.
3. Облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармаларының басшылары осы бұйрықты аудандық, қалалық білім бөлімдерінің, меншік нысанына қарамастан, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, ведомстволық бағынысты білім беру ұйымдарының назарына жеткізсін.
         4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту вице-министрі Е.С. Оспанға жүктелсін.
5. Осы бұйрық қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.
Қазақстан Республикасының
Оқу-ағарту министрі                                                                    Ғ. Бейсембаев
Подписано
26.05.2025 09:50 Бейсембаев Гани Бектаевич]]>
     «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ»
МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕСІ
ГОСУДАРСТВЕННОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ «МИНИСТЕРСТВО ПРОСВЕЩЕНИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»
                     БҰЙРЫҚПРИКАЗ
                  
 ____________________                                                                                   №  __________________
                 Астана қаласы                                                                                                      город Астана                                                                                                               
            
«Білім беру ұйымдарында «Біртұтас тәрбие» бағдарламасын бекіту туралы» 
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 
2024 жылғы 30 шілдедегі № 194 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Президентінің 2025 жылғы 14 наурыздағы Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық құрылтай отырысында берілген тапсырмалар хаттамасының 5-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
1. «Біртұтас тәрбие» бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2024 жылғы 30 шілдедегі № 194 бұйрығына мынадай өзгерістер енгізілсін:
бұйрықтың тақырыбы жаңа редакцияда жазылсын:
«Білім беру ұйымдарында «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын бекіту туралы»;
бұйрықтың 1, 2 және 3-тармақтары жаңа редакцияда жазылсын:
«1. Қоса беріліп отырған:
  1. осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес Білім беру ұйымдарындағы «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасы;
  2. осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын іске асыру жөніндегі жұмыс жоспары бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің Тәрбие жұмысы және қосымша білім беру департаменті (Е.Б. Қалмақов):
1) осы бұйрықты облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармаларының, республикалық орта білім беру ұйымдарының назарына жеткізсін;
2) «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын 2024-2025 оқу жылынан бастап республикалық мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарына енгізуді бастасын;
3) «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын республикалық мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында іске асыруды қамтамасыз етсін.
3. Облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармаларының басшылары:
1) осы бұйрықты аудандық, қалалық білім бөлімдерінің, меншік нысанына қарамастан, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, ведомстволық бағынысты білім беру ұйымдарының назарына жеткізсін;
2) 2024-2025 оқу жылынан бастап барлық мүдделі мемлекеттік органдардың қатысуымен меншік нысандары мен ведомстволық бағыныстылығына қарамастан білім беру ұйымдарында «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын енгізсін (келісім бойынша).  
  1. меншік нысанына қарамастан білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру арқылы «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын іске асыруды қамтамасыз етсін.»;
көрсетілген бұйрыққа 1-қосымша осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын:
көрсетілген бұйрыққа 2-қосымшаның тақырыбы жаңа редакцияда жазылсын:
«Білім беру ұйымдарында «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын іске асыру жөніндегі жұмыс жоспары».
2. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің Тәрбие жұмысы және қосымша білім беру департаменті осы бұйрықты облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармаларының, республикалық орта білім беру ұйымдарының назарына жеткізсін.
3. Облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармаларының басшылары осы бұйрықты аудандық, қалалық білім бөлімдерінің, меншік нысанына қарамастан, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, ведомстволық бағынысты білім беру ұйымдарының назарына жеткізсін.
         4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту вице-министрі Е.С. Оспанға жүктелсін.
5. Осы бұйрық қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.
Қазақстан Республикасының
Оқу-ағарту министрі                                                                    Ғ. Бейсембаев
Подписано
26.05.2025 09:50 Бейсембаев Гани Бектаевич]]> admin Tue, 02 Sep 2025 21:17:24 +0600 2021 жылғы 25 мамырдағы №235 бұйрық http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2100-2021-zhyly-25-mamyrday-235-bjry.html http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2100-2021-zhyly-25-mamyrday-235-bjry.html "Білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған, оларда пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесін бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 25 мамырдағы № 235 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2021 жылғы 28 мамырда № 22857 болып тіркелді.
       Ескерту. Бұйрықтың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
       "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 82) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
      Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
       1. Қоса беріліп отырған Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған, оларда пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесі бекітілсін.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
      2. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Балалардың құқықтарын қорғау комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:
      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
      2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;
 3) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Заң департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.
 3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Білім және ғылым вице-министріне жүктелсін.
 4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
 Қазақстан Республикасының
      Білім және ғылым министріА. Аймагамбетов
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасының
      Ауыл шаруашылығы министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
       Қазақстан Республикасының 
      Бас Прокуратурасы
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасы
      Денсаулық сақтау министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасы
      Жоғарғы соты
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасының
       Индустрия және инфрақұрылымдық 
      даму министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасының
      Қорғаныс министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасының
      Мәдениет және спорт министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасы
      Төтенше жағдайлар министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасы
      Ұлттық қауіпсіздік комитеті
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасының
      Цифрлық даму, инновациялық және
       аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі 
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасы
      Ішкі істер министрлігі

Қазақстан Республикасының
 Білім және ғылым министрі
 2021 жылғы 25 мамырдағы
 № 235 бұйрығына қосымша
 Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған, оларда пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесі
       Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
       Ескерту. Тізбеге өзгеріс енгізілді - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 28.06.2024 № 165 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      1. Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған нәрселер мен заттар*:
      1) атыс қаруы, оның ішінде травматикалық, газды, пневматикалық, сигналдық, электрлік және құрылымдық жағынан қаруға ұқсас бұйымдар мен олардың құрамдас бөліктері**:
      атыс қаруына тән жеке құрылымдық элементтері мен тетіктері немесе сыртқы белгілері бар, бірақ нысананы зақымдауға арналмаған заттар (құрылыс құралдары, сигналдық құрылғылар, линеметтер);
      зақымдаушы әсері радиоактивті сәулелену мен биологиялық әсерді пайдалануға негізделген қару мен заттар;
      зақымдаушы әсері электромагниттік, жарық, жылу, инфрадыбыстық немесе ультрадыбыстық сәулеленуді пайдалануға негізделген заттар;
      қаруға оқ-дәрілер және оның құрамдас бөліктері, снарядтар, жебелер;
      жоғарыда аталған қару түрлерін имитациялайтын заттар.
      2) шанышқылы, кескіш, шапқыш, ұрғылау-ұсақтау, лақтыру заттары, өнеркәсіптік құралдар және өзге де нәрселер, оның ішінде:
      барлық түрдегі пышақтар, қырынуға арналған станоктар немесе жүздер (білім беру ұйымдарының аумағындағы орналасқан жатақханаларда пайдалану жағдайларын қоспағанда), садақтар, арбалеттер, мүйізтұмсықтар, балталар, қылыштар, семсерлер, барлық түрдегі медициналық скальпельдер (оқу процесінде пайдалану жағдайларын қоспағанда), жебелер мен дарттар, арпундар мен найзалар, мұзтұтқыштар, металл жұлдыздар, түйреуіштер, шоқпарлар, таяқшалар, кастеттер, нунчактар;
      білім беру ұйымдарының оқу-тәрбие процесінде, өнеркәсіптік және шаруашылық мақсаттарында пайдалану жағдайларын қоспағанда, шегелерді қағу және болттарды бекіту үшін өнеркәсіптік құрылғылар, шанышқылы немесе кескіш заттар ретінде пайдаланылуы мүмкін өнеркәсіптік құралдар;
       медициналық шприцтер ("Денсаулық сақтау саласындағы есепке алу құжаттамасының нысандарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 21579 болып тіркелген) (бұдан әрі – № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығы) № 026/у нысанындағы дәрігерлік - консультациялық комиссияның қорытындысы болмаған кезде).
      3) оқ-дәрілер, жарылғыш және тез тұтанатын заттар, химиялық және улы заттар, оның ішінде:
      жарылғыш заттардың немесе құрылғылардың көшірмелері немесе имитаторлары, аэрозольдық бояулар, скипидар;
      фейерверктер, кез келген нысандағы жарық беретін зымырандар және пиротехникалық құралдар;
      сіріңкелер, оттықтар (білім беру ұйымының аумағында орналасқан жатақханаларда пайдалану жағдайларын қоспағанда);
      құрамында улы және мия тамыры бар газ баллондары (көзден жас ағызатын, бұрыш);
      психикаға белсенді әсер ететін заттар;
      темекі бұйымдары, оның ішінде қыздырылатын темекісі бар бұйымдар, қорқорға арналған темекі, қорқор қоспасы, электрондық тұтыну жүйелері (вейптер), электрондық тұтыну жүйелеріне (вейптерге) арналған хош иістендіргіштер және оларға арналған сұйықтықтар.
      Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
      2. Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдарында және олардың аумақтарында пайдалану үшін шектелген заттар мен заттардың тізбесі*:
      1) оқу сабақтары кезінде (әскери, арнаулы оқу орындарын және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Сот төрелігі академиясын қоспағанда) ақпаратты тасымалдау функциялары бар мобильді байланыс құрылғылары (пейджер, планшеттер, смартфондар***, iPad (Айпад), iPod (Айпод), плейерлер, модемдер (мобильді роутерлер));
      2) № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрықпен бекітілген № 026/у нысанындағы дәрігерлік - -консультациялық комиссияның қорытындысы негізінде медициналық көрсеткіштер бойынша тағайындалған препараттарды қоспағанда, дәрілік препараттар (әскери, арнаулы оқу орындарының және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Сот төрелігі академиясының аумағында пайдалану жағдайларын қоспағанда).
      Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
      Ескертпе:
      * мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілері үшін;
      ** әскери, арнаулы оқу орындарын және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Сот төрелігі академиясын қоспағанда, оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру, ғимараттарды күзету, хат-хабарлар мен арнайы жөнелтімдерді жеткізу, тиісті рұқсаты болған кезде күзетілетін адамдарды алып жүру кезінде;
      *** ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) қоспағанда.
      Ескерту. Ескертпеге өзгеріс енгізілді – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 

 
 
 
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК]]> "Білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған, оларда пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесін бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 25 мамырдағы № 235 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2021 жылғы 28 мамырда № 22857 болып тіркелді.
       Ескерту. Бұйрықтың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
       "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 82) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
      Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
       1. Қоса беріліп отырған Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған, оларда пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесі бекітілсін.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
      2. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Балалардың құқықтарын қорғау комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:
      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
      2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;
 3) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Заң департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.
 3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Білім және ғылым вице-министріне жүктелсін.
 4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
 Қазақстан Республикасының
      Білім және ғылым министріА. Аймагамбетов
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасының
      Ауыл шаруашылығы министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
       Қазақстан Республикасының 
      Бас Прокуратурасы
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасы
      Денсаулық сақтау министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасы
      Жоғарғы соты
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасының
       Индустрия және инфрақұрылымдық 
      даму министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасының
      Қорғаныс министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасының
      Мәдениет және спорт министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасы
      Төтенше жағдайлар министрлігі
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасы
      Ұлттық қауіпсіздік комитеті
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасының
      Цифрлық даму, инновациялық және
       аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі 
      "КЕЛІСІЛДІ"
      Қазақстан Республикасы
      Ішкі істер министрлігі

Қазақстан Республикасының
 Білім және ғылым министрі
 2021 жылғы 25 мамырдағы
 № 235 бұйрығына қосымша
 Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған, оларда пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесі
       Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
       Ескерту. Тізбеге өзгеріс енгізілді - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 28.06.2024 № 165 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      1. Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған нәрселер мен заттар*:
      1) атыс қаруы, оның ішінде травматикалық, газды, пневматикалық, сигналдық, электрлік және құрылымдық жағынан қаруға ұқсас бұйымдар мен олардың құрамдас бөліктері**:
      атыс қаруына тән жеке құрылымдық элементтері мен тетіктері немесе сыртқы белгілері бар, бірақ нысананы зақымдауға арналмаған заттар (құрылыс құралдары, сигналдық құрылғылар, линеметтер);
      зақымдаушы әсері радиоактивті сәулелену мен биологиялық әсерді пайдалануға негізделген қару мен заттар;
      зақымдаушы әсері электромагниттік, жарық, жылу, инфрадыбыстық немесе ультрадыбыстық сәулеленуді пайдалануға негізделген заттар;
      қаруға оқ-дәрілер және оның құрамдас бөліктері, снарядтар, жебелер;
      жоғарыда аталған қару түрлерін имитациялайтын заттар.
      2) шанышқылы, кескіш, шапқыш, ұрғылау-ұсақтау, лақтыру заттары, өнеркәсіптік құралдар және өзге де нәрселер, оның ішінде:
      барлық түрдегі пышақтар, қырынуға арналған станоктар немесе жүздер (білім беру ұйымдарының аумағындағы орналасқан жатақханаларда пайдалану жағдайларын қоспағанда), садақтар, арбалеттер, мүйізтұмсықтар, балталар, қылыштар, семсерлер, барлық түрдегі медициналық скальпельдер (оқу процесінде пайдалану жағдайларын қоспағанда), жебелер мен дарттар, арпундар мен найзалар, мұзтұтқыштар, металл жұлдыздар, түйреуіштер, шоқпарлар, таяқшалар, кастеттер, нунчактар;
      білім беру ұйымдарының оқу-тәрбие процесінде, өнеркәсіптік және шаруашылық мақсаттарында пайдалану жағдайларын қоспағанда, шегелерді қағу және болттарды бекіту үшін өнеркәсіптік құрылғылар, шанышқылы немесе кескіш заттар ретінде пайдаланылуы мүмкін өнеркәсіптік құралдар;
       медициналық шприцтер ("Денсаулық сақтау саласындағы есепке алу құжаттамасының нысандарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 21579 болып тіркелген) (бұдан әрі – № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығы) № 026/у нысанындағы дәрігерлік - консультациялық комиссияның қорытындысы болмаған кезде).
      3) оқ-дәрілер, жарылғыш және тез тұтанатын заттар, химиялық және улы заттар, оның ішінде:
      жарылғыш заттардың немесе құрылғылардың көшірмелері немесе имитаторлары, аэрозольдық бояулар, скипидар;
      фейерверктер, кез келген нысандағы жарық беретін зымырандар және пиротехникалық құралдар;
      сіріңкелер, оттықтар (білім беру ұйымының аумағында орналасқан жатақханаларда пайдалану жағдайларын қоспағанда);
      құрамында улы және мия тамыры бар газ баллондары (көзден жас ағызатын, бұрыш);
      психикаға белсенді әсер ететін заттар;
      темекі бұйымдары, оның ішінде қыздырылатын темекісі бар бұйымдар, қорқорға арналған темекі, қорқор қоспасы, электрондық тұтыну жүйелері (вейптер), электрондық тұтыну жүйелеріне (вейптерге) арналған хош иістендіргіштер және оларға арналған сұйықтықтар.
      Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
      2. Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдарында және олардың аумақтарында пайдалану үшін шектелген заттар мен заттардың тізбесі*:
      1) оқу сабақтары кезінде (әскери, арнаулы оқу орындарын және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Сот төрелігі академиясын қоспағанда) ақпаратты тасымалдау функциялары бар мобильді байланыс құрылғылары (пейджер, планшеттер, смартфондар***, iPad (Айпад), iPod (Айпод), плейерлер, модемдер (мобильді роутерлер));
      2) № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрықпен бекітілген № 026/у нысанындағы дәрігерлік - -консультациялық комиссияның қорытындысы негізінде медициналық көрсеткіштер бойынша тағайындалған препараттарды қоспағанда, дәрілік препараттар (әскери, арнаулы оқу орындарының және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Сот төрелігі академиясының аумағында пайдалану жағдайларын қоспағанда).
      Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
      Ескертпе:
      * мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілері үшін;
      ** әскери, арнаулы оқу орындарын және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Сот төрелігі академиясын қоспағанда, оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру, ғимараттарды күзету, хат-хабарлар мен арнайы жөнелтімдерді жеткізу, тиісті рұқсаты болған кезде күзетілетін адамдарды алып жүру кезінде;
      *** ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) қоспағанда.
      Ескерту. Ескертпеге өзгеріс енгізілді – ҚР Оқу-ағарту министрінің 30.04.2025 № 98 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 

 
 
 
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК]]> admin Tue, 02 Sep 2025 21:15:26 +0600 №506 бұйрық. Буллинг http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2099-506-bjry-bulling.html http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2099-506-bjry-bulling.html Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 желтоқсандағы № 506 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2022 жылғы 21 желтоқсанда № 31180 болып тіркелді.
       "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 15) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
      Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 31.03.2025 № 54 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
       1. Осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидалары бекітілсін.
      2. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:
      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
      2) осы бұйрық ресми жарияланғаннан кейін оны Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;
       3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1), 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.
      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту вице-министріне жүктелсін.
      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
      Қазақстан Республикасының 
Оқу-ағарту министрі 		А. Аймагамбетов
        "КЕЛІСІЛДІ"
       Қазақстан Республикасының 
      Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі
        "КЕЛІСІЛДІ"
       Қазақстан Республикасының 
      Денсаулық сақтау министрлігі
        "КЕЛІСІЛДІ"
       Қазақстан Республикасының 
      Еңбек және халықты
      әлеуметтік қорғау министрлігі
        "КЕЛІСІЛДІ"
       Қазақстан Республикасының 
      Ішкі істер министрлігі

Қазақстан Республикасының
 Оқу-ағарту министрі
 2022 жылғы 21 желтоқсандағы
 № 506 Бұйрықпен
 бекітілген
 Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидалары
 1-тарау. Жалпы ережелер
       1. Осы Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидалары (бұдан әрі – қағидалар) "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 15) тармақшасына сәйкес әзірленді және баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы жөніндегі қызметтің тәртібін айқындайды.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 31.03.2025 № 54 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
      2. Осы қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылды:
      1) баланы жәбірлеу (буллинг) – қорлау сипатындағы жүйелі (екі және одан көп) әрекеттер, қудалау және (немесе) қорқыту, оның ішінде қандай да бір әрекетті жасауға немесе жасаудан бас тартуға мәжбүрлеуге бағытталған әрекеттер, сол сияқты жария түрде немесе масс-медиа және (немесе) телекоммуникация желілері және (немесе) онлайн-платформалар пайдаланыла отырып жасалған дәл сол әрекеттер (кибербуллинг);
      2) әлеуметтік оңалту – кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесінің органдары мен мекемелері жүзеге асыратын арнаулы әлеуметтік көрсетілетін қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағанды құқықтық, әлеуметтік, дене бітімі, психикалық, педагогикалық, моральдық және (немесе) материалдық жағынан қалпына келтіруге бағытталған шаралар кешені;
      3) әлеуметтік бейімделу – арнаулы әлеуметтік көрсетілетін қызметтерге мұқтаж баланың қоғамдағы құндылықтарды, мінез-құлық қағидалары мен нормаларын игеру және қабылдау арқылы әлеуметтік ортаның жағдайларына белсенді түрде бейімделу процесі, сондай-ақ басынан кешірген психологиялық және (немесе) моральдық зардаптарды еңсеру процесі;
      4) баланың заңды өкiлдерi – ата-ана, бала асырап алушылар, қорғаншы, қамқоршы, патронат тәрбиелеуші, баланы қабылдайтын ата-аналар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес балаға қамқорлық жасауды, білім, тәрбие беруді, оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды жүзеге асыратын олардың орнындағы басқа да адамдар;
      Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Оқу-ағарту министрінің 29.06.2023 № 186 (алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.07.2024 № 192 (25.08.2024 бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2025 № 54 (01.07.2025 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрықтарымен.
 
 
 2-тарау. Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасын жүргізу тәртібі
      3. Білім беру ұйымының әкімшілігі баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы және алдын алу жөніндегі қызметті қамтамасыз етеді және білім беру процесіне қатысушылардың құқықтары мен мүдделерін құрметтеуді, баланы жәбірлеуге (буллингке) нөлдік төзімділік мәдениетін қалыптастыруға бағытталған білім беру ортасында жағдай жасайды.
      4. Білім беру ұйымының басшысы баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы мақсатында жыл сай ын оқу жылының басында баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы жөніндегі жоспарды (бұдан әрі – жоспар) бекітеді. Жоспарға мерзімдер, аяқтау нысандары, жауапты тұлғалар және келесі іс-шаралар кіреді:
      1) тоқсанына кемінде 1 (бір) рет білім алушылар мен тәрбиеленушілердің, педагогтердің, баланың заңды өкілдерінің жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы және жәбірлеудің (буллингтің) алдын алу мәселелерінде білім алушылар мен тәрбиеленушілердің мүдделеріне қайшы келмейтін ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын (әңгімелер, құқықтық жалпыға бірдей оқыту, сынып сағаттары, ата-аналар жиналыстары, сабақтан тыс іс-шаралар және басқалар) жүргізу арқылы хабардар болуын арттыру;
      2) оқыту семинарларына (вебинарларға), семинар-тренингтерге, шеберлік сыныптарына, коучингтерге, конференцияларға, форумдарға, панельдік пікірталастарға қатысу арқылы педагогтердің оқу-тәрбие жұмысындағы кәсіби құзыреттілігін арттыру;
      3) білім алушылар мен тәрбиеленушілерді, баланың заңды өкілдерін баланы жәбірлеуге (буллингке) жол берілмейтіндігі туралы (жазбаша және (немесе) ауызша түрінде) хабардар ету;
      4) білім алушылар мен тәрбиеленушілерге қатысты жәбірлеу (буллинг) белгілеріне ол анықталған жағдайда дереу ден қою;
       5) "Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту, орта, арнаулы, қосымша, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтері жүргізу үшін міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 6 сәуірдегі № 130 бұйрығына 4-қосымшадағы нысанға сәйкес (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 20317 болып тіркелген) педагог-психологтің консультациясын есепке алу журналына тіркей отырып, педагог-психологтармен, әлеуметтік педагогтармен білім алушылар мен тәрбиеленушілерге әлеуметтік, психологиялық-педагогикалық көмек көрсету;
      6) білім алушылар мен тәрбиеленушілердің құқықтары мен мүдделерін сақтау, оларды оқыту, тәрбиелеу және білім беру ұйымдарында қауіпсіз болу үшін ресурстармен қамтамасыз ету тұрғысынан тәрбие процесі мен білім беру ортасының жағдайларына мониторинг жүргізу;
      7) білім алушылар мен тәрбиеленушілер арасында жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы мен болдырмау мәселесін ата-аналар комитетін тарта отырып, білім беру ұйымының алқалы басқару органдарының отырыстарында қарау.
      5. Білім беру ұйымы әкімшілігінің келісімі бойынша баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы бойынша жұмысқа ата-аналар қоғамдастығының, мүдделі мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, қызметі білім беру процесіне қатысушылардың құқықтарын қорғауға қайшы келмейтін үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері тартылады.
      6. Мыналар бойынша жүргізілген жұмыс туралы ақпаратты жібереді:
      1) 4-тармақтың 1), 3), 4), 5) тармақшалар бойынша білім беру ұйымдары директорының тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары беру ұйымының басшысына;
      2) 4-тармақтың 2), 6) және 7) тармақшалары бойынша білім беру ұйымының әкімшілігі облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның білім басқармаларына (облыстық маңызы бар қала) (бұдан әрі – білім беру саласындағы жергілікті атқарушы орган).
3-тарау. Баланы жәбірлеу (буллинг) туралы ақпаратты қабылдау және баланы жәбірлеу (буллинг) белгілерін анықтау және оларға ден қою тәртібі
      7. Баланы жәбірлеу (буллинг) фактісі туралы ақпарат білім саласындағы жергілікті атқарушы органға не білім беру ұйымына келіп түскен жағдайда жауапты тұлға ақпаратты баланы жәбірлеу (буллинг) туралы ақпаратты есепке алу журналында тіркейді.
      8. Баланы жәбірлеу (буллинг) туралы келіп түскен ақпарат 1 (бір) күн ішінде білім саласындағы жергілікті атқарушы органның басшысына жеткізіледі.
      9. Баланы жәбірлеу (буллинг) туралы ақпарат білім беру ұйымына келіп түскен жағдайда білім беру ұйымы басшысының тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары:
      1) баланы жәбірлеуге (буллингке) қатысушылар туралы ақпарат келіп түскен күннен бастап бастапқы ақпаратты қалыптастырады, оған мыналар кіреді:
      баланың (отбасы мүшелерінің) тегі, аты, әкесінің аты (бар болса);
      тұрғылықты жері;
      оқу орны бойынша баланың жалпы сипаттамасы;
      сынып жетекшісінің, куратордың, баланы (педагогты) жәбірлеуге (буллингке) қатысушылардың және (немесе) баланың заңды өкілдерінің жазбаша түсіндірмесі.
      2) ақпарат келіп түскеннен кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде сынып жетекшіні, педагог-психологты тарта отырып, жәбірлеуге (буллингке) ұшыраған баламен, жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысымен/бастаушысымен және олардың заңды өкілдерімен әңгімелесу жүргізеді;
      3) баланы жәбірлеумен (буллингке) байланысты жанжалды бейбіт жолмен реттеу жөнінде шаралар қабылдайды;
      4) медициналық көрсеткіштер болған жағдайда медициналық көмек көрсету стандарттарына сәйкес жәбірлеуден (буллингтен) зардап шеккен балаларға медициналық көмек көрсетуге жәрдемдеседі;
      5) әңгімелесу өткізілгеннен кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде жүргізілген жұмыстың нәтижелері туралы ақпаратты білім беру ұйымдарының басшысына береді.
      10. Білім беру саласындағы жергілікті атқарушы органға ақпарат түскен кезде:
       1) 1 (бір) жұмыс күні ішінде келіп түскен ақпаратты Қазақстан Респуликасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 64-бабының 1-тармағына сәйкес тіркеуді жүргізеді;
      2) жиналған деректер негізінде 2 (екі) жұмыс күні ішінде баланы жәбірлеуді (буллингті) тану немесе танымау туралы шешім қабылдайды;
      3) жәбірлеуді (буллингті) тану туралы шешім қабылдаған жеғдайда:
      баланың заңды өкілдерімен келісім бойынша жәбірлеуге (буллингке) ұшыраған кәмелетке толмағанды әлеуметтік оңалту және кәмелетке толмағанды жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысын/бастаушысын әлеуметтік бейімдеу туралы шешім қабылдайды;
      1 (бір) жұмыс күні ішінде жоғары тұрған білім беру органына хабарлайды;
      2 (екі) күннен кешіктірмей қабылданған шешім туралы ақпаратты және бала туралы деректерді оның оқу орны бойынша білім беру ұйымына береді;
      4) баланың заңды өкілдерінің, жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысының/бастаушысының және жәбірлеуге (буллингке) ұшыраған баланың келісімімен медиаторды тарту арқылы баланы жәбірлеуге (буллингке) байланысты инцидентті реттеу жөнінде шаралар қабылдайды;
      5) баланың құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуы жойылған жағдайда оны жәбірлеудің (буллингтің) тоқтатылуы туралы шешім қабылдайды.
       11. Жәбірлеуге (буллингке) ұшыраның заңды өкілдері білім беру саласындағы жергілікті атқарушы органның шешімімен келіспеген жағдайда оған Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 29 маусымдағы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 91-бабының 5-тармағына сәйкес шағым жасайды.
      12. Жәбірлеуге (буллингке) ұшыраған кәмелетке толмағанды әлеуметтік оңалту туралы және кәмелетке толмағанды жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысының/бастаушысының әлеуметтік бейімдеу туралы шешім алғаннан кейін білім беру ұйымы:
       1) "Орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызмет қызметінің қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің м.а. 2022 жылғы 25 тамыздағы № 377 бұйрығына сәйкес (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 29288 болып тіркелген) баланы жәбірлеуге (буллингке) қатысушыларға психологиялық қолдау көрсетуді жеке жұмыс жоспарын әзірлеу арқылы жүзеге асырады, оған жәберлеуге (буллингке) ұшыраған баланы әлеуметтік оңалту және жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысын/бастаушысын әлеуметтік бейімдеу жөніндегі шаралар кіреді;
      2) жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысын/бастаушысын мектепішілік есепке қоюды жүзеге асырады және оның түзетілуіне мониторинг жүргізеді;
      3) баланың мінез-құлқында оң өзгерістер болмаған жағдайда мектепішілік есепке қойылған күннен бастап 6 ай ішінде материалдарды қарау және ұсынымдар шығару үшін Кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияға (бұдан әрі – КІК) жібереді.
      13. КІК баланың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау және қалпына келтіру, кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау және жою, кәмелетке толмағандарды зорлық-зомбылық пен қатыгез қарым-қатынастан қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асырады, "Кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияның қызметі туралы үлгілік ережені бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 11 маусымдағы № 789 қаулысына сәйкес (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 9123 болып тіркелген).
      14. Жәбірлеуден (буллингтен) зардап шеккен балалар медициналық көмекке жүгінген кезде денсаулық сақтау ұйымы:
       1) Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығымен бекітілген Денсаулық сақтау саласындағы есепке алу құжаттамасының нысанына сәйкес тіркейді;
      2) баланы көзбен шолып тексеруді жүргізеді;
      3) медициналық көмек көрсету стандарттарына сәйкес жәбірлеуден (буллингтен) зардап шеккен балаларға медициналық көмек көрсетеді;
      15. Баланы жәбірлеу (буллинг) фактісін анықтаған жағдайда білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау ұйымдары мыналарға:
      1) білім беру саласындағы жергілікті атқарушы органға;
      2) баланың оқу орны бойынша білім беру ұйымына;
      3) ішкі істер органдарына (бұдан әрі - ІІО) дереу жазбаша түрде хабарлайды.
      16. Жәбірлеуден (буллингтен) зардап шеккен баланың заңды өкілі жүгінген жағдайда ІІО:
      1) келіп түскен өтінішті қарайды және әкімшілік не қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болған кезде тексеру жүргізеді;
      2) мыс құрамының болмауына байланысты қылмыстық іс қозғауға немесе оны тоқтатуға негіздер болмаған кезде баланы жәбірлеу (қорқыту) туралы хабарламаны мәні бойынша қарау және шешім қабылдау үшін оқиға болған білім беру ұйымына жоғары тұрған органға жібереді;
      3) кәмелетке толмағандарды құқықтық тәрбиелеуде білім беру органдарына, олардың заңды өкілдеріне жәрдем көрсетеді;
      4) кәмелетке толмағанның қатысуымен жәбірлеу (буллинг) фактіні қарау жөніндегі іс-қимылдарды және басқа да іс-шараларды жүргізу үшін оның заңды өкілдері болмаған кезде не олардың қатысуы баланың мүдделеріне қайшы келген кезде баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның өкілін, педагогтерді немесе психологтарды тартады.
       17. Оқу-тәрбие процесі кезеңінде білім беру ұйымдары педагогтерінің тарапынан балаға (балаларға) қатысты жәбірлеу (буллинг) "Педагогикалық әдептің кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 11 мамырдағы № 190 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 20619 болып тіркелген) бекітілген Педагогикалық әдеп жөніндегі кеңестің жұмысын ұйымдастырудың үлгілік қағидаларына сәйкес қаралады.
      _________________________

 
 
 
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК]]> Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 желтоқсандағы № 506 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2022 жылғы 21 желтоқсанда № 31180 болып тіркелді.
       "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 15) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
      Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 31.03.2025 № 54 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
       1. Осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидалары бекітілсін.
      2. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:
      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
      2) осы бұйрық ресми жарияланғаннан кейін оны Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;
       3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1), 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.
      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту вице-министріне жүктелсін.
      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
      Қазақстан Республикасының 
Оқу-ағарту министрі 		А. Аймагамбетов
        "КЕЛІСІЛДІ"
       Қазақстан Республикасының 
      Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі
        "КЕЛІСІЛДІ"
       Қазақстан Республикасының 
      Денсаулық сақтау министрлігі
        "КЕЛІСІЛДІ"
       Қазақстан Республикасының 
      Еңбек және халықты
      әлеуметтік қорғау министрлігі
        "КЕЛІСІЛДІ"
       Қазақстан Республикасының 
      Ішкі істер министрлігі

Қазақстан Республикасының
 Оқу-ағарту министрі
 2022 жылғы 21 желтоқсандағы
 № 506 Бұйрықпен
 бекітілген
 Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидалары
 1-тарау. Жалпы ережелер
       1. Осы Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидалары (бұдан әрі – қағидалар) "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 15) тармақшасына сәйкес әзірленді және баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы жөніндегі қызметтің тәртібін айқындайды.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 31.03.2025 № 54 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
 
 
      2. Осы қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылды:
      1) баланы жәбірлеу (буллинг) – қорлау сипатындағы жүйелі (екі және одан көп) әрекеттер, қудалау және (немесе) қорқыту, оның ішінде қандай да бір әрекетті жасауға немесе жасаудан бас тартуға мәжбүрлеуге бағытталған әрекеттер, сол сияқты жария түрде немесе масс-медиа және (немесе) телекоммуникация желілері және (немесе) онлайн-платформалар пайдаланыла отырып жасалған дәл сол әрекеттер (кибербуллинг);
      2) әлеуметтік оңалту – кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесінің органдары мен мекемелері жүзеге асыратын арнаулы әлеуметтік көрсетілетін қызметтерге мұқтаж кәмелетке толмағанды құқықтық, әлеуметтік, дене бітімі, психикалық, педагогикалық, моральдық және (немесе) материалдық жағынан қалпына келтіруге бағытталған шаралар кешені;
      3) әлеуметтік бейімделу – арнаулы әлеуметтік көрсетілетін қызметтерге мұқтаж баланың қоғамдағы құндылықтарды, мінез-құлық қағидалары мен нормаларын игеру және қабылдау арқылы әлеуметтік ортаның жағдайларына белсенді түрде бейімделу процесі, сондай-ақ басынан кешірген психологиялық және (немесе) моральдық зардаптарды еңсеру процесі;
      4) баланың заңды өкiлдерi – ата-ана, бала асырап алушылар, қорғаншы, қамқоршы, патронат тәрбиелеуші, баланы қабылдайтын ата-аналар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес балаға қамқорлық жасауды, білім, тәрбие беруді, оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды жүзеге асыратын олардың орнындағы басқа да адамдар;
      Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Оқу-ағарту министрінің 29.06.2023 № 186 (алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.07.2024 № 192 (25.08.2024 бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2025 № 54 (01.07.2025 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрықтарымен.
 
 
 2-тарау. Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасын жүргізу тәртібі
      3. Білім беру ұйымының әкімшілігі баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы және алдын алу жөніндегі қызметті қамтамасыз етеді және білім беру процесіне қатысушылардың құқықтары мен мүдделерін құрметтеуді, баланы жәбірлеуге (буллингке) нөлдік төзімділік мәдениетін қалыптастыруға бағытталған білім беру ортасында жағдай жасайды.
      4. Білім беру ұйымының басшысы баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы мақсатында жыл сай ын оқу жылының басында баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы жөніндегі жоспарды (бұдан әрі – жоспар) бекітеді. Жоспарға мерзімдер, аяқтау нысандары, жауапты тұлғалар және келесі іс-шаралар кіреді:
      1) тоқсанына кемінде 1 (бір) рет білім алушылар мен тәрбиеленушілердің, педагогтердің, баланың заңды өкілдерінің жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы және жәбірлеудің (буллингтің) алдын алу мәселелерінде білім алушылар мен тәрбиеленушілердің мүдделеріне қайшы келмейтін ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын (әңгімелер, құқықтық жалпыға бірдей оқыту, сынып сағаттары, ата-аналар жиналыстары, сабақтан тыс іс-шаралар және басқалар) жүргізу арқылы хабардар болуын арттыру;
      2) оқыту семинарларына (вебинарларға), семинар-тренингтерге, шеберлік сыныптарына, коучингтерге, конференцияларға, форумдарға, панельдік пікірталастарға қатысу арқылы педагогтердің оқу-тәрбие жұмысындағы кәсіби құзыреттілігін арттыру;
      3) білім алушылар мен тәрбиеленушілерді, баланың заңды өкілдерін баланы жәбірлеуге (буллингке) жол берілмейтіндігі туралы (жазбаша және (немесе) ауызша түрінде) хабардар ету;
      4) білім алушылар мен тәрбиеленушілерге қатысты жәбірлеу (буллинг) белгілеріне ол анықталған жағдайда дереу ден қою;
       5) "Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту, орта, арнаулы, қосымша, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтері жүргізу үшін міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 6 сәуірдегі № 130 бұйрығына 4-қосымшадағы нысанға сәйкес (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 20317 болып тіркелген) педагог-психологтің консультациясын есепке алу журналына тіркей отырып, педагог-психологтармен, әлеуметтік педагогтармен білім алушылар мен тәрбиеленушілерге әлеуметтік, психологиялық-педагогикалық көмек көрсету;
      6) білім алушылар мен тәрбиеленушілердің құқықтары мен мүдделерін сақтау, оларды оқыту, тәрбиелеу және білім беру ұйымдарында қауіпсіз болу үшін ресурстармен қамтамасыз ету тұрғысынан тәрбие процесі мен білім беру ортасының жағдайларына мониторинг жүргізу;
      7) білім алушылар мен тәрбиеленушілер арасында жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы мен болдырмау мәселесін ата-аналар комитетін тарта отырып, білім беру ұйымының алқалы басқару органдарының отырыстарында қарау.
      5. Білім беру ұйымы әкімшілігінің келісімі бойынша баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы бойынша жұмысқа ата-аналар қоғамдастығының, мүдделі мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, қызметі білім беру процесіне қатысушылардың құқықтарын қорғауға қайшы келмейтін үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері тартылады.
      6. Мыналар бойынша жүргізілген жұмыс туралы ақпаратты жібереді:
      1) 4-тармақтың 1), 3), 4), 5) тармақшалар бойынша білім беру ұйымдары директорының тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары беру ұйымының басшысына;
      2) 4-тармақтың 2), 6) және 7) тармақшалары бойынша білім беру ұйымының әкімшілігі облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның білім басқармаларына (облыстық маңызы бар қала) (бұдан әрі – білім беру саласындағы жергілікті атқарушы орган).
3-тарау. Баланы жәбірлеу (буллинг) туралы ақпаратты қабылдау және баланы жәбірлеу (буллинг) белгілерін анықтау және оларға ден қою тәртібі
      7. Баланы жәбірлеу (буллинг) фактісі туралы ақпарат білім саласындағы жергілікті атқарушы органға не білім беру ұйымына келіп түскен жағдайда жауапты тұлға ақпаратты баланы жәбірлеу (буллинг) туралы ақпаратты есепке алу журналында тіркейді.
      8. Баланы жәбірлеу (буллинг) туралы келіп түскен ақпарат 1 (бір) күн ішінде білім саласындағы жергілікті атқарушы органның басшысына жеткізіледі.
      9. Баланы жәбірлеу (буллинг) туралы ақпарат білім беру ұйымына келіп түскен жағдайда білім беру ұйымы басшысының тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары:
      1) баланы жәбірлеуге (буллингке) қатысушылар туралы ақпарат келіп түскен күннен бастап бастапқы ақпаратты қалыптастырады, оған мыналар кіреді:
      баланың (отбасы мүшелерінің) тегі, аты, әкесінің аты (бар болса);
      тұрғылықты жері;
      оқу орны бойынша баланың жалпы сипаттамасы;
      сынып жетекшісінің, куратордың, баланы (педагогты) жәбірлеуге (буллингке) қатысушылардың және (немесе) баланың заңды өкілдерінің жазбаша түсіндірмесі.
      2) ақпарат келіп түскеннен кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде сынып жетекшіні, педагог-психологты тарта отырып, жәбірлеуге (буллингке) ұшыраған баламен, жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысымен/бастаушысымен және олардың заңды өкілдерімен әңгімелесу жүргізеді;
      3) баланы жәбірлеумен (буллингке) байланысты жанжалды бейбіт жолмен реттеу жөнінде шаралар қабылдайды;
      4) медициналық көрсеткіштер болған жағдайда медициналық көмек көрсету стандарттарына сәйкес жәбірлеуден (буллингтен) зардап шеккен балаларға медициналық көмек көрсетуге жәрдемдеседі;
      5) әңгімелесу өткізілгеннен кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде жүргізілген жұмыстың нәтижелері туралы ақпаратты білім беру ұйымдарының басшысына береді.
      10. Білім беру саласындағы жергілікті атқарушы органға ақпарат түскен кезде:
       1) 1 (бір) жұмыс күні ішінде келіп түскен ақпаратты Қазақстан Респуликасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 64-бабының 1-тармағына сәйкес тіркеуді жүргізеді;
      2) жиналған деректер негізінде 2 (екі) жұмыс күні ішінде баланы жәбірлеуді (буллингті) тану немесе танымау туралы шешім қабылдайды;
      3) жәбірлеуді (буллингті) тану туралы шешім қабылдаған жеғдайда:
      баланың заңды өкілдерімен келісім бойынша жәбірлеуге (буллингке) ұшыраған кәмелетке толмағанды әлеуметтік оңалту және кәмелетке толмағанды жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысын/бастаушысын әлеуметтік бейімдеу туралы шешім қабылдайды;
      1 (бір) жұмыс күні ішінде жоғары тұрған білім беру органына хабарлайды;
      2 (екі) күннен кешіктірмей қабылданған шешім туралы ақпаратты және бала туралы деректерді оның оқу орны бойынша білім беру ұйымына береді;
      4) баланың заңды өкілдерінің, жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысының/бастаушысының және жәбірлеуге (буллингке) ұшыраған баланың келісімімен медиаторды тарту арқылы баланы жәбірлеуге (буллингке) байланысты инцидентті реттеу жөнінде шаралар қабылдайды;
      5) баланың құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуы жойылған жағдайда оны жәбірлеудің (буллингтің) тоқтатылуы туралы шешім қабылдайды.
       11. Жәбірлеуге (буллингке) ұшыраның заңды өкілдері білім беру саласындағы жергілікті атқарушы органның шешімімен келіспеген жағдайда оған Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 29 маусымдағы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 91-бабының 5-тармағына сәйкес шағым жасайды.
      12. Жәбірлеуге (буллингке) ұшыраған кәмелетке толмағанды әлеуметтік оңалту туралы және кәмелетке толмағанды жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысының/бастаушысының әлеуметтік бейімдеу туралы шешім алғаннан кейін білім беру ұйымы:
       1) "Орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызмет қызметінің қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің м.а. 2022 жылғы 25 тамыздағы № 377 бұйрығына сәйкес (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 29288 болып тіркелген) баланы жәбірлеуге (буллингке) қатысушыларға психологиялық қолдау көрсетуді жеке жұмыс жоспарын әзірлеу арқылы жүзеге асырады, оған жәберлеуге (буллингке) ұшыраған баланы әлеуметтік оңалту және жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысын/бастаушысын әлеуметтік бейімдеу жөніндегі шаралар кіреді;
      2) жәбірлеудің (буллингтің) бастамашысын/бастаушысын мектепішілік есепке қоюды жүзеге асырады және оның түзетілуіне мониторинг жүргізеді;
      3) баланың мінез-құлқында оң өзгерістер болмаған жағдайда мектепішілік есепке қойылған күннен бастап 6 ай ішінде материалдарды қарау және ұсынымдар шығару үшін Кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияға (бұдан әрі – КІК) жібереді.
      13. КІК баланың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау және қалпына келтіру, кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау және жою, кәмелетке толмағандарды зорлық-зомбылық пен қатыгез қарым-қатынастан қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асырады, "Кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияның қызметі туралы үлгілік ережені бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 11 маусымдағы № 789 қаулысына сәйкес (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 9123 болып тіркелген).
      14. Жәбірлеуден (буллингтен) зардап шеккен балалар медициналық көмекке жүгінген кезде денсаулық сақтау ұйымы:
       1) Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығымен бекітілген Денсаулық сақтау саласындағы есепке алу құжаттамасының нысанына сәйкес тіркейді;
      2) баланы көзбен шолып тексеруді жүргізеді;
      3) медициналық көмек көрсету стандарттарына сәйкес жәбірлеуден (буллингтен) зардап шеккен балаларға медициналық көмек көрсетеді;
      15. Баланы жәбірлеу (буллинг) фактісін анықтаған жағдайда білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау ұйымдары мыналарға:
      1) білім беру саласындағы жергілікті атқарушы органға;
      2) баланың оқу орны бойынша білім беру ұйымына;
      3) ішкі істер органдарына (бұдан әрі - ІІО) дереу жазбаша түрде хабарлайды.
      16. Жәбірлеуден (буллингтен) зардап шеккен баланың заңды өкілі жүгінген жағдайда ІІО:
      1) келіп түскен өтінішті қарайды және әкімшілік не қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болған кезде тексеру жүргізеді;
      2) мыс құрамының болмауына байланысты қылмыстық іс қозғауға немесе оны тоқтатуға негіздер болмаған кезде баланы жәбірлеу (қорқыту) туралы хабарламаны мәні бойынша қарау және шешім қабылдау үшін оқиға болған білім беру ұйымына жоғары тұрған органға жібереді;
      3) кәмелетке толмағандарды құқықтық тәрбиелеуде білім беру органдарына, олардың заңды өкілдеріне жәрдем көрсетеді;
      4) кәмелетке толмағанның қатысуымен жәбірлеу (буллинг) фактіні қарау жөніндегі іс-қимылдарды және басқа да іс-шараларды жүргізу үшін оның заңды өкілдері болмаған кезде не олардың қатысуы баланың мүдделеріне қайшы келген кезде баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның өкілін, педагогтерді немесе психологтарды тартады.
       17. Оқу-тәрбие процесі кезеңінде білім беру ұйымдары педагогтерінің тарапынан балаға (балаларға) қатысты жәбірлеу (буллинг) "Педагогикалық әдептің кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 11 мамырдағы № 190 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 20619 болып тіркелген) бекітілген Педагогикалық әдеп жөніндегі кеңестің жұмысын ұйымдастырудың үлгілік қағидаларына сәйкес қаралады.
      _________________________

 
 
 
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК]]> admin Tue, 02 Sep 2025 21:11:11 +0600 Әдістемелік нұсқау хат 2025-2026 оқу жылы. http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2096-dstemelk-nsau-hat-2025-2026-ou-zhyly.html http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/main/2096-dstemelk-nsau-hat-2025-2026-ou-zhyly.html  



Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы












2025-2026 оқу жылында

Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ ХАТ








Астана

2025


 

Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының Ғылыми-әдістемелік кеңесі шешімімен ұсынылды (2025 жылғы 5 маусымдағы № 2 хаттама).










«2025-2026 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы» әдістемелік нұсқау хат. – Астана: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2025. – 172 б.



Әдістемелік нұсқау хатта Қазақстан Республикасы білім беру ұйымдарының мектепалды және 1-11-сыныптарында 2025-2026 оқу жылындағы оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру жөніндегі материалдар берілген.

Әдістемелік нұсқау хат орта білім беру ұйымдарының басшыларына, педагогтеріне, әдіскерлерге, білім басқармалары мен бөлімдерінің, білім беру саласындағы сапаны қамтамасыз ету департаменттерінің басшылары мен мамандарына арналған.
















Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы жекелеген ұйымдардың мүддесін ұсынуды немесе қорғауды мақсат етпейді.





© Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА, 2025


 







 

3

 
«2025-2026 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы» әдістемелік нұсқау хат






 




 


 

МАЗМҰНЫ


 

6

 
І 2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ



 

7

 
1.1 Оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру бойынша нормативтік құқықтық актілер

12      1.2 Үлгілік оқу жоспарларының ерекшеліктері

  1.  

    13

     
    Мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығы


  1.  

    17

     
    Мамандандырылған білім беру ұйымдарында оқу- тәрбие процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері



 

21

 
ІІ БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС, ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

21      Тіл және әдебиет

37      Математика және информатика

47      Жаратылыстану

64      Адам және қоғам

80      Технология және өнер

95      Дене шынықтыру

97      «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық»


 




 

4

 
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы









99

ІІІ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

110

IV ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

122

V ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ

127

VI АРНАЙЫ БІЛІМ БЕРУ



 

133


138

140

148


156

160

161


 

VII БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ПЕДАГОГТЕРІ МЕН БАСШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ӘДІСТЕМЕЛІК СҮЙЕМЕЛДЕУ


VIIІ АУЫЛ МЕКТЕПТЕРІНІҢ ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУ


ІХ ОҚУ ПРОЦЕСІНЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТІНІ КІРІКТІРУ


Х ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ


Білім беру жобалары білім беруді дамытудың драйверлері ретінде


Атаулы күндер


  1. ҚОСЫМША. Оқу пәндерінен бөлім бойынша жиынтық бағалау сандары

 







 

5

 
«2025-2026 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы» әдістемелік нұсқау хат




Құрметті әріптестер!


2025–2026 жаңа оқу жылында білім беру сапасын арттыру, тәрбие жұмысын жетілдіру, білім алушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу, педагогтердің кәсіби да- муын қамтамасыз ету секілді маңызды міндеттер тұр.


Аталған міндеттерді іске асыру мақсатында әзірленген әдістемелік нұсқау хат сіздерге оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруда көмекші құрал болады деп сенеміз.


2025–2026 жаңа оқу жылына арналған әдістемелік нұсқау хатта келесі бағыттар қамтылған:

  • оқу бағдарламаларының мазмұнын сапалы іске асыру;
  • оқу жетістіктерін бағалау және академиялық адалдықты ұстану;
  • мектепке дейінгі және бастауыш білім арасындағы сабақтастық;
  • «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасы негізінде тәрбие жұмысын жүзеге асы- ру;
  • ерекше білім беру қажеттіліктері бар білім алушыларды психологиялық-педагогика- лық қолдау;
  • педагогтер мен мектеп басшыларының үздіксіз дамуы;
  • ауыл мен шағын жинақты мектептердің әлеуетін көтеру;
  • педагогтердің ғылыми мақала жазуына, зерттеу жұмыстарын жүргізуіне әдістемелік қолдау көрсету.


Назар аударыңыз!


Қазақстанда 2025 жыл – Жұмысшы мамандықтарының жылы деп жарияланды. Білім беру ұйымдарының алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі – білім алушыларға маман- дықты саналы таңдауға негіз болатын еңбек нарығындағы сұранысқа ие мамандықтар- ды таныстыру, мамандық таңдауға қолдау көрсету, жұмысшы мамандықтарының маңыз- дылығын түсіндіруге бағытталған кәсіптік бағдар беруді қамтамасыз ету.


Мемлекет басшысы «Орталық Азия – Қытай» саммитінде сөйлеген сөзінде еліміздің ғылыми әлеуетін нығайту, бірлескен зертханалар мен инженерлер академияларын да- мыту мақсатында 2026 жылды – Білім және ғылыми зерттеулер жылы деп жариялауды ұсынды.


Бұл бастама бірлескен зертханалар мен инженерлер академияларын дамытуға бағыт- талған. Білім беру ұйымдарының басты міндеттерінің бірі – білім алушыларды зерттеу іс-әрекетіне белсенді тарту, ғылымға деген қызығушылықтарын дамыту, сондай-ақ жо- балау мен танымдық іс-әрекеттің негізгі дағдыларын қалыптастыру.


Биылғы оқу жылында білім алушылардың жобалық ойлауын дамытуды қалыптастыруға, ғылыми-танымдық іс-әрекетке белсенді қатыстыруға ерекше назар аудару керек, сон- дай-ақ білім алушылардың функционалдық сауаттылығын, цифрлық құзыреттіліктерін дамыту және үлгерімі төмен білім алушыларға академиялық қолдау көрсету бойынша жұмыстар жалғасын табады.


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

6        Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 




















2025-2026 оқу жылында білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері мыналар:

  • оқу жылының ұзақтығы 1-сыныптарда – 33 оқу аптасын, 2–11(12)-сыныптарда – 34 оқу аптасын құрайды;
  • мектепке дейінгі және бастауыш білім беру бағдарламаларының сабақта- стығын қамтамасыз ету жоспары іске асырылуда;
  • сапалы және қолжетімді білім беру үшін заманауи форматтағы «Келешек мектептері» жобасы іске асырылуда;
  • еліміздің 17 аймағында 5022 ауыл мектебінің әлеуетін дамыту бойынша «Ауыл мектебі – сапа алаңы» жобасы жүзеге асуда;
  • «Жұмысшы мамандықтар жылы» аясында бейіндік сыныптар құрылуда;
  • барлық орта білім беру ұйымдарында педагог – кәсіби бағдар берушілер білім алушылардың ерте кәсіптік өзін-өзі анықтау жұмысын ұйымдастыруда;
  • педагогтерді аттестаттаудан өткізу қағидалары мен шарттарына өзгерістер енгізілуде (ҚР Оқу-ағарту министрінің 25.02.2025 жылғы №32 бұйрығы).

 


 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
7


  1. ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ БОЙЫНША НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР

2025-2026 оқу жылында білім беру ұйымдары білім беру процесін іске асыру кезінде Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңын, «Педагог мәртебесі туралы»,«ҚазақстанРеспубликасындағыБаланыңқұқықтарытуралы»,

«Қазақстан Республикасында мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау туралы» және т.б. заңдарды және басқа да заңнама актілерін басшылыққа алуы және оқыту процесін келесі нормативтік құжаттар негізінде жүзеге асыруы тиіс:



1

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негіз- гі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға мін- детті стандарттарын бекіту туралы» ҚР Оқу-ағарту мини- стрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200029031

2

«Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым мини- стрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына өзгері- стер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту ми- нистрінің м.а. 2024 жылғы 27 маусымдағы № 161 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2400034631

3

«Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгей- лерінің жалпы білім беретін пәндері мен таңдау курстары бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы» Қа- зақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі №399 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200029767

4

«Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы» Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 28 наурыздағы № 249

қаулысы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ P2300000249

5

«Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V080005191_

6

«Білім беру ұйымдарында «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын бекіту туралы» ҚР Оқу-ағарту министрінің 2025 жылғы 26 мамырдағы №123 бұйрығы

https://uba.edu.kz/ru/ nauka/9

7

Қазақстан Республикасында ауыл мектептерін дамытудың

«Ауыл мектебі – сапа алаңы» тұжырымдамалық тәсілдерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту мини- стрінің 2025 жылғы 31 қаңтардағы №21 бұйрығы

https://uba.edu.kz/ru/ nauka/9


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
8




8

«Қазақстан Республикасындағы инклюзивті саясаттың 2025 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 30 желтоқсандағы № 1143 қаулысы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ P2400001143

9

««Ұлттық білім беру деректер қоры» ақпараттық жүйесін қалыптастыру, сүйемелдеу, жүйелік-техникалық қызмет көрсету, интеграция және ақпараттық қауіпсіздікті қамта- масыз ету қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Респу- бликасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 9 тамыздағы

№ 354 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200029187

10

«Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы құжаттардың түрлерін, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттардың нысандарын және оларды есепке алу мен беру қағидаларын, сондай-ақ білім беру ұйымдарын- да білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықта- маның нысанын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 28 қаңтардағы

№ 39 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/rus/docs/ V1500010348

11

«Тәлімгерлікті ұйымдастыру қағидаларын және тәлімгер- лікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 24 сәуірдегі № 160 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020486

12

«Орта білім беру ұйымдарына арналған жекелеген пәндер бойынша оқулықтар мен базалық оқулықтардың, мектепке дейінгі ұйымдарға, орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік кешендердің, оның ішінде электрондық нысандағы тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республика- сы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 22 мамыр- дағы №216 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020708

13

«Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, тиісті типтердегі және түрлерде- гі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту мини- стрінің 2022 жылғы 31 тамыздағы № 385 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200029329

14

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды, орта білім беруді, сондай-ақ кредиттік оқыту технологиясын ескере оты- рып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беруді жан басына шаққандағы нормативтік қаржыланды- ру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2017 жылғы 27 қарашадағы

№ 596 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1700016138

15

«Мектепке дейінгі, орта білім беру ұйымдарын, сондай-ақ арнайы білім беру ұйымдарын жабдықтармен және жиһазбен жарақтандыру нормаларын бекіту туралы» Қа- зақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 22 қаңтардағы №70 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1600013272


 





 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ             9

 





16

«Педагогтерді аттестаттаудан өткізу қағидалары мен шарт- тарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 27 қаңтардағы №83 бұй- рығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1600013317

17

«Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыла- рын ротациялауды жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 11 қарашадағы №559 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2100025128

18

«Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыла- ры мен педагогтерін лауазымға тағайындау, лауазымнан босату қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республика- сы Оқу-ағарту министрінің 2025 жылғы 31 наурыздағы № 57 және Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеу- меттік қорғау министрінің 2025 жылғы 31 наурыздағы № 96 бірлескен бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2500035900

19

«Мектепке дейінгі ұйымдардың және жалпы білім беретін мектептердің, лицейлер мен гимназиялардың мектепалды сыныптарының, орта, арнаулы, қосымша, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының пе- дагогтері жүргізу үшін міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекіту туралы» Қазақстан Республи- касы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 6 сәуірде- гі № 130 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020317

20

«Орта, қосымша, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында, оның ішінде қолайсыз ауа райы метеожағдайларында, сондай-ақ тиісті әкімшілік-а- умақтық бірліктерде (жекелеген объектілерде) төтенше жағдай, шектеу іс-шаралары, оның ішінде карантин ен- гізілген, төтенше жағдайлар жарияланған кезде қашықтан оқыту бойынша және техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беретін оқу бағдарламала- рын іске асыратын білім беру ұйымдарында онлайн-оқы- ту нысанында оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын, сондай-ақ қашықтан оқытуды ұсыну бойынша білім беру ұйымдарына қойылатын талаптарын бекіту туралы» Қа- зақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2023 жылғы 27 қарашадағы № 349 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2300033682

21

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту, бастауыш, негізгі орта, орта білім беру ұйымдарында педагогикалық кеңес қызметін ұйымдастырудың және оны сайлау тәртібінің үл- гілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 2 сәуірдегі № 125 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020292

22

«Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық-эпи- демиологиялық талаптар» санитариялық қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 5 тамыздағы № ҚР ДСМ-76 бұй- рығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2100023890


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
10




23

«Педагогтердің біліктілігін арттыру курстарының білім беру бағдарламаларын әзірлеу, келісу және бекіту қағида- ларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 4 мамырдағы №175 бұй- рығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020567#z1

24

«Үздік педагог» атағын беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 16 қаңтардағы №12 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V15H0010279

25

«Педагогтердің біліктілігін арттыру курстарын ұйымдасты- ру және жүргізу, сондай-ақ педагогтің қызметін курстан кейінгі қолдау қағидалары» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 28 қаңтардағы №95 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1600013420

26

«Орта білім беру ұйымдары үшін міндетті мектеп форма- сына қойылатын талаптарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 14 қаңтардағы №26 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1600013085

27

«Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 12 қазандағы №564 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1800017553

28

«Орта білім беру ұйымдарында сынып жетекшілігі тура- лы ережені бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 12 қаңтардағы №18 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1600013067

29

«Жеңімпаздары, жүлдегерлері және оларды дайындаған педагогтер бюджет қаражаты есебінен біржолғы сый- ақымен көтермеленетін жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 20 шiлдедегi №333 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200028915

30

«Жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық және халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының (ғылыми жарыстардың), орындаушы- лар конкурстарының, кәсіби шеберлік конкурстарының және спорттық жарыстардың тізбесін және оларды іріктеу өлшемшарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2011 жылғы 7 желтоқсан- дағы № 514 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1100007355

31

«Білім беру ұйымдарын бағалау өлшемшарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 5 желтоқсандағы № 486 бұйрығы.

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200031053


 


 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
11




32

«Қазақстан Республикасы білім беру саласындағы қыз- метті жүзеге асыратын террористік тұрғыдан осал объ- ектілерінің терроризмге қарсы қорғалуын ұйымдастыру жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы» Қазақстан Респу- бликасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 30 наурыздағы № 117 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200027414

33

«Ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 12 қаңтардағы №4 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/rus/docs/ V2200026618/

compare/kaz

34

«Білім беру ұйымдарындағы психологиялық-педагогика- лық қолдау қызметінің жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2025 жылғы 29 сәуірдегі № 92 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2500036047

35

«Педагогтің жұмыс уақыты мен демалыс уақыты режимінің ерекшеліктерін айқындау қағидаларын бекіту туралы» Қа- зақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 21 сәуірдегі № 153 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020449

36

«Мемлекеттік білім беру ұйымдары қызметкерлерінің үлгі штаттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы

Оқу-ағарту министрінің м.а. 2023 жылғы 21 шiлдедегi № 224

бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2300033166

37

«Балаларды зорлық-зомбылықтан қорғау, суицидтің алдын алу және олардың құқықтары мен саламаттығын қамта- масыз ету жөніндегі 2023 – 2025 жылдарға арналған ке- шенді жоспарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 31 тамыздағы № 748 қаулысы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ P2300000748

38

«Білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әке- луге тыйым салынған, оларда пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 25 мамырдағы № 235 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2100022857

 




 
 
 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
12


  1. ҮЛГІЛІК ОҚУ ЖОСПАРЛАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Орта білім беру ұйымдарындағы білім беру процесі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы №500 бұйрығымен бекітілген Үлгілік оқу жоспарларына сәйкес жүзеге асырылады.


Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 31 тамыздағы

№385 бұйрығымен бекітілген орта білім беру ұйымдарының (бастауыш, негіз- гі орта және жалпы орта білім беру) қызметінің үлгілік қағидаларына сәйкес, білім беру ұйымдары:

  • орта білім беру ұйымының түрін ескере отырып, оқу процесі қай үлгілік оқу жоспары бойынша ұйымдастырылатынын, оның ішінде қысқартылған оқу жүктемесі бар үлгілік оқу жоспарын дербес таңдап алады;
  • таңдалған үлгілік оқу жоспарына сәйкес білім беру ұйымының ерекшеліктерін ескере отырып, жұмыс оқу жоспарын және вариативтік компонент пәндерінің жұмыс бағдарламаларын әзірлейді.


2025–2026 оқу жылына арналған жұмыс оқу жоспарын әзірлеу кезінде Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын (оның ішінде төмендетілген оқу жүктемесімен) тиісті білім беру деңгейіндегі оқу жүктемесінің ерекшеліктерін ескеру талап етіледі.


Бастауыш білім беру деңгейі бойынша жұмыс оқу жоспарын әзірлеу барысында ескерілуі қажет:

  • «Көркем   еңбек»  пәнін   кезең-кезеңімен   бөлу   шеңберінде    4-сыныпта

«Бейнелеу өнері» және «Еңбекке баулу» жеке оқытылады, әрқайсысына ап- тасына 1 сағаттан бөлінеді.


 


 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
13


  1. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖӘНЕ БАСТАУЫШ БІЛІМ БЕРУДІҢ САБАҚТАСТЫҒЫ

Мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығын қамтамасыз ету бойынша жұмысты ұйымдастыру


Балабақша мен мектеп арасындағы өзара іс-қимыл Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартта- рын, сондай-ақ Мектепке дейінгі және орта білім беру бағдарламаларын үнде- стіру мақсатында тірек балабақшалардың, тірек консультациялық пункттердің және тірек мектептердің өзара іс-қимылын қамтамасыз ету бойынша қадамдық іс-қимыл жоспарын іске асыру мақсатында түлектердің балабақшадан мектеп- ке біртіндеп көшуіне жағдай жасауға бағытталған.


Өзара іс-қимылдың негізгі міндеттері:

  • мақсаттарды, міндеттерді, мазмұнды, сондай-ақ белгіленген нәтижелерге қол жеткізу жолдарын айқындаудың бірыңғай тәсілдерін әзірлеу;
  • тәрбиелеу — білім беру процесінің барлық қатысушыларының-мұғалім- дердің, тәрбиешілердің, балалар мен олардың ата-аналарының тиімді өза- ра іс-қимылы үшін жағдай жасау.

 




 
 



2025-2026 оқу жылында мектептердің, лицейлер мен гимназиялардың мек- тепалды сыныптарында тәрбиелеу- білім беру процесін ұйымдастыру


2025-2026 оқу жылында жалпы білім беретін мектептердің, лицейлер мен гимна- зиялардың мектепалды сыныптары тәрбиелеу-білім беру процесін жүзеге асы- руда мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесін реттейтін нормативтік құқықтық актілерді (бұдан әрі - НҚА) басшылыққа алады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
14



 




 
 



Мектепалды сыныптар қызметінің тәртібі


«Білім туралы» ҚР Заңына сәйкес балаларды мектепалды даярлау 5 жастан бастап отбасында, мектепке дейінгі ұйымдарда, жалпы білім беретін мектеп- тердің, лицейлер мен гимназиялардың мектепалды сыныптарында жүзеге асы- рылады.


Мектепке дейiнгi ұйымдар қызметiнiң үлгілік қағидаларына сәйкес мектеп- тердің, (лицейлер мен гимназиялардың) мектепалды сыныптарында тәрбиеле- у-білім беру процесі 1 қыркүйек пен 31 мамыр аралығында (Үлгілік бағдарлама мазмұнын меңгеру кезеңі) жүзеге асырылады.


Оқу жылы бойы мектептің (лицейдің, гимназияның) ішкі тәртіп ережелеріне сәйкес каникулдар белгіленеді.


Мектепалды даярлық бағдарламасын өткен тәрбиеленушілерді мектептердің (лицейлердің, гимназиялардың) мектепалды сыныптарынан шығару жыл сайын 31 мамырда жүзеге асырылады.


Тәрбиелеу-білім беру процесін ұйымдастыру


Мектептердің (лицейлер мен гимназиялардың) мектепалды сыныптары тәрби- елеу-білім беру процесін:

  1. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы

№348 бұйрығымен бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемле- кеттік жалпыға міндетті стандартына (Нормативтік құқықтық актілерді мемле- кеттік тіркеу тізілімінде №29031 болып тіркелген);

  1. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 20 жел- тоқсандағы № 557 бұйрығымен бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқы- тудың үлгілік оқу жоспарына1 (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8275 болып тіркелген);


Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу жоспары бастауыш білім беру мазмұнымен сабақтастықты қамтамасыз ететін ұйымдастырылған іс-әрекеттің мынадай түрлерін қамтиды: коммуникативтік («Сөйлеуді дамы- ту», «Көркем әдебиет», «Қазақ тілі»), коммуникативтік және танымдық («Сауат ашу негіздері»), танымдық және зерттеу («Математика негіздері», «Қоршаған


 

 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
15




әлеммен таныстыру»), шығармашылық («Сурет салу», «Музыка», «Жапсыру»).


Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу жоспарына2 сәйкес мек- тептердің (лицейлер мен гимназиялардың) мектепалды сыныптарында ап- тасына ұйымдастырылған іс-әрекеттің саны - 20 сағатты, мектепалды жастағы балалардың құзыреттіліктерін қалыптастыру бойынша ұйымдастырылған бір іс-әрекеттің ұзақтығы - 20-25 минутты құрайды.

  1. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің міндетін атқарушы- ның 2016 жылғы 12 тамыздағы № 499 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14235 болып тіркелген) бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасына (бұдан әрі -Үлгілік бағдарлама) сәйкес іске асырады.


Үлгілік оқу бағдарламасының мазмұнында:

  • тәрбиелеу-білім беру процесінің міндеттерін іске асыру;
  • ұйымдастырылған іс-әрекеттің мазмұны;
  • білім беру әрекетін тиімді кіріктіру;
  • тәрбие мен оқытудың сабақтастық, үздіксіздік қағидаттарын қамтамасыз ету;
  • ұйымдастырылған іс-әрекеттің күтілетін нәтижесі қарастырылады.


Мектептердің, лицейлер мен гимназиялардың мектепалды сыныптарының пе- дагогтері жылына бір рет перспективалық жоспар әзірлейді, апта сайын Мек- тепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдарының педагогтері жүргізу үшін мін- детті құжаттар тізбесі 1 – қосымшаға2 сәйкес циклограмма құрады, жылына үш рет (бастапқы – қыркүйекте; аралық – қаңтарда; қорытынды-мамырда) Үлгілік оқу бағдарламасы мазмұнын меңгеру бойынша мониторинг жүргізеді.


Мониторинг нәтижелері бойынша тәрбиеші оқу жылына баланың Жеке даму картасын2 толтырады. Баланың жеке даму картасы мектептің (лицейдің, гим- назияның) мектепалды сыныптағы барлық балалар үшін толтырылады. Түзету, дамыту іс-шаралары критерийлер бойынша орта және төмен деңгей көрсеткен балалармен жүргізіледі.


Оқу жылының соңында мектептің (лицейдің, гимназияның) мектепалды сынып- тың тәрбиешісі бастауыш сынып мұғалімі бала дамуының одан әрі жеке траекто- риясын анықтау үшін Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдар- ламасын меңгеру қорытындылары бойынша Ұлттық білім беру дерекқорына баланың Жеке даму картасын2 толтырады.


«Педагог мәртебесі туралы»3 ҚР Заңы 8-бабының нормасына сәйкес мектеп- тердің, лицейлер мен гимназиялардың мектепалды сыныптарында кәсіптік қы- зметін жүзеге асыратын педагогтерге айлық жалақысын есептеу үшін бір аптаға нормативтік оқу жүктемесі – 24 сағатты, күніне - 4,8 сағатты құрайды.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
16




Ұйымдастырылған іс-әрекетті өткізу кезінде педагог түсіндіруге уақытты көп бөлмей, оның орнына көрсетуге, балалардың әрекеттерді орындауына (іс-әре- кеттерге, ойындарға, пікір алмасуға, зерттеулерге, шығармаларға, сурет салуға, шешім шығаруына) мән беруі қажет.


Педагог әрекетінің алгоритмі:

  • балаларға айтып беру;
  • балаларға көрсету;
  • балалармен бірге орындау.


Мектептегі (лицейдегі, гимназиядағы) мектепалды сыныптарда балалардың қы- зығушылықтары ескеріліп, ұйымдастырылған іс-әрекетті өткізу күннің бірінші немесе екінші жартысында білім беру ұйымының оқу-тәрбиелеу процесінің ке- стесіне сәйкес кіріктірілген түрде немесе жеке жоспарланады.































1https://adilet.zan.kz/rus/docs/V1200008275

  • https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000020317
  • https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1900000293

 


 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
17


  1. МАМАНДАНДЫРЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА ОҚУ- ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Нормативті-құқықтық қамтамасыз ету


Дарынды балаларды анықтау, ғылымның, мәдениеттің, өндірістің дамуы үшін талантты жастардың білім алуын қамтамасыз ету әрқашан мемлекет пен қоғам- ның басты назарында болып, Қазақстанның маңызды кадрлық ресурсына үлес ретінде қарастырылған. Зияткерлік әлеуетті сақтау және көбейту міндетін ше- шудің негізгі факторларының бірі дарынды балалармен жұмыс жасаудың тиімді жүйесін қалыптастыру: дарынды балаларды анықтау, дамыту, әлеуметтік қолдау, қабілеттерін жүзеге асыру, олардың жан-жақты дамуы мен білім алуын қамтама- сыз ету үшін жағдай жасау. «Дарынды балаларды қолдау жүйесін құру - «Дарын- ды балалар мен талантты жастарды анықтау мен қолдаудың қазақстандық ұлт- тық жүйесінің тұжырымдамалық негіздері» тұжырымдамасының негізі болған ұлттық білім беру бастамасының басым бағыттарының бірі (Қазақстан Республи- касы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 16 қазандағы № 574 бұйрығы).


Зияткерлік тұлғаны дамытуға, білім беру қызметін ұйымдастыруда тілдерді, ғылым, мәдениет, өнер негіздерін тереңдетіп оқытуға бағытталған элитар- лық білім беретін мамандандырылған білім беру ұйымдары келесі норма- тивтік-құқықтық құжаттарды басшылыққа алады: Қазақстан Республикасының

«Білім туралы» Заң, «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру- дің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Ре- спубликасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығы,

«Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, тиісті типтердегі және түрлердегі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағи- даларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 31 тамыздағы № 385 бұйрығы.


Мамандандырылған білім беру ұйымдарына білім алушылар «Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 12 қазандағы № 564 бұйрығы негізінде конкурстық іріктеу арқылы қабылданады.


Мамандандырылған ұйымдардың қызметіне қойылатын міндетті талаптар:

  • білім алушылар мен педагогтердің құқығы мен денсаулығын сақтау;
  • мектептің оқу жоспарының құрылымына қойылатын талаптарды сақтау және негізгі білім беру бағдарламасының пәндерін (курстарын) оқуға бөлінетін оқу уақытының нормасын орындау;
  • мамандандырылған мектептің білім беру бағдарламасына енгізілген пәндер (курстар) бойынша оқу бағдарламаларын толық көлемде орындауды қамта- масыз ету;

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
18




  • мектепте білім беру процесін заманауи оқу және компьютерлік жабдықтар- мен жарақтандыруды, қажетті біліктіліктегі педагогикалық кадрлармен жа- сақтауды, білім беру процесін қолданыстағы талаптарға сәйкес ұйымдасты- руды көздейтін білім алудың заманауи жағдайларын ұйымдастыру.


Оқу жұмыс жоспарын әзірлеуді мамандандырылған білім беру ұйымы «Қа- зақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығы негізінде дербес жүзеге асырады.


Мамандандырылған мектептердің оқу жұмыс жоспарларын білім беру ұйымы- ның әкімшілігі бекітеді және Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің

«Дарын» республикалық ғылыми-практикалық орталығымен келісіледі.


Мамандандырылған білім беру ұйымы білім алушылардың сұраныстарына және кадр әлеуетінің мүмкіндіктеріне сәйкес бейіндік пәндер, сондай-ақ таңдау бой- ынша курстар, элективті курстар және мамандандырылған компонент ішіндегі білім салаларын айқындайды.


Мамандандырылған білім беру ұйымдары білім беру бағдарламаларын құра- стыру, білім беру процесін ұйымдастыру жалпы өзінің даму перспективаларын айқындау кезінде «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Респу- бликасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына сүйенеді.


Дарынды адамдардың әлеуетті мүмкіндіктерін неғұрлым толық дамыту үшін оқу бағдарламасының жекелеген пәндерін тереңдетіп оқытуды көздейтін маман- дандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламалары әзірленеді.


Сыныптарды қосымша бөлу жүйесі, икемді вариативтік кесте, деңгейлік бөлу жүйесі, консультациялар және таңдау бойынша пәндер арқылы жалпы орта білім беру деңгейінде бейіндік саралауды жүзеге асыру мамандандырылған білім беру ұйымының толық күн режимінде жұмысын талап етеді.


Бейіндік пәндер бойынша зертханалық, практикалық жұмыстарды жүргізу кезін- де сыныптарды 2 топқа, шет тілдерін және шетел тілінде оқытатын пәндерді оқы- ту кезінде 3 топқа бөлуге рұқсат етіледі.


Бәсекеге қабілетті тұлғаны даярлау мақсатында мамандандырылған білім беру ұйымдары білім берудің мазмұнына, шарттары мен нәтижелеріне қойылатын заманауи мемлекеттік талаптарды ескере отырып, негізгі білім беру бағдарла- маларын, оқу пәндері (курстары) бойынша жұмыс бағдарламаларын, перспек- тивалық жоспарлаудың өзге де құжаттарын әзірлеуді жүргізеді.


 

 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
19




Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес, маманданды- рылған мектептердегі білім беру мазмұны мектеп тарапынан дербес әзірле- нетін, қабылданатын және жүзеге асырылатын білім беру бағдарламаларына сәйкес айқындалады. Бұл бағдарламалар жалпы орта білім берудің мемлекет- тік деңгейде ұсынылған үлгілік негізгі білім беру бағдарламаларының негізінде құрастырылады.


Үлгілік негізгі білім беру бағдарламалары – бұл тиісті білім беру деңгейін мең- геруге қойылатын мақсаттар, міндеттер, құрылым, оқу пәндерінің мазмұны мен күтілетін нәтижелерді айқындайтын нормативтік құжаттар. Аталған бағдарлама- лар білім беру ұйымдарына өздерінің білім беру бағдарламаларын әзірлеуде әдістемелік негіз және бағыт-бағдар береді.


Мектептің негізгі білім беру бағдарламасы – бұл білім беру ұйымының оқу-тәр- бие қызметінің стратегиясын, оқу жоспарын, оқытылатын пәндердің тізімін, күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауды, әдістемелік тәсілдерді, білім алушылар- дың оқу жетістіктерін бағалау түрлері мен құралдарын қамтитын ішкі норма- тивтік құжат. Бұл бағдарлама педагогикалық кеңесте бекітіліп, мектеп үшін мін- детті болып табылады.


Сонымен қатар, мектеп жыл сайын келесі оқу жылында білім беру процесінде қолдануға ұсынылатын оқулықтар мен оқу құралдарының тізімін әзірлеп, бекі- теді. Мұндай тізімдер білім беру процесінде қолдануға рұқсат етілген, сарапта- мадан өткен оқулықтар мен бағдарламалар негізінде Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 60 бұйрығына сәйкес жа- салады. Аталған бұйрық Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 22 мамырдағы № 216 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы болып та- былады («Орта білім беру ұйымдарына арналған оқулықтардың, мектепке дей- інгі ұйымдарға және орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік ке- шендердің, соның ішінде электрондық түрде қолдануға арналған тізбені бекіту туралы»).


Аталған шаралар білім беру кеңістігінің біртұтастығын қамтамасыз етуге, мем- лекеттік білім беру стандарттарының орындалуына және мамандандырылған мектептердегі білім сапасын арттыруға бағытталған.


Білім беру бағдарламасын қалыптастыру кезінде міндетті және қосымша оқу сабақтарын ажырату керек.


Міндетті сабақтарға инварианттық компоненттің оқу пәндері бойынша са- бақтар, сондай-ақ вариативтік компоненттің сағаты есебінен білім алушылар- дың таңдауы бойынша сыныптарда іске асырылатын элективті курстар жатады.


Элективті курстарды әзірлеуге, бекітуге және іске асыруға қойылатын талаптар- ды сақтау қажеттілігіне назар аударамыз.


Қосымша оқу сабақтары қосымша білім беру бағдарламаларын іске асыруды


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
20




көздейді және мынадай форматта өткізілуі мүмкін:

  • пәндік секциялар, үйірмелер;
  • қызығушылықтар бойынша бірлестіктер (шығармашылық, спорттық, әлеу- меттендіру және т. б. бағыттар);
  • білім беру жобалары.


Мамандандырылған білім беру ұйымдары үшін үлгілік оқу жоспарына сәй- кес білім беру процесі:

  • бейіндік оқытудың білім беру бағдарламалары;
  • әмбебап оқытудың білім беру бағдарламалары негізінде құралады.


Дарынды балалармен жұмыс істеудің жалпы қағидалары:

  • Бақылау және диагностикалық әдістерді қолдану (тесттер, сауалнамалар, портфолио);
  • Мұғалімдердің, ата-аналардың және психологтардың бірлескен жұмысы (бұл командалық жұмыс әр баланың ерекшеліктерін терең түсінуге, олардың қа- жеттіліктерін қанағаттандыруға және әлеуетін толық ашуға бағытталады);
  • Баланың қызығушылығын, қабілеттерін және жетістіктерін ескеру (бұл бала- ның өзіне деген сенімін арттырып, оның әлеуетін толық ашуға көмектеседі. Ол үшін баланың қызығушылығын анықтап, оқыту бағдарламаларына байла- нысты іс-шаралар ұйымдастыру, қабылеттеріне қарай оқу бағдарламасына бейімдеу);
  • Әр баланың ерекшеліктерін ескере отырып, тиімді оқыту бағдарламасын құру (оқу үлгерімі, білім деңгейі, оқуға қатынасы, пәндерге қызығушылығы, оқу стилі, интеллект деңгейі (IQ), шығармашылық қабілеті, темперамент, мінез-құлық ерекшеліктері, эмоциялық жағдайы, әлеуметтік бейімделуі ескерілу қажет);
  • Жаңа білім алуға және дамуға ынталандыру (жаңа білім алуға және дамуға ынталандырудың тиімді тәсілдерін ұсыну қажет. Мысалға: қызықты тақырып ұсынып, қызықты фактілермен, сұрақтармен немесе проблемалық жағдай- лармен бастау, күнделікті өмірмен байланысты мысалдар келтіру, ойын тех- нологияларын, жарыстарды, викториналарды, рөлдік ойындарды қолдану, сабақтарды табиғатта, мұражайда, көрмеде, т.б. өткізу);
  • Әлеуетін ашу және дамыту (түрлі байқаулар, конкурстар, сайыстар баланың қабілеттерін көрсетуге және оларды одан әрі дамытуға мүмкіндік береді. Өзінің күшті жақтарын анықтап, әлсіз жақтарын жетілдіруге, креативтілік- ті, өзгеше ойлауды, жаңа идеялар ұсынуды талап ететін конкурстар арқылы шығармашылық әлеуетін арттыру).

 


 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ            21

 










ТІЛ ЖӘНЕ ӘДЕБИЕТ

«Тіл және әдебиет» білім беру саласы бойынша «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығына сәйкес:

  • бастауыш білім беру деңгейінде «Әліппе», «Ана тілі», «Қазақ тілі», «Әдебиет- тік оқу», «Орыс тілі», «Шетел тілі», «Букварь», «Обучение грамоте», «Қазақ тілі»,

«Литературное чтение», «Ұйғыр/ Өзбек/ Тәжік тілі», «Русский язык», ««Шетел тілі»;

  • негізгі орта білім беру деңгейінде «Қазақ тілі», «Қазақ әдебиеті», «Орыс тілі мен әдебиеті», «Орыс тілі», «Орыс әдебиеті», «Қазақ тілі мен әдебиеті», «Ұйғыр/ Өзбек/ Тәжік тілі», «Ұйғыр/ Өзбек/ Тәжік әдебиеті», «Шетел тілі»;
  • жалпы орта білім беру деңгейінде қоғамдық-гуманитарлық және жаратылы- стану-математика бағыттары бойынша «Қазақ тілі», «Қазақ әдебиеті», «Орыс тілі мен әдебиеті», «Орыс тілі», «Орыс әдебиеті», «Қазақ тілі мен әдебиеті», «Ұй- ғыр/ Өзбек/ Тәжік тілі», «Ұйғыр/ Өзбек/ Тәжік әдебиеті», «Шетел тілі», қоғам- дық-гуманитарлық және жаратылыстану-математика бағыттары бойынша,

«Қазақ тілі мен әдебиеті», «Орыс тілі мен әдебиеті» пәндері оқытылады.


Жоғарыда аталған оқу пәндері бойынша оқу жүктемесінің көлемі «Қазақстан Ре- спубликасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің Үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» ҚР БҒМ 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығы- ның (2023 жылғы 26 қазандағы № 323 және 2024 жылғы 8 ақпандағы № 27 өзгері-

стер мен толықтырулармен) 1-3, 11-15-қосымшаларында (1-4-сыныптар), 6-8, 16-20

қосымшаларында (5-9 сыныптар), 21-30, 85-90 қосымшаларында (10-11 сыныптар) көрсетілген.


Бастауыш білім беру


Бастауыш сыныптардағы «Тіл және әдебиет» білім беру саласы білім алушының тілдік тұлғасын жан-жақты дамытуға, оқу сауаттылық негіздерін, ойлау мен ком- муникативтік қабілеттерін дамытуға бағытталған.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
22




Басты назар әртүрлі жанрдағы мәтіндерді саналы әрі мұқият оқуға (қазақ және балалар әдебиеті), байланыстырып сөйлеудің ауызша және жазбаша түрін қа- лыптастыруға, сөздік қорды байытуға, ойды анық, ретпен және қисынды жеткізу- ге, сондай-ақ диалог жүргізу, тыңдай білу, өз көзқарасын дәлелдеу сияқты ком- муникативтік құзыреттіліктерді дамытуға бағытталады. Сонымен қатар, көркем және ақпараттық мәтіндерді талдау, салыстыру, интерпретациялау және жеке пікірін білдіру арқылы білім алушылардың сыни және шығармашылық ойлау қа- білеттері дамиды. Көркем шығармалар мазмұны арқылы мәдени мұра, адамгер- шілік пен азаматтық ұстанымды көрсету негізінде ұлттық және жалпыадамзат- тық құндылықтар тәрбиеленеді.


Оқу-тәрбие процесін кіріктіруге ерекше назар аударылып, оқу материалдарына

«Адал азамат» бағдарламасының мазмұнын қосу ұсынылады. Бағдарлама білім алушыларда отансүйгіштік, әділдік, еңбекқорлық, жауапкершілік, өзгелерге құр- мет және өзін-өзі дамытуға ұмтылу сияқты қасиеттерді қалыптастыруға бағыт- талған. Бұл қасиеттер оқу мәтіндерінің мазмұнымен және сөйлеу әрекеттерімен тығыз байланысты контекстік тапсырмалар арқылы тәрбиеленеді және білім алушылардың тұлғалық дамуына ықпал етеді.


Оқу бастауыш сынып білім алушыларының жас ерекшеліктерін ескере отырып, іс-әрекетке, тұлғаға бағытталған және құзыреттілікке негізделген тәсілдерге сүйенеді. Сонымен қатар, оқу процесіне тұрақты мотивациясын қалыптастыруға және оқуға деген сүйіспеншілігін арттыруға ықпал етеді.


Оқу барысында әртүрлі тапсырмалар (әңгіме құрастыру, ертегі оқу және сах- налау, мәтін мазмұнын талқылау) ұсынылады. Мысалы, білім алушылар диалог құрастыруы, мәтінді қосалқы кейіпкердің атынан баяндауы немесе оқығанын өзінше түсіндіріп беруі мүмкін.


Қазіргі технологиялар, әсіресе жасанды интеллект құралдары бұл процесте тиімді қолданылуы мүмкін. Чат-боттар арқылы мәтін құрастыру, түзету және тал- дау жұмыстары ұйымдастырылады. Бұл жазбаша және ауызша сөйлеу дағдыла- рын, оқуға және жазуға деген қызығушылықты, коммуникативтік және шығар- машылық қабілеттерді дамытуға септігін тигізеді.


Тілдік білім беру тек функционалдық сауаттылықты қалыптастырумен шектел- мей, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды тәрбиелеуге де бағыт- талған. Мысалы:

  • «Тыңдалым және айтылым» бөлімінде білім алушылар диалогке қатыса оты- рып, өз көзқарасын білдіруді үйренеді. Бұл – құрмет, төзімділік, жауапкершілік және қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырады;
  • «Оқылым» бөлімінде мәтін құрылымын талдау, сөздердің тура және ауыспа- лы мағынасын, тұрақты тіркестерді қолдану арқылы білім алушылардың ой- лауы, сауатты сөйлеуі, сыни көзқарасы және ұлттық дүниетанымы дамиды;
  • «Жазылым» бөлімінде мәтін құрастыру, ойды жүйелеу және өз пікірін дәлел-

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
23




ді жеткізу арқылы шығармашылық, дербестік, еңбекқорлық және нақтылық дағдылары қалыптасады.


Әрбір оқу мақсаты мазмұн, тапсырмалар және оқыту әдістері арқылы маңызды құндылықтарды қамтып, білім алушы тұлғасын жан-жақты дамытуға бағытталған. Құндылықтар күнделікті оқу процесіне кіріктірілу арқылы жүзеге асырылады. Мысалы:

  • тәуелсіздік және отансүйгіштік – «Менің елім» тақырыбында Қазақстан тура- лы мәтіндерді оқу, ел тарихы мен көрнекі жерлері жайлы ақпараттар ұсыну арқылы қалыптасады;
  • бірлік және ынтымақтастық – жұптық және топтық жұмыс түрлерін ұйымда- стыру арқылы ынтымақтастық пен өзара көмек дағдылары дамиды;
  • әділдік және жауапкершілік – ертегілер мен әңгімелерді тыңдау барысында кейіпкерлер әрекетін бағалай отырып, дұрыс пен бұрысты ажыратуды үйре- неді;
  • заң және тәртіп – «Менің мектебім» ортақ тақырыбы аясында мектеп тәртібімен танысып, мектеп ережесін сақтау туралы өз көзқарасын білдіру арқылы да- миды;
  • еңбекқорлық және кәсіби біліктілік – «Мамандықтар әлемі» ортақ тақырыбы аясында мамандық туралы әңгіме құрастыру және сұрақтарға жауап беру арқылы еңбекке құрмет пен болашақ мамандықты таңдауға қызығушылық қалыптасады;
  • жасампаздық және жаңашылдық – мәтінді әртүрлі форматта жалғастыру тапсырмалары арқылы білім алушылардың креативтілігі мен шығармашылық қабілеттері дамиды.


Негізгі және жалпы орта білім беру


«Тіл және әдебиет» білім беру саласының мазмұны білім алушылардың жас ерекшеліктеріне, қажеттіліктері мен қызығушылықтарына сәйкес тілдік дағды- ларын дамытуды; қазіргі әлемде тілдерді оқып-үйренудің маңыздылығын түсіну- ді; рухани-адамгершілік құндылықтарды дамытуды; көптілді және көпмәдениетті әлемнің тұтастығын түсінуді; қарым-қатынас процесінде тұлғаарлық және мә- дениетаралық байланыстарды орнатуды; өзге елдердің мәдениетімен танысу арқылы әртүрлі көзқарастарды сыйлай білуге тәрбиелеуді; оқыту тілінде түрлі ақпарат көздерімен, оның ішінде интернет ресурстарымен, жасанды интеллект арқылы өз бетінше жұмыс істей білуді; шығармашылық және сын тұрғысынан ойлауды дамыту және пайдалануды қамтамасыз етеді.


Мектептегі оқыту мен тәрбиенің тұтастығы «Адал азамат» (ҚР Оқу-ағарту мини- стрінің 2025 жылғы 26 мамырдағы №123 бұйрығы) бағдарламасында белгіленген базалық құндылықтарды пән сабақтарына кіріктіру негізінде жүзеге асырылады:

«тәуелсіздік және отаншылдық», «бірлік және ынтымақ», «әділдік және жауапкер- шілік», «заң және тәртіп», «еңбекқорлық және кәсіби біліктілік», «жасампаздық


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
24




және жаңашылдық».


«Қазақ тілі» пәніне аталған құндылықтарды кіріктіру үшін мынадай алгоритмдік қадамдарды ұсынуға болады:

  1. Тақырыпты анықтау: тақырыпты таңдау (оқу жоспарына сәйкес қазақ тілінің грамматикасы, лексикасы, фонетикасы немесе әдебиет тақырыптарын таңдаңыз); құндылықтарды байланыстыру: тақырыпты таңдағанда, оған сәй- кес келетін құндылықтарды анықтаңыз.
  2. Оқу мақсаттарын белгілеу: құндылықтарды оқу мақсаттарымен үйлестіру (мысалы, «Тәуелсіздік» тақырыбында білім алушыларға қазақ халқының та- рихы мен мәдениетін үйрету);
  3. Сабақ жоспарын құру: сабақ құрылымы (сабақтың әр кезеңіне: кіріспе, негіз- гі және қорытынды бөлімдеріне құндылықты кіріктіруді жоспарлаңыз);
  4. Оқу материалдарын таңдау: әдеби шығармаларды, мультимедиялық ресур- стар пайдалану (қазақ әдебиетінен тәуелсіздік, отаншылдық, бірлік, әділдік сияқты құндылықтарды насихаттайтын шығармаларды таңдаңыз).
  5. Тапсырмалар мен жаттығулар: жазбаша жұмыстар (білім алушылардан эссе, шығарма немесе реферат жазуды сұрау арқылы құндылықтарды тереңірек түсінуге мүмкіндік беріңіз).
  6. Білім алушылардың пікірлерін тыңдау: дискуссия жүргізу (сабақ соңында білім алушылардың пікірлері мен ұсыныстарын тыңдап, құндылықтарды қа- лай түсінгендерін талқылаңыз).
  7. Бағалау: кері байланыс (білім алушыларға өздерінің жетістіктері мен кемшіліктері туралы кері байланыс беріңіз).
  8. Қорытындылау: сабақтың нәтижелерін талдау (білім алушылардың білім деңгейін, құндылықтарды түсінуін және сабақтың тиімділігін бағалаңыз); бо- лашақ сабақтарға ұсыныстар (сабақтан алынған тәжірибе негізінде келесі са- бақтарды жоспарлауда қолдану).


Осы алгоритмдік қадамдарды орындау арқылы қазақ тілі пәнінде аталған құн- дылықтарды тиімді түрде кіріктіруге болады. Мысалы:5- сынып бойынша «Ана тілі – ұлт байлығы» тақырыбын оқытуда «5.1.1.1 тірек сөздер мен ұсынылған иллю- страциялар арқылы тақырыпты болжау» оқу мақсатына «Адал азамат» бағдарла- масының 6 құндылығын кіріктірудің жолдары.

  1. Тәуелсіздік және отаншылдық. Тақырыпты болжау: Білім алушыларға Қа- зақстанның тәуелсіздігі мен отаншылдық тақырыбында иллюстрациялар мен тірек сөздер ұсынылады. Мысалы: Тәуелсіздік туралы өлеңдер, мақал-мәтел- дер, тарихи деректер. Білім алушылар өз ойларын, сезімдерін білдіре оты- рып, тақырыпты болжайды.
  2. Бірлік және ынтымақ. Тақырыпты болжау: Білім алушыларға бірлік пен ын- тымақты білдіретін суреттер (мысалы, халықтың бірлігі, достық) ұсынылады.

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
25




Мысалы: «Бірлігіміз – берекеміз» тақырыбында топтық жұмыс ұйымдастыру. Білім алушылар иллюстрациялар арқылы бірліктің мәнін түсініп, болжау жа- сайды.

  1. Әділдік және жауапкершілік. Тақырыпты болжау: Әділдік пен жауапкер- шілікке қатысты тірек сөздер мен иллюстрациялар (мысалы, әділдік символ- дары) беріледі. Білім алушылар әділдік туралы мақал-мәтелдермен танысып, оларды қолдана отырып, тақырыпты болжайды.
  2. Заң және тәртіп. Тақырыпты болжау: Заң мен тәртіпті бейнелейтін иллю- страциялар мен тірек сөздер ұсынылады (мысалы, құқық қорғау органдары, тәртіп). Мысалы: Білім алушылар заң мен тәртіптің маңыздылығын түсініп, тақырыпты болжау барысында заңға қатысты сөздерді қолданады.
  3. Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік. Тақырыпты болжау: Еңбекқорлықты және кәсіби біліктілікті бейнелейтін иллюстрациялар (мысалы, еңбек про- цесі, мамандықтар) беріледі. Білім алушылар еңбек туралы тірек сөздер арқылы тақырыпты болжау кезінде еңбекқорлықтың маңыздылығын талқы- лайды.
  4. Жасампаздық және жаңашылдық. Тақырыпты болжау: Жасампаздық пен жаңашылдықты білдіретін иллюстрациялар мен тірек сөздер ұсынылады (мысалы, инновациялар, шығармашылық). Білім алушылар жаңа идеялар- ды, жаңашыл жобаларды талқылап, тақырыпты болжау барысында шығар- машылықтарын көрсетеді.


Тақырыпты болжау барысында білім алушылар тек тілдік дағдыларын емес, со- нымен қатар әлеуметтік және моральдық құндылықтарды да меңгереді.


«Қазақ әдебиеті» пәніне аталған құндылықтарды кіріктіру үшін мынадай алго- ритмдік қадамдарды ұсынуға болады:

  1. Тәуелсіздік және отаншылдық. Тәрбиелік мақсаты: білім алушыларға қазақ халқының тарихы мен мәдениетін, тәуелсіздік жолындағы күресін таныстыру. Іс-әрекет: тәуелсіздік тақырыбында әдеби шығармаларды (мысалы, Е. Жүніс

«Менің атым -Тәуелсіздік» өлеңі) талдау. Отанға деген сүйіспеншілік туралы эссе жазу.

  1. Бірлік және ынтымақ. Тәрбиелік мақсаты: қазақ әдебиетіндегі достық, бірлік тақырыптарын зерттеу. Іс-әрекет: қазақ әдебиетіндегі достық пен ынтымақты бейнелейтін шығармаларды (мысалы, Ж. Баласағұн «Құтты білік», М.Шаханов

«Нарынқұм зауалы» поэмасы, т.б.) оқу, топтық талқылаулар ұйымдастыру.

  1. Әділдік және жауапкершілік. Тәрбиелік мақсаты: әділдік, моральдық жауап- кершілік туралы түсініктерді дамыту. Іс-әрекет: әдебиеттегі әділдік мәселесін көтеретін шығармаларды талдау, кейіпкерлердің әрекеттеріне жауапкер- шілік тұрғысынан баға беру (мысалы, «Күлтегін» жыры, «Қобыланды батыр» жыры, т.б.).
  2. Заң және тәртіп. Тәрбиелік мақсаты: заң мен тәртіптің қоғамдағы рөлі туралы

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
26




түсінік қалыптастыру. Іс-әрекет: қазақ әдебиетіндегі заң, тәртіп тақырыбын- дағы шығармаларды (мысалы, С. Мұратбековтің «Жусан иісі» повесі, Ш.Құдай- бердіұлы «Еңлік-Кебек» дастаны, т.б.) оқу, заң мен тәртіптің маңыздылығын талқылау.

  1. Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік. Тәрбиелік мақсаты: еңбекқорлық, кәсі- би біліктілік туралы түсініктерді дамыту. Іс-әрекет: еңбек туралы қазақ әде- биетіндегі шығармаларды (мысалы, Ы.Алтынсариннің «Қыпшақ Сейітқұл»,

«Атымтай Жомарт» әңгімелері, С.Торайғыров «Шығамын тірі болсам адам болып», «Шәкірт ойы» өлеңдері, т.б.) оқу, еңбекқорлықтың маңыздылығын талқылау, шығармашылық жұмыстар жазу.

  1. Жасампаздық және жаңашылдық. Тәрбиелік мақсаты: жасампаздық пен жаңашылдықты әдебиет арқылы көрсету. Іс-әрекет: жасампаздық пен жаңашылдық тақырыбында заманауи қазақ жазушыларының шығармала- рын (мысалы, Ж.Сахиев «Айдағы жасырынбақ», «Дабыл» фантастикалық әң- гімелері) талдау, инновациялық идеялар туралы пікір алмасу.


Тілдік пәндерде ЖИ қолдану жолдары. «Қазақ тілі», «Қазақ әдебиеті», «Қазақ тілі мен әдебиеті» пәндерін оқытуда жасанды интеллектіні енгізу – білім мазмұ- нын жаңғыртып, білім алушылардың тіл мен әдебиетке деген қызығушылықта- рын туғызып, қабілеттерін дамытуға бағытталады.


Педагог жасанды интеллектіні қолдануда бірінші кезекте нақты мақсатын анықтап алуы керек. Мысалы: білім алушылардың шығармашылық қабілетін да- мыту; грамматика мен пунктуацияны меңгертудің жеңіл, түсінікті, білім алушыға қызықты жолдарын қарастыру; әдеби шығармаларды талдауға көмектесу; инте- рактивті тапсырмалар арқылы қызығушылықты арттыру.


ЖИ-ді сабаққа кіріктіру мысалы: Қазақ тілінен морфология, синтаксис сала- ларын өткенде мәтінге лексикалық талдау жасап болғаннан кейін жасанды ин- теллектінің көмегімен грамматикалық тақырыптарды басшылыққа ала отырып, жедел тест немесе сұрақтар құрастыртуға болады.


Қазақ әдебиеті сабағында Абайдың шығармашылығын өту барысында «ЖИ-ді қолданып, «Абайдың қарасөздері туралы сұхбаттас», «Қандай идеялар қозғалға- нын анықта» деген тапсырмалар беріп, білім алушылар өздеріне керекті мате- риалды қалай ала алады, сұрақты нақты жауап алу үшін дұрыс құра ала ма, алған жауаптарын өз көзқарастарымен толықтыра ала ма т.б. сұрақтар төңірегінде білім алушылармен бірге ауызша талдау жүргізу оларды қызықтырады.


«Жазылым» дағдысы бойынша «эссе жазып, ЖИ арқылы грамматикалық қате- леріңді анықта» немесе «эссе жазу үшін ЖИ арқылы тақырыбыңа қатысты идея- лар жинақта. Оларды өз ойыңмен салыстыр» т.б. тапсырмалар орындату арқылы білім алушыларды заманауи технологияны тиімді пайдалануға үйрету қажет.


Педагог білім алушыға ЖИ арқылы алынған тапсырмалардың жүз пайыз дұрыс бола бермейтіндігін түсіндіріп, ЖИ арқылы жасаған жұмыстарына сыни көзбен


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
27




қарап, зерделеу керектігін түсіндіруі қажет. Білім алушы ЖИ-ге сеніп, ойлану қа- білетін тежемей, керісінші білім көкжиегін кеңейту үшін құрал ретінде пайдала- нуын үнемі назарда ұстау оң нәтиже береді.


Мектептегі ағылшын тілі пәнін құндылыққа негіздеп оқыту мен жасанды ин- теллектіні кіріктіру. Шетел тілі – мәдениетаралық коммуникация құралы ретін- де құндылықтық ұстанымдарды кіріктіру үшін зор әлеуетке ие. Оқу материал- дарының тақырыптық әртүрлілігі, аутенттік мәтіндер, сөйлеу жағдаяттары мен жобалық тапсырмалар адамгершілік және этикалық дилеммаларды талқылауға, әртүрлі мәдениеттердің әлеуметтік тәжірибелерін зерделеуге, рефлексия, эм- патия және сыни ойлау дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.


Сабақты жоспарлау кезінде «еңбекқорлық пен кәсібилік», «жасампаздық пен жаңашылдық», «әділдік пен жауапкершілік» сияқты негізгі құндылықтарды қозғайтын мәтіндер мен тапсырмаларды енгізу орынды. Мәтіндер аутенттік те, бейімделген де болуы мүмкін, алайда олардың тақырыптық және моральдық-э- тикалық мазмұнға бай болуын қамтамасыз ету маңызды.


  1. кесте. Оқу процесіне құндылықтық бағдарларды кіріктіру моделі


Құндылыққа бағытталған оқыту стратеги- ялары


Ұсыныстар мен іс-әрекет түрі


Күтілетін білім беру нәтижесі

1. Проблемалық жағдайларды құру

Білім алушылардың жас ерек- шеліктеріне сай моральдық ди- леммалар, таңдау жағдайлары, мәдени нормаларды салыстыру сияқты тақырыптарда пікірталас ұйымдастырыңыз. Құндылықтық ойлауды дамыту құралы ретінде пікірталас, дебат, эссе жазу, рөл- дік ойын сценарийлерін пайдала- ныңыз.

Білім алушылар әртүрлі жағдайларда моральдық және этикалық аспектілерді анықтап, талдай алады, өз көзқарасын дәлелді түрде білдіреді, балама пікірлерді ескеріп, құндылықтарға негіз- делген саналы шешім қабыл- дай алады.

2. Пәнаралық байланыстар

Ағылшын тілі сабағының мазмұ- нын гуманитарлық және жара- тылыстану пәндерінің тақырып- тарымен байланыстырыңыз.

Академиялық адалдық, әділдік немесе технологиялардың әле- уметтік салдары секілді мәселе- лерді талқылау әртүрлі контексте құндылықтарды тереңірек түсіну-

ге ықпал етеді.

Білім алушылар ағылшын тілі сабағы мен басқа пәндердің мазмұнын параллель қара- стыра алады, ғылыми және әлеуметтанушылық құбылы- стардың моральдық-этикалық аспектілерін талдай алады және пәнаралық контексте құндылықтық пайымдарын дәлелді түрде білдіре алады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
28




3. Рефлексиялық ұстанымды қа- лыптастыру

Жасөспірімдердің күрделі тақы- рыптарды қорықпай талқылай алатын психологиялық қауіпсіз орта қалыптастыру маңызды.

Білім алушылардың жеке пікір айтуын, өзіндік ұстанымын қалып- тастырып, оны саналы әрі дәлелді түрде негіздеуін ынталанды- рыңыз.

Білім алушыларда мораль- дық және әлеуметтік мәні бар мәселелер бойынша өзіндік пікірін саналы түрде білдіруге, оны дәлелді түрде негіздеуге және құрмет пен психологиялық қауіпсіздік ат- мосферасында пікір алмасуға қабілетті тұрақты рефлекси- ялық ұстаным қалыптасады.

4. Бағалау жүй- есіне интеграци- ялау

Бағалау критерийлеріне құн- дылықтық ұстанымды интерпрета- циялау мен білдіруге бағытталған тапсырмаларды қосыңыз. Мыса- лы, моральдық тақырыптағы эссе, әлеуметтік жағдайларға негіз- делген презентациялар, мәдени айырмашылықтарды талдау – бәрі сыни және этикалық ойлауды, құндылықтық пайымдарды дамы- туға және пәнаралық, әлеуметтік контексте өз ұстанымын дәлелді білдіру дағдысын қалыптастыруға көмектеседі.

Білім алушылар оқу материа- лының моральдық-этикалық аспектілерін кіріктіру, әлеу- меттік маңызды мәселелер бойынша өз ұстанымын біл- діру және негіздеу, сондай-ақ дәлелді коммуникация ба- рысында адалдық, әділдік пен құрмет қағидаттарын қолдану қабілеті арқылы құн- дылықтық-мағыналық реф- лексияның қалыптасқанын көрсетеді.

Ағылшын тілін оқытуда құндылықтық компонентті кіріктіру қосымша жүктеме емес, жалпы білім берудің бағытын күшейтетін стратегиялық вектор болып та- былады. Әдістемелік икемділік, мақсатты жоспарлау және педагогтің айқын ак- сиологиялық ұстанымы білім алушылардың бойында тұрақты этикалық-мораль- дық қағидаттардың қалыптасуына және саналы құндылықтық бағдарларына негізделген шешімдер қабылдауға дайын болуына жағдай жасайды. Сабақтарда негізгі құндылықтарды оқу мақсаттары мен тапсырмаларға кіріктіру арқылы жү- зеге асыруға болады:


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
29




  1. кесте. Негізгі құндылықтарды оқу мақсаттары мен тапсырмаларға кіріктіру үлгісі


Негізгі құн- дылықтар

Оқу мақсаттарының үлгілері

Үлгі тапсырмалар

Ескертпелер

Тәуелсіздік және отан- шылдық

6.4.2.1 understand independently specific

information and detail in short, simple texts on a limited range of general and curricular topics

6.3.8 Vertraute gedruckte und digitale Ressourcen selbstständig nutzen, um Bedeutungen zu überprüfen und das Verständnis zu vertiefen.

6.3.8 Utiliser de manière autonome des ressources papier et numériques familières pour vérifier le sens et approfondir la compréhension.

Ұлттық қаһарман немесе мереке туралы қысқа мәтінді оқып, мазмұны бойын- ша сұрақтарға өз бетінше жауап беру.

Мәтінмен өздігі- нен жұмыс істеу дағдыларын дамытады, бұл ретте мазмұны туған мәдениет- ке саналы көзқа- рас пен азамат- тық бірегейлікті қалыптастыра- ды.

Бірлік және ынтымақ

8.1.8.1 develop intercultural awareness through reading and discussion

8.1.4 Den Großteil der impliziten Bedeutung in längeren Gesprächen zu allgemeinen und unterrichtsbezogenen Themen weitgehend ohne Unterstützung verstehen.

8.1.4 Comprendre, presque sans aide, la majorité du sens implicite dans une conversation prolongée sur des sujets généraux et scolaires.

Әр түрлі ел- дердің мәдени дәстүрлері тура- лы мәтінді оқып, ұқсастықтары мен айырмашылықта- рын талқылау, алуантүрлілікке құрмет білдіру.

Жаһандық кон- тексте мәдени бірлік пен ын- тымақтастықтың маңызын түсі- не отырып, төзімділік, жа- нашырлық пен сыйластықты дамытады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
30




Еңбекқор- лық және кәсіби біліктілік

9.1.1.1 use speaking and listening skills to

solve problems creatively and cooperatively in groups

9.2.5 Mit Mitschülerinnen kooperieren, um Lernaufgaben gemeinsam zu besprechen, abzustimmen, zu planen und zu priorisieren.

9.2.5 Interagir avec des camarades de classe pour coopérer,

discuter, se mettre d’accord, planifier et établir des priorités en vue de réaliser des tâches

d’apprentissage.

Білім алушылар топпен жұмыс істеп, жағдаят- тық тапсырманы шешеді (мысалы, мектептегі іс-ша- раны ұйымда- стыру), рөлдерді бөлісіп, нәтижені ұсынады.

Ынтымақтастық, әркімнің еңбе- гіне құрметпен қарау және кәсіби қызметке саналы көзқарас қалыптастыру дағдыларын да- мытады.

Әділдік және жау- апкершілік

5.1.3.1 respect differing points of view

5.1.7 Die Meinung des/der Sprechenden in einem einfachen, unterstützten Gespräch zu einigen allgemeinen und unterrichtsbezogenen Themen erkennen.

5.1.7 Identifier l’opinion du/des locuteur(s) dans une conversation simple, avec soutien, sur certains sujets généraux et scolaires.

Талқылау тақы- рыбы: «Ережені сақтамай жеңіске жету — әділетті ме?». Білім алушы- лар өз көзқараста- рын дәлелдеп, өз- гелердің пікіріне құрметпен қарау- ды үйренеді.

Мұндай тапсы- рма сындарлы диалог жүргі- зу, өзгелердің пікірін құрмет- теу дағдыларын қалыптастырып, жеке жауапкер-

шілік пен әділет- тілік сезімін дамытады.

Заң және тәртіп

7.4.9.1 recognise

inconsistencies in argument in short, simple texts on a limited range of general and curricular subjects

7.3.9 Widersprüche in Argumentationen in kurzen, einfachen Texten zu einigen allgemeinen und

unterrichtsbezogenen Themen erkennen.

7.3.9 Identifier les incohérences dans les arguments présentés dans de courts textes simples sur certains sujets généraux et scolaires.

Қарама-қайшы тұжырымдары бар мәтінді оқып, логикалық сәй- кессіздіктерді анықтау, түзету- лер жасау немесе дәлел келтіру.

Сын тұрғы- сынан ойлау, логика, реттілік пен құрылым- дылықтың қоғам өміріндегі және дәлелдеудегі маңызын түсіну- ге ықпал етеді.


 


 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
31




Жасампаз- дық және жаңашыл- дық

3.4.3.1 create a poster or write a postcard using words and simple phrases

3.4.1.1 schriftlich elementare persönliche Informationen geben (z. B. Name, Adresse, Nationalität, Hobbys, Interessen), gegebenenfalls mithilfe eines Wörterbuchs

3.4.3.1 créer une affiche ou rédiger une carte postale en utilisant des mots et des phrases simples

«Болашақтағы менің қалам» немесе «Арма- нымдағы өнер- табыс» тақыры- бында қарапайым сөздер мен тір- кестерді қолдана отырып, постер жасау.

Елестету мен шығармашылық ойлауды ын- таландырады, сонымен қатар жазбаша сөйлеу және көрнекі таныстыру дағ- дыларын қалып- тастырады.

Мысалы, «3.4.3.1 create a poster or write a postcard using words and simple phrases» мақсатты жүзеге асыру барысында білім алушыда «Жасампаздық пен жаңашыл- дық» атты негізгі құндылық қалыптасады. Бұл үшін 7.2 бөліміндегі «Buildings in our Town» тақырыбына байланысты «Менің болашақ қалам» тақырыбында по- стер жасау тапсырмасын орындау ұсынылады.


Құндылықтарға бағытталған тәрбие үлгілік оқу бағдарламаларының тақырып- тық мазмұны арқылы да қалыптасады. Мысалы, жаратылыстану-математика бағытындағы 10–11-сыныптарға арналған ағылшын тілі бағдарламасындағы

«Ғылым және ғылыми құбылыстар», «Адам миының мүмкіндіктері», «Органика- лық және бейорганикалық әлемдер» бөлімдерін оқу барысында білім алушы- ларда «жасампаздық және жаңашылдық» сияқты негізгі құндылықтар қалыпта- сады. Ал қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10–11- сыныптарға арналған неміс және француз тілдері бағдарламаларындағы «Экономика және елдің бәсекеге қабілеттілігі» бөлімдерін оқу арқылы білім алушылар «тәуелсіздік және отан- шылдық», сондай-ақ «бірлік және ынтымақтастық» сияқты құндылықтарға тәр- биеленеді.


Шетел тілін оқыту процесіндегі жасанды интеллект (ЖИ) элементтері бар тапсырмаларды қолдану – оқытуды жекелендіруге, мотивацияны арттыруға және метапәндік дағдыларды қалыптастыруға ықпал ететін келешегі зор бағыт. Генеративті ЖИ интеграциясы тапсырмаларын білім алушы деңгейіне бейім- деуге ғана емес, сонымен қатар нақты уақыт режимінде кері байланыс беруге мүмкіндік жасап, білім алушылардың оқу дербестігін дамытуға жәрдемдеседі. Мысалы, генеративті модельдер оқу үшін бейімделген мәтіндерді құрастыруға, лексикалық және грамматикалық тақырыптарға сай диалогтарды автоматты түрде генерациялауға, сондай-ақ жазбаша немесе ауызша сөйлеуді бағалап, қателерді түзетуде қолдана алады. Блум таксономиясы деңгейлеріне сәйкес ЖИ-тапсырмалар түрлі когнитивтік деңгейлерді қамтуы мүмкін: сөздік қорды қайта жаңғырту (бірінші деңгей) және грамматикалық құрылымдарды түсіну (екінші деңгей), тілдік білімді сөйлесім жағдаяттарында қолдану (үшінші деңгей), айтылымдағы мағыналық реңктерді талдау (төртінші деңгей), жазбаша пікірта- ластардағы дәлелдерді бағалау (бесінші деңгей) және ЖИ-нұсқаулары арқылы түпнұсқа мәтіндер құрастыру (алтыншы деңгей).


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
32




«7.4.9.1 Widersprüche in Argumentationen in kurzen, einfachen Texten zu einigen allgemeinen und unterrichtsbezogenen Themen erkennen» мақсаты аясында ке- лесі тапсырманы ұсынуға болады: білім алушыларға қысқа аргументативтік мәтін ұсынылады, мысалы, «Fast Food ist gesund, weil es billig und bei Teenagern beliebt ist.» (Фаст-фуд пайдалы, себебі ол арзан және жасөспірімдер арасында танымал). Білім алушылар бұл мәтінді жеке немесе жұппен талдап, логикалық сәйкессіздіктерді (мысалы, «танымалдық» пен «пайдалылық» ұғымдарының ша- тастырылуын) анықтайды. Содан кейін сол мәтінді жасанды интеллект жүйесіне (мысалы, генеративті чат-ботқа) енгізіп, аргументативтік қателерді табуын сұрай- ды. Соңғы кезеңде топтық талқылау жүргізіледі: білім алушылар өз тұжырымда- рын ЖИ жасаған талдаумен салыстырып, ескертулердің дәлдігін бағалайды, ЖИ құралдарының сенімділігі туралы қорытынды жасап, ақпарат көздеріне сыни көзқарасты дамытады. Бұл тапсырма Блум таксономиясы бойынша талдау және бағалау деңгейіндегі когнитивтік дағдыларды қалыптастыруға бағытталған.


Шет тілін оқытудағы құндылыққа бағытталған тәсіл тұлғаны қалыптастыруға, сыни ойлауды және мәдениетаралық контексте саналы коммуникация жүргізу қабілетін дамытуға ықпал етеді. Білім беру процесіне жасанды интеллектті инте- грациялау оқытуды жекелендіруге, білім беру мазмұнын білім алушының жеке қажеттіліктеріне бейімдеуге және интерактивті өзара әрекеттесу мүмкіндіктерін кеңейтуге жағдай жасайды. Осының барлығы білім алушының когнитивтік, ком- муникативтік және этикалық құзыреттердің тұтас дамуына мүмкіндік жасап, цифрлық трансформация жағдайындағы білім сапасына қойылатын заманауи талаптарға сәйкес келеді.


«Тіл және әдебиет» білім беру саласы пәндері аясында білім алушылардың функ- ционалдық сауаттылығын қалыптастыру.


Тілдік оқу бағдарламаларында берілген білім алушылардың алған білімдері мен дағдыларын өмірде кездесетін әртүрлі жағдаяттарды шешуде қолдана білуде негізгі мақсатқа жету үшін оқу сауаттылығын қалыптастыру және дамыту маңы- зды. Осыған байланысты ҮОБ-дағы оқу мақсаттарында пәндік (академиялық) және функционалдық (әртүрлі өмірлік жағдайларда қолдану, шығармашылық пайымдау, мәселені шешудегі сыни көзқарас және т.б.) құрамдас бөліктерін ажырату маңызды, мысалы:


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
33




  • кесте. Функционалдық сауаттылығын қалыптастыру



ҮОБ бөлім- дері


Пәндік (академиялық) компоненті ба- сым оқу мақсаттары

Функционалдық компоненті басым

(әртүрлі өмірлік жағдайлар- да қолдану) оқу мақсаттары

Менің мек- тебім

2.2.1.1* сұрақ қою арқылы (не істеді? қан- дай? неліктен?) мәтін түрлерін (әңгіме- леу/сипаттау/пайымдау) және құрылым- дық бөліктерін (басы, негізгі бөлім, соңы) анықтау

2.2.3.1 мәтін мазмұнын анықтауға бағыт- талған сұрақтар құрастыру және жауап беру

2.4.1.4* дауыссыз л, р, ң дыбыстарының емлесін сақтап жазу

2.4.2.5* дара және күрделі зат есім/сын есім/сан есім/етістікті анықтау

2.3.6.1 бас әріп пен кіші әріптің биіктігі мен мөлшерін сақтап, оларды байланы- стырып көлбеу және таза жазу

2.2.2.1* синоним, антоним, омоним (сөздік қолдану) сөздерді ажырату және мағынасын түсіну, сөйлеу барысында қолдану

2.4.2.1 мұғалімнің көмегімен түбір мен қосымшаны ажырату

2.4.2.5* дара және күрделі зат есім/сын есім/сан есім/етістікті анықтау

2.1.2.1 мәтіннің тақырыбы мен тірек сөздердің негізінде мәтіннің мазмұнын болжау

2.1.3.1 күнделікті өмірде кез- десетін жағдаяттарға бай- ланысты сөйлеу мәдениетін сақтап, диалогке қатысу

2.3.4.1 мұғалімнің көмегімен тірек сөздерді, сөйлем, су- реттерді пайдаланып, қа- рапайым постер, құттықтау, нұсқаулық (бұйым жасау нұсқаулығы, қауіпсіздік ере- жесі) құрастыру

2.1.5.1 аудио-бейнежазба мазмұны туралы өз ойын (ұнайды, ұнамайды, себебі

..., пайдалы болды, пайдасыз болды, себебі ...) білдіру

2.2.5.1* дереккөздерден (сөздік, анықтамалық, эн- циклопедия) мәліметті табу жолын анықтап, берілген тақырып, сұрақ бойынша мәліметті іріктеп алу


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
34




Моя семья и друзья

2.1.2.1 определять в прослушанном тексте, что хотел сказать автор/в чем он хотел нас убедить (используя опорные слова);

2.1.6.1 произносить правильно слова: с трудным ударением, с сочетаниями

«чт», «чн», «щн» «гк», «гч», иноязычного происхождения

2.2.3.1 отвечать на вопросы по содер- жанию прочитанного, формулировать вопросы с опорой на ключевые слова;

2.3.7.2* определять и проверять безу- дарные гласные в корне, изменяя фор- му слова/определять значимые части слова;

2.3.7.4* обозначать парные глухие/звон- кие, твердые/мягкие согласные на кон- це и середине слова, применять спосо- бы их проверки;

2.3.7.8* переносить слова по слогам, с буквами й, ь, с двойными согласными

2.1.3.1 прогнозировать содер- жание информации на осно- ве заголовка и опорных слов;

2.1.4.1 участвовать в диалоге, высказывая свое мнение и выслушивая мнения других;

2.2.4.2 определять художе- ственные и нехудожествен- ные тексты (стихотворение, рассказ, научно-познаватель- ный текст)

2.3.1.2 создавать небольшие тексты (рассказ) на основе особенностей художествен- ного стиля (с помощью учи- теля);

Әрбір сабақта оқу мақсатына жету білім алушылардың қажеттіліктеріне және оқу материалының күрделілігіне немесе көлеміне байланысты реттеледі. Бұл жағдайда оқу мақсаттарын негізгі және сабақтас мақсаттарға дұрыс топтасты- ру маңызды, мұнда негізгі мақсат пәндік бөлікті оқуға бағытталады, ал сабақтас мақсат функционалдық бөлікке бағытталады. Оқытуда барлық оқу мақсаттарына жету маңызды.


Мәтінді оқу және түсіну дағдылары оқу сауаттылығының маңызды құрамдас бөліктерінің бірі ретінде бастауыш сыныптардан бастап дамытылып және мәтін- нің түрлері: тұтас және тұтас емес мәтіндер (инфографика, кесте және диаграм- ма түрінде) ұсынылуы керек. Мысалы, 2.1.3.1 прогнозировать содержание инфор- мации на основе заголовка и опорных слов мақсатын жүзеге асыру үшін білім алушыларға келесі тапсырманы ұсынуға болады:


«Сыныптастарымның отбасындағы дәстүрлер» тақырыбына суреттер мен фото- графиялардан тұратын өз парақшаңды дайында.


Ақпараттық қоғамда, үлкен көлемдегі деректерді өңдеу маңызды болған кезде, әртүрлі сауаттылықты дамыту қажет. Осылайша, оқу мақсаттарын жүзеге асыру- да «6.2.1.1 мәтіннен негізгі және қосымша, детальді ақпаратты анықтау, түсіндіру»;

«6.2.5.1 мәтіннен негізгі және қосымша ақпаратты, көтерілген мәселені анықтауға бағытталған нақтылау сұрақтарын құрастыру» әртүрлi көздердi пайдалануға не- гізделген тапсырмалар ұсынылады:


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
35




  • кесте. Мәтінмен жұмыс



Тапсырма түрлері

«Су ̶ тіршілік көзі»

(Судың адам ағзасына пайдасы туралы)

Мәтіннің негізгі мақсатын анықта. (Сол жақта берілген мәтіннің ақпаратын пай- далан).

•                    Судың жүрек-қан тамыр жүйесі жұ- мысын қиындататынын айту.

•                    Судың пайдасы туралы нақты ақпа- рат беру.

•                    Судың дене температурасын реттей- тінін баяндау.

  • Суды үнемдеуді насихаттау.

Адам шөлдегеннен гөрі аштыққа шыдам- ды келеді екен. Зат алмасудың барлық процестері судың қатысуымен атқарыла- ды. Организмде судың жеткіліксіз болуы шөлдеуге әкеліп соқтырады да, судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады. Судың пайдалы қасиеттеріне келесілері жатады:

•                    Су – қоректік заттектерді тасымалда- ушы.

•                    Су – еру мен суспензиялау үшін тама- ша орта. Көптеген субстраттар суда ериді немесе суспензияға айналады, осылайша жаңа заттектер түзетін реак- цияларға түсе алады.

•                    Судың жылуды сақтау қасиеті жылуды сіңіріп, оны жылу өнімі және тер бу- лануы ретінде шығара отырып, дене температурасын реттеуге көмектеседі.

Ағзаның қалыпты жағдайдағы су шығы- нының түрлі жолдары бар болса, ағзаға су түсуінің екі жолы бар: судың зат алмасу

процесінде пайда болуы мен ауыз арқылы тұтыну.

https://zhardem.kz/

Қай тұжырымды дұрыс деп санайсың?

Сол жақта берілген мәтіннің ақпаратын пайдалан. Сұрақтың жауабы ретінде дұрыс жауап нұсқасын белгіле.

•                    Адам шөлге, аштыққа шыдамды ке- леді.

•                    Су қоректік заттектерді жеткілікті түрде тасымалдамайды.

•                    Су жылуды сақтамағандықтан, дене температурасын реттейді.

•                    Судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады.

ҮОБ-дағы оқу мақсаттарын жүзеге асыру үшін мәтінді оқудың түрлерін білу және пайдалану маңызды. Осылайша, «8.4.2.1 understand specific information and detail in texts on a growing range of familiar general and curricular topics, including some extended texts» оқу мақсатында мәтіннің нақты мәліметтері мен детальдерін анықтау үшін тұтас емес мәтінді және сканерлеп оқу стратегияларын пайдалану тиімді:




Applying

Task 3. If you have signed up to the gym, in the first month you can …

  1. pay additional fees
  2. discount an idea
  3. pay 25% less

E) be healthy

D) call for free demo


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
36



 




 
 

Оқу мақсаттарына жетуде оқу сауаттылығын дамыту үшін тапсырмалардың әртүрлі түрлерін пайдалану ұсынылады:

  • кесте. Оқу сауаттылығын дамыту тапсырмалары


Оқу мақсаты

Тапсырма түрлері

Дағдылар

Оқу сауаттылығын дамыту

9.2.4.1 әртүрлі стильдегі мәтіндердің тақыры- бын, қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелі- гін салыстыра талдау;

8.4.2.1 understand specific information and detail in texts on a growing range of familiar general and curricular topics, including some extended texts;

8.4.6.1 recognise the attitude or opinion of the writer on a growing range of unfamiliar general and curricular topics, including some extended text;

4.3.3.1 trouver des informations spécifiques dans différents types de textes (réseaux sociaux, courriels, publicités, programmes d’événements spéciaux, dépliants et brochures: jour, heure, lieu, etc.)

3.3.3.1 sehr kurze, einfache Anweisungen in vertrauten Alltagskontexten verstehen, (z.B. Essen und Trinken verboten), insbesondere, wenn sie bebildert sind

2.2.6.1 сравнивать тексты описательного и повествовательного характера по следую- щим параметрам: тема, основная мысль, тип текста, ключевые слова (с помощью учителя) (ТУПр по учебному предмету «Русский язык» для 2 класса (с русским языком обучения);

•    ақпаратпен жұмыс істей білуге арналған тапсырмалар,

•    әртүрлі типтегі мәтін- дермен (тұтас және тұтас емес) жұмысқа арналған тапсырмалар,

  • мәтіннің нақты ақпа- раты мен детальдерін анықтау;
  • оқу стратегияларын қолдану,
  • мәтінді сыни бағалау (талдау),
  • екі немесе одан да көп дереккөздерді салысты- ру,

•    ақпараттың растығын тексеру,

  • ақпаратты желіде іздеу,
  • сөздіктермен және әртүрлі дереккөздер- мен, соның ішінде цифр- лық ақпарат көздерімен жұмыс істеу

сыни тұрғыдан ойлау, ақпа- ратты іздеу, талдау,

мәтінді синтездеу және ин- терпрета- ция

лау, сөздік қорын мо- лайту

Білім алушылардың практикалық іс-әрекетінде білімді игеру мен қолданудың маңызды әдістемелік шарты жаңа білімді бұрынғы жиналған біліммен сабақта- стыру болып табылады. Бұл білім алушының шығармашылық тұрғыдан ойлауын, әрі қарай ойын жетілдіріп, өзін-өзі дамытуға қабілетті жеке тұлға ретінде қалып-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
37




тасуына қолайлы жағдай туғызады. Мысалы, «2.1.4.1 участвовать в диалоге, выска- зывая свое мнение и выслушивая мнения других» оқу мақсатына жету үшін ди- алогқа қатысты жабық және ашық сұрақтарды құрастырумен қоса, жүйелі және дәйекті құрылымдауды қолдану қажет.



МАТЕМАТИКА ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жал- пыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығына сәйкес: бастауыш білім беру деңгейінде «Математика» және «Цифрлық сауаттылық» (1-4-сыныптар); не- гізгі орта білім беру деңгейінде «Математика» (5-6-сыныптар), «Алгебра», «Гео- метрия» (7-9-сыныптар) және «Информатика» (5-9-сыныптар); жалпы орта білім беру деңгейінде оқытудың екі бағыты бойынша «Алгебра және анализ бастама- лары», «Геометрия», «Информатика» (10-11-сыныптар) пәндері оқытылады.


Жоғарыда аталған пәндер бойынша оқу жүктемесінің көлемі «Қазақстан Ре- спубликасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің Үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» ҚР Оқу-ағарту министрінің 2012 жылғы 8 қараша- дағы №500 бұйрығының (2023 жылғы 26 қазандағы № 323 және 2024 жылғы 8 ақпандағы № 27 бұйрығымен енгізілген өзгерістерімен) 1–3, 11–15-қосымшаларын- да (1-4-сыныптар), 6–8, 16–20-қосымшаларында (5-9-сыныптар), 21–30, 85–90-қо- сымшаларында (10-11-сыныптар) берілген.


Оқу пәндерін игеру ҚР Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі

№399 бұйрығымен бекітілген үлгілік оқу бағдарламаларына сәйкес жүргізіледі. Атап айтқанда, «Математика» (1-4-сыныптар) - 26-қосымша, «Цифрлық сауат- тылық» (1-4-сыныптар) - 27-қосымша, «Математика» (5-6-сыныптар) - 52-қосымша,

«Алгебра» (7-9-сыныптар) - 53-қосымша, «Геометрия» (7-9-сыныптар) - 54-қосым- ша, «Информатика» (5-9-сыныптар) - 55-қосымша, «Алгебра және анализ баста- малары» (10-11-сыныптар, ЖМБ) - 104-қосымша, «Алгебра және анализ бастама- лары» (10-11-сыныптар, ҚГБ) - 105-қосымша, «Геометрия» (10-11-сыныптар, ЖМБ)

  • 106-қосымша, «Геометрия» (10-11-сыныптар, ҚГБ) - 107-қосымша, «Информати- ка» (10-11-сыныптар, ЖМБ) - 108-қосымша, «Информатика» (10-11-сыныптар, ҚГБ)
  • 109-қосымша.


Бастауыш білім беру


Математика сабақтарында пән мазмұнын тек арифметикалық амалдар мен ло- гикалық есептерді меңгеру ғана емес, білім алушының тұлғалық дамуына ықпал ететін орта ретінде қарастыру маңызды. Математикалық есептер мен прак- тикалық жағдайлар арқылы білім алушылар ой қорыта білуге, талдау жасауға, шешімін табуға, сондай-ақ табандылық, нақтылық пен жауапкершілік танытуға үйренуі тиіс.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
38




Осылайша, пән мазмұны арқылы логикалық және сыни ойлау, мәселені шешу, топта жұмыс істеу, математикалық тілді сауатты қолдану сияқты негізгі құзырет- терді қалыптастыру қажет. Бірлескен тапсырмаларды орындау, шешімдерді тек- серу мен есептерді шешу жолдарын талқылау кезінде адалдық, өзгенің пікіріне құрмет, еңбекқорлық және жауапкершілік сияқты құндылықтарды дарыту аса маңызды.


Бастауыш білім берудің Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты мен «Адал аза- мат» тәрбие бағдарламасында белгіленген құндылықтар мен негізгі құзырет- терді жүйелі түрде кіріктіру маңызды әдістемелік міндет ретінде қарастырылады. Бұл – тапсырмаларды саналы түрде жобалау, сұрақтарды тұжырымдау және бір- лескен әрекетті ұйымдастыруды талап етеді. Мұндайда математикалық мазмұн оқыту құралы ғана емес, сонымен бірге тәрбие құралына айналады.


Мысалы, тәуелсіздік пен отансүйгіштік құндылығы Қазақстанның табиғи бай- лықтарына, ұлттық валютаға немесе тарихи-мәдени нысандарға қатысты тапсы- рмалар арқылы қалыптасады. Бұл тұрғыда теңгеге байланысты есептерді шешу, банкноттардағы суреттерді талқылау білім алушыларда мемлекетке құрмет пен тәуелсіздік туралы түсінік тәрбиелеуге ықпал етеді.


Тапсырмаларды өз бетімен орындау, әділ өзін-өзі бағалау және сыныптаста- рының еңбегіне құрметпен қарау жауапкершілік пен әділеттілік сезімін қалып- тастырады. Ол үшін нақты бағалау критерийлері, өзара және өзіндік бағалау әдістері қолданылуы тиіс. Бұл академиялық адалдықты қалыптастыруға көмек- теседі.


Амалдарды ретін сақтау, есептерді шешу және нәтижені тексеру білім алушы- ларда нақтылықты, тәртіпті және жүйелілікті дамытады.


Күрделі есептерді шешу, әртүрлі тәсілдерді салыстыру және тиімді тәсілді таңдау еңбекқорлықты, мұқияттықты және тапсырмаға жауапкершілікпен қарауды қа- лыптастырады.


Тұрмыстық немесе кәсіби жағдайларға негізделген есептер (мысалы, құрылыс, сауда, көлік шығындары) еңбек саласымен танысуға және кәсіби бағдарлауға ықпал етеді.


Сонымен қатар, стандарттан тыс логикалық тапсырмалар, өз бетімен есептер құрастыру, мәліметтерді визуализациялау (кестелер, диаграммалар, сызбалар) шығармашылық ойлау мен жаңашылдықты дамытады.


Есептерді әртүрлі тәсілмен шешу, таңдауын дәлелдеу және нәтижеге жауап беру білім алушылардың дербестігі мен сыни ойлауын дамытады. Бұл құзырет- тер күнделікті өмірде шешім қабылдау қабілетін және өзіндік сенімділікті дамы- туға мүмкіндік береді.


Қазіргі заманда цифрлық технологиялар білім беру процесінің ажырамас бөлігі-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
39




не айналып, білім алушылардың мотивациясын арттыруда, оқытуды дараланды- руда және оқу мазмұнын жандандыруда маңызды рөл атқарады.


Оқу бағдарламасын іске асыру аясында келесі цифрлық құралдарды мақсатты түрде қолдану ұсынылады:

  • арифметикалық амалдар, теңдеулер және мәтін есептерді пысықтауға ар- налған интерактивті тренажерлер;
  • білім алушының дайындық деңгейін ескеріп, тапсырмаларды автоматты түр- де құратын жасанды интеллект негізіндегі платформалар;
  • математикалық ұғымдарды визуализациялау құралдары (интерактивті ке- стелер, сызбалар, графиктер, диаграммалар), абстрактілі идеяларды жақсы түсінуге көмектеседі.


Мұндай ресурстарды қолдану логикалық және алгоритмдік ойлауды дамытуға, есеп шығару және өзіндік оқу әрекеті дағдыларын қалыптастыруға, коммуника- тивтік және цифрлық құзыреттерді нығайтуға ықпал етеді.


Цифрлық құралдармен жұмыс барысында білім алушыларда ынтымақтастық, жауапкершілік, еңбекқорлық және дербестік сияқты құндылықтар дамиды және нығая түседі.


Жасанды интеллект технологиялары білім алушылардың даярлық деңгейі мен оқу қарқынын ескере отырып, жеке оқу траекториясын құруға, тапсырмаларды күрделілігі мен форматына қарай бейімдеуге, нәтижелерді жедел талдауға және кері байланыс ұсынуға мүмкіндік береді.


Аталған құралдарды күнделікті оқу тәжірибесіне енгізу, сондай-ақ оларды диа- гностика, бекіту және оқу материалын қайталау мақсатында пайдалану ұсыны- лады. Бұл тек пәндік емес, сонымен қатар метапәндік және негізгі құзыреттерді де дамытуға мүмкіндік береді.


Математика сабақтарындағы құндылыққа бағытталған оқыту – бұл нақты педа- гогикалық тәсіл. Ол тек пәндік білімді ғана емес, сонымен бірге білім алушылар- дың тұлғалық дамуына, өмірлік дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Әр- бір математикалық тапсырма – бұл жай ғана жаттығу емес, әділ, дербес және жаңашыл тұлғаны тәрбиелеу құралы. Осы тұрғыдан алғанда, құндылықтар мен құзыреттерді кіріктіру білім мазмұнының ажырамас бөлігіне айналуы тиіс.


Негізгі орта және жалпы орта білім беру


Қазіргі білім беру тек пәндік және метапәндік білімді игеруге ғана емес, со- нымен қатар білім алушылардың қоғамда толыққанды өмір сүруіне қажетті жеке қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған. Мектептегі математика курсын оқу ба- рысында Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарында және «Адал азамат» тәрбие бағдарламасында (ҚР Оқу-ағарту министрінің бұйрығы 2025


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
40




жылғы 26 мамырдағы №123) белгіленген құндылықтар мен негізгі құзыреттерді дамытуға назар аудару маңызды.


«Тәуелсіздік және отаншылдық», «бірлік және ынтымақ», «әділдік жәеке жауап- кершілік», «заң және тәртіп», «еңбекқорлық және кәсіби біліктілік», «жасампаз- дық және жаңашылдық» құндылықтарын математиканың мектеп курсын оқу процесінде кіріктіру білім алушылардың бойында берік білімді ғана емес, жа- уапкершілікке, адалдыққа, қоғам мен еңбекті құрметтеуге негізделген тұтас дү- ниетанымды қалыптастыруға ықпал етеді, сондай-ақ бұл оқуға деген ынтаны арттырады және мемлекетке, қоғамға және болашақ кәсіби қызметке саналы көзқарасты дамытады.


Информатика – жасанды интеллект элементтерін енгізу үшін келешегі зор әрі икемді пәндердің бірі. Бұл пән аналитикалық ойлауды, алгоритм құруды және цифрлық жүйелердің жұмыс істеу принциптерін түсінуді дамытуға мүмкіндік бе- реді. ЖИ-ді информатика курсының әртүрлі бөлімдеріне, пайдаланушы деңгей- інде де, бағдарламалау негіздерін оқыту барысында да кіріктіруге болады.


ЖИ-ді кіріктіру мысалдары:

  • мәтін, код генерациясы немесе деректерді талдау кезінде ЖИ құралдарын қолдану;
  • компьютерге нысандарды тануды немесе командаларды орындауды үйре- тетін жобаларды орындау;
  • ЖИ-дің қазіргі қоғам мен болашақ мамандықтарға әсері туралы тақырыптар- ды талқылау;
  • адам әрекетімен салыстырғанда автоматтандырылған шешімдердің ар- тықшылықтары мен шектеулерін бағалау.


Бұл тәжірибе білім алушыларға ЖИ-дің шынайы өмірдегі рөлін түсінуге және алынған білімді оқу мен практикалық тапсырмаларды орындау барысында тиімді қолдануға мүмкіндік береді.


Мектептің математика курсын оқыту процесінде құндылықтарды кіріктіру және құзыреттілікті қалыптастыру бойынша ұсыныстар:

  • тәуелсіздік және отаншылдық – бұл ұлттық жетістіктерді сабақ мазмұнына кіріктіру.


Мектептегі математика курсын оқытуда патриоттық тәрбие білім алушыларда туған елге деген құрметті, ұлттық мәдениет пен ғылым тарихына қызығушылықты қалыптастырады. Мысалы, қазақстандық ғалымдардың математикаға қосқан үлесін көрсету, елдің географиясы мен мәдениеті бойынша есептер шығару, тарихи ғимараттардың ауданын немесе көлемін есептеу, Қазақстанның демо- графиясы мен экономикасына қатысты мәліметтерді математикалық модельдеу. Сонымен қатар, табиғи ресурстарды (мұнай, көмір, ауыл шаруашылығы өнім-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
41




дері) пайдалану тиімділігіне есептер құру ұсынылады;

  • бірлік және ынтымақ – бұл білім алушылардың бірлесіп жұмыс істеуін, өзара көмектесуін, қолдау мен құрмет көрсетуін, сонымен қатар ұжымдық күштің ортақ мақсаттарға жетудегі маңызын түсіну.


Бұл құндылықтар бірнеше формада көрінуі мүмкін: топпен немесе жұппен жұ- мыс істеу (мысалы, әр білім алушы тапсырманың бір бөлігін шешуге жауап бе- ретін, содан кейін топ түпкілікті нәтижеге жету үшін күш біріктіретін топтық жұ- мысты ұйымдастыруға болады), талқылау және проблемаларды бірлесіп шешу (мысалы, тапсырма бойынша жеке жұмыс жасағаннан кейін, әрқайсысы өз шешімін түсіндіретін талқылау ұйымдастырылады) басқалардың пікірлерін қол- дау және құрметтеу (мысалы, математикалық дебаттарда немесе пікірталастар- да білім алушылар өз шешімдерін білдіреді және қорғай алады, басқалардың шешімдерін құрметпен тыңдайды және негіздейді), ұжымдық жобалар (мысалы, мектеп бюджетін жоспарлау жобасы немесе сыныпта ресурстарды бөлу мо- делін құру);

  • әділдік және жауапкершілік – бұл білім алушылардың оқуға деген адал көзқа- расын, тапсырмаларды өз бетінше орындаудың маңыздылығын, сондай-ақ өз еңбегінің нәтижелері үшін жеке жауапкершілігін қалыптастыру.


Мектептегі математика курсын оқуда әділдік пен жауапкершілікке тәрбиелеу жетілген, тәуелсіз тұлғаны қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Бұл қасиет- тер, әсіресе, нақты тапсырмалармен, объективті бағалаумен және оқыту страте- гиясын жеке таңдаумен тұрақты жұмыс жағдайында жақсы қалыптасады. Мыса- лы, білім алушыларға өздерінің жетістіктері мен қателіктерін жазып, өз үлгерімін талдауға шақыруға болады; жауап берілмесе де, тырысқаны, пайымдағаны, ло- гикалық қадамы үшін ынталандыру.

  • заң және тәртіп – бұл шешімнің дұрыстығы мен рәсімделуінің дәлдігіне мән беру, математикалық ережелер мен алгоритмдерді сақтау арқылы білім алушылардың тәртіпке, жүйелілікке деген құрметін қалыптастыру.


Математика сабақтарында логикаға, тәртіпке және дәлдікке деген құрметті қа- лыптастыру білім алушыларға оқуда жетістікке жетуге ғана емес, сонымен қатар ішкі тәртіпті, ережелерге назар аударуды және «заңдарды» – математикада да, өмірде де сақтауға дайындықты дамытуға көмектеседі. Мысалы, тапсырманың екі шешімін ұсынуға болады: біреуі логикалық тұрғыдан дұрыс реттелген, екін- шісінде бос орындар логикалық реті дұрыс берілмеген. Оларды талдай отырып, білім алушылар айырмашылықты табады және тәртіпті сақтау не үшін маңызды екендігі туралы қорытынды жасайды. Сондай-ақ, білім алушылар іс-әрекеттің немесе логикалық тұрғыдан дұрыс емес жерін тауып, дұрыс реттілікті қалпына келтіру үшін әдейі дұрыс шығарылмаған тапсырманы ұсынуға болады;

  • еңбекқорлық және кәсіби біліктілік (ойлау икемділігі) – бұл күрделі және стан- дартты емес есептер арқылы білім алушылардың тұрақты түрде дағдыларын дамыту, сонымен қатар жаңа жағдайларда математикалық модельдерді ше- шудің және қолданудың әртүрлі тәсілдерін табу қабілетін дамыту.

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
42




Математика сабақтарында еңбекқорлық пен ойлау икемділігін дамыту жүйелі тәсілді қажет етеді, онда білім алушы үнемі қиындықтарға, қызықты есептермен жұмыс жасауға және өз шешімдерін іздеу мүмкіндігіне тап болады. Мысалы, әр сабақты логикалық ойлау, зейінді қалыптастыратын қайталауға арналған шағын тапсырмалардан бастауға болады. Бірнеше шешім қабылдауға болатын немесе нақты жауабы жоқ тапсырмаларды беруге болады, мұндай тапсырмалар ойла- удың икемділігін, гипотезаларды тексеру қабілетін дамытады. Сондай-ақ, қол- данбалы тәсілді қалыптастыруға және жүйелік ойлауды дамытуға ықпал ететін жағдайдың моделін құру немесе түсіндіруді қажет ететін тапсырмаларды ұсы- нуға болады;

  • жасампаздық және жаңашылдық – бұл оқытуға шығармашылық тапсырма- ларды қосу, өз тапсырмаларын құру, викториналар өткізу және деректерді визуализациялау, сонымен қатар стандартты емес тәсілдер мен түпнұсқа шешімдерді іздеуді ынталандыру.


Мектептегі математика курсын оқуда шығармашылық пен жаңашылдықты ынта- ландыру білім алушылардың икемді ойлауын, бастамашылығын және пәнге де- ген қызығушылығын қалыптастыруға ықпал етеді. Мысалы, дұрыс жауапты ғана емес, сонымен қатар шешудің жолын қажет ететін тапсырмаларды үнемі ұсы- нуға болады. Білім алушыларға игерілетін тақырып бойынша өз тапсырмаларын құруды, білім ғана емес, тапқырлық та маңызды болатын жарыстар мен ойындар ұйымдастыруды, диаграммалар, графиктер мен схемалар арқылы визуалды ой- лауды үйретуді ұсынуға болады;

  • дербестік және саналы таңдау – бұл білім алушылардың есептерді өз бетін- ше шешуі, жобаларды орындауы, өзін-өзі тексеруі, сондай-ақ саналы түрде шешудің қолайлы әдісін таңдау және өз іс-әрекеттерін дәлелдеу қабілетін да- мыту.


Математика сабақтарында дербестік пен саналы таңдауды дамыту білім алушы- ларға оқытудың белсенді қатысушылары болуға көмектеседі, сыни ойлау дағды- лары мен өз күштеріне деген сенімділікті, жоспарлау, дәлелдеу, шешім қабылдау және олар үшін жауапкершілік алу қабілеттерін қалыптастырады. Мысалы, ше- шудің оңтайлы әдісін таңдауды қажет ететін есептерді ұсынуға болады (теңде- улер жүйесін графикалық, алгебралық, алмастыру әдісімен шешу); математика- лық білімді нақты өмірде қолдану бойынша жобалармен жұмысты ұйымдастыру (мысалы, мектеп бюджетін жоспарлау үшін модель құру); білім алушыларға өз- дері үшін қызықты тақырыптарды таңдай алатын және оларды шешу үшін әртүр- лі математикалық әдістерді қолдана алатын өз тапсырмаларын құруды ұсыну.


Мысалы, қаржылық сауаттылық пен жауапкершілікті қалыптастыруға арналған тапсырмаларды қолдануға болады (бір айға отбасылық бюджетті құрыңыз: шығындар, кірістер, жинақтар, қажетсіз сатып алулардан бас тарту арқылы қан- ша үнемдеуге болатындығын анықтаңыз); ресурстарға ұқыпты қарауды дамы- туға бағытталған тапсырмалар (шағын жоба: «Отбасы бір айда қанша су тұтына- ды? Қалай үнемдеуге болады?»); мамандық таңдаудың маңыздылығын түсінуге көмектесетін тапсырмалар (мысалы, статистикаға сәйкес, түлектердің 25%-ы әле-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
43




уметтік мамандықтарды таңдайды. Бұл қоғамның дамуына қалай әсер етеді? Сы- ныпта сауалнама жүргізіп, нәтижесін диаграммамен көрсету).


Информатика пәні аясында құндылықтарды кіріктіру және құзыреттіліктерді қалыптастыру бойынша ұсыныстар:


Тәуелсіздік және отаншылдық. Қазақстанның жетістіктерін бейнелейтін цифр- лық жобаларды орындау, тақырыптық хакатондар мен цифрлық көрмелерге қа- тысу арқылы қалыптасады. Күтілетін нәтижелер: білім алушылар Қазақстанның тарихы, мәдениеті және рәміздеріне құрметпен қарайды, ұлттық мұраны наси- хаттайтын цифрлық контент жасайды.


Бірлік және ынтымақ. Командалық жобаларды жүзеге асыру, мультимедиалық өнімдерді бірлесе жасау, цифрлық ортада өзара әрекеттесу барысында дамиды. Күтілетін нәтижелер: білім алушылар топта тиімді қарым-қатынас жасай алады, өзгенің пікірін тыңдайды, келісіп жұмыс істейді, ортақ тапсырмаларды шешеді.


Әділдік және жауапкершілік. Цифрлық этиканы сақтау, авторлық құқық норма- ларын ұстану, ақпараттық ресурстарды жауапкершілікпен пайдалану және ақпа- ратты сын тұрғысынан бағалау арқылы қалыптасады. Күтілетін нәтижелер: білім алушылар ақпарат көздерінің шынайылығын ажырата алады, авторлық құқықты құрметтейді, өз жұмысына жауапкершілікпен қарайды, желіде өзін дұрыс ұстай- ды.


Заң және тәртіп. Киберқауіпсіздік, цифрлық құқықтар тақырыптарын оқу және мектеп пен желідегі ережелерді сақтау барысында дамиды. Күтілетін нәтиже- лер: білім алушылар цифрлық қоғамда заңдарды сақтаудың маңызын түсінеді, жеке деректерді қорғауды және құқықтық нормаларды меңгереді.


Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік. Бағдарламалық қамтамасыз етумен тұрақты жұмыс, алгоритмдеу, бағдарламалау, деректерді өңдеу және визуали- зациялау арқылы қалыптасады. Күтілетін нәтижелер: білім алушылар өз жұмы- сын жоспарлайды, жүйелі және мұқият орындайды, оқу мен тәжірибеде АКТ-ны тиімді қолдана алады.


Жасампаздық және жаңашылдық. Бағдарламалар, ойындар, интерактивті модельдер жасау, олимпиадалар мен ІТ-жобаларға қатысу арқылы дамиды. Күтілетін нәтижелер: білім алушылар өз цифрлық шешімдерін ұсынады, әртүрлі салалардағы білімді біріктіреді, креативті шешімдер табады, бастамашыл және жаңашыл болады.


«Математика және информатика» білім беру саласы пәндері аясында білім алушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру.


Функционалды сауаттылық бұл білім алушылардың пән мазмұнын меңгеру ба- рысында қол жеткізе алатын білім деңгейі және адамның қолданбалы білімге не- гізделген өмір мен қызметтің әртүрлі салаларындағы стандартты өмірлік мәсе-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
44




лелерді шешу қабілеті екені белгілі. Функционалдық сауаттылықтың бір бағыты математикалық сауаттылық болып табылады. Бұл білім алушының математика- лық ойлау, тұжырымдау, қолдану және әртүрлі практикалық бағыттағы тапсы- рмаларды шешу үшін математикалық білімін қолдану қабілеті. Математикалық сауаттылық құбылыстарды сипаттау, түсіндіру және болжау үшін математикалық ұғымдарды, фактілер мен құралдарды қолдануды көздейді. Бұл математиканың әлемдегі рөлін түсінуге, негізі бар пікірлер айтуға, белсенді шешімдер қабылда- уға көмектеседі.


Функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға арналған тапсырмалар білім алушылардың шығармашылық қабілеттері мен танымдық қызығушылықтарын дамытатын әртүрлі математикалық материалдармен жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, білім алушылардың пән бойынша білімін бекіту мен те- реңдету, практикалық дағдыларын қалыптастырумен қатар олардың түрлі ил- люстрациялармен жұмыс жасауын көздейді.


Математиканың мектеп курсын оқу процесінде осы міндеттерді жүзеге асыруда жаттығулар жүйесі ерекше рөл атқарады, оның ішінде білім алушылардың мате- матикалық сауаттылығын қалыптастыру және дамыту және математиканы басқа пәндермен интеграциялау бойынша жұмысты ұйымдастырудың бір әдісі ретін- де практикаға бағытталған тапсырмалар, контекст негізіндегі тапсырмалардың маңызы зор.


Мәнмәтіндегі тапсырма мазмұны алдымен оқу бағдарламасына сәйкес болуы қажет. Мұндай тапсырмаларды құрастыру барысында онда қолданылатын тер- миндердің білім алушыға таныс болуына немесе түсіндірме үшін сілтеменің көрсетілуіне; мазмұнында білім алушыны қызықтыратындай жаңалықтардың бо- луына; сұрақтарының арасында жүйелі байланыстың болуына; тапсырма мәтін- нен ғана емес иллюстрациядан тұруына назар аударылуы керек.


Математиканың тапсырма мәтінінде басқа пәндердегі немесе күнделікті нақты өмірдегі жағдайлар баяндалуы, әртүрлі пәндік салалардың негізінде құрасты- рылуы мүмкін. Бұл орайда білім алушыларға әртүрлі контекст беру маңызды.


Контекст негізіндегі тапсырма білім алушылардан есептеулер жүргізуді ғана емес, сонымен қатар өз жауаптарын негіздеуді қажет етеді. Осы орайда білім алушылар өз қадамдарын түсіндіру үшін дәлелдер келтіруі керек. Бұл өз алдына білім алушылардың логикалық ойлау қабілетінің дамуына ықпал етеді.


Контекст негізіндегі тапсырманы орындау барысында білім алушыларда беріл- ген жағдайды талдау, түсіну және түсіндіру, шығару тәсілін таңдау дағдылары қа- лыптасады; білім алушылардың танымдық қызығушылығы артады, математика- лық, оқу, қаржылық, ақпараттық сауаттылығы дамиды.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
45




 




 
 


«Информатика» оқу пәні бойынша білім алушылардың алған білімдерін әртүрлі өмірлік жағдайларда қолдану қабілетін дамыту – білім беру процесінің маңыз- ды мақсаты. Білім алушылардың ақпараттық сауаттылығын қалыптастыру білім беру әдістері мен стратегияларының кең спектрін қамтитын мынадай кешенді тәсілдерді талап етеді:

  • оқу материалын информатика саласындағы нақты сценарийлер мен жағдай- ларға біріктіру білім алушыларға ақпараттық технологиялардың күнделікті өмірде қолданылуын көруге мүмкіндік береді. Оған мобильді қосымшаларға арналған программалық қосымшаларды әзірлеу, медициналық диагности- кадағы деректерді талдау, қоршаған ортаны басқару жүйелерін құру және өнеркәсіптегі процестерді оңтайландыру;
  • практикалық жұмыстарды жүргізу информатика саласында дағдыларды иге- руге бағытталған. Мысалы, программалау, деректерді талдау, веб-сайттар құру және басқа компьютерлік қосымшалар бойынша тапсырмаларды орын- дау;
  • нақты жағдайларға байланысты компьютерлік мәселелер мен міндеттерді шешу аналитикалық ойлауды дамытуға және алған білімдерін қолдануға ықпал етеді. Мысалы, қауіпсіздік жүйелеріндегі ақпараттық процестерді тал- дау, күнделікті өмірдегі киберқауіпсіздікке қатысты мәселелер, өндірістік процестерді оңтайландыру алгоритмдерін әзірлеу және басқа да осыған ұқ- сас міндеттер;
  • информатикада оқытудың интерактивті әдістерін қолдану материалды тиімдірек игеруге және алынған білімді қолдану дағдыларын дамытуға ықпал етеді;
  • виртуалды ортадағы ақпараттық процестермен тәжірибе жасау білім алушы- ларға денсаулық пен қоршаған ортаға қауіп төндірмей информатиканың не- гізгі тұжырымдамаларын түсінуге, практикалық дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Мысалы, виртуалды зертханалық жұмыстарды жүргізу, әзір- леудің мамандандырылған ортасында алгоритмдерді модельдеу және про- граммалау;
  • білім деңгейін бағалап қана қоймай, білім алушыларды алған білімдерін әртүрлі сценарийлерде талдауға және қолдануға ынталандыратын кері бай- ланыс беру информатикадағы білім беру процесінің негізгі аспектісі болып табылады. Мұндай кері байланыс тапсырмаларды орындаудың дұрыстығын

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
46




бағалауды ғана емес, сонымен қатар шешім әдістерін талдауды және ақпа- раттық процестерді зерделеуде зерттеу тәсілін ынталандыруды қамтуы мүм- кін.


Мектептегі информатика бағдарламасында икемді дағдыларды дамыту оқыту мақсаттары аясында жүзеге асырылады:

  • кесте. Информатика бағдарламасында икемді дағдыларды дамыту


5.2.1.1 әртүрлі ақпарат түрлерінің мысал- дарын келтіру және ақпаратты әртүрлі нысандарда ұсыну

ақпарат түрлерін тану және оларды мәтін, графика, аудио, видео және т. б. сияқты әр түрлі формада ұсыну дағдыла- ры

8.4.1.1 әртүрлі электрондық құрылғылар- дың адам ағзасына әсері туралы мы- салдар келтіріп, қорғау әдістерін тиімді пайдалану

компьютерлік техникамен жұмыс істеу кезінде қауіпсіз мінез-құлық дағдылары

6.4.2.2 «авторлық құқық» және «плагиат» ұғымдарын түсіндіру

құндылықтар және академиялық адал- дықтың дағдылары

7.4.2.1 компьютерді зиянды бағдарлама- лардан қорғау

жүйенің қауіпсіздігін сақтау үшін ком- пьютерді вирустардан қорғау және программалық қосымшаларды жаңарту дағдылары

8.4.2.1 желідегі пайдаланушының қа- уіпсіздігін қамтамасыз ету ережелерін сақтау (интернетте алаяқтық пен агрес- сия)

кибералаяқтық пен кибербуллингті қорғау үшін онлайн ортада қауіпсіз мі- нез-құлық дағдылары

10.1.2.1 «ақпараттық қауіпсіздігі», «құпи- ялылық» және «тұтастық» терминдерінің мағынасын түсіндіру

ақпараттық қауіпсіздік, ақпаратты және зияткерлік меншікті қорғау, деректердің тұтастығы мен құпиялылығын қауіп-қа- терден қорғау дағдылары.

11.1.1.1 бұлтты технологияның не екенін түсіндіру

бұлтты технологиялармен жұмыс жасау дағдылары

11.4.1.1 конструкторде ыңғайлы мобильдік қосымшасының интерфейсін құру

мобильдік қосымшалармен жұмыс жа- сау дағдылары

11.4.2.1 Startup (стартап) түсінігін баяндау

-  әдетте инновациялар, технологиялар немесе қызметтер саласында жаңа биз- несті немесе жобаны құру және дамыту дағдылары;

-  жобаларды қаржыландыру әдісі ретін- де краудфандинг принциптерін түсінуі;

  • өнімді жылжыту және сату дағдыла- ры, соның ішінде маркетингтің әртүрлі әдістері, жарнамалар және өнімді на- рыққа тарату стратегияларынан тұратын қаржылық сауаттылық дағдылары

 


 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
47


ЖАРАТЫЛЫСТАНУ

Жаратылыстану-ғылыми білім беру білім алушылардың бойында табиғи құ- былыстар мен заңдылықтар туралы түсініктерді қалыптастырып, табиғатты тану- дың ғылыми әдістерін ашып көрсетеді. Ол табиғаттың бір бөлігі ретінде адамға, табиғат әлемін ұғыну ғана емес, осы өзгермелі әлемдегі өз орнын сезінуге бағытталған және жеке тұлғалық құндылық қасиеттер жүйесін тәрбиелеуге, жеке тұлғаның дүниетанымдық, мәдени, тәжірибеге бағдарланған қасиеттерін қалыптастыруға негізделген.


«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жал- пыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығына сәйкес:

  • бастауыш білім беру деңгейінде «Жаратылыстану» (1-4-сыныптар);
  • негізгі орта білім беру деңгейінде «Жаратылыстану» (5-6-сыныптар), «Физи- ка», «Химия», «Биология», «География» (7-9-сыныптар);
  • жалпы орта білім беру деңгейінде екі бағыт бойынша «Физика», «Химия»,

«Биология», «География» (10-11-сыныптар) пәндері оқытылады.


Бастауыш білім беру


Бастауыш білім беру деңгейінде «Жаратылыстану» оқу пәні тек білім беру құра- лы ғана емес, сонымен қатар білім алушылардың тұлғалық қасиеттері мен құн- дылықтық бағдарларын дамытуға бағытталған тиімді құрал ретінде қарасты- рылуы тиіс. Пән мазмұны «Адал азамат» тәрбие бағдарламасының бағыттарымен тығыз байланысты және білімдік әрі тәрбиелік нәтижелерге қол жеткізуге бағыт- талған. Пәнді іске асыру табиғат, адам және қоршаған орта туралы білімді бірік- тіру арқылы жүзеге асырылады және ол қоршаған орта мен қоғамға құрметпен, жауапкершілікпен қарау көзқарасын қалыптастырумен ұштасады.


Пәнді меңгеру барысында білім алушылардың бойында мынадай негізгі құзы- реттер мен құндылықтарды табиғи құбылыстарды бақылау және тәжірибелік тапсырмалар арқылы; жанды және жансыз табиғат, қоршаған ортаны қорғау тақырыптарын оқу барысында; туған өлкенің табиғаты, оның бірегей ресурста- ры мен ел үшін маңызын зерделеу арқылы; зерттеу жұмыстары, табиғи нысан- дармен, үлгілермен және тәжірибелермен жұмыс жүргізу арқылы; себеп-сал- дарлық байланыстарды анықтап, табиғи процестерді түсіндіру арқылы; бақылау нәтижелері бойынша зерттеу жұмыстарын талқылау, таныстыру және қорытын- ды жасау арқылы қалыптастыруға болады.


Бастауыш мектептегі құндылықтарды «Жаратылыстану» пәні арқылы кіріктіру ерекшелігі бастауыш сынып білім алушыларының жас және танымдық ерек- шеліктеріне сәйкес келетін табиғи, белсенді және эмоционалды түрде жүзеге асырылады. Оқу бағдарламасының бөлімдері құндылықтармен үйлесімді түр-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
48




де байланыстырылып, бақылаулар, тәжірибелер, серуендер және зерттеулер арқылы жүзеге асады.


«Жаратылыстану» пәніндегі құндылықтарды кіріктіру – бұл оқу процесіне кейін- нен қосылатын элемент емес, керісінше, оның ажырамас бөлігі. Мұнда оқу мақ- саттары білім алушы тұлғасын қалыптастырумен тығыз байланыста болады. Бұл пәндегі құндылықтар нақты өмірлік бақылаулар, тәжірибелер, қоршаған орта- мен және адамдармен өзара әрекеттесу арқылы көрініс табады, сондықтан олар терең әрі саналы түрде меңгеріледі.


Төменде нақты оқу мақсаттары аясындағы мысалдар ұсынылады (7-кесте).

  • кесте. Оқу мақсаттары


Оқу мақсаттары (мысалы ретінде)

Қалыптастырылатын құзыреттіліктер

Қалыптастыру тәсілдері

1.1.1.1 қоршаған әлем құ- былыстары, процестері мен нысандарын зерттеу- дің қажеттілігін түсіндіру

2.1.2.1 «ақпарат көзі» ұғы- мын және оның зерттеу жүргізудегі маңызын түсін- діру;

3.1.2.1 ақпарат көзінің түр- лерін, артықшылығы мен кемшілігін анықтау;

4.1.1.1 зерттеудің өзекті бағытын өз пайымдауы негізінде анықтау

-  Зерттеу және жобалау құзыреттілігі

  • Ақпараттық құзыреттілік
  • Коммуникативтік құзы- реттілік

-  Табиғи ортада бақылау жүргізу

-  Ақпарат көздерінен де- рек жинау және талдау

-  Топпен талқылау және қорытынды шығару

1.5.2.2 жарықтың табиғи және жасанды көздерін ажырату;

3.2.1.1 өсімдіктердің фото- синтез процесінде оттек бөлуін түсіндіру;

  • Экологиялық құзыреттілік
  • Проблема шешу және сын тұрғысынан ойлау құзыреттілігі

-  Табиғи құбылыстар- ды бақылау арқылы се- беп-салдарды анықтау

-  Құбылыстарды модель- деу және түсіндіру

3.2.1.2 өсімдіктердің қор- шаған орта жағдайлары- на (жылу, жарық, ылғал) бейімделу жолдарын түсін- діру;

4.2.2.2 бунақденелілердің тіршілік циклін сипаттау;

  • Экологиялық құзыреттілік
  • Жауапкершілік және аза- маттық құзыреттілік

-  Ағзалардың бейімделуін зерттеу

-  Қоршаған ортаға деген саналы көзқарасты қалып- тастыруға арналған талқы- лаулар мен тапсырмалар

Оқыту барысында ерекше назар цифрлық этика, авторлық құқық, киберқа- уіпсіздік және технологияларды саналы пайдалану мәселелеріне аударылуы қа-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
49




жет. Бұл білім алушыларда цифрлық кеңістікте қауіпсіз және жауапкершілікпен әрекет ету дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді.


Негізгі орта және жалпы орта білім беру


«Жаратылыстану» оқу пәні (5-6 сыныптар) – бастауыш мектеп курсының логи- калық жалғасы, ол білім алушылардың қызығушылығын, зерттеу дағдыларын, ғылыми түсінігін және дүниеге тұтас көзқарасын дамытуға, сондай-ақ қоршаған ортаға құндылық қатынасын қалыптастыруға бағытталған.


Әр түрлі тақырыптарды зерттеу процесінде білім алушылар зерттеу жоспарын құруды, объектілерді жіктеуді, бақылауды, эксперименттер жүргізуді, нәтиже- лерді ауызша және жазбаша түрде сипаттауды және бағалауды, қорытынды жа- сауды үйренеді. Бағдарламаны жүзеге асыру алған білімді күнделікті өмірде та- биғат құбылыстарын түсіндіру үшін қолдануға бағытталған.


Аймақтағы экологиялық жағдайды жақсартуға және табиғатқа ұқыпты қарау- ды насихаттауға бағытталған жобаларды әзірлеу және оған қатысу ұсынылады.

«Дүниені өзгертетін жаңалықтар» бөлімінде қазақстандық ғалымдардың жара- тылыстану ғылымдарының дамуына қосқан үлесіне және жасанды интеллек- тінің адам өмірінің сапасын және қоршаған ортаның тұрақтылығын арттыру үшін қолданылуына назар аудару маңызды. Сондай-ақ, ғылыми жаңалықтарға қызығушылықты, ақпарат алмасуды және ғылыми мәселелерді талқылауға қаты- суды ынталандыру қажет.


«Экология және тұрақты даму» бөлімі білім алушыларда келесі негізгі құн- дылықтарды қалыптастырады:

  • Әділдік және жауапкершілік: қоршаған ортаның және болашақ ұрпақтың жағдайына жеке және ұжымдық жауапкершілікті түсіну, теріс әсерді азайтуға дайын болу, табиғатты тек ресурс ретінде емес, құндылық ретінде қабылдау, өсімдіктерге, жануарларға және экожүйелерге ұқыпты қарау.
  • Бірлік және ынтымақ: барлық тірі организмдердің өзара байланысын және экологиялық мәселелерді шешу үшін ынтымақтастық пен өзара көмек көрсе- ту қажеттілігін түсіну, тиісті бастамаларды қолдау және тәжірибе алмасу.
  • Заң және тәртіп: болашақ ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкінді- гіне нұқсан келтірмей, қазіргі уақыттағы қажеттіліктерді қанағаттандырудың маңыздылығын түсіну, ресурстарды ұтымды пайдалану және экологиялық таза технологияларды енгізу.
  • Тәуелсіздік және отаншылдық: өз елі мен аймағының экологиялық мәселе- леріне қатыстылығын сезіну, оларды шешуге қатысуға дайын болу.
  • Жасампаздық және жаңашылдық: экологиялық мәселелерді шешудің жаңа идеялары мен шешімдерін, соның ішінде STEM/STEAM технологияларын пайдалануды ынталандыру.


География (7-9-сынып). «География» оқу пәнін оқытудың мақсаты – дүниенің гео-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
50




графиялық бейнесін тұтас қабылдайтын, географиялық ойлау қабілеті дамыған, географияның әдістері мен тілін білетін және қолданатын, географиялық мәде- ниеті бар тұлға тәрбиелеу.


Географиялық мәдениетті қалыптастыру үшін білім алушылардың бойында қоршаған ортаға деген сүйіспеншілікті, табиғатты аялау сезімін ояту; әртүрлі халықтардың мәдениетімен және географиялық ерекшеліктерімен танысты- ру; географиялық білімді күнделікті өмірде және практикалық қызметте қолда- ну дағдыларын қалыптастыру; экологиялық мәдениетке тәрбиелеп, табиғатты қорғауға бағытталған жобаларға қатысуға ынталандыру қажет.


Оқытудың инновациялық әдістерін қолдану мақсатында интерактивті әдістерді (пікірталас, рөлдік ойындар, жобалық жұмыстар, т.б.) және ақпараттық-коммуни- кациялық технологияларды (электрондық оқулықтар, интерактивті карталар, GPS, ГИС, т.б.) қолдану, оқыту процесінде виртуалды саяхаттарды, бейнематериалдар- ды және фотосуреттерді пайдалану, білім алушылардың өздігінен білім алуын ұйымдастыру маңызды. Атластар мен контурлық карталар оқулықтар мен үлгілік оқу бағдарламаларының мазмұнына толыққанды сәйкес келмейтіндігіне байла- нысты география ғылымының түсініктері мен терминдерін меңгеруіне ықпал жасау, кеңістіктік ойлау мен картографиялық дағдыларды қалыптастыруда ГАЖ және цифрлық карталардың түрлерімен жұмыс жасап, тақырыптық карталарды құру және сипаттау қажет. Оқу материалын тиімді игеру және зерттеу дағдыла- рын дамыту үшін білім беру процесіне қол жетімді цифрлық құралдармен жұмы- сты, олардың ішінде Google Maps, Google Earth Web және OpenStreetMap рельеф пен кеңістіктік заңдылықтарды зерттеуге арналған; worldometer, ourworldindata статистикалық платформалары және портал stat.gov.kz демографиялық және әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерді талдау және базалық дағдыларды пы- сықтау үшін географиялық тренажерлер (Seterra, LearningApps) құруға арналған іс-әрекеттер; сондай-ақ Google Sheets және презентациялар негізінде қарапай- ым визуализациялар қосу ұсынылады.


Қазіргі таңда «Адал азамат» (ҚР Оқу-ағарту министрінің 2025 жылғы 26 мамы- рдығы №123 бұйрығы) бағдарламасы аясында жас ұрпақтың бойында ұлттық құндылықтарды қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінуде. «География» пәні білім алушылардың дүниетанымын кеңейтіп, елге деген сүйіспеншілігін арттыруға, табиғатты аялауға және қоғамдық өмірге белсенді қатысуға ықпал ететіндіктен, 7-9-сыныптарда географияны оқыту базалық құндылықтарды жүзеге асыру үшін өте қолайлы.


«Тәуелсіздік және отаншылдық», «бірлік және ынтымақ», «әділдік және жауап- кершілік», «заң және тәртіп», «еңбекқорлық және кәсіби біліктілік», «жасампаз- дық және жаңашылдық» құндылықтарын географиялық материалдармен бай- ланыстыра отырып түсіндіру, оқу бағдарламасындағы әрбір тақырыпты оқыту барысында аталған құндылықтарды ашатын нақты мысалдарды қолдану қажет. Мысалы, экономикалық географияны оқыту кезінде еңбекқорлық және кәсіби біліктілік құндылықтарын өндіріс орындарындағы еңбек адамдарының жетістік- тері арқылы көрсетуге болады.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
51




География 10-11 сынып. Жалпы орта білім берудегі «География» пәнінің мақсаты – білім алушылардың қоғам мен географиялық кеңістіктің барлық деңгейлерін- де туындаған геоэкологиялық, геоэкономикалық, әлеуметтік, геосаяси және ға- ламдық проблемаларды шешуге бағытталған географиялық білімдерін, білік- тері мен дағдыларын қолдану үшін жағдай жасау.


Білім алушыларды әртүрлі географиялық ақпарат көздерімен, олардың ішінен қажетті материалдарды табу, талдау, түсіндіру, бағалау және қойылған мақсатқа жету үшін қолдану. Ақпарат көздеріне байланысты жұмыс түрлерін ұйымдасты- ру маңызды болып табылады.


Ақпараттық-коммуникациялық технологияны (АКТ) сабақта қолдану ұсынылады, бұл білім алушылардың танымдық қызығушылығын арттыру арқылы оқу сапасы- на ықпал етеді. АКТ білім алушыға ақпаратты әртүрлі формада беруге мүмкіндік береді: тест, графика, аудио, видео, анимация және т.б.


Танымдық белсенділікті ынталандыратын, пәнге деген қызығушылықты дамыта- тын, білім сапасын арттыруға ықпал ететін оқытудың әртүрлі әдістеріне, құралда- ры мен формаларына ерекше назар аудару керек.


Осындай оқыту әдістері мен формаларының қатарына картамен жұмыс, шығар- машылық жұмыс, тірек конспектілерді қолдану, нақты тақырыптар мен практи- калық жұмыстардан тұратын Өлкетану материалдары негізінде оқу материалын саралау, оқулықтардың (оқулық басылымдарының) электрондық нысандарын, ГАЖ құралдарын, жеке бөлімдерді терең зерттеу мақсатында бейнематериал- дарды пайдалану ұсынылады.


Физиканы оқыту процесінде базалық құндылықтарды кіріктіру формалды си- патта емес, пән мазмұнынан үйлесімді түрде туындауы тиіс және бұл пәндік әрі метапәндік оқу нәтижелеріне қол жеткізуге ықпал етуі қажет.


«Физика» пәні іргелі ғылым ретінде білім алушылардың дүниетанымын қалып- тастыруға, сыни ойлауын дамытуға және жеке тұлғалық қасиеттерін жетілдіруге мол мүмкіндік береді.


Базалық құндылықтардың «Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы:


  1. Тәуелсіздік және отаншылдық


Энергетикалық тәуелсіздік


Оқу мақсаты: 7.2.2.1 Энергия және оның әртүрлі түрлерін (кинетикалық, потенци- алдық, ішкі) түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: энергияның әр түрлерін оқыған кезде, Қазақстандағы энергия көздерін (мұнай, газ, көмір, уран) және олардың елдің энергетикалық тәуелсіздігін қамтамасыз етудегі рөлін талқылау.


Оқу мақсаты: 8.3.1.2 Жылу қозғалтқыштарының жұмыс істеу принциптерін және


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
52




олардың ПӘК-ін түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: энергия ресурстары импор- тына тәуелділікті азайту және өзіндік энергетиканы дамыту тұрғысынан дәстүрлі және баламалы энергия көздерін пайдалану тиімділігін қарастыру.


Оқу мақсаты: 9.4.2.1 Ядролық бөліну және синтез реакцияларын сипаттау. Ықпал- дастыру мысалы: Қазақстанда атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалануды, уранның рөлін және энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін ядролық энергетиканы дамыту перспективаларын талқылау.


Технологиялық тәуелсіздік


Оқу мақсаты: 8.4.1.1 Радиотолқындарды тарату және қабылдау принциптерін түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: отандық телекоммуникациялардың, спутник- тік технологиялардың дамуын және олардың елдің технологиялық егемендігіне қосқан үлесін талқылау.


Оқу мақсаты: 9.2.3.1 Ғарыш аппараттары қозғалысының заңдарын талдау. Ықпал- дастыру мысалы: Қазақстанның ғарышты игерудегі жетістіктерін (Байқоңыр, қа- зақстандық ғарышкерлер, жеке спутниктерді әзірлеу) технологиялық тәуелсіздік факторы ретінде оқып үйрену.


Ғылыми зерттеулерді дамыту


Оқу мақсаты: 10.1.1.1 Ғылыми зерттеу кезеңдерін сипаттау. Ықпалдастыру мыса- лы: қазақстандық ғалымдардың физика саласындағы ғылыми жаңалықтарына мысалдар келтіру, отандық ғылымды дамытудың егемендік пен прогресс үшін маңыздылығын атап өту.


  1. Құндылықтың мәні: ұлттық ғылымға мақтаныш сезімін, физиканың ел дамуы- на қосқан үлесін түсінуді, Отанға деген сүйіспеншілікті және мәдениетке құрмет- ті қалыптастыру.


«Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы


Ұлттық ғылым мен технологияға мақтаныш сезімін қалыптастыру


Оқу мақсаты: 7.1.1.1 Көрнекті физик ғалымдарды және олардың ашқан жаңалықта- рын атау. Ықпалдастыру мысалы: көрнекті ғалымдар тізіміне қазақстандық фи- зиктерді (мысалы, Қаныш Сәтбаевтың геологиямен байланысты еңбектерінің терең физикалық негіздері немесе қазіргі физика саласында жұмыс істейтін ға- лымдар) және олардың әлемдік және отандық ғылымға қосқан үлесін қосу.


Физиканың ел дамуына қосқан үлесін түсіну


Оқу мақсаты: 8.3.2.1 Электр тогының тұрмыста және техникада қолданылуын түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: физикалық принциптердің Қазақстанның ин- фрақұрылымын (энергетика, көлік, байланыс) дамытуда қалай қолданылатынын


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
53




талқылау, ғылымның ел прогресіне қалай қызмет ететінін көрсету. Туған жерге деген сүйіспеншілік пен қамқорлық

Оқу мақсаты: 7.2.1.2 Климатқа байланысты физикалық құбылыстарды түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: Қазақстанның бірегей табиғи құбылыстарының немесе географиялық нысандарының физикалық аспектілерін (мысалы, сейсмикалық белсенділік, өзендер мен көлдердің қалыптасу ерекшеліктері) қарастыру, та- биғатқа ұқыпты қарауды тәрбиелеу.


Ұлттық құндылықтар мен мәдениетке құрмет


Оқу мақсаты: 9.2.1.1 Денелер қозғалысының физикалық негіздерін түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: дәстүрлі қазақ ойындарының («Көкпар», «Асық ату») не- месе ұлттық музыкалық аспаптардың (домбыра, қобыз) негізінде жатқан физи- калық принциптерді талдау, ғылым мен мәдени мұраның байланысын көрсету.


  1. Бірлік және ынтымақ


Бірлескен зерттеулердің философиялық және әлеуметтік аспектілерін түсіну, ғылымның әлеуметтік және этикалық жауапкершілігін терең түсіну.


Құндылықтардың «Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы: Ғылыми қауымдастықтың бірлігі және әлемдік мәселелерді шешу

Оқу мақсаты: 10.5.1.1 Физиканың адамзаттың жаһандық проблемаларын (энерге- тикалық дағдарыс, экологиялық проблемалар) шешудегі рөлін талқылау. Ықпал- дастыру мысалы: Бұл проблемаларды шешу бүкіл әлем ғалымдарының, ұлтына қарамастан, бірлескен күш-жігерін және ғылыми ізденістегі ынтымақтастығын қажет ететінін атап өту.


Ғылымның әлеуметтік және этикалық жауапкершілігі


Оқу мақсаты: 9.4.2.2 Ядролық энергияның қоршаған ортаға әсерін талдау. Ықпал- дастыру мысалы: Ядролық технологияларды қолданумен байланысты тек ғылы- ми аспектілерді ғана емес, сонымен қатар этикалық дилеммаларды талқылау, ғалымдардың өз жаңалықтарының салдары үшін қоғам алдындағы жауапкер- шілігін атап өту.


  1. Әділдік және жауапкершілік


Заң мен қоғам алдындағы жауапкершілікті сақтау.


«Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы: Білімді қолдануға жауапкершілік


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
54




Оқу мақсаты: 7.5.1.1 Зертханалық жұмыстарды орындаудағы қауіпсіздік ереже- лерін түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: қауіпсіздік үшін жауапкершілік әркімге жүктелетінін және әділдік барлық белгіленген ережелерді сақтауды талап ететінін атап өту.


Оқу мақсаты: 9.2.2.8 Үйкеліс күшінің пайдасы мен зиянына мысалдар келтіру («Техникада үйкеліс әрекетін ескеру» контексінде). Ықпалдастыру мысалы: ин- женерлер мен конструкторлар барлық физикалық факторларды ескере отырып, жасалған механизмдердің қауіпсіздігі үшін жауапкершілік арқалайтынын талқы- лау. Адал болмау немесе стандарттарды сақтамау (тұтынушыға қатысты «әділдік- ті» бұзу) елеулі салдарларға әкелуі мүмкін.


Оқу мақсаты: 9.2.2.7 Ғарыш аппараттары орбиталарының ерекшеліктерін жыл- дамдық мәндері бойынша салыстыру («Қазақстанның алғашқы шағын ғарыш аппараттары» контексінде). Ықпалдастыру мысалы: отандық космонавтиканың дамуын талқылаған кезде, ғарышты бейбіт мақсатта пайдалану, халықаралық нормаларды сақтау және аппараттарды ұшырудың экологиялық қауіпсіздігі үшін жауапкершілікке назар аудару.


  1. Заң және тәртіп


Заңдарды білу және түсіну, оларды құрметтеу, заңды талаптарды орындау, құқықтық сауаттылық, заң бұзушылықтарға қарсы тұру және құқықтық тәртіпті қолдау.


«Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы:


Заңдарды білу және түсіну


Оқу мақсаты: 7.1.2.1 Ньютон заңдарын есептер шығаруға қолдану. Ықпалдастыру мысалы: Физика заңдары әлемді басқаратын әмбебап және өзгермейтін «ере- желер» екенін атап өту. Бұл қоғамда да үйлесімді өмір сүру үшін білу және түсіну қажет заңдар бар екенін білуді дамытады.


Заңдар мен ережелерге құрмет


Оқу мақсаты: 8.5.1.1 Электр аспаптарымен қауіпсіз жұмыс істеу ережелерін сақтау. Ықпалдастыру мысалы: қауіпсіздік техникасы ережелері – физика кабинетінің өзіндік «заңдары» екеніне, оларды құрметтеу және қатаң сақтау тәртіпті және қауіпсіздікті қамтамасыз ететініне назар аудару. Бұзушылықтар қоғам заңдарын бұзу сияқты, болжауға болатын жағымсыз салдарларға әкеледі.


Құқықтық тәртіпті қолдау


Оқу мақсаты: 10.1.1.2 Ғылыми әдісті сақтай отырып, эксперименттер жүргізу. Ықпалдастыру мысалы: ғылыми әдіс – зерттеудегі қатаң тәртіп екенін, онда әр- бір қадамның негізделгенін және тексерілгенін түсіндіру. Бұл белгіленген про-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
55




цедураларды орындау дағдысын қалыптастырады және кез келген істе тәртіпті сақтауға ықпал етеді.


  1. Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік


Оқудағы және болашақ қызметтегі ынта, сапаға ұмтылу, шеберлік.


«Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы:


Ынталы еңбектің құндылығы


Оқу мақсаты: 7.1.3.1 Кинематиканың негізгі формулаларын қолдануға арналған есептер шығару. Ықпалдастыру мысалы: күрделі физикалық есептерді табысты шешу еңбекқорлықты, табандылықты және көп рет қайталап практикалық дағ- дыларды қажет ететінін атап өту. Физикадағы табыс – жүйелі еңбектің нәтижесі.


Шеберлікке және кәсібилікке ұмтылу


Оқу мақсаты: 8.2.1.2 Физикалық шамаларды дәл өлшеуді жүргізу. Ықпалдасты- ру мысалы: зертханалық жұмыстарды орындауда ұқыптылық пен дәлдікті талап ету. Ғалымның немесе инженердің кәсібилігі егжей-тегжейге назар аударуымен және жұмыс сапасының мінсіз болуына ұмтылуымен көрінетінін түсіндіру.


  1. Жасампаздық және жаңашылдық


Шығармашылық ойлауды, бастамашылдықты және жаңа нәрсе жасауға деген ұмтылысты ынталандыру.


«Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы:


Білімді жасампаздық үшін практикалық қолдану


Оқу мақсаты: 9.3.1.2 Әртүрлі оптикалық аспаптардың жұмыс істеу принциптерін сипаттау. Ықпалдастыру мысалы: білім алушыларға қарапайым оптикалық құрылғыларды (камера-обскура, телескоп) немесе физикалық принциптерді көрсететін модельдерді жасау бойынша жобалар ұсыну. Бұл физикалық білімнің пайдалы нәрселерді жасауға қалай мүмкіндік беретінін көрсетеді.


Шығармашылық және жаңашылдық ойлауды дамыту


Оқу мақсаты: 10.6.1.1 Физикалық принциптерді қолдана отырып, өзекті пробле- маларға шешімдер ұсыну. Ықпалдастыру мысалы: білім алушыларды нақты про- блемаларға жаңашыл шешімдер іздеуге ынталандыру (мысалы, үйдің энергия тиімділігін қалай жақсартуға болады, мектепте жаңартылатын энергия көздерін қалай қолдануға болады). Физика мен техникадағы соңғы инновациялар туралы пікірталастар ұйымдастырып, жеке идеяларға шабыт беру.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
56




Бұл тәсіл физиканы ғылым ретінде оқып қана қоймай, сонымен қатар елдің да- муы үшін қажетті құндылықтық бағдарлар мен құзыреттіліктерге ие азаматтарды тәрбиелеуге мүмкіндік береді.


«Химия» пәні (7-9-сыныптар)


«Тәуелсіздік және отаншылдық», «бірлік және ынтымақ» құндылықтары. Құзырет- тіліктер: Қазақстан азаматының міндеттерін орындауға, өз елінің мүдделері мен құндылықтарын қорғауға дайын болу; басқалармен жағымды қарым-қатынас орната білу және қоғамдық өмірге үлес қосу.


«Химия және қоршаған орта» бөлімінің «Жер химиясы» бөлімшесі. Оқу мақсатта- ры: 7.4.2.4 Қазақстан қандай минералды және табиғи ресурстармен бай екендігін және олардың кен орындарын білу; 9.4.2.2 фосфор қосылыстарының Қазақстан- дағы кен орындарын атау; 9.4.2.5 Қазақстандағы металдардың кен орындарын атау және оларды өндіру процестерін, қоршаған ортаға әсерін түсіндіру.


«Жер химиясы» тақырыбына «тәуелсіздік және отаншылдық», «бірлік және ынты- мақ» құндылықтарын кіріктіруге болады.


Білім алушыларға еліміздің әлемдік пайдалы қазбалар қоры бойынша алатын орнын, мысалы, уран, хром, мыс, алтын, мұнай т.б. жөнінде мәліметтер беру ке- рек. Сол арқылы туған жердің байлығын бағалауға баулып, Қазақстанның табиғи байлықтарына деген құрмет пен мақтаныш сезімі оянады.


Пайдалы қазбалардың экологиялық аспектілерін, мысалы, пайдалы қазбалар- ды өндірудің қоршаған ортаға әсерін талқылау арқылы экологиялық жауапкер- шілікті дамытуға, өз елінің мүдделері мен құндылықтарын қорғауға дайын бо- луға тәрбиелеу қажет.


Пайдалы қазбалардың ел экономикасына әсері және оларды тиімді, әділ пайда- лану қажеттілігі жайлы пікірталас ұйымдастыру арқылы басқалармен жағымды қарым-қатынас орната білу және қоғамдық өмірге үлес қосуға дағдыланады.


«Жасампаздық және жаңашылдық» құндылығы.


Шығармашылық құзыреттілігі: бақылау, өлшеу, эксперименттер мен тәжірибе- лер жүргізу; модельдеу, таным объектілерінің құрылымын анықтау, бір бүтін- нің әртүрлі бөліктері арасындағы қатынастарды іздеу және бөлу, процестерді кезеңдерге бөлу, себеп-салдарлық байланыстарды анықтай алу; оқу есептерін шешудің оңтайлы тәсілдерін таба білу, ол үшін жаңаларын қолдану және бұрын- нан таныс алгоритмдерді біріктіру, оларды стандартты емес есептерді шешуге қолдана алу.


«Зат массасының сақталу заңы» бөлімшесі. Оқу мақсаттары: 8.2.3.1 заттар құра- мындағы элементтердің массалық үлесін табу, элементтердің массалық үлесі бойынша заттардың формуласын шығару; 8.2.3.2 әрекеттесетін заттар қатына-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
57




сын эксперименттік жолмен анықтау; 8.2.3.3 реакцияға қатысатын және түзілетін заттардың формуласын жаза отырып, химиялық реакциялар теңдеулерін құру;

8.2.3.4 заттар массасының сақталу заңын білу; 8.2.3.5 химиялық реакция теңде- улері бойынша зат массасын, зат мөлшерін есептеу; 8.2.3.6 Авогадро заңын білу және қалыпты және стандартты жағдайлардағы газдар көлемін есептеуде мо- лярлық көлемді қолдану; 8.2.3.7 газдардың салыстырмалы тығыздығын және зат- тың молярлық массасын салыстырмалы тығыздық бойынша есептеу.


«Зат массасының сақталу заңы» тақырыбын оқыту барысында білім алушыларда оқу есептерін шешудің тиімді тәсілдерін қолдану, алгоритмдерге сүйене отырып стандартты емес тапсырмаларды орындау сияқты құзыреттіліктерді қалыптасты- ру үшін білім алушыларға бір есепті бірнеше тәсілмен шешуді ұсыну (мысалы, кесте арқылы, формуламен, реакция теңдеуі негізінде), есептерді кері бағытпен шешу: берілген өнімнен бастап бастапқы заттардың массасын табу сияқты тәсіл- дерді қолдануға болады.Төменде аталған құзыреттіліктерді қалыптастыруға ар- налған ұсыныстар берілген.


Нысандардың құрылымын модельдеу және анықтау:

  • химиялық реакцияны жүйе ретінде көрсету үшін сызбалар, кестелер мен ди- аграммаларды қолдану;
  • білім алушыларға реагенттерден бастап өнімдерге дейін, масса, зат мөлшері және коэффициенттерді ескере отырып, химиялық процестің моделін құра- стыруға арналған тапсырмалар беру, мысалы: темір мен күкірттің әрекеттесу реакциясының моделін құру. Реакцияға дейін және кейін жүйеге қандай зат- тар кіретінін, массаның қалай бөлінетінін түсіндіру.


Есептерді шешудің оңтайлы тәсілдері және алгоритмдерді қолдану:

  • бір есепті бірнеше тәсілмен шешуді ұсыну: реакция теңдеуі арқылы, пропор- ция әдісімен, кері әдіспен және т.б.;
  • әдістерді жылдамдық, қарапайымдылық және әмбебаптылық тұрғысынан салыстыру, мысалы: көміртектің толық жануына қажетті оттек массасын табу. Шешу жолдары: пропорция құрастыру арқылы, зат мөлшерін есептеу арқылы, реакция теңдеуіндегі коэффициенттерді пайдалану арқылы шешу.


«Химия» пәні (10-11 сыныптар)


Жасампаздық және жаңашылдық


Шығармашылық құзыреттілігі: заманауи цифрлық құралдар мен технологиялар- ды меңгеру; мақсаттарға жету үшін бастаманы ұсыну, жаңа мүмкіндіктер іздеу және идеяларды іске асыру барысында ресурстарды тиімді пайдалану.


«Химия және қоршаған орта» бөлімі «Жаңа заттарды және материалдарды өн- діру» бөлімшесі. Оқу мақсаттары: 11.4.2.18 синтетикалық дәрілік препарат үлгісі ретінде аспиринді алу процесін сипаттау; 11.4.2.19 дәрілік заттарды өндіру про-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
58




блемаларын атау; 11.4.2.20 «нанобөлшек», «нанохимия» және «нанотехнология» ұғымдарының физикалық мәнін түсіндіру; 11.4.2.21 нанобөлшектерді синтездеу және зерттеу әдістерін сипаттау; 11.4.2.22 нанобөлшектердің қолдану аймағын атау; 11.4.2.23 наноматериалдардың ерекшеліктерін сипаттау.


«Жаңа заттар мен материалдарды жасау» тақырыбын оқыту барысында циф- рлық құралдар мен технологияларды меңгеру, сондай-ақ бастамашылдықты, креативтілікті және идеяларды жүзеге асыру қабілетін дамытуға бағытталған құзыреттіліктерді қалыптастыру жобалық қызметті, цифрлық ресурстарды және пәнаралық тәсілді кіріктіру арқылы жүзеге асыруға болады.


Цифрлық құралдар мен технологияларды меңгеру, оның ішінде ЖИ қолдану:

  • химиялық процестерді модельдейтін онлайн жаттықтырғыштарды қолдану;
  • молекулалық құрылымдарды модельдеуге арналған бағдарламаларды пай- далану;
  • инновациялық материалдар туралы цифрлық презентациялар, интерактивті постерлер мен инфографика жасау;
  • заттарды синтездеуге арналған виртуалды зертханаларды қолдану.


Тапсырма үлгілері:


Интернет-ресурстарды қолдана отырып, графеннің қасиеттерін зерттеу. Нәти- желерді инфографика түрінде ұсыну.

3D модельдеу арқылы жаңа полимердің молекулалық моделін жасау. Бастамашылдық, идея генерациялау және ресурстарды тиімді пайдалану:

  • білім алушыларға белгілі бір қасиеттері бар жаңа заттар немесе материал- дар жасауға арналған жеке идеяларын ұсынуды тапсыру (мысалы, биосәйке- стендірілетін пластик, ыстыққа төзімді жабын);
  • идеядан бастап цифрлық таныстырылымға немесе өнімнің макетіне дейінгі шағын жобаларды ұйымдастыру;
  • топтық жұмысты ынталандыру: рөлдерді бөлу, ақпарат іздеу, идеяны қорғау.


Тапсырма үлгісі: Жоба: қоршаған ортаға немесе тұрмысқа қатысты өзекті мәсе- лені шешетін жаңа материалдың тұжырымдамасын жасау (мысалы, еритін пла- стик, суды тазартуға арналған материал). Оның құрамын, қасиеттерін және қол- данылуын негіздеу.


Қосымша әдістер: цифрлық портфолио құру; кейс-стади – жаңа заттарды жасау- дың нақты мысалдарын зерттеу; химиялық стартаптар – идеядан бастап өнімді таныстыруға дейінгі процесті модельдеу; хакатондар / идеялар сайысы – сабақ аясында шығармашылық жарыстар өткізу.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
59




«Биология» пәні 7-9 сыныптар.


Заң және тәртіп. Азаматтық борыш және парасаттылық құзыреттілігі. Күтілетін нәтижелер: құқықтық жүйе мен адам құқығы негіздерін білу; тәртіп пен әділдік, нормалар мен ережелерді сақтау қажеттілігін түсіну; қоғамды қорғау мен қа- уіпсіздікті қамтамасыз етудегі заң мен тәртіптің маңыздылығын білу.


Биология сабақтарында «азаматтық борыш және парасаттылық» құзыреттілігін қалыптастыруды «Қазақстан Республикасының Қызыл кітабы. Жергілікті өңірдің ҚР Қызыл кітабына енгізілген жануарлары мен өсімдіктері» тақырыбын оқыған- да кіріктіруге болады. Оқу мақсаты: 7.3.2.4 жергілікті өңірдің Қазақстан Республи- касының Қызыл кітабына енгізілген жануарлары мен өсімдіктеріне мысал кел- тіру.


Сабақтарда пікірталастар, дөңгелек үстелдер, сұрақ-жауаптар ұйымдастыруға болады.


Талқылау үшін сұрақтар: сирек кездесетін түрлердің жойылып кетуіне азаматтар жеке жауап беруі керек пе? Жергілікті аумақта сирек кездесетін Грейг қызғал- дағы өсетін жер кесіледі. Сіз қалай әрекет етер едіңіз?


Білім алушылардан өз аймағындағы волонтерлік эко акциялар туралы ақпарат табуды, жергілікті жойылып кету қаупі төнген түрді қорғау бойынша шағын жо- баны (мысалы, ақпараттық науқан, мектеп стенді, әлеуметтік желілер) ұсынуды сұрау.


7-    сыныптағы «Экожүйе» бөлімшесіндегі «Қазақстанда ерекше қорғалатын аймақтар. Жергілікті жердің ерекше қорғалатын аймақтары» тақырыбы құн- дылықтарды кіріктіру үшін өте қолайлы, әсіресе төмендегі құндылықтарды осы сабақтарға кіріктіруге мол мүмкіндік бар: тәуелсіздік және отаншылдық; әділдік және жауапкершілік; заң және тәртіп.


Педагог тұжырымдамасының мысалы: Бүгінгі таңда Қазақстан қорықтарының тізіміне 10 қорық кіреді. Олар: Ақсу-Жабағылы қорығы, Алматы қорығы, Алакөл қорығы, Наурызым қорығы, Барсакелмес қорығы, Қорғалжын қорығы, Марқакөл қорығы, Үстірт қорығы, Батыс-Алтай қорығы, Қаратау қорығы. «Қорықтар мен ұлттық саябақтар – біздің Отанымыздың асыл маржандары. Бұл – жай ғана қорға- латын аумақтар емес, бұл біз болашақ ұрпақ үшін сақтауымыз керек болатын мұра».


«Микробиология және биотехнология» бөлімшесі. Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік, бірлік және ынтымақ. Құзыреттілік: инновациялық ойлау.

Күтілетін нәтижелер: өзінің және басқалардың еңбегінің нәтижелерін бағалау;


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
60




түрлі мамандықтар мен олардың қызмет ерекшеліктерін зерттеуге қызығушылық таныту; бірлескен іс-әрекет пен өзара іс-әрекет кезінде басқалардың пікірлері мен сезімдерін құрметтей білу; басқалармен жағымды қарым-қатынас орната білу және қоғамдық өмірге үлес қосу.


«Микробиология және биотехнология» бөлімшесінде биотехнологиялық про- цестің схемалары және биотехнологияда (медицина, өнеркәсіп және ауыл ша- руашылығы үшін) алынатын өнімдер зерттеледі.


Осы бөлімшедегі «Инсулин өндірісі» тақырыбы – биология сабағында өте өзекті әрі маңызды тақырыптардың бірі. Бұл тақырыпты оқыту барысында тек ғылыми мазмұнмен ғана шектелмей, білім алушылардың тұлғалық және әлеуметтік да- муына әсер ететін түрлі құндылықтарды кіріктіруге болады. Мысалы, еңбекқор- лық және кәсіби біліктілік, бірлік және ынтымақты кіріктіруге осы тақырып арқылы қол жеткізуге болады.


Ұсыныстар:

  • инсулин өндірісінің түрлі сала (медицина, биотехнология, фармацевтика) ма- мандарының бірлескен еңбегі арқылы жүзеге асатынын көрсету;
  • топтық жұмыс арқылы білім алушыларға бірлесіп мәселе шешудің құн- дылығын үйрету;
  • қант диабетімен ауыратын адамдардың өмірі туралы айту — оларға түсіністікпен қарап, көмектесу керектігін түсіндіру.


Жалпы орта білім беру


«Биомедицина және биоинформатика» бөлімшесі. 11-сынып. Бірлік және ынтымақ.

Құзыреттілік: тиімді коммуникация. Күтілетін нәтижелер: әлеуметтік, іскерлік және ресми контексте жалпы және ұлттық этикет нормаларын қолдану; басқа адамның сезімін және эмоционалды жай-күйін түсіну.


11-сыныпта «Биомедицина және биоинформатика» бөлімшесінде «Экстракорпо- ральды ұрықтандыру әдісі және оның маңызы. Экстракорпоральды ұрықтанды- рудың (ЭКҰ) этикалық аспектілері» тақырыбы қарастырылады. Бұл тақырып бір- лік пен ынтымақтастық, жанашырлық, жеке таңдау мен мәдени қарым-қатынас нормаларына құрмет сияқты құндылықтарды дамытуға өте қолайлы.


Әдіс-тәсілдер: ЭКҰ процедурасынан өткен адамдардың шынайы немесе гипоте- тикалық оқиғаларын талқылау. Білім алушылардан жанында отырған адамның ұзақ уақыт бала сүю бақытына жете алмай, ЭКҰ арқылы ата-ана атанғанын еле- стетуін сұрауға болады.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
61




Талқылауға арналған сұрақтар:

  • ЭКҰ-ға жүгінген адам қандай сезімде болуы мүмкін?
  • Біз қандай жолмен қолдау көрсете аламыз?
  • Неліктен айыптау немесе ыңғайсыз сұрақтар қоюдан аулақ болу маңызды?
  • Әр отбасының ата-ана болуға апарар жолын өз бетінше таңдауға құқығы бар ма?


Талқылау барысында тек биологиялық аспектілерге ғана емес, сонымен қатар таңдау еркіндігі, зорлықсыз қарым-қатынас пен жеке шешімдерге құрмет көрсе- ту құндылықтарына баса назар аудару ұсынылады.


«Ботехнология» бөлімшесі. 10-сынып.


Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік, жасампаздық және жаңашылдық. Құзырет- тілік: инновациялық ойлау, шығармашылық. Күтілетін нәтижелер: тапсырмалар- ды тиімді орындау үшін қажетті академиялық және техникалық, заманауи техно- логиялар мен әдістер туралы білімінің болуы; өзін-өзі ұйымдастыру, міндеттерге басымдық беру, жұмыс уақытын жоспарлау; нәтижелерге қол жеткізу және жақ- сарту үшін күш салуға дайын болу; еңбек әдебі мен сапа стандарттарын түсіну; дамуға және оқуға үнемі ұмтылу; әлеуметтік, іскерлік және ресми контексте жал- пы және ұлттық этикет нормаларын қолдану, мақсаттарға жету үшін бастаманы ұсыну, жаңа мүмкіндіктер іздеу және идеяларды іске асыру барысында ресур- старды тиімді пайдалану.


Сабақтың тақырыбы: Полимеразды тізбекті реакцияны қолдану. Полимеразды тізбекті реакцияның таксономия, медицина, криминалистикадағы маңызы. Оқу мақсаты: 10.4.3.2 полимеразды тізбекті реакцияның таксономияда, медицинада және криминалистикадағы маңызын сипаттау.


Ұсыныс: ПТР (полимеразды тізбекті реакция) қолданылатын жағдайларды еле- стету және оның ықтимал этикалық салдарын ой елегінен өткізу.


Талқылауға арналған сұрақтар: ПТР арқылы әкелік байланысты анықтауға бо- лады. Сіздің ойыңызша, бұл ақпаратты әрқашан білім алушыға ашып айту қажет пе? Адамның келісімінсіз ПТР-ды криминалистикада қолдануға бола ма? Ауыр сырқатпен ауырып жүрген науқасқа ПТР-диагностикадан өтудің маңыздылығын қалай түсіндіресіз?


Медицинадағы қолданылуы: қамқорлық пен жанашырлық


ПТР мына бағыттарда көмектеседі: қауіпті жұқпалы ауруларды (АИТВ, туберку- лез, COVID-19) анықтау; генетикалық ауруларды ерте кезеңде анықтау.


Криминалистикадағы ПТР: кінәсіз адамды ақтауға көмектеседі; әділ үкім шыға- руға ықпал етеді.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
62




Талқылауға арналған сұрақ: «Егер сіз судья болсаңыз, ПТР нәтижесін істегі жалғыз дәлел ретінде қабылдар ма едіңіз?»


Эссе тақырыбы: «Неліктен ғылыми білім этикалық көзқарасты талап етеді».


«Жаратылыстану» білім беру саласы пәндері аясында білім алушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру.


«Жаратылыстану» білім беру саласындағы пәндерді оқытуда функционалдық са- уаттылық мәселелерін шешу үшін алынған білімді бейімдеу қабілетін қамтитын аналитикалық ойлауға үлкен мән беріледі. Бұл оқу сауаттылығын, математика- лық құралдарды және «Жаратылыстану» саласындағы пәндік білімді пайдала- нуды талап ететін пәнаралық, тәжірибеге бағытталған және жағдаяттық есептер сияқты әртүрлі мазмұндағы сөздік есептерді шешуді қамтиды.


 




 
 


Бастауыш білім беру деңгейіндегі «Жаратылыстану» пәні зерттеу, ойлау опера- цияларының негіздерін, коммуникативтік дағдылар мен іскерліктерді қалыпта- стыруға, қоршаған орта құбылыстарын түсіндіру үшін алған білімдерін қолдана білуге, әртүрлі көздерден алынатын табиғи-ғылыми және өмірлік маңызы бар мазмұндағы ақпаратты қабылдауға бағытталған.


Бастауыш білім беру деңгейінде «Жаратылыстану» пәнін оқу процесінде білім алушылардың әртүрлі өмірлік жағдайларда алған білімдерін қолдана білу дағ- дылары қалыптасады. Бұл процесс «3.1.2.4 жүргізілген эксперимент нәтижесін құрылған жоспарға сәйкес диаграмма түрінде көрсету, қорытынды жасау» оқу мақсаттарын жүзеге асыру барысында берілген жоспарға сәйкес эксперимент жүргізу, нәтижелерді ыңғайлы түрде жазу және алынған деректер негізінде тұжырым жасау білігін талап етеді. Алынған дағдыларды одан әрі іс-әрекетте қолдану білім алушылардың эксперименттер жүргізіп, олардың негізінде бо- лашақта оқуда және күнделікті өмірде пайдалы болатын қорытындылар жасай алатынын болжайды (8-кесте).


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
63




  • кесте. Оқыту мақсатының академиялық және функционалдық құрамдас бөліктері


Оқыту мақса- ты

Оқыту мақсатының пәндік (академиялық) бөлігі

Оқыту мақсатының функционал- дық (әртүрлі өмірлік жағдайларда қолдану) бөлігі

3.2.2.1 жануар- ларды омы- ртқалыларға және омы- ртқасыздарға жіктеу;

Білім алушылар жануарлардың негізгі сипаттамаларын зер- делейді және омыртқалылар мен омыртқасыздардың ара- сындағы омыртқаның болуы немесе болмауы, дене бітімінің түрі, қозғалыс әдістері және т.б. айырмашылықтарды түсінеді.

Жануарлар әлемінің әртүрлілігін түсіну, оны омыртқалылар мен омыртқасыздарға жіктеу, табиғи ортаны және оны сақтаудың маңы- здылығын тереңірек түсінуге ықпал етеді.

4.2.2.1 өз өл- кесіндегі жануарларды жіктеу;

Білім алушылар сүт қорек- тілерді, құстарды, балықтарды, жәндіктерді, қосмекендерді мен бауырымен жорғала- ушыларды қоса алғанда, өз жерлерінде мекендейтін жа- нуарлардың алуан түрлілігін зерделейді.

Жергілікті жануарлар әлемі және оның классификациясын түсіну табиғи ресурстарды пайдалану және туристік маршруттарды ұй- ымдастыру кезінде жануарлардың қажеттіліктері мен ерекшеліктерін ескере отырып, адамдарға қор- шаған ортаны көбірек білуге мүм- кіндік береді.



Негізгі және жалпы орта білім беру деңгейлерінде жаратылыстану-ғылыми сауаттылық география, биология, физика және химия сияқты жаратылыстану ғылымдарының пәндік салаларын қамтиды.


Білім алушылардың «Химия» оқу пәні бойынша әртүрлі өмірлік жағдайларда білімді пайдалану қабілетін қалыптастыру білім беру процесінің маңызды мін- деті болып табылады, ол негізгі химиялық тұжырымдамаларды түсінуді ғана емес, оларды нақты өмірде қолдану қабілетін де қамтиды.


«Химия» пәні бойынша функционалдық сауаттылықты қалыптастыру химияның негізгі қағидаттарын жүйелі түрде зерделеуді, теориялық білімді бекіту үшін зертханалық жұмыстарды жүргізуді (химиялық процестерді қадағалау, тәжірибе- лер мен демонстрациялар жүргізу білімді нығайтады) қамтитын кешенді тәсілді талап етеді. Білім алушыларға нақты өмірлік жағдайда (медицинада, өндірісте, ауыл шаруашылығында, экологияда және басқа салаларда) химиялық білімнің қайда қолданылатынын көрсету маңызды. Химиялық білім берудің ерекшелігі тек теориялық білімді ғана емес, сонымен қатар академиялық және күнделікті өмірде туындайтын мәселелерді талдауға және шешуге ықпал ететін практика- лық дағдыларды (мысалы, № 4 «Тағам құрамында қоректік заттарды анықтау» практикалық жұмысы) дамытуға ұмтылу болып табылады.


Химияны оқытудың басты міндеттерінің бірі – білім алушылардың математика- лық әдістерді де, табиғи процестер туралы білімді де пайдалана отырып, күрделі химиялық құбылыстарды талдай білу қабілетін дамыту. Бұл химиялық реакция-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
64




ларды концептуалды деңгейде түсініп қана қоймай, алған білімдерін қоспалар- дың құрамын есептеу мен суды тазарту процестері сияқты практикалық есеп- терді шешуге қолдануға мүмкіндік береді.


Білім алушылардың әртүрлі өмірлік жағдайларда білімді пайдалану қабілетін қа- лыптастыру «Физика» оқу пәнінде іске асырылады. Мектептегі физика бағдар- ламасында өмір қауіпсіздігінің дағдыларын дамыту оқыту мақсаттары негізінде жүзеге асырылады. Мысалы, 7-сыныпта «7.2.2.1 Инерция құбылысын түсіндіру және мысалдар келтіру» оқыту мақсатын жүзеге асыруда адамдар көп жинала- тын орындардың (концерттер, футбол матчтары және түрлі фестивальдар, тіпті мерекелік отшашулар) қауіпті екеніне тоқталып өтеді, өйткені кез-келген уақыт- та адамдардың бірін-бірі қысуы туындауы және тапталып қалуы мүмкін. «8.4.2.17 қысқа тұйықталудың пайда болу себептері мен алдын алу тәсілдерін түсіндіру» оқыту мақсатында электр қуатын қауіпсіз пайдалану туралы түсіндіреді, өйткені қауіпсіздікті сақтамаса ток соғуы немесе өрт шығуы мүмкін, ал «9.2.5.16 дыбыс сипаттамаларын дыбыс толқындарының жиілігі және амплитудасымен сәйке- стендіру» мақсатында білім алушылар құлаққап динамиктеріндегі тым жоғары дыбыс мидың жүйке жасушаларының қабығын зақымдайтынын, бұдан естімей қалу қауіпі туындайтынын біледі.


Сейсмикалық қауіп жағдайында білім алушылардың қауіпсіздік дағдыларын да- мыту «География» оқу пәнін іске асыру шеңберінде көзделген. Мысалы, 7-сы- ныптағы «7.3.1.1 литосфераның құрылымы мен заттық құрамын айқындайды» оқыту мақсаттарында сейсмикалық белсенділіктің негізгі ұғымдары және ре- льефтің қалыптасуына әсері, «9.3.1.1 Жергілікті компонентті қосымша қамти оты- рып, Қазақстанның құрылымын геологиялық тарихы мен тектоникалық тарихын айқындайды» оқыту мақсаты жер сілкінісі кезінде өзін қалай ұстау керектігі және атмосфералық катаклизмдер кезіндегі қауіпсіздік ережелері туралы білім мен дағдыларды қалыптастырады.


«Биология» оқу пәнінің сабақтарында білім алушылардың әртүрлі өмірлік жағдайларда білім мен дағдыларды қолдану қабілеттерін қалыптастыру үшін әртүрлі әдіс-тәсілдер ұсынылады. Мысалы, нақты өмірлік жағдайларда білімді қолдануды қажет ететін сабақтарға практикалық тапсырмаларды қосу; биоло- гиялық эксперименттер жүргізу, тірі организмдерді бақылау немесе жергілікті флора мен фаунаны зерттеу; білім алушылар өз білімдерін нақты мәселелерді шешу үшін пайдалана алатын жобаларды ұсыну. Экожүйені сақтау жобасын құру, адам қызметінің қоршаған ортаға әсерін зерттеу ұсынылады.



АДАМ ЖӘНЕ ҚОҒАМ

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жал- пыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағар- ту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығына сәйкес «Адам және


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
65




қоғам» білім беру саласы аясында:

  • бастауыш білім беру деңгейінде – «Дүниетану» (1-4-сынып);
  • негізгі орта білім беру деңгейінде – «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы» (5-9-сынып), «Құқық негіздері» (9-сынып);
  • жалпы орта білім беру деңгейінде – қоғамдық-гуманитарлық және жаратылы- стану-математикалық бағыттары бойынша «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы», «Құқық негіздері» (10-11-сынып) оқу пәндері оқытылады.


Бастауыш білім беру деңгейінде «Адам және қоғам» білім беру саласы мазмұ- ны «Адам – Қоғам» жүйесі аясында пропедевтикалық білімді қамтамасыз етуге бағытталған. Білім алушылардың өткен және қазіргі әлеуметтік құбылыстарды және олардың өзара байланысын зерделеу, өз Отанына деген мақтаныш сезімін қалыптастыру, отбасындағы, жергілікті, аймақтық, ұлттық және жаһандық қа- уымдастықтағы өз орнын түсінуге бағытталған.


Оқу пәндері бойынша оқу жүктемесінің көлемі «Қазақстан Республикасында бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» ҚР БҒМ 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығының (2023 жылғы 26-қа- зандағы №323 және 2024 жылғы 8-ақпандағы №27 өзгерістер және толықтыру- лармен) 1-3, 11-15 (1-4 сыныптар) қосымшаларында, 6-8, 16-20 (5-9 сыныптар) қо-

сымшаларында, 21-30, 85-90 (10-11 сыныптар) қосымшаларында берілген.


«Дүниетану», «Қазақстан тарихы» (61-қосымшаға сәйкес 5-9-сыныптар; 118-қосым- шаға сәйкес 10-11-сыныптар), «Дүниежүзі тарихы» (62-қосымшаға сәйкес 5-9-сы- ныптар; 119-қосымшаға сәйкес ЖМБ 10-11-сыныптары; 120-қосымшаға сәйкес ҚГБ) және «Құқық негіздері» (63-қосымшаға сәйкес 5-9-сыныптар; 121-қосымшаға сәйкес ЖМБ 10-11-сыныптары; 122-қосымшаға сәйкес ҚГБ) Қазақстан Республи- касы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі №399 бұйрығына сәй- кес «Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгейлерінің жалпы білім беретін пәндері мен таңдау курстары бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы» үлгілік оқу бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады.


Бастауыш білім беру


«Дүниетану» оқу пәні білім алушылардың адам және қоғам туралы бастапқы ғылыми түсініктерін қалыптастырады. Бұл пән азаматтық жауапкершілікті, отан- сүйгіштік пен адамгершілік құндылықтарды тәрбиелеуде маңызды рөл атқа- рады. Оқу мақсаттары тек білімдік нәтижелерге ғана емес, сонымен қатар құн- дылықтық бағдарларды қалыптастыруға бағытталған.


«Дүниетану» пәні арқылы білім алушыларды туған өлкенің табиғатын, мәдени- етін және тарихи ескерткіштерін зерттеуге бағыттау арқылы Отанға деген сүй- іспеншілік пен мақтаныш сезімін қалыптастыру көзделеді; топтық жұмыс, бір- лескен жобалар мен пікірталастар барысында тыңдай білу, келісімге келу және өзара құрмет көрсету дағдылары дамиды; отбасындағы және қоғамдағы өз рөлін


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
66




түсіну, ережелерді сақтау, табиғатқа ұқыпты қарау арқылы жауапты мінез-құлық, табиғи ортада өзін-өзі ұстау ережелері, қауіпсіз жолды жоспарлау және төтенше жағдайларға дайын болу қабілеті қалыптасады; бақылау, зерттеу, ақпарат жи- нау және сауалнама жүргізу арқылы жүйелі жұмыс істеуге қажетті табандылық дағдылары дамиды; жобалық тапсырмалар, виртуалды модельдер құру, табиғи апаттардың картасын жасау арқылы зерттеушілік және шығармашылық қабілет- тері артады.


Оқу тапсырмалары, мазмұны мен әдістері осы құндылықтарды білім беру про- цесінде жүйелі түрде қалыптастыруға ықпал етеді.


Негізгі және жалпы орта білім беру


Негізгі орта білім беру деңгейінде «Адам және қоғам» білім беру саласы оқу пән- дерінің мазмұны - білім алушылардың тарихи ойлау, бүгін және өткенді түсіну және пайымдау дағдыларын және олардың өзара байланысы, тарихи, құқықтық, экономикалық, саяси, әлеуметтанулық ақпарат көздерінің материалдары бой- ынша негізделген қорытындылар жасау, зерделеу, талдау дағдыларын қалып- тастыру және олардың негізінде тәуелсіз пайымдаулар жасау, өз шешімдерін қабылдау; патриотизмге тәрбиелеу, құқықтық сауаттылықты қалыптастыруға бағытталған.


Жалпы орта білім беру деңгейінде «Адам және қоғам» білім беру саласы оқу пәндерінің мазмұны білім алушылардың саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени тарихы мен құқықтық сауаттылығының негізгі мәселелері бойынша білімдерін қалыптастыруға, демократиялық құқықтық қоғамның құндылықта- рын түсінуге бағытталған. Білім алушыларда тарихи оқиғалар, құбылыстар мен процестерін талдау, жіктеу, жүйелеу, жинақтау және бағалауға негізделген та- рихи ойлау дағдыларын, құқықтық нормалар, заңдар мен нормативтік құқықтық актілер негізінде құқықтық жағдаяттарды талдау, бағалау үшін қажетті құқықтық сауаттылығын дамытуды көздейді.


«Адам және қоғам» білім беру саласы бойынша негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлерінде «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы» және «Құқық негіздері» оқу пәндерін оқытуда ҚР Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамы- здағы №348 бұйрығымен бекітілген Негізгі орта, жалпы орта білім берудің мем- лекеттік жалпыға міндетті стандартында айқындалған базалық құндылықтар- мен қатар, ҚР Оқу-ағарту министрінің 2025 жылғы №123 бұйрығымен бекітілген

«Адал азамат» бағдарламасындағы «Әділетті Қазақстан-Адал азамат-Озық ойлы ұлт» идеясына негізделген түйінді құндылықтар білім алушыларды оқыту, тәрби- елеу және дамытудың өзара үйлесімді бірлігін қамтамасыз ету үшін білім беру мазмұнына интеграциялау маңызды. Түйінді құндылықтардың оқу процесіне интеграциясы білім алушылардың Қазақстан мемлекеттілігін нығайтуға атса- лысу, қоғам игілігі үшін қызмет ету, ұлттық мұраға ұқыпты қарау, адал еңбекті құрметтеу, сыни және креативті ойлау, уақыт пен қаржыны тиімді жоспарлау т.б. құзыреттіліктерін қалыптастыруға бағытталады.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
67




 




 
 


Оқу процесінде «Қазақстан тарихы» және «Дүниежүзі тарихы» оқу пәндерін оқы- ту барысында білім мазмұнына тәрбиенің түйінді құндылықтарын кіріктіру аза- маттық жауапкершілікті, тарихи сана мен ұлттық бірегейлікті қалыптастыруға бағытталады.


«Тәуелсіздік және отаншылдық» білім алушыларда ұлттық бірегейлікті және тарихи сананы қалыптастырудың өзекті құндылық. «Қазақстан тарихы» пәнін оқытуда тәуелсіздік пен отаншылдық құндылығы білім алушылардың туған елі- не деген сүйіспеншілігін арттырып, ұлттық тарихты терең ұғынуға жол ашады. Оқу процесінде Тәуелсіз Қазақстанның жетістіктерін зерделеу, тарихи оқиғалар мен тұлғалардың ел тағдырындағы рөлін саралау арқылы білім алушылардың азаматтық ұстанымы мен елге деген жауапкершілігі нығаяды. Ал, Дүниежүзі та- рихын оқытуда білім алушылар әр халықтың тәуелсіздік үшін күресін, ұлттық мемлекеттіліктің қалыптасу процесін, отарлық езгіге қарсы қозғалыстарды зер- делеу арқылы өз елінің тәуелсіздік құндылығын бағалауды үйренеді. Мысалы, Тәуелсіздік үшін күрес және Америка Құрама Штаттарының құрылуы, Француз революциясының көрінісі, XIX ғасырдағы империялар және олардың бәсеке- лестігі білім алушының тарихи параллель жүргізу, отанға деген құрмет сезімін қалыптастыруға ықпал етеді. 7.3.1.1 республикалық құрылымның ерекшеліктерін анықтау; 7.3.2.4 империалистік соғыстардың әлемдік саясаттың өзгеруіне ықпа- лын бағалау (Наполеон соғыстары мысалында); 7.2.3.2 Ағартушылық дәуір идея- ларының қоғамдық дамуға ықпалын анықтау; 7.1.1.3 еуропалық державалардың отаршылдық экспансиясы кезеңіндегі Азия мемлекеттерінің (Қытай, Үндістан, Жапония) әлеуметтік құрылымындағы ерекшеліктерді анықтау оқу мақсаттары арқылы жүзеге асырылады.


«Бірлік және ынтымақ» құндылығы тарихи процесстер мен оқиғаларды зер- делеу барысында білім алушылар Қазақстан халқының бірлігі мен ынтымағы- ның тарихи негіздерін түсінеді. Мысалы, Біртұтас Қазақ хандығының құрылуы, , Ұлы Отан соғысы жылдарындағы халықтың ынтымағы, ХХ ғасырдың соңындағы қоғамдық келісім мен этносаралық саясатты оқу барысында білім алушылар бірліктің қоғамдағы орны мен маңызын ұғынады. Сабақтарда топтық жұмыстар арқылы ынтымақтастық әрекеттер жүзеге асады. «Дүниежүзі тарихы» оқу пәнін оқытуда түрлі тарихи кезеңдерде халықтар мен ұлттардың бірігуі, мемлекета- ралық одақтар мен халықаралық ұйымдардың құрылуы, бейбітшілік пен өзара түсіністікке негізделген бастамалар білім алушылардың ынтымақ пен бірлікке деген көзқарасын нығайтады. Мысалы, Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылуы, Еу- ропалық Одақтың дамуы, ХХ ғасырдағы бейбіт бастамалар туралы сабақтарда ынтымақтастықтың жаһандық маңызын ұғындыруға болады.


«Әділдік пен жауапкершілік» тарихи тұлғалар мен шешімдерді бағалаудағы


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
68




объективті көзқарасты қалыптастыруға бағытталған. Бұл бағытта дерек пен дәлелге сүйеніп, әртүрлі тарихи интерпретацияларды салыстыру тапсырмала- ры тиімді болып табылады. Дереккөздерді зерделеу барысында білім алушылар оқиғалар мен тарихи тұлғалар қызметіне әділ көзқарас танытып, әр шешім мен әрекетті тарихи контексте бағалауды үйренеді. Мысалы, XIX ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы әкімшілік-аумақтық реформалар, XX ғасырдың басындағы қазақ зиялыларының көрнекті өкілдері, Қазақстандағы ұлттық авто- номиялар, Қазақстандағы ұжымдастыру, 1920-1930 жылдардағы саяси репресси- ялар т.б. тақырыптарды оқытуда білім алушы тарихи оқиғалар мен процестерді, тұлғалар қызметін дереккөздер арқылы дәлел мен контекст негізінде баға бе- реді, сын тұрғысынан бағалау құзыреттілігі қалыптасады.


«Заң және тәртіп» құндылығы білім алушының азаматтық құқық пен міндеттерді түсінуі, заң талаптарын орындауға дайын болуы, әділдікке негізделген қоғамдық тәртіпті сақтауға ұмтылысы. Қазақстан тарихындағы құқықтық жүйелер – Есім ханның «Ескі жолы», Қасым ханның «Қасқа жолы», Тәуке ханның «Жеті жарғы- сы» және ҚР Конституциясын оқыту арқылы білім алушылардың құқықтық ой- лау мен заңға құрмет сезімін дамытады. Сабақта құқықтық нормалардың тари- хи дамуын талдау, билік пен заңның эволюциясын түсіндіру заң мен тәртіптің қоғамдағы рөліне баға беруге мүмкіндік береді. «Дүниежүзі тарихы» оқу пәнін оқытуда Неліктен Біріккен Ұлттар Ұйымы Жалпыға бірдей адам құқығы Декла- рациясын жариялады?, Соғыстан кейінгі уақыттағы еуропалық интеграцияның себептері қандай? зерттеу сұрақтары аясында 9. 2. 3. 2 адам құқықтарын қорғау идеяларының қазіргі халықаралық құқық қорғау ұйымдарының қызметіне ықпа- лын сипаттау; 9.3.1.2 Еуропа мен Азияның жетекші мемлекеттеріндегі конститу- циялық-құқықтық идеологияның қалыптасу жолдарын талдау (Жалпыға бірдей адам құқығы Декларациясы, ЕҚЫҰ, Еурокеңес, Гаагадағы Халықаралық сот) оқу мақсаттары арқылы білім алушылардың құқықтық сауаттылық, азаматтық ұста- ным және заңға құрмет құзыреттіліктері қалыптасады.


«Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік» еңбектің тарихи рөлін ұғыну және білім алушылардың зерттеушілік дағдыларын дамыту. Мысалы, индустрияландыру, тың игеру, қазіргі заманғы жаһандық өзгерістер еңбекке құрмет пен жаңашыл көзқарас қалыптастыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, тарихи деректер- мен жұмыс, құжаттарды талдау, шағын-зерттеулер жүргізу білім алушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, зерттеушілік дағдыларын дамытады.

«Дүниежүзі тарихы» пәнінде Өнеркәсіп төңкерісі әлемді қалай өзгертті? зерттеу сұрағы бойынша 7.4.1.2 Англияның әлемдік жетекші держава ретінде қалыпта- суындағы өнеркәсіп төңкерісінің рөлін сипаттау; 7.4.1.1 себеп-салдарды анықтау арқылы Еуропадағы феодалдық құрылыстан капиталистік шаруашылыққа (ма- нуфактура, фабрика) өту процесін түсіндіру оқу мақсаттары жүзеге асыру білім алушылардың еңбекке деген құрметін, табандылықты, кәсіби даму идеясын та- рихи контексте түсінуіне мүмкіндік береді.


«Жасампаздық және жаңашылдық» – тарих сабақтарында білім алушылардың сыни және креативті ойлау дағдыларын дамыту арқылы жүзеге асырылады. Білім алушылар тарихи оқиғалар мен процестерді талдай отырып, балама шешім-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
69




дер ұсыну арқылы жаңашыл көзқарас қалыптастырады. Аталған құндылықты пән мазмұнына кіріктіруде ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы қандай ғылы- ми ашулар мен жаңа технологиялар ерекше маңызды болды? зерттеу сұрағы бойынша 8.2.4.2 тарихи оқиғалардың себептерін, нәтижелерін, маңызын тұжы- рымдау арқылы ғылымның әлем мемлекеттерінің әлеуметтік-экономикалық да- муындағы рөлін бағалау; 8.4.1.1 XX ғасырдың басындағы техникалық революция жетістіктерінің (конвейер өндірісі, стандарттау) мемлекеттердің шаруашылық жүйесінің дамуына ықпалын бағалау оқу мақсаттары арқылы білім алушылар ХХ ғасырдың ғылыми жаңалықтарын тек факті ретінде емес, өркениеттік сер- пілістің нәтижесі әрі шығармашылық ізденістің жемісі ретінде бағалауға үйре- неді, жаңашыл ойлауына жол ашады.


«Қазақстан тарихы» және «Дүниежүзі тарихы» пәндері бойынша оқу процесін- де білім алушылардың тарихи ойлау дағдыларын дамыту келесі тарихи кон- цептілер (түсініктер) арқылы жүзеге асырылады: өзгеріс пен сабақтастық; себеп пен салдар; дәлел; ұқсастық пен айырмашылық; маңыздылық; интерпретация.

«Адал азамат» бағдарламасының аталған түйінді құндылықтарын «Қазақстан та- рихы» және «Дүниежүзі тарихы» оқу пәндерінің мазмұнына кіріктіру тарихи кон- цептілері арқылы жүзеге асырылады. Бұл өз кезегінде білім алушылардың бой- ында ұлттық мүддені ілгерілету, қоғамға адал қызмет етуге дайын болу, адалдық және заңның үстемдігін сақтау, қоғам талаптарын құрметтеу, жоғары нәтижелер- ге қол жеткізуге ұмтылу мен тарихи-әлеуметтік құбылыстарды сын тұрғысынан бағалау, шешім қабылдау, өз көзқарасын дәлелдеу сияқты құзыреттіліктері қа- лыптастырып, дамытуға мүмкіндік береді.


«Құқық негіздері» оқу пәні білім алушылардың құқықтық санасын, құқықтық мә- дениеті мен құқықтық сауаттылығын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Оқу пәнінің мазмұны білім алушылардың күнделікті өмірде кездесетін құқықтық жағдаяттарды талдау және нормативтік құқықтық актілер арқылы дәлелдеу, құқық нормаларын қолдану, құқықтық жүйенің жұмыс істеу тетіктерін түсіну қа- білеттерін дамытуға бағытталған. Сондықтан оқу процесінде білім алушылардың тұлғалық және азаматтық құндылық ретінде заң нормаларын сақтаудың маңыз- дылығын түсінуіне назар аудару қажет.


Оқу процесін келесі тәсілдер негізінде ұйымдастыру ұсынылады:

  • әділдік, жауапкершілік, заң және тәртіп, жеке тұлғаның құқықтары мен бо- стандықтарына құрмет құндылықтарын оқу пәнінің әрбір тақырыптық бөлімі- не жүйелі түрде кіріктіру;
  • өмірлік жағдаяттарды шешуде белсенді оқыту әдістерін, кейстерді, рөлдік және іскерлік ойындарды қолдану;
  • құқықтық құжаттарды, Конституция нормаларын, нақты құқықтық жағдайлар- ды талдауға арналған тапсырмалар негізінде білім алушылардың сыни ойла- уын дамыту;
  • білім алушылардың құқықтық білімнің күнделікті өмірдегі маңызын түсінуге көмектесетін өмірмен байланысты әлеуметтік тәжірибеден алынған мысал-

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
70




дарға, өзекті құқықтық мәселелер мен нақты жағдайларға назар аудару.


«Құқық негіздері» пәнін оқыту білім алушылардың белсенді азаматтық ұстаны- мын қалыптастыруға, өз құқықтарын заңды тәсілдермен қорғауға және қоғам өміріне қатысуға дайындығын дамытуға бағытталуы тиіс.


«Құқық негіздері» пәнінің мазмұны мен оқыту әдістерін құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның мәнін бейнелейтін заңға, мемлекеттік құрылым негіздері- не және негізгі құндылықтарға құрметпен қараудың тиімді құралы ретінде жүй- елі түрде ұйымдастыру ұсынылады.


Сондықтан «Құқық негіздері» пәні бойынша оқу процесін ұйымдастыруда «Адал азамат» бағдарламасының базалық құндылықтарын пән мазмұнына кіріктіру құқықтық сана, азаматтық белсенділік, адам мен азаматтың құқықтары мен мін- деттеріне құрметпен қарауды қалыптастыруға бағытталған әдіс-тәсілдерді қол- дану арқылы жүзеге асырылуы қажет.


Тәуелсіздік және отаншылдық. Оқу процесінде «9.2.1.1 – конституциялық құрылыс негіздерін түсіндіру» оқу мақсатын іске асыру барысында Қазақстан Республи- касы тәуелсіздігін алудағы негізгі кезеңдермен байланысты тарихи мысалдар- ды келтіру ұсынылады. Бұл білім алушылардың конституциялық құрылымды жаңғырту процесіндегі оң өзгерістерді түсінуіне мүмкіндік береді. «9.2.1.2 – Қа- зақстан Республикасы Конституциясын талдау арқылы адамның және азамат- тың конституциялық құқықтары, бостандықтары мен міндеттерін анықтау» оқу мақсатын зерделеу барысында, Қазақстандағы негізгі конституциялық құқықтар мен бостандықтардың іске асырылу мысалдарын басқа мемлекеттермен салы- стыра отырып қарастыру ұсынылады.


Білім алушыларға әр азаматтың заң мен тәртіпті сақтаудағы рөлін, мысалы, аза- маттық белсенділіктің, еріктілік (волонтер) және адам құқықтарын қорғаудың оң мысалдары арқылы зерттеуді ұсынуға болады.


Бірлік және ынтымақ. «9.1.1.1 әлеуметтік нормалар жүйесінде құқықтың ұғымы мен рөлін түсіндіру» оқу мақсатын іске асыруда құқықтың қоғамдық қатынастар- ды реттеудегі рөлін көрсететін өмірлік нақты жағдайларды, сондай-ақ құқық бұзушылықтың алдын алу мысалдарын талқылау ұсынылады. Талқылау бары- сында білім алушыларда заңдарды және өзге тұлғалардың құқықтарын құрмет- теудің қоғам мен мемлекеттің тұрақтылығын сақтаудағы маңызды құрал екендігі туралы түсінік қалыптасуы тиіс.


Әділдік және жауапкершілік. «9.1.2.2 азаматтық қоғам институттарының рөлі мен маңызын анықтау» оқу мақсатын зерделеуде мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам арасындағы ынтымақтастықтың құқықтық аспектілерін ашу, со- нымен қатар осы ынтымақтастықтың оң мысалдары мен нәтижелерін көрсету қажет. Талқылауға қатысушы барлық тараптардың мүдделерін ескере отырып, құқықтық кейстерді шешуге бағытталған топтық жұмыс ұйымдастыру ұсыныла- ды. «9.2.2.1 Конституция негізінде мемлекеттік органдардың қызметтерін анықтап,


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
71




салыстыру» оқу мақсатын жүзеге асыруда мемлекеттік органдар мен азаматтар- дың құқықтық мәселелерді бірлесіп шешудегі өзара іс-қимылын жетілдіру мақ- сатында ұсыныстар мен ұсынымдарды әзірлеу және оларды талқылау үшін топ- тық жұмыс ұйымдастыру ұсынылады. Оқу процесіндегі топтық жұмыс аясында білім алушылардың ортақ тапсырманы орындау кезінде ұжым алдындағы жеке жауапкершілік сезімін қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінуі тиіс.


Заң және тәртіп. Білім алушылардың бойында құқықтық сана мен қоғамдық нормаларға құрметті қалыптастыру мақсатында заң мен тәртіптің қоғам өмірін- дегі маңыздылығына назар аудару ұсынылады. «9.6.2.2 құқықтық жағдаяттарды талдау арқылы әкімшілік жауапкершілік түрлерін және оларды қолдану тәртібін түсіндіру» оқу мақсаты шеңберінде құқықтық кейстерді, нормативтік-құқықтық құжаттармен жұмысты ұйымдастыру, сонымен қатар әкімшілік құқық нормала- рын қолдануды көрсететін практикалық жағдаяттарды талқылау ұсынылады. Әділеттілік пен құқықбұзушылықтың салдарын түсіну үшін рөлдік ойын әдістерін қолдану қажет. Сабақтың барлық элементтері білім алушылардың жауапкер- шілік сезімін, құқықтық нормаларды сақтау және құқық тәртібін қолдауға дайын болуын қалыптастыруға бағытталуы тиіс.


Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік құндылығын кіріктірудің негізі ретінде ең- бек қатынастарын, жұмыскерлер мен жұмыс берушілердің құқықтары мен мін- деттерін, сондай-ақ зияткерлік меншік мәселелерін реттейтін құқықтық норма- ларды зерделеу ұсынылады. Мысалы, «9.4.4.1 құқықтық жағдаяттарды талдап, еңбек шартының мазмұнын ашу» оқу мақсатын жүзеге асыруда тапсырмалар еңбек шарттарын, әртүрлі шығармашылық саладағы авторлық құқықты қорғау- дың құқықтық аспектілерін талдау, еңбек дауларының мысалдарын талқылауға бағытталуғаны жөн.


Жасампаздық және жаңашылдық. Оқу процесінде бұл құндылықты қалыпта- стыру құқықтық сауаттылықты үнемі арттырып отырудың маңыздылығын талқы- лау арқылы жүзеге асырылады. Оқу жоспарын қоғамның дамуына мысалдар келтіре отырып, өмір бойы құқықтық білім деңгейін арттыру бойынша жобалау ұсынылады.


«Құқық негіздері» оқу пәні бойынша құндылықтарды кіріктіру мақсатында са- бақтарды жоспарлауда келесі ерекшеліктерге назар аудару қажет:

  • Құқықтың қоғамдық қатынастарды реттейтін, қоғам мен мемлекеттің сақта- луы мен дамуына ықпал ететін негізгі тетік ретіндегі маңызын ерекше атап көрсету өзекті болып табылады. Осыған байланысты оқу тапсырмаларын білім алушылардың мемлекет пен ұлт алдындағы жеке жауапкершілігі мен азаматтық рөлін саналы түрде ұғынуына бағытталған мазмұнда құрастыру ұсынылады;
  • ынтымақтастықты құқықтық қатынастардың маңызды элементі ретінде аза- маттардың мүдделерін үйлестіруге және өзара әрекеттестікті нығайтуға ықпал ететін құқықтық институттар (мысалы, медиация, келіссөздер, шарт жа- сасу) арқылы қарастыруға болады;

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
72




  • Еңбек құқығын адамның негізгі құқығы ретінде қарастыру қажет. Заңнама- ның азаматтардың еңбек құқықтарын қалай қорғайтынын және еңбек қаты- настарын қандай нормалар реттейтінін түсіндіру маңызды. Еңбек құқығын зерделеу практикалық жағдайлар мен нақты мысалдарды талқылау негізінде ұйымдастырылуы тиіс.


Білім алушылардың құқық пен заңнаманы білім беру процесінің бір бөлігі ретінде ғана емес, өмір бойы маңызын жоймайтын қоғамдық реттеу механизмі ретінде түсінуі маңызды. Құқықтық сауаттылық деңгейін үздіксіз арттырудың, сондай-ақ азаматтық жауапкершілікті терең түсінудің маңыздылығын нақтылау білім алушылардың құқықтық санасын қалыптастыруға және құқықтық білімді өмірлік қажеттілік ретінде ұғынуына ықпал етеді.


Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы «Қа- зақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы» және «Құқық негіздері» оқу пәндері бойын- ша үлгілік оқу бағдарламасында әр тоқсанның соңында зерттеу жұмыстарының тақырыптары берілген.


Білім алушылардың зерттеу құзыреттерін қалыптастыру және дамыту, сондай-ақ сыни ойлау, коммуникация және ынтымақтастық дағдыларын жетілдіру мақса- тында әр тоқсанның соңында жобалық-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру ұсы- нылады. Жобалық-зерттеу жұмысын ұйымдастырудың мақсаты – зерделенген бөлімнің негізгі аспектілері бойынша теориялық материалды жинақтау, талдау және жүйелеу, сондай-ақ оқу-зерттеу жұмысы аясында алынған білімді практи- када қолдану дағдыларын дамыту. Сондықтан оқу процесін жоспарлау мен білім алушылардың зерттеу жұмысын ұйымдастыру барысында осы ұсынымдарды басшылыққа алу ұсынылады.


Оқу процесінде зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруда жобалық әдістерді, цифр- лық ресурстар мен тарихи оқиғаларды талдауға мүмкіндік беретін форматтарды пайдалану ұсынылады. Зерттеу жұмыстарын орындауда тарихи материалдың тәрбиелік әлеуетіне ерекше назар аударылуы тиіс. Ол білім алушылардың мә- дени мұраға құрметпен қарауын, азаматтық көзқарасын және өмірлік белсенді ұстанымын қалыптастыруға ықпал ететіндей болуы қажет.


Оқу процесінде зерттеу жұмысын ұйымдастыруда сыни ойлау дағдысын дамы- туға және тарихи оқиғаларды талдауға әсер ететін жобалық әдістерді, цифрлық әлеует пен цифрлық форматтарды пайдалану ұсынылады.


Заманауи өзекті білім беру сұраныстары білім алушылардан білімді меңгеру- мен қатар ақпаратты өз бетінше іздеп, талдап, жүйелеп, түсіндіре білуді де талап етеді. Осы тұрғыда жасанды интеллект құралдарын пайдалану жоғары сынып білім алушыларының зерттеушілік жұмыс тиімділігі мен сапасын арттырады.


ЖИ құралдары қазір ақпаратты жылдам табуға және өңдеуге, зерттеу сұрақта- рын тез құрастыруға, тарихи деректерді талдауға және нәтижелерді көрнекіле- уге көмектеседі. Соның арқасында білім алушылар білім жаңартуға негізделген


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
73




тұжырым жасауға, анықталған әртүрлі фактілерді салыстыруға, өзінің жеке ұста- нымдарын дәлелдеуге және алынған зерттеу нәтижелерін кәсіби форматта ұсы- нуға үйренеді.


ЖИ-мен жұмыс жасау цифрлық сауаттылық, сыни ойлау, шығармашылық және коммуникация сияқты ХХІ ғасыр дамуында маңызды құзыреттерді қалыптасты- рады. Білім алушылардың кәсіби бағдарлануы, тарих мәселелері, адам болмы- сы, құқық талаптары, әлеуметтің дамуына талдау жасау және заманауи цифрлық кәсіптер саласынан білім алуға қызығушылығын оятуға әсер етеді.


ЖИ құралдарын күрделі ұғымдарды түсіндіру мен айғақтарды тұжырымдау үшін, әртүрлі деректер мен көзқарастарды жылдам талдау және салыстыру үшін, мәтіндерді стилистикалық және логика жағынан өңдеу үшін, презентациялар мен инфографика жасау үшін пайдалану білім алушылардың зерттеуге алына- тын фактілерді терең талдауына, фактілер арасындағы логикалық байланысты ашуына және зерттеу жұмыстары нәтижелерін инфографикалармен құруы- на мүмкіндік береді. Мысалы, «Мәдениет пен дәстүр ұлттық код ретінде» тақы- рыбындағы зерттеу жұмысы бойынша ЖИ құралдарын пайдалану әр кезеңде материалды тереңдетіп, оны заманауи форматта көрсетуге мүмкіндік береді. Ақпаратты жинау және талдау кезінде қазақ мәдениетінің этнографиясы мен та- рихына байланысты дереккөздерін, оның ішінде материалдық жәдігерлер мен ескерткіштер, әдет-ғұрыптар, салт-дәстүр мен тұрмыстық, шаруашылық туралы материалдарды табуға және салыстыруға көмектесетін ЖИ құралдарын қолдану ұсынылады.


Зерттеу нәтижелерін тұжырымдау кезінде білім алушыға өз пайымдауларын негіздеуге, деректерді жалпылауға, тарихи және мәдени контексте дәстүрлер сабақтастығын түсіндіруде ЖИ құралдарын тиімді пайдалану ұсынылады. Қо- рытынды презентацияны дайындау көрнекі түрде беруге мүмкіндік беретін ЖИ құралдары қызметіне жүгіну ұсынылады, олардың көмегімен білім алушы ха- лықтардың ұлттық дәстүрлері туралы инфографика, Отанның тарихи және мә- дени ерекшелігін бейнелейтын диаграммалар жасай алады.


«Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы» оқу пәндері бойынша білім алушылар- дың зерттеу дағдыларын қалыптастыруда оқу процесінде мұражай және өлкета- ну материалдарын кіріктіру – тәжірибеге негізделген тиімді тәсілдердің бірі. Бұл жұмыстар білім алушылардың теориялық білімін тәжірибемен ұштастырып, та- рихи деректерді өзіндік тұрғыдан зерделеу, мұражай жәдігерлері мен құжаттар негізінде қорытынды жасау дағдыларын дамытады. Осындай зерттеу әрекеттері білім алушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, олардың азаматтық ұстанымын, ел тарихына деген құрметі мен жауапкершілігін арттыруға ықпал етеді. Сонымен қатар 10-11-сынып білім алушылары үшін зерттеу және өлкетану жобаларына қатысу кәсіби бағдарлау құралы бола алады. Тарихи мұраға деген қызығушылық тарих, археология, мұражай және мұрағат ісі, құқық, халықаралық қатынастар, туризм және мәдениет саласындағы болашақ мамандықтарды са- налы түрде таңдауға ықпал етеді.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
74




«Құқық негіздері» оқу пәні бойынша зерттеу жұмыстарын орындау білім алушы- лардың құқықтық жағдайларды, құбылыстарды, процестер мен қоғамдық қаты- настар субъектілерінің әрекеттерін сыни тұрғыдан талдап, бағалау дағдыларын қалыптастыруға, нормативтік-құқықтық актілер негізінде дәлелді пікір айту қа- білетін дамытуға, сондай-ақ нақты құқықтық жағдайларды зерттеу дағдыларын жетілдіруге ықпал етеді.


«Құқық негіздері» оқу пәні бойынша жобалық-зерттеу жұмысын орындау бары- сында білім алушыларға зерттеу сұрақтарын қою, құқықтық ақпаратты талдау, әртүрлі көзқарастарды салыстыру, құқықтық талдау негізінде болжау, қорытын- дылар шығару және тұжырымдау, өз ұстанымын дәлелдеу, сондай-ақ ауызша және жазбаша түрде ойларын анық және сауатты жеткізе білу сияқты зерттеу дағдыларын қалыптастыру және дамыту ұсынылады.


Жалпы орта білім беру деңгейінде «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы»,

«Құқық негіздері» оқу пәндері бойынша базалық құндылықтарды білім беру про- цесіне кіріктіру мақсатында келесі әдістемелік-педагогикалық ерекшеліктерді басшылыққа алу ұсынылады:

  • Сабақта шығармашылық пен жасампаздық ортасын қалыптастыру. Маңыз- дылық, өзгеріс пен сабақтастық, интерпретация концептілері арқылы білім алушылар өз ойларын еркін білдіруге, тарихи мазмұнды жаңаша пайымдауға және жеке көзқарасын креативті түрде ұсынуға ұмтылады. Бұл мақсатта көр- кем эссе, тарихи рөлдік ойындар, сахналық көріністер, коллаж, постер, цифр- лық презентациялар, пікірталас, дереккөздерді талдау, креативті модельдеу, жобалық жұмыстар, ЖИ көмегімен инфографика, видеоролик әзірлеу, цифр- лық көрме, т.б. қолдану ұсынылады.
  • Оқу процесінде білім алушыларды бірлескен шығармашылық әрекетке тар- ту. Сабақ барысында креативті форматтағы топтық тапсырмалар арқылы өзара жауапкершілік пен ынтымақтастық дағдыларын дамыту ұсынылады. Мұндай тапсырмалар білім алушыларды өз ойын дәлелді жеткізуге, тарихи себеп-салдарды талдауға, тарихи ұғымдарды қолдануға және сын тұрғы- сынан ойлауға жетелейді. Топтық форматта ұйымдастырылған тапсырмалар білім алушылардың өзара ынтымақтастығын, жауапкершілігін, пікір алмасу мәдениетін дамытады. Бұл тәсіл арқылы білім алушылар тарихи мәселелерді топ ішінде талқылап, бірлескен шешім қабылдауға, ортақ нәтиже үшін жауап- кершілік алуға үйренеді. Командалық дебаттар, бірлескен зерттеу жобалары, тарихи баспасөз конференциялары осы бағытта тиімді болады;
  • Коммуникативтік және шығармашылық құзыреттіліктерді дамыту. Білім алушылардың өз идеяларын, пікірлерін, тұжырымдарын білдіру нәтижесін- де тарихи және заманауи мәселелерді байланыстыра отырып, білім алушы- лар өз ұстанымын қалыптастырады, пікір алмасады, құндылықтар аясында саналы таңдау жасайды. Сабақ барысында білім алушылар себеп-салдарлық байланыстарды анықтау, тарихи контексте ой қорыту, өз көзқарасын дәйек- теу арқылы коммуникативтік және креативті қабілеттерін дамытады. Мыса- лы, тарихи эссе жазу, сұхбат алу, ауызша баяндама жасау, дәлелді пікір айту

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
75




тапсырмалары тиімді нәтижеге жеткізеді. Нәтижесінде білім алушылардың бойында тарихи санамен қатар ұлттық мүддені қорғау, қоғамға адал қызмет ету, әділеттілік, бірлік, жауапкершілік және шығармашылықпен әрекет ету құ- зыреттіліктері қалыптасады.


Білім беру процесін ұйымдастырудың тиімді формаларының бірі – сабақты мұражайда өткізу. Мұражай сабақтары білім алушылардың тұрақты танымдық қызығушылығын қалыптастыруға, сыни ойлау дағдыларын                                                                                           дамытуға, та- рихи процестерді көзбен елестетуге және теориялық білімді нақты мәдени-та- рихи мұралармен байланыстыруға мүмкіндік береді. Мұндай сабақтарда тарихи жәдігерлерді зерттеу арқылы білім алушылардың өткенге дегенсаналы көзқа- расы қалыптасып, тарихи құндылықтарға құрметпен қарауға үйренеді. Сонымен қатар мұражайда шығармашылық тапсырмаларды орындау білім алушылар- дың елжандылық, рухани жаңғыру, тарихи жадыны сақтау сияқты маңызды құн- дылықтарды терең түсінуіне жағдай жасайды.


Қазіргі заманғы құқықтық білім беру жүйесінің мақсаты – құқықтық сауатты, заңды құрметтейтін, азаматтық жауапкершілігі жоғары тұлға қалыптастыру. Сондықтан

«Заң және тәртіп» қағидатын жүйелі түрде іске асыру, өмірлік жағдаяттарды тал- дау, кейс әдісін, пікірталастар мен рөлдік ойындарды белсенді түрде қолдану ұсынылады. Бұл білім алушылардың сыни ойлау қабілеттерін және құқықтық құ- зыреттіліктерін дамытуға ықпал етеді. Білім алушылардың заңды құрметтеу және құқықтық жауапкершілікті сезіну дағдыларын қалыптастыру олардың құқықтық мәдениетін және азаматтық ұстанымын нығайтуға мүмкіндік береді.


Сабақты жоспарлауда мемлекеттің тәуелсіздігі мен егемендігін сақтауға және нығайтуға бағытталған құқықтық нормалар мысалдарын енгізу, құқықтық тәрби- енің қазақстандық патриотизмді қалыптастырудағы рөліне мән беру қажет. Білім алушылардың өздерінің азаматтық жауапкершілігін сезінуі, құқықтық нормалар- ды бұзудың жеке және қоғамдық салдарына саналы көзқарасының қалыптасуы ел болашағына жауапкершілікпен қараудың негізі ретінде қарастырылуы тиіс.


Адам мен азаматтың құқықтарын, оның ішінде жеке өмірге қол сұқпау, жеке қа- уіпсіздік, бостандық және әділ сот төрелігі құқығын құрметтеуге ерекше назар аудару керек.


Сабақты жоспарлауда жұптық және топтық жұмыстарды ұйымдастыруға көңіл бөлген дұрыс. Коммуникативтік және ынтымақтастық дағдыларын дамыту білім алушыларға құқықтық алаңда, сондай-ақ мемлекеттік органдарға жүгіну барысында тиімді әрекет етуге мүмкіндік береді. «Іс жүргізу құқығының негіз- дері» бөлімінің тақырыптары аясында сот процестерін үлгілеу арқылы олардың ашықтығы мен заңнамаға сай жүргізілуін көрсету ұсынылады.


Қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын дамыту.


Жалпы орта білім беру деңгейінде «Құқық негіздері» пәні бойынша қауіпсіз мі- нез-құлық дағдыларын дамыту мақсатында сабақтарды жоспарлау кезінде келе-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
76




сі ерекшеліктерді басшылыққа алу ұсынылады:

  1. Сабақты жоспарлауда азаматтың жеке басына қол сұғылмаушылық, бостан- дық, қауіпсіздік және ар-намысты қорғау құқығы сияқты негізгі құқықтарын түсіндіруге ерекше назар аудару керек. Заң аясында аталған құқықтарды қалай қорғайтынын және білім алушылар оларды бұзған жағдайда қандай шаралар қолданылуы мүмкін екенін түсіндіру маңызды. Бұл нормалардың күнделікті өмірдегі маңыздылығын білім алушылардың жақсы түсінуі үшін заңнама тәжірибесінен нақты мысалдарды қолдану ұсынылады.
  2. Білім алушылардың оқу материалын терең әрі саналы меңгеруін қамтамасыз ету мақсатында олардың құқықтық қауіпсіздікке қатысты жағдаяттарды сипат- тайтын кейстерді шешуіне арналған тапсырмалар беру ұсынылады. Әлеумет- тік ортадағы (мысалы, қоғамдық көлікте, интернет кеңістігінде, келіспеушілік туындаған сәттерде тиімді әрекет ету) қауіпсіз мінез-құлық мәселелеріне ар- налған пікірталастар құқықтық тұрғыдан өзін-өзі қорғау дағдыларын дамы- туға ықпал етеді. Бұл білім алушылардың күрделі жағдайларда дұрыс шешім қабылдау қабілетін қалыптастыруға және құқықтық сана мен жауапкершілікті нығайтуға мүмкіндік береді.
  3. Сабақ барысында сот процесі, құқық қорғау органдарына жүгіну, киберқа- уіптерден қорғану сияқты шынайы өмірлік жағдайларды үлгілеу мен рөлдік ойындарды қолдану ұсынылады. Мұндай іс-әрекеттер білім алушыларға түр- лі күрделі жағдайларда құқықтық әрекет ету тетіктерін меңгеруге, сондай-ақ мемлекеттік және құқық қорғау органдарымен тиімді қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.
  4. Цифрландыру жағдайында «Құқық негіздері» пәні бойынша оқыту процесінде білім алушылардың ақпараттық қауіпсіздік бойынша құзыреттіліктерін қалып- тастыру маңызды. Сондықтан Интернет желісіндегі жеке деректерді қорғау- дың құқықтық аспектілеріне, алаяқтық пен ақпараттық кеңістіктегі қауіптер- ден қорғану шараларына назар аудару қажет. Білім алушылардың құқықтық сауаттылығын арттыру үшін өмірден алынған нақты жағдаяттар мен мысал- дарды қолдану ұсынылады. Бұл білім алушыларға нормативтік-құқықтық ак- тілердің практикалық маңызын түсінуге, өз құқықтары мен мүдделерін он- лайн ортада қорғауға дағдыландыруға мүмкіндік береді.
  5. Білім алушылардың өзге адамдардың құқықтарына құрметпен қарауын, өз әрекеттері үшін жауапкершілік сезімін және қоғамдағы қауіпсіздікті қамта- масыз етудегі заңнаманы сақтаудың маңызын түсінуін қалыптастыруға на- зар аудару қажет. Моральдық және құқықтық мәселелерді талқылау, күрделі құқықтық жағдаяттарды талдау, пікірталастарға қатысу арқылы білім алушы- лардың дауларды сындарлы жолмен шешу және азаматтық белсенділікті көрсету дағдылары дамиды.


Бұл ұсынымдар 10-11-сыныпта «Құқық негіздері» пәні бойынша сабақты ұйымда- стыруда білім алушылардың құқықтық білімдерін тереңдетумен қатар олардың өмірлік жағдайларда қауіпсіз әрі сенімді әрекет ету дағдыларын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық процесті жүйелі түрде құруға мүмкіндік береді.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
77




«Дүниетану» пәні арқылы бастауыш сынып білім алушыларының функцио- налдық және қаржылық сауаттылығын қалыптастыру


«Дүниетану» оқу пәні бастауыш сынып білім алушыларының қоғамдағы құбылы- стар мен әлеуметтік қатынастардың өзара байланысы және олардың бір-бірі- не ықпалы туралы түсініктерін қалыптастыруға бағытталған. Пән мазмұны білім алушыларды адам өмірінің түрлі салаларымен таныстырып, әлеуметтік және технологиялық ортада жауапкершілікпен әрекет етуге баулиды.


Функционалдық сауаттылықты дамытуда оқу мақсаттарының бірізділігі мен жүй- елілігіне сүйену білім алушылардың ақпаратты іздеу, түсіну, талдау және оны өмірлік жағдаяттарда қолдану дағдыларын біртіндеп қалыптастыруға мүмкін- дік береді. Мысалы: 1-сыныпта «1.1.3.2 өзі тұратын елді мекеннің басты көшесін, ғимараттарын және көрнекі жерлерін сипаттау» оқу мақсаты білім алушының өз ортасымен танысып, оны сипаттау қабілетін дамытады; 2-сыныпта «2.1.3.2 Қа- зақстан картасынан ірі өзен-көлдерді, қалаларды, жолдарды, өз облысын көрсе- ту» оқу мақсаты картадан ақпарат іздеу және оны қолдану білігін қалыптастыра- ды; 3-сыныпта «3.1.3.2 қала мен ауылдың байланысын зерттеу, мысалдар келтіру» оқу мақсаты білім алушының әлеуметтік қатынастар мен аймақтық өзара әре- кеттестік туралы түсінігін тереңдетеді; 4-сыныпта «4.1.3.2 түрлі дереккөздерге не- гізделе отырып, өз аймағының экономикалық қызмет атқаратын субъектілеріне сипаттама беру» оқу мақсаты ақпаратты жинақтап, дереккөздермен жұмыс істеу арқылы қорытынды жасау дағдыларын дамытады.


Сонымен қатар, «Дүниетану» оқу пәні қаржылық сауаттылықтың бастауын қалай- ды. Пән мазмұны арқылы білім алушылар қарапайым экономикалық ұғымдар- мен танысып, жеке қаржыны басқару бойынша алғашқы білім мен дағдыларды меңгереді. Атап айтқанда: 1-сыныпта «1.1.1.4 тауар-ақша қатынасының қарапайым түрлерін түсіндіру» оқу мақсаты арқылы білім алушылар ақша мен тауардың рөлі туралы алғашқы түсінік алады; 2-сыныпта «2.1.1.4 бақылау мен сауалнама негізін- де тұтыну заттарына деген отбасы қажеттіліктерінің құрылымын, олардың түсу көзін анықтау» оқу мақсаты отбасылық шығындарды жоспарлау туралы бастапқы түсінік қалыптастырады; 3-сыныпта «3.1.1.5 өз шығындарын оңтайландыру жол- дарын ұсыну» оқу мақсаты тиімді шығын жасау, басым қажеттіліктерді анықтау және артық шығыннан аулақ болу тәсілдерін меңгертеді; 4-сыныпта «4.1.1.3 отба- сы бюджетінің негізгі кіріс-шығыстарын талдау» оқу мақсаты отбасы бюджетін талдау және оны жоспарлау қабілетін дамытуға бағытталған.


Оқу тапсырмалары білім алушыларды түрлі дереккөздермен жұмыс істеуге, ақпаратты саралауға және өмірлік шешімдер қабылдауға бейімдейді. Мұның өзі функционалдық және қаржылық сауаттылықтың өзара кіріге дамуына мүмкіндік береді.


Жалпы алғанда, «Дүниетану» оқу пәні бастауыш білім беру деңгейінде білім алушылардың функционалдық және қаржылық сауаттылығын қалыптастыруда маңызды құрал болып табылады. Ол білім алушыларды әлеуметтік ортада сана- лы әрекет етуге, ақпаратты талдап, өмірлік жағдаяттарда тиімді шешім қабылда-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
78




уға бағыттайды.


Білім алушылардың тарих сабақтарында оқу сауаттылығын дамыту мақсатын- да төмендегі жұмысты ұйымдастыру ұсынылады:

  • деректі, публицистикалық, көркем, оқу мәтіндерін немесе олардың үзін- ділерін тарихи дереккөз ретінде талдау, бұл дереккөзден сұрақтарға жауап іздеу, ақпаратты таңдау және талдау дағдыларын дамытады;
  • тарихи оқиғалардың түрлі нұсқаларын ұсынатын тарихи дереккөздерден алынған ақпаратты салыстыру, бұл білім алушылардың сыни ойлау және әртүрлі көзқарасты салыстыру қабілетін дамытуға көмектеседі;
  • «Қазақстан тарихы» сабақтарында «6.3.1.1 оқиғалардың өзара байланысын табу арқылы Түрік қағанатының құрылуының тарихи маңызын анықтау»;

«7.1.2.1 дәстүрлі қазақ қоғамындағы өзгерістерді өткен тарихи кезеңдермен салыстыру арқылы анықтау»; «9.3.1.1 қоғамдық-саяси өмірдің ерекшеліктерін түсіндіру және өзіндік интерпретация жасау» оқу мақсаттарын іске асыруда білім алушылардың қабылданған ғылыми терминологияны қолдана отырып, тарихи дереккөздерді сипаттай білу дағдысын қалыптастыру ұсынылады;

  • «Дүниежүзі тарихы» пәні бойынша «8.2.2.1 XIX – XX ғасырдың басындағы өнер- дегі негізгі ағымдарды сипаттау (модернизм, символизм, реализм, аван- гардизм)»; «8.4.1.2 индустриялық қоғамның даму процесін түсіндіру үшін

«модернизация» ұғымын пайдалану»; «7.2.2.2 өнердегі негізгі стильдер мен ағымдардың белгілерін (неоклассицизм, романтизм, импрессионизм, реа- лизм) анықтау» оту мақсаттарын жүзеге асыруда білім алушыларға оқиғалар мен құбылыстар арасындағы байланысты жақсы түсінуге көмектесетін тари- хи мәнмәтіндер негізінде тарихи түсініктер қатарын құру ұсынылады.


Тарих сабақтарында аталған жұмыс түрлері білім алушылардың тарихи оқиға- ларды терең түсінуіне және олардың тарихи дереккөздермен жұмыс істеу дағ- дыларын дамытуға ықпал етеді.

 




 
 


Тарихты зерделеу кезінде тарихи фактілер мен оқиғаларда кеңістіктік бағдар- лау, тарихи картаны «оқу» және оны дереккөзі ретінде пайдалану дағдыларын дамыту ұсынылады. Білім алушыларда тарихи картамен жұмыстың негізі 5-сы- ныптан қаланады, ол картаның шартты белгілерін қолдана білуі, тарихи және ге- ографиялық нысандарда дұрыс бағдарлана білуді қажет етеді.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
79




Мысалы, 6-сыныпта «6.3.1.2 VI-IX ғасырлардағы түркі мемлекеттерінің даму ерек- шеліктерін түсіндіру, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау» мақсатында мұғалім білім алушыларға уақыт пен кеңістікте бағдарлау дағдыла- рын дамытуға ықпал ететін тарихи картаны пайдалану бойынша тапсырма бере алады. Сондықтан білім алушыларға кеңістікті бағдарлауға мүмкіндік беретін картография дағдыларын дамыту ұсынылады.


7-9-сыныптарда картамен жұмысты нәтижелі деңгейде күшейту ұсынылады. Ол үшін тарихи дереккөздерді пайдалана отырып, тарихи картаның мазмұнын тал- дауға бағытталған тапсырмаларды қолдану қажет. Оқу карталарын оқытудың барлық кезеңдерінде: жаңа оқу материалын зерделеу, зерттелген материалды бекіту және жалпылау, білім мен дағдыларды тексеру кезінде қолдану ұсыныла- ды.


Тарих сабақтарында себеп-салдарлық байланыстарды анықтау бойынша тапсы- рмалар білім алушылардың белгілі бір оқиғалардың себептері мен салдарын анықтап қана қоймай, оларды берілген белгілер бойынша (мазмұны, уақыты мен рөлі бойынша) жіктей алатындай түрде әзірленуі керек. Бұл білім алушылардың әртүрлі себептер арасындағы байланыстарды тауып, оларды маңыздылық дәре- жесі бойынша саралай алуына (маңыздылығы) мүмкіндік береді. Тапсырмалар- ды құрастыру кезінде тарихи дереккөздерді түсіндіру дағдыларын дамытуға ерекше назар аудару керек. Білім алушылардың тарихи дереккөздермен жұмы- сы олардың жасы және танымдық мүмкіндіктері, сондай-ақ дайындық деңгейін ескере отырып, біртіндеп күрделене түсуі керек. Оқу процесінде тарихи дерек- тер, аудио және бейне материалдар, иллюстрациялар сияқты әртүрлі дереккөз- дерді пайдалану ұсынылады.


«Құқық негіздері» пәні бойынша сабақты жоспарлау кезінде адам құқықтары ту- ралы практикалық дағдылар мен терең білімді қалыптастыруда кей ерекшелік- терге назар аудару керек. Мысалы, 9-сыныпта «Конституциялық құқық» бөлімінде

«9.2.1.2 Қазақстан Республикасының Конституциясын талдау арқылы адам және азаматтың конституциялық құқықтары, бостандықтары мен міндеттерін анықтау» оқу мақсатын жүзеге асыруда топтық жұмыс арқылы Конституцияға түсініктемені пайдалана отырып, негізгі құқықтарға түсініктеме беру және Қазақстан Респу- бликасы Конституциясының II бөліміне салыстырмалы талдау жүргізу ұсыныла- ды. ҚР Конституциясында көрсетілген құқықтарды БҰҰ-ның Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында көрсетілген негізгі құқықтармен салыстырып, олардың күнделікті өмірдегі маңызын талқылау ұсынылады. Қазақстандық және әлемдік контекстегі адам құқықтарының әрқайсысының мәні мен маңызы тура- лы сұрақтар қоя отырып, білім алушыларды сыни тұрғыдан ойлауға ынталан- дыру қажет. Бұл оларға күнделікті өмірдегі адам құқықтарының маңызын жақсы түсінуге көмектеседі. Сондай-ақ адам құқықтарына оң көзқарасты қалыптастыру мақсатында білім алушылармен адам құқықтары жөніндегі өмірлік мысалдар арқылы оларды қазіргі қоғамда жүзеге асырудағы жетістіктер мен проблемала- рын талқылауға болады. Әр адамның адам құқықтарын қорғауға қосқан үлесіне назар аудару ұсынылады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
80




Оқу процесінде практикалық зерттеулер, шығармашылық жұмыстар, норма- тивтік-құқықтық актілермен жұмыс, жағдаяттық тапсырмаларды талдау және пікір алмасуға ерекше назар аудару ұсынылады. «Құқық негіздері» пәні бой- ынша жағдаяттық тапсырмалар білім алушылардың метапәндік құзыреттілік- терінің дамуын тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Мәселен «9.3.2.2 меншік құқығына ие болудың және тоқтатылудың жолдарын, құқықтық жағдаяттарды талдау арқылы анықтау» оқу мақсатын жүзеге асыру барысында білім алушылар қолданыстағы заңнамалық нормаларға сүйене отырып, құқықтық жағдайларды талдауға, өз көзқарастарын дәлелдеуге үйренеді. Бұл дағдылар күнделікті өмір- де кездесетін жағдайларды шешуде маңызды болады.



ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ ӨНЕР

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жал- пыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағар- ту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығына сәйкес «Технология және өнер» білім беру саласы аясында:

  • бастауыш білім беру деңгейінде «Бейнелеу өнері», «Еңбекке баулу» (1-4-сы- ныптар), «Музыка» (1-4-сыныптар);
  • негізгі орта білім беру деңгейінде «Музыка» (5-6-сыныптар), «Көркем еңбек» (5-9-сыныптар);
  • жалпы орта білім беру деңгейінде «Графика және жобалау» (10-11 сыныптар) оқу пәндері оқытылады.


Бастауыш білім беру


Бастауыш сыныптағы оқу процесінде «Технология және өнер» білім беру саласы тек қолөнер мен көркем еңбек дағдыларын қалыптастырумен шектелмей, білім алушылардың эстетикалық талғамын, шығармашылық қабілеттерін, еңбекке де- ген сүйіспеншілігін және ұлттық мәдениетке құрметін дамытуға бағытталуы тиіс. Бұл сала пән мазмұны мен тапсырмалары арқылы білім алушының тұлғалық қа- сиеттерін жетілдіруге мүмкіндік береді.


Пән мазмұнына ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды жүйелі түрде кіріктіру арқылы білім алушылардың негізгі құзыреттері: шығармашылық ойлау, еңбек дағдылары, топта жұмыс істеу, жауапкершілік және ынтымақ сияқты өмір- лік маңызды қабілеттері қалыптасады. Сонымен қатар, «Адал азамат» тәрбие бағдарламасында белгіленген отансүйгіштік, әділеттілік, еңбекқорлық, ынты- мақ, жаңашылдық құндылықтары осы пәннің мазмұны мен орындалатын тапсы- рмалары арқылы күнделікті оқу тәжірибесінде бекітілуі қажет.


Отансүйгіштік пен тәуелсіздік құндылықтары шығармашылық жұмыстарда ұлт- тық нақыштағы ою-өрнектер мен таңбаларды қолдану, дәстүрлі қолөнер түр-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
81




лерімен танысу, тарихи-мәдени элементтерді пайдалану арқылы дарытылады. Бұл арқылы білім алушылар өз елінің мәдени мұрасын танып, құрметтеуге үйре- неді.


Бірлік пен ынтымақтастық құндылықтары ұжымдық жобалар, топтық көрме- лер, ортақ бұйымдар жасау секілді жұмыстар барысында қалыптасады. Мұндай әрекеттер білім алушылардың тыңдай білу, өзара пікірлесу, көмектесу және келісімге келу дағдыларын дамытады.


Әділеттілік пен жауапкершілік шығармашылық тапсырмаларды мұқият орындау, өз еңбегін бағалау, материалдармен ұқыпты жұмыс істеу барысында қалыптаса- ды. Бұл білім алушылардың өз ісіне деген жауапкершілік пен әділеттілік сезімін күшейтеді.


Заң мен тәртіпке құрмет қауіпсіздік техникасын сақтау, нұсқаулықтарды орындау, технологиялық карталар бойынша әрекет ету арқылы дамиды. Мұндай тәжірибе балаларды еңбек процесінде тәртіпке баулып, белгіленген ережелерді сақтауға үйретеді.


Еңбекқорлық пен кәсіби дағдылар бұйымдарды жоспарлау, орындауда дәлдік таныту және жаңа материалдармен жұмыс істеу барысында қалыптасады. Бұл білім алушылардың ұқыптылыққа, төзімділікке және еңбекке деген ынтасын арттырады.


Шығармашылық пен жаңашылдық креативті тапсырмаларды орындау, автор- лық жобалар дайындау, қайта өңделетін материалдарды қолдану арқылы да- миды. Мұндай жұмыстар балалардың қиялын, еркін ойлауын, жаңаша идеялар ұсыну қабілетін жетілдіреді.


Құндылықтар оқу процесінде табиғи түрде, күнделікті тапсырмалар арқылы кіріктіріледі және арнайы уақыт бөлуді қажет етпейді. Құндылықтарға бағдар- ланған оқыту шығармашылық тапсырмалар, практикалық жұмыстар мен жоба- лар арқылы іске асырылады. Мұндай тәсіл білім алушылардың тек пәндік дағды- ларын ғана емес, сонымен қатар тұлғалық қасиеттерін дамытатын қуатты құрал болып табылады.


«Музыка» оқу пәні арқылы білім алушылар қазақ халқының дәстүрлі музыкасын, оның ішінде күй, ән және халық аспаптарын зерттейді. Музыка сабағында әртүр- лі этностың музыкалық шығармаларын тыңдау және орындау арқылы білім алушылар басқа мәдениеттерге құрметпен қарауды үйренеді. «Музыка» пәні му- зыкалық білім беруді, музыкалық дағдыларды дамытуды ғана емес, сонымен қа- тар ұлттық құндылықтарды, шығармашылықты және әлеуметтік жауапкершілікті қалыптастыруды мақсат етеді.


Білім алушылардың музыкалық мәдениетін қалыптастыру – олардың эмоцио- налды-эстетикалық қабылдауын, шығармашылық қабілеттерін, музыка өнеріне қызығушылығын дамыту, сондай-ақ отандық және әлемдік музыкалық дәстүрлер


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
82




арқылы рухани-адамгершілік құндылықтарды тәрбиелеу. Музыкалық шығар- машылық жұмыс, топтық орындау және жобалық жұмыс арқылы білім алушы- лар өз ойларын білдіреді, тыңдай біледі және ұжыммен жұмыс жасай алады. Қазақстанның көпұлтты қоғамында «Музыка» пәні арқылы патриотизм мен то- леранттылықты тәрбиелеу маңызды рөл атқарады. Бұл көпмәдениетті қоғамда бейбітшілік пен келісімді нығайтуға ықпал етеді, жауапкершілікке, ынтымақта- стыққа және өзара құрметке тәрбиелейді.


«Музыка» пәнінде ұлттық музыкалық шығармаларды орындау, музыкалық ас- паптарда ойнау, шығармашылық жобалар жасау және әртүрлі мәдениеттердің музыкасын зерттеу арқылы тәрбие құндылықтарын, ұлттық құндылықтар мен шығармашылық қабілеттерін қалыптастырып, дамытады.


«Адал азамат» бағдарламасы бойынша құндылықтарды сабақ барысында да- рыту жолдары


1. «Тәуелсіздік және отаншылдық» құндылығы. Тәуелсіздік тақырыбындағы му- зыкалық шығармаларды тыңдату және талдау арқылы патриоттық сезімін оята- ды. Мысалы, «1.1.2.1 ән айтуда оның сипатына және әндету ережелеріне сәйкес орындау»; «2.1.2.1 түрлі сипатты әндерді жеке, ансамбль және хор құрамында ән айту ережесін сақтап орындау»; «3.1.2.1 көркем образдарды аша отырып, түрлі си- паттағы әндерді орындау»; «4.1.1.1 музыкалық көркемдеуші құралдардың көме- гімен әуеннің жанрын, көркемдік образдарын анықтау және салыстыру»; «4.1.2.1 ән айту ережесін сақтай отырып, түрлі сипаттағы екі дауысты қарапайым эле- менттері бар әндерді орындау»; «4.1.3.1 музыкалық көркемдеуші құралдардың көмегімен шығарманы орындау және импровизациялау»; «5.1.3.1 әнді орындау барысында музыканын көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу»; «6.1.3.1 әуен- нің көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізе отырып, екі дауысты немесе канон элементтерін пайдаланып, әртүрлі стильдегі және жанрдағы әндерді орындау»;

«5.1.3.2 қазақ халқының дәстүрлі тұрмыс-салт әндерінің орындау тәсілдерін зама- науи интепретациясымен салыстыру»; «6.1.3.2 әртүрлі стильдегі және жанрдағы әндердің орындау түрлерін салыстыру»; «5.1.3.3 музыкалық шығармалардың қа- рапайым үзінділерін музыкалық аспаптарда бірлесіп орындау»; «6.1.3.3 музыка- лық шығармалардың қарапайым үзінділерінің сипатын жеткізу, партия бойын- ша және (немесе) ансамбльмен аспаптарда орындау» сияқты оқу мақсаттары құндылықтарды білім алушы бойында нығайта түседі.


Ұлттық музыкалық мұраны меңгерту арқылы отансүйгіштік сезімін дамыту; қа- зақтың күй өнері, жыраулық дәстүр арқылы ұлттық сана мен тарихи жадты қа- лыптастыру қалыптастыруда қуатты құрал болып табылады. Нұржан Өмірбаев- тың сөзіне, Жарасқан Төлебайдың музыкасына жазылған «Мен қазақпын» әні Қазақстанның тәуелсіздігі мен бірлігін бейнелейді. Бұл ән мектеп бағдарлама- сына енгізіліп, білім алушыларына патриоттық тәрбие беруге бағытталған, осы мазмұндас «Менің Отаным – Қазақстан», «Менің Отаным» әндері бар. Құрманға- зының «Сарыарқа» күйі қазақ халқының ұлттық мәдениетін бейнелейді. Қа- зақстан композиторларының тәуелсіздікке арналған шығармаларын үйреткен жөн.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
83




  • «Бірлік және ынтымақ» құндылығы. Хорда, ансамбльде бірлесе ән айту арқылы командалық рух пен өзара сыйластықты қалыптастыруға, түрлі этностар- дың музыкалық шығармаларын орындау арқылы ұлтаралық татулықты насихат- тауға, топтық жобалар (музыкалық қойылым, концерт ұйымдастыру) арқылы ын- тымақтастыққа үйретуге болады. «5.1.1.2 музыкалық шығармаларды ансамбльде, топпен немесе жұппен орындау», «6.1.1.1 хор, ансамбль, жеке орындауда музыка- лық шығармаларды орындау» кезінде серіктестік қарым-қатынас қалыптастыра- ды.


  • «Әділдік және жауапкершілік» құндылығы музыкалық байқаулар мен бағалау кезінде әділ сын айту, өзінің және өзгенің еңбегін әділ бағалау; сахналық мәде- ниет пен дайындыққа жауапкершілікпен қарау, ортақ орындау кезінде өз рөлін жауапкершілікпен атқару (мысалы, аспапта ойнау, партитураны оқу); уақытты тиімді пайдалану, берілген тапсырманы мерзімінде орындау арқылы қалыпта- сады. «3.1.3.1 әнді негізгі дирижерлік қимылдар көмегімен орындау», «5.1.4.1 му- зыкалық шығарманы орындауда өзін-өзі бағалау және өзгені бағалаудың әділ жолдарын қолдану», «6.1.3.1 өзінің музыкалық әрекетін және жетістіктерін баға- лау және рефлексия жасау» оқу мақсаттары арқылы білім алушыны әділ пікір айтуға, жауапкершілікке үйретуге болады.


«Музыка» пәні білім алушылардың музыкалық сауаттылығын арттырып, шығар- машылық қабілеттерін дамытады; ұлттық мәдениетке баулу арқылы патриотизм мен толеранттылықты тәрбиелейді; топтық жұмыстар мен шығармашылық жо- балар арқылы ынтымақтастық пен жауапкершілік дағдыларын қалыптастырады; қауіпсіз мінез-құлық пен салауатты өмір салтына үйретеді.


  • «Заң және тәртіп» құндылығы сахнада өзін-өзі ұстау ережелерін (сахнаға шығу, иілу, тыныштық сақтау) үйрету; сынып ішінде тәртіп сақтау, өзгені тыңдау, музыкалық құрылғыларға ұқыпты қарау; топта жұмыс істеу барысында тәртіп пен ережені сақтау мәдениетін қалыптастыру арқылы дариды.


Авторлық құқық, музыкадағы заңдылықтар туралы қарапайым түсінік беру (мы- салы, шығарманы рұқсатсыз көшірудің заңсыз екені туралы) маңызды. «5.2.1.1 му- зыкалық-шығармашылық жұмыстарды жасау үшін идеялар ұсыну, жоспарлау және материал жинақтау»; «6.2.1.1 музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идеялар ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалға интерпретация жасау»;

«5.2.2.1 музыкалық көркем құралдарды, музыкалық аспаптар мен дауысты қолда- на отырып, қарапайым композициялар шығару және импровизация жасау»;

«6.2.2.1 музыкалық көркем құралдарды, музыкалық аспаптар мен дауысты қолда- на отырып, музыкалық композициялар шығару және импровизация жасау» оқу мақсаттары сахна мәдениеті мен әдебін қалыптастыра алады.


  • «Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік» құндылығы еңбекке баулу, музыка са- ласындағы мамандықтармен (әнші, композитор, дирижёр және т.б.) таныстыру, табандылық пен мақсатқа жету жолдарын көрсету арқылы қалыптастырады. Мы- салы, «5.1.3.3 музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерін аспапта бірге орындау», «6.1.3.1 музыкалық мамандықтармен және олардың рөлімен танысу»

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
84




сияқты оқу мақсаттарын қолдануға болады.


  • «Жасампаздық және жаңашылдық» құндылығы білім алушыларға өз шығармасын (ән, әуен, ырғақ) шығаруға мүмкіндік беруге; заманауи музыкалық бағдарламалармен (GarageBand, FL Studio) жұмыс істеу арқылы шығармашылық қабілеттерін дамытуға; жасанды интеллект мүмкіндіктерін сауатты қолдануды дамытуға; музыкалық технологиялар мен жаңа форматтағы музыкалық бағыт- тарды таныстыруға (мысалы, этно-фьюжн, заманауи DJ өнері); жаңа жобалар жа- сау (бейнеролик, музыкалық подкаст) арқылы жаңашылдыққа ынталандыруға бағытталған. Мысалы, «5.3.2.2 музыкалық импровизация жасау, өз шығармасын шығару», «6.3.2.2 заманауи музыкалық технологияларды (цифрлық аспаптар, ды- быс жазу, бағдарлама) қолдану арқылы музыкалық жоба жасау» оқу мақсатта- рын қолдануға болады.


Цифрлық технологияларды кіріктіру. Музыка сабағында цифрлық технологи- яларды қолдану білім алушылардың музыкалық қабілеттерін дамытумен қатар заманауи құралдар мен платформаларды меңгеруге мүмкіндік береді. Нейро- желі арқылы музыкалық шығармаларға арналған визуалды контент жасау білім алушылардың шығармашылық әлеуетін арттырады. Бұл құралдар арқылы білім алушылар музыкалық туындылардың атмосферасын, көңіл-күйін және мәнін бейнелейтін суреттерді жасай алады.


Музыка сабағында көрнекі контент жасау білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, олардың музыкалық туындыларға деген көзқарасын кеңейтуге және заманауи цифрлық құралдарды меңгеруге мүмкіндік береді. Жасанды интеллект құралдарын пайдалану арқылы білім алушылар музыка- лық шығармаларға арналған альбом мұқабаларын, тректердің визуалды бей- нелерін және мультимедиялық жобаларды жасай алады. Бұл тәсілдер білім алушылардың музыкалық білімін тереңдетіп, олардың шығармашылық әлеу- етін толық жүзеге асыруға ықпал етеді: «5.2.2.2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музы- калық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау», « 6 . 2 . 2 . 2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау» оқу мақсаттары.


  1. Цифрлық дыбыс жұмыс станцияларын қолдану. GarageBand, FL Studio, Ableton Live, Logic Pro және басқа да цифрлық дыбыс жұмыс станциялары білім алушы- ларға келесі мүмкіндіктерді береді:
    • өз музыкалық шығармаларын жасау;
    • аудионы біріктіру (микширование) және мастеринг жасау;
    • вокал мен аспаптардың дыбысын жазу;
    • музыкалық аранжировканың негіздерін меңгеру.


  1. Музыкалық қосымшалар мен онлайн платформаларды пайдалану.

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
85




Қазіргі заманғы музыкалық қосымшалар мен онлайн платформалар білім алушыларға:

  • нота жазуды үйренуге, ноталарды оқуға, аккордтар мен интервалдарды түсінуге көмектеседі;
  • Sibelius, Finale, MuseScore сияқты бағдарламалар музыкалық шығармалар құрастыруға және оларды басып шығаруға мүмкіндік береді;
  • музыкалық ойындар мен тренажерлер арқылы есту қабілетін, ырғақты және музыкалық жадты дамытуға болады.


  1. Виртуалды музыкалық аспаптар.


Piano Marvel, Synthesia сияқты виртуалды аспаптар, сондай-ақ онлайн синтеза- торлар мен драм-машиналар білім алушыларға нақты аспап болмаған жағдай- да да түрлі аспаптарда ойнауды үйренуге мүмкіндік береді. Виртуалды пианино мен гитараларды келесі мақсаттарда қолдануға болады:

  • түрлі аспапта ойнаудың негіздерін меңгеру;
  • музыкалық есту қабілеті мен құрылымдарды түсінуін дамыту;
  • түрлі аспапты қолдана отырып, музыкалық шығармалар жасау.


  1. Мультимедиалық жобалар мен презентациялар.


Цифрлық дағдылар білім алушыларға мультимедиалық жобалар жасауға көмек- теседі. Мысалы:

  • видеоредакторлармен (Adobe Premiere, iMovie) жұмыс істей отырып, музыка- лық орындау видеоларын жазу;
  • Adobe After Effects немесе оның тегін аналогтері арқылы музыкалық бейне- баяндар немесе анимациялар жасау.


Сондай-ақ әртүрлі музыкалық аспапта ойнауға арналған видеосабақтарды он- лайн көруге болады.


  1. Дыбысты цифрлық өңдеу.


Білім алушылар дыбысты цифрлық өңдеудің негізгі қырларын үйрене алады, со- ның ішінде:

  • дыбысты жазу және өңдеу (Audacity немесе Adobe Audition бағдарламалары арқылы);
  • түрлі жобалар мен видеоларға арналған саундтректер мен дыбыстық эффек- тілер жасау;
  • эквалайзерлер сияқты эффектілермен жұмыс істеу және дыбысқа манипуля- циялар жасау.

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
86




Білім алушылар музыканы арнайы бағдарламалар мен жасанды интеллект көмегімен талдай алады. Ол аккордтарды, ырғақты және композицияның басқа да элементтерін анықтай алады: «5.1.1.1 музыкалық жанрын, стилін, түрін және көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы (туған өлкедегі му- зыкалық өнердің ерекшеліктері туралы түсінігінің болуын) талдау»; «6.1.1.1 туған өлкенің жыршы-термеші, әнші және сазгерлерінің шығармашылығы туралы тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі мен жан- рларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлері мен байланысын анықтау»; «5.3.1.1 өз жұмысын шығармашылықпен көрсету, критерийлерге сәйкес бағалау және өзінің жұмысын жақсарту үшін ұсыныстар енгізу»»; «6.3.1.1 шығармашылық көр- сетілімнің бағдарламасын таныстыру, оларды критерийлерге сәйкес бағалау, өзінің және өзгелердің жұмысын жақсарту үшін түрлі ұсыныстар енгізу» оқу мақ- саттары.


Бұл мақсаттарды іске асыру үшін модель әртүрлі музыкалық шығармаларды, со- ның ішінде дәстүрлі қазақ жанрларын (жыр, терме және айтысты) тануға және жіктеуге, сондай-ақ олардың музыкалық-көркемдік құралдарын анықтауға қа- білетті.


Музыка сабақтарында жасанды интеллектіні қолдану: «Жасанды интеллект фортепианода ойнауды үйренуге қалай көмектесе алады?» деген сияқты нақты сұраныс ЖИ-дің сіздің сұранысыңызды нақты түсініп, дәл жауап беруіне көмек- теседі.


Құрылымдық тәсіл: «Мақсат – Әдіс – Нәтиже»


Мақсаты: музыкалық шығарманы талдау, музыкалық ерекшеліктерін анықтау.


Әдіс: жасанды интеллект және арнайы бағдарламалар арқылы ырғақ, аккорд, стиль, жанрды тану.


Нәтиже: Музыканы тереңірек түсіну, дәстүрлі музыкамен байланысын көру, орындаушылық және аналитикалық дағдыларды дамыту.


Мысалы, «5.1.1.1 музыкалық жанрын, стилін, түрін және көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы (туған өлкедегі музыкалық өнердің ерекшелік- тері туралы түсінігінің болуын) талдау»; «6.1.1.1 туған өлкенің жыршы-тер- меші, әнші және сазгерлерінің шығармашылығы туралы тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі мен жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлері мен байланысын анықтау» сияқты оқу мақсаттарына ЖИ мүмкіндіктерін пайдалануға болады.


Жасанды интеллект музыкалық шығармалардың түрін, стилін және жанрын анықтауда, сондай-ақ оларды басқа өнер салаларымен байланыстыруда көмек- тесе алады. Модель дәстүрлі қазақ музыкалық формалары мен олардың ерек- шеліктері туралы ақпарат ұсына алады.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
87




Жасанды интеллект қазақ музыкалық мәдениетін талдау және түсіндіру, соның ішінде шығармалардың музыкалық сипаттамаларын анықтау мен оларды туған өлке дәстүрлерімен байланыстыру үшін пайдалы құрал бола алады.


Музыкалық шығармалардың құрылымын түсіну мен үйренуге көмектесетін му- зыкалық қосымшаларды пайдалануға болады, мысалы: әртүрлі жанрлар мен стильдерді зерттеу үшін SoundCloud, Spotify немесе YouTube.


Музыка сабағында онлайн ресурстарды пайдалану кезіндегі жеке деректердің қауіпсіздігі


Музыкалық білім беру үшін онлайн ресурстар мен платформаларды (мысалы, виртуалды музыкалық аспаптар, цифрлық дыбыс жұмыс станциялары, музыка- лық қосымшалар) қолданған кезде білім алушылардың жеке деректерінің қорға- луына назар аудару маңызды.


Білім алушыларға құпиялықтың маңыздылығы туралы үйрету: Интернетте жеке деректерді білім беру мақсатында және қажет болған жағдайда ғана бөлісуге болатынын түсіндіру.


Виртуалды коммуникациялардағы этикет пен қауіпсіздік


Музыка бойынша виртуалды сабақтар бейнеконференциялар, чаттар және өза- ра әрекет етудің басқа түрлерін қамтуы мүмкін. Мұндай жағдайларда қауіпсіздік ережелерін сақтау маңызды.


Виртуалды коммуникация этикетін үйрету: білім алушыларға онлайн ортада өзін қалай ұстау керектігін, жеке шекараларды құрметтеуді, агрессиядан немесе басқа адамдардың жеке деректеріне рұқсатсыз қол жеткізуден аулақ болу ке- ректігін түсіндіру керек.


Негізгі орта және жалпы орта білім беру


«Көркем еңбек» оқу пәні (5-9-сыныптар) бастауыш мектеп курсының келесі білім беру деңгейіндегі жалғасы болып табылады. Бұл пән білім алушылардың жан- жақты дамуына бағытталған: зерттеу дағдыларын қалыптастыру, ізденімпаз- дықты, ғылыми қабылдауды және әлемді тұтас түсінуді дамыту, сондай-ақ қор- шаған ортаға және мәдени мұраға құндылық қатынасын тәрбиелеу.


Жалпы орта білім беру жүйесіндегі «Көркем еңбек» оқу пәнінің ерекшелігі әртүрлі өнер түрлерін зерделеу, өнер құралдарымен идеяларды көрсету, әмбе- бап (тұрмыстық) және арнайы (пәндік) білім мен дағдыларды, материалдар мен заттарды түрлендіру және көркемдік өңдеу дағдыларын, сондай-ақ үй мәдени- еті және технологияларды қолдану дағдыларын игеру болып табылады. Қазіргі білім беру жүйесі ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың дамуымен тығыз байланыста дамуда. Бұл өзгерістер әсіресе көркем еңбек пен шығар- машылық жұмысқа қатты әсер етеді. Дәстүрлі әдістермен қатар, цифрлық техно-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
88




логияларды қолдану өнер және дизайн саласында білім алушылардың дағды- ларын дамытуда жаңа мүмкіндіктер ашады. 3D модельдеу негізінде интерьерді құру және редакциялау сияқты күрделі міндеттер білім алушылардың шығар- машылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді және оларды инновациялық ойлау мен технологиялық сауаттылыққа үйретеді.


Цифрлық технологиялар, әсіресе өнердегі заманауи стильдік бағыттарды зерт- теу негізінде тәжірибелік жұмыс (2D немесе 3D форматында) орындау. Бұл «Көр- кем еңбек» пәнін оқыту процесіне деген жаңа көзқарас қалыптастырады. Қазіргі уақытта оқу құралдары мен ресурстарға дәстүрлі әдістермен шектелмей, білім алушылардың техникалық шығармашылық мүмкіндіктерін кеңейтетін жаңа цифрлық платформалар мен бағдарламалық қамтамасыз ету кіреді. Бұл шығар- машылық ойлауды дамытуға, білім алушылардың кеңістікке деген көзқарасын кеңейтуге, нақты объектілер мен кеңістіктерді жобалауда жаңа тәсілдерді қол- дануға мүмкіндік береді.


3D форматындағы интерьер дизайны мен құрылыста маңызды құралға айналды. Бұл әдіс арқылы білім алушылар техникалық дағдыларды игеріп, эстетикалық талғаммен және инновациялық тәсілмен жұмыс істеуді үйренеді. Сонымен қа- тар, цифрлық технологияларды қолдана отырып, дизайнның кез келген кезеңін- де түзетулер мен өзгерістер енгізу мүмкіндігі білім алушылардың дағдыларын жетілдіруге және қателіктерден сабақ алуға ықпал етеді. Мысалы, «7.1.6.4 шығар- машылық жұмыстар жасау үшін әртүрлі (заманауи) технологиялар мен өнер материалдарын анықтау, таңдау және біріктіру»; «7.1.6.2 бірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, оларды өңдеу, пайдалану және үйлестіру- дің тиімді жолдарын (немесе әдістерін) анықтау»; «7.2.1.1 күрделі шығармашылық идеялары мен сезімдерін білдіру үшін, өнер құралдары мен әртүрлі техникада таңдалған қасиеттері мен тәсілдерін визуалды элементтерді таңдау және негіз- делген түрде анықтау» үшін графикалық редакторларда жарық пен камераны баптау принциптерін қолдану керек.


Сондықтан «Көркем еңбек» пәні сабақтарында 3D форматын қолдану оқу про- цесінің тиімділігін арттырады және білім алушыларға заманауи жұмыс әлеміне дайындалуға көмектеседі.


Бұл ұсынымдар 3D форматтау құралдары мен әдістерін тиімді қолдануға бағыт- талған, сондай-ақ білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін жан-жақты дамытуға ықпал етеді.


«Көркем еңбек» пәнін оқытуда цифрлық технологияларды қолдану бойынша пе- дагогтерге арналған ұсынымдар (5-9-сыныптар):


  1. Цифрлық құралдарды пайдалану:
    • оқу процесіне 3D форматтауға арналған бағдарламаларды (мысалы, Tinkercad, Fusion 360), графикалық редакторларды және виртуалды шеберлік сағаттарын өткізуге арналған онлайн платформаларды енгізу;

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
89




  • көркем және техникалық еңбекті зерттеу үшін виртуалды зертханалар мен модельдерді қолдану.


  1. Технологияны дәстүрлі әдістермен біріктіру:
    • цифрлық технологияларды практикалық міндеттермен үйлестіру, мысалы, макет жасау, сурет салу, модельдеу процесінде. Бұл материалды тереңірек сіңіруге көмектеседі.
    • білім алушылардың оқу процесінде де, болашақ кәсіби қызметінде де пайда- лы дағдыларын дамытуға назар аудару.


  1. Шығармашылық қабілеттерін дамыту:
    • цифрлық технологияларды білім алушылардың шығармашылық әлеуетін ашу құралы ретінде пайдалану, оларды жобалар жасауға және инноваци- ялық өнімдерді әзірлеуге ынталандыру.


  1. Білім алушылардың өзін-өзі дамуы үшін жағдай жасау:
    • білім алушыларды цифрлық құралдармен өз бетінше жұмыс істеуге ынталан- дыру, оларға жеке жобалар жасауға және тәжірибе алмасуға мүмкіндік беру;
    • жұмыстарды көрсету және талқылау үшін платформаларды енгізу, бұл білім алушылардың көпшілік алдында сөйлеу және сыни талдау дағдыларын да- мытуға ықпал етеді.


Бұл ұсынымдар педагогтерге оқу процесіне цифрлық технологияларды тиімді енгізуге, білім беру сапасын арттыруға және білім алушылардың болашақ кәсіби өміріне қажетті маңызды дағдыларды дамытуға көмектеседі.


«Көркем еңбек» пәні бойынша қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын дамыту үшін, әсіресе цифрлық технологиялар мен 3D форматтауды пайдалану кезінде, білім алушылар үшін де, олардың жобалары үшін де қауіпсіздіктің бірнеше негізгі аспектілерін ескеру қажет. Оқу процесіне қауіпсіз мінез-құлықты енгізу білім алушылардың технологияларды жауапкершілікпен және қауіпсіз пайдалануы- на, сондай-ақ шығармашылық қызметпен байланысты ықтимал тәуекелдерді түсінуіне дайындауға мүмкіндік береді. Міне, осы сабақта қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын қалай дамытуға болатыны туралы бірнеше нұсқаулар:


  1. Цифрлық технологияларды пайдалану кезіндегі қауіпсіздік.


Киберқауіпсіздік негіздерін оқыту: білім алушыларға 3D форматтау бағдарлама- лық жасақтамасымен және графикалық редакторлармен қауіпсіз жұмыс істеуді, соның ішінде антивирустық бағдарламаларды пайдалануды және Интернетте жұмыс істеу кезінде қауіпсіздік шараларын сақтауды (мысалы, күдікті файлдарды жүктемеу немесе жеке деректерді рұқсатсыз пайдаланбау) үйрету.


Бағдарламалармен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелері:


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
90




Tinkercad және Fusion 360 сияқты бағдарламалық жасақтаманы қауіпсіз пайда- лану бойынша сабақтар өткізіп, құралдармен дұрыс жұмыс істеуді және ком- пьютерлік жүйені зақымдауына немесе деректердің жоғалуына әкелуі мүмкін қателіктерден аулақ болуды түсіндіру керек.


  1. Құралдармен және материалдармен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік.


Физикалық құралдарды қауіпсіз пайдалануға үйрету: материалдардың ықтимал қауіптерін түсіндіру, білім алушыларға тиісті сақтық шараларын қолдана отырып (мысалы, респираторларды немесе жақсы желдетуді қолдану), бояулар, желім- дер немесе химиялық заттар сияқты әртүрлі материалдармен қауіпсіз жұмыс істеуді үйрету.


  1. Виртуалды ортада жұмыс істеу және қауіпсіз цифрлық кеңістікті құру.
    • Виртуалды ортада, цифрлық жобаларды құру кезінде білім алушылардың жауапкершілігін арттыру. Мысалы, авторлық құқықты сақтау, жобалар үшін тек рұқсат етілген кескіндер мен материалдарды пайдалану және зияткерлік меншікті құрметтеу;
    • Сыни ойлауды дамыту: виртуалды нысандар мен интерьерлерді жасау кезін- де сыни көзқарастың маңыздылығымен таныстыру. Білім алушыларды эр- гономика немесе физикалық кеңістікке әсер ету (мысалы, интерьердегі зат- тарды пайдалану қауіпсіздігі) сияқты жобаларының қауіпсіздігіне қатысты ықтимал мәселелерді талдауға үйрету маңызды.


  1. Топтық дизайндағы қауіпсіз мінез-құлық принциптері.
    • Бірлескен жұмыс және топтық қауіпсіздік: қауіпсіз қарым-қатынас және сый- ластық қағидаттарын сақтай отырып, білім алушыларды топта жұмыс істеу- ге үйрету. Бұл жоба мүшелерімен әртүрлі көзқарастар мен сындарлы көзқа- растарды ескере отырып, жұмыс істеуді қамтиды;
    • Бірлескен талқылау және шешім қабылдау дағдыларын дамыту: интерьерді жобалау немесе күрделі модельдер жасау кезінде білім алушыларды барлық қатысушылар үшін жобаның қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, идеяларды ескере отырып, басқаның пікірімен санаса білуге үйрету.


  1. Деректермен жұмыс істеу және жұмысты сақтау кезіндегі қауіпсіздік.


Деректердің сақтық көшірмесін жасауды үйрену: білім алушыларға нәтижелерді жоғалтып алмау үшін жобалармен жұмыс істеу барысында деректерді үнемі сақтап отырудың және резервтік көшірудің маңыздылығын түсіндіру.


Қауіпсіздікке баса назар аудара отырып, «Көркем еңбек» пәнін оқытудағы жа- санды интеллектіні қолдану


  1. Шығармашылық жобаларда ЖИ идеялар мен тұжырымдарды құруға, жоба- лар үшін түпнұсқа идеяларды табуға көмектеседі (мысалы, 3D модельдері үшін

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
91




пішіндерді құру, түс схемалары мен стильдерін таңдау). ЖИ көмекші ретінде ди- зайнның болашақ бөлігін немесе интерьерді визуализациялау үшін кескін гене- раторларын пайдаланады.


  1. ЖИ-мен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік, цифрлық гигиена: ЖИ қызметтерімен қауіпсіз өзара әрекеттесуді үйрену, жеке деректерді енгізбеу, дереккөзді тексе- ру, авторлық құқықты сақтау үшін ЖИ қолданбау.


Жасанды интеллектіні қолданудың этикалық жағы: білім алушылармен жасан- ды интеллектіні қалай дұрыс пайдалану керектігін талқылау, басқаның жұмысын иемденбеу, қорлайтын немесе зиянды мазмұн жасау үшін жасанды интеллектіні пайдаланбау.


  1. Кері байланыс және бағалау. ЖИ-ді жұмыс сапасына кері байланыс беру үшін ЖИ қолдануға болады, мысалы, si талдауы.


«Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік» құндылығы «Үй мәдениеті» бөлімінде бұй- ымдардың эскиздерді әзірлеуге және сәнді интерьер элементтерін жасауға байланысты тапсырмаларды орындау арқылы көрінеді (2D/3D). Білім алушылар жобалау дағдыларын меңгереді, бөлшектерге назар аударуға, пропорцияларды түсінуге үйренеді және сапалы бұйымдар жасауға ұмтылады. Шеберліктің жоға- ры деңгейіне жету үшін шыдамдылық, дәлдік және жауапкершілік қажет.


Мысалы, жиһазға немесе үй декорына эскиз жасау кезінде білім алушылар кәсіпибілікпен тікелей байланысты заттардың функционалдығын, эстетикасын және беріктігін ескеруі керек.


Тапсырманың мысалы: білім алушылар эргономика мен жайлылық қағидала- рын ескере отырып, бөлмені безендіруге арналған эскиздер жасайды, арнайы бағдарламаларды қолдана отырып, өз жобаларының 3D форматын жасайды, жұ- мысқа жауапкершілікпен және басқа адамдардың еңбегіне құрметпен қарауға үйренеді.


Басқаның жұмысына деген жауапкершілік пен құрметті бірлескен жобалар құру және сыныптастарының жұмысына құрметпен қарау арқылы дамытуға болады. Білім алушылар өз жобаларын құрып, сонымен қатар басқалардың идеяларын, күш-жігерін және уақытын құрметтеуге, пікірталастар мен ұжым жұмысына қаты- суға үйренеді.


Инновациялық ойлау мен шығармашылық интерьерге арналған сәнді бұй- ымдарды жобалауда, соның ішінде өсімдіктер мен экологиялық таза матери- алдарды пайдалануда маңызды. Білім алушылар бірегей интерьер жасау үшін табиғат элементтері (өсімдіктер, табиғи материалдар) біріктірілген 2D/3D фор- маттарын жасай алады. Мысалы, өсімдік, ағаш, тас сияқты табиғи элементтерді қолдана отырып, жиһазды немесе декорды жобалау және тұрақты 3D модель- дерін жасау сияқты заманауи технологияларды енгізу.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
92




Қоршаған ортаға қамқорлық интерьер заттарын жасау үшін экологиялық таза және тұрақты материалдарды пайдалануға қатысты бөлімде көрініс табады. Білім алушылар табиғатты аялаудың, қоршаған ортаға зиян келтірмейтін өнімді жасау үшін материалды таңдаудың қаншалықты маңызды екенін үйренеді.


Табиғатпен өзара үндесу және салауатты өмір салты өсімдіктерді интерьерде, дәрілік шөп медицинасында және косметологияда қолдану контекстінде маңы- зды аспектілер болып табылады. Білім алушылар өсімдіктердің интерьер дизай- нында қалай қолданылатынын, үйде денсаулық пен атмосфераға әсер ететінін зерделейді. Табиғат элементтері адамның психологиялық және физикалық жағдайын қалай жақсарта алатынын түсіну маңызды. Білім алушыларға мынаай тапсырма беруге болады: тірі өсімдіктерді пайдаланып, шағын бақ немесе жа- сыл қабырға сияқты үйге сәндік элементтер жасау және олардың денсаулыққа әсерін зерттеу; қайта өңделген материалдарды немесе биоыдырайтын заттар- ды пайдалана отырып, интерьерді жобалау, 2D/3D форматында тұрақты, эколо- гиялық таза нысандарды жобалау. Білім алушылар өз жобаларын сыныпта таны- стырады, басқалардың жұмысын бағалайды, сындарлы пікір айтады және оны жақсарту бойынша ұсыныстар береді.


«Графика және жобалау» оқу пәні графикалық материалдарды, сызбаларды және дизайнды жасауға байланысты ауқымды тақырыптарды қамтиды. Негізгі тақырыптардың бірі – 3D модельдеу мүмкіндіктерін қолдана отырып, сызбалар- ды жобалау. Бұл тақырыпты меңгеруде объектілердің үш өлшемді модельдерін жасау үшін заманауи технологиялар мен бағдарламалық жасақтаманы қолда- нылады, бұл дизайн мүмкіндіктерін едәуір кеңейтеді және әртүрлі бөлшектер мен конструкцияларды визуализациялауды жеңілдетеді. 3D модельдеу дизайн процесін дәлірек және көрнекі ету үшін әртүрлі бұрыштан көрсетуге болатын үшөлшемді нысан үлгілерін жасауға мүмкіндік береді. Дәстүрлі 2D сызбалардан айырмашылығы: 3D модель нысанның пішіні, өлшемі, дизайн ерекшеліктері ту- ралы толық түсінік береді.


Заманауи технологиялар мен инновацияларды қолдану


Жаңа технологияларды енгізу 3D жобаларын тереңірек визуализациялау үшін білім алушыларды виртуалды және кеңейтілген шындық (VR және AR) сияқты инновациялық технологияларды пайдалануға ынталандырады. Мысалы, «10.3.4.1 бағдарламалық жасақтама, 3D басып шығару мүмкіндіктерін қолдана отырып, сызба жасай білу» оқу мақсатын меңгеру кезінде 3D басып шығару негіздерін қосып, оны жасалған модельдерді көрсету үшін пайдалануға болады. Бұл білім алушылардың өз жобаларының нысандарға қалай айналатынын көруге мүмкін- дік береді.


Бағдарламалық жасақтамамен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік


3D модельдеу бағдарламаларымен жұмыс істеу кезінде деректерді қорғау және жағымсыз жағдайларды болдырмау үшін қауіпсіздік шараларын сақтау қажет:

  • вирустар мен зиянды бағдарламалардан қорғау: вирустар немесе зиянды

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
93




бағдарламалар болуы мүмкін сенімсіз нұсқаларды жүктеп алмау үшін лицен- зияланған бағдарламалық құралды пайдалану;

  • сыртқы қауіптерден қорғауды қамтамасыз ету үшін 3D форматтауға қолданы- латын барлық компьютерде антивирустық бағдарламаларды үнемі жаңар- тып отыру;
  • тұрақты сақтық көшірмелер жасап отыру: бағдарламалық жасақтама қателері немесе компьютерлердің істен шығуы деректердің жоғалуына әкелуі мүмкін. Білім алушылар сыртқы медиаға немесе бұлтты сақтау орындарына өз мо- дельдері мен жобаларының тұрақты сақтық көшірмесін жасап отыруға үйре- ту маңызды;
  • қолжетімді болу: білім алушылардың бағдарламалар мен жобаларға қол- жетімділігін бақылау маңызды. Деректердің кездейсоқ жойылуын немесе бүлінуін болдырмау үшін құқықтары шектеулі есептік жазбаларды пайдалану.


«Графика және жобалау» пәнінде жасанды интеллектіні қолдану:


  1. Дизайнды автоматтандыру. Кейбір Cad жүйелері (мысалы, Autodesk Fusion 360) дизайнды оңтайландыру, жүктемелерді есептеу және материалдарды сәй- кестендіру үшін ЖИ қолданады. Генеративті ЖИ білім алушыларға инженерлік ойлаудың балама тәсілдерін үйрететін берілген параметрлер негізінде дизайн нұсқаларын жасауға көмектеседі.


  1. Сызбалар мен 3D форматтаудағы ЖИ. Сызбаларда логикалық немесе симме- триялық қателерді таба алады, эргономиканы жақсартуды ұсынады. ЖИ қолда- нылатын бағдарламалар автоматты түрде өлшемдерді, белгілерді орната алады, техникалық сипаттамаларды жасай алады.


  1. Цифрлық баламасын жасау нақты нысандарды модельдеуге мүмкіндік береді. Жасанды интеллект фотосуреттер мен сканерленген бейнелерді талдап, олар- дың негізінде 3D пішімін жасай алады, бұл нақты нысандарды жобалауды жеңіл- детеді.


ЖИ-ді қауіпсіз және жауапкершілікпен пайдалану дағдылары:

  • педагог жасанды интеллект нәтижелерін талдауға үйретуі керек: жасан- ды интеллектіге толықтай сенбей, оның ұсыныстарын қателіктер мен қай- шылықтарға тексеру маңызды;
  • сыни ойлауды дамыту: білім алушылар ЖИ олардың шығармашылығы пен жауапкершілігін алмастыратын құрал емес екенін түсінуі керек;
  • деректерді қорғау: жұмыс нәтижелерін, әсіресе бұлтты қызметтер мен ЖИ құралдарын пайдалану кезінде қалай сақтау керектігін үйрету керек.


«Технология және өнер» білім беру саласы пәндері аясында білім алушылар- дың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
94




«Көркем еңбек» – білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытумен қатаролардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыруға ықпал ететін мек- теп бағдарламасындағы маңызды пәндердің бірі.


Өзінің және айналасындағылардың қауіпсіздігіне жауапкершілікпен қарау «Көр- кем еңбек» пәнін оқытудың маңызды бөлігі болып табылады. Осыған байланы- сты білім алушылардың үшін қауіпсіз әрекет ережелерін, еңбек гигиенасы мен қауіпсіздік ережелерін сақтауы, құралдарды мақсатына қарай ғана пайдалануы, оларды арнайы орындарда сақтауы, сондай-ақ жұмыс орындарында тазалық пен тәртіпті сақтауы маңызды.


Бұл білім беру саласындағы пәндердің мазмұны күнделікті өмірде қажетті дағ- дыларды қалыптастыруға ықпал етуі керек. «5.2.6.1 қадағалап, материалдар мен құралдарды қолдану» оқу мақсатын жүзеге асыру шеңберінде техника қауіпсізді- гін сақтай отырып, күнделікті тұрмысқа қажетті материалдардан әртүрлі бұйым тоқудың, әртүрлі материалдан күнделікті өмірде қажетті заттарды жасаудың және білім алушыларға матаның бір немесе бірнеше түстерін қолдана отырып, бұйымдарды тоқудың әдістерін үйрету ұсынылады. Мысалы, ас үй құралдарына арналған заттарды, жүннен жасалған жіптен сәндік панельдерді және т.б. бұй- ымдарды (шарф, стенд, ұялы телефонға арналған қапшық) тоқу.


Өнімді модельдеу күнделікті өмірге қажетті дағдылардың бірі ретінде осы білім беру саласының сабақтарында да дамиды. «7.1.5.2 түрлі графикалық құралдар- дың көмегімен бұйым дайындау үшін эскиздер орындау және графикалық пен технологиялық құжаттар әзірлеу» оқу мақсатын жүзеге асыру кезінде сабақта білім алушылардың бұйымдар жасауға арналған материалды (мата, моншақтар және т.б.) ескере отырып, қол техникасын немесе компьютерлік бағдарламалар- ды пайдалана отырып, бұйымдардың графикалық эскиздерін әзірлеу дағдыла- рын дамыту ұсынылады.


Білім алушылар технология және өнер тілі контекстке байланысты өзгеретінін түсініп, осы тілдерді дұрыс қолдана білулері керек. Технология сөздігі көбінесе техникалық сипатта болады және ұғымдарға, процестерге және өндіріске ар- налған арнайы терминдерді қамтиды. Білім алушылар суреттер, диаграммалар, блок-сызбалар, үлгілер, кестелер және графиктер түрінде берілген технологи- ялық ақпаратты түсінуді үйренуі керек. Білім алушылар технологиялық проце- стерде, әсіресе идеяларын тұжырымдау, талдау және бағалау кезінде тыңдау, диалог жүргізу пікірталасқа қатысу және талқылау дағдыларын меңгеруі керек.


Музыка сабақтарында білім алушылардың оқу сауаттылығын дамыту бойынша жұмыс жүйелі және мақсатты түрде жүргізілуі ұсынылады, өйткені музыкалық терминдерді, белгілер мен ұғымдарды оқи білу әртүрлі жанрдағы музыкалық шығармаларды түсінуге және орындауға әсер етеді.


Музыка математикалық сауаттылықты дамытуға да ықпал етеді, өйткені музы- ка кеңістіктік ойлауға ықпал етеді және музыкалық шығармалар симметрияға, ырғаққа және басқа математикалық заңдылықтарға негізделген. Музыкалық


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
95




нотаны үйренуде қатаң сақталуы тиіс математикалық заңдылығы бар. Музыка уақыт ұзақтығын (мысалы, сегізінші нота, ширек нота, жарты нота) түсінуге үй- ретеді: 4/4 немесе 3/4 сияқты музыкалық метрлер немесе «аккорд» термині – бірнеше дыбыстардан тұратын фраза. Музыка уақытқа негізделген, ноталардың ұзақтығы әртүрлі, ал ритм музыканың қарқынын белгілейді. Музыкадағы уақыт- тық қатынастарды түсіну білім алушыларға уақыт сезімі мен санау дағдыларын, сондай-ақ қайталануы, контрасты және дамуы бар логикалық құрылымдарды дамытуға көмектеседі. Бұл білім алушыларға фуга, соната сияқты күрделі шығар- маларды түсінуге, логикалық ойлау мен жағдаяттарды шешу дағдыларының да- муына көмектеседі.

 




 
 


ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ

«Дене шынықтыру» пәні физикалық қасиеттерді дамытуға, жалпы дамыту жат- тығуларын өз бетінше орындауға қызығушылықты арттыруға; салауатты өмір салты мәдениетін қалыптастыруға; дене шынықтырудың адам өміріндегі рөлі ту- ралы түсініктерін қалыптастыруға, спорт, ұлттық спорт түрлері туралы өз бетінше ақпарат тауып, оны денсаулықты нығайту үшін пайдалана білуге; оқу, ойын және бәсекелестік жағдайында сыныптастарымен қарым-қатынас мәдениетін қалып- тастыруға бағытталған.


Жалпы білім беретін мектепте дене тәрбиесі өзінің бағыты, мазмұны, ұйымда- стыру формалары, іске асыру әдістері бойынша біртұтас процесс болып табыла- ды. «Дене шынықтыру» оқу пәні, дене шынықтыру-сауықтыру іс-шаралары, дене шынықтыру пәнінен сыныптан тыс жұмыстар, жалпы мектептік және бұқаралық спорттық іс-шаралар арқылы жүзеге асырылады.


Үлгілік оқу бағдарламасы бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлеріндегі оқу-тәрбие процесінің мақсаттарын, міндеттерін, жоспар- ланған күтілетін нәтижелерін, мазмұны мен ұйымдастырылуын айқындайды. Са- нитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормалардың талаптарын сақтай отырып, білім беру ұйымымен сыныптық және мектептен тыс жұмыстар арқылы жүзеге асырылады. https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2100023890


Білім беру ұйымының қысқартылған оқу жүктемесі бар үлгілік оқу жоспарла-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
96




рын таңдау кезінде «Дене шынықтыру» пәніне вариативтік компонент есебінен 1 сағат міндетті түрде спорттық ойындарды өткізуге бөлінеді.


Дене шынықтырудың үшінші сағатында педагог оқу бағдарламасының мазмұ- нын өзгертпестен, оқу процесіне заманауи әдістер мен педагогикалық техноло- гиялар әзірлеп, енгізеді. Педагог сабақты үшінші сағатқа ұйымдастырған кезде МЖМБС және үлгілік оқу бағдарламасына сүйенуі қажет.


Дене шынықтырудың үшінші сағатын өткізу кезінде үлгілік оқу бағдарламасына енгізілген бірнеше спорттық ойындарды пайдалану ұсынылады. Спорттық ой- ындарға сағаттарды біркелкі бөлу жан-жақты дамуды, жеке қызығушылықты арт- тыруды және салауатты дене тәрбиесі принциптерін сақтауды қамтамасыз етеді. Физикалық дайындықты бағалау кезінде максималды нәтиже де, нәтиженің өсуі де ескеріледі. Сонымен қатар жеке жетістіктерге жетуі (яғни нәтижелердің өсуі) маңызды. Дене шынықтыру бойынша бағалау кезінде теориялық білім, қозғалыс әрекетін орындау техникасы және дене шынықтыру-сауықтыру қызметін жүзеге асыру қабілеті ескеріледі. «Дене шынықтыру», «Музыка», «Көркем еңбек», «Кәсіп- керлік және бизнес негіздері», «Графика және жобалау» пәндері бойынша сынақ тапсыруға қойылатын талаптармен Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім акаде- миясының әдістемелік ұсынымдарынан танысуға болады (2019 жылғы 17 қыркүй- ектегі № 8 хаттамамен Ғылыми кеңес басылымға ұсынды).


https://uba.edu.kz/storage/app/media/Metod%20usynymdama/2019/shynytyru- muzyka-korkem-ebek-ozin-ozi-tanu-ksipkerlik-zhne-biznes-negizderi-grafika-zhne- zhobalau-ou-pnderi-boyynsha-syna-talaptary.pdf.


Дене шынықтыру сабағын өткізуде педагогтің басты назары білім алушылардың техникалық дайындығына бағытталуы керек:

  • 1-4-сыныптарда жалпы физикалық дайындық құралдары туралы ақпаратты қоса алғанда, негізгі қозғалыс дағдыларын игеруге және білім алушылардың физикалық дайындығын арттыруға назар аудару;
  • 5-9-сыныптарда жалпы физикалық дайындық құралдары туралы ақпаратты қоса алғанда, білім алушылардың физикалық дайындығын арттыруға назар аудару;
  • 10-11-сыныптарда білім алушылардың физикалық қасиеттері мен техника- лық-тактикалық дайындығын жетілдіруге назар аудару.


«Дене шынықтыру» пәні бойынша оқу процесін ұйымдастыру және өткізу кезінде қауіпсіз жағдай жасалуы және құралдармен қамтамасыз етілуі қажет. Білім беру ұйымының аумағындағы спорттық жабдықтар, құрылғылар, олардың мөлшері, материалдары білім алушылардың жас және психофизикалық ерекшеліктеріне сәйкес келуі, сәйкестік сертификаты болуы және қауіпсіздік сынағынан өтуі тиіс.


«Дене шынықтыру» пәні бойынша сабақ кестесін құру кезінде бір спорттық залда бірнеше сыныпқа сабақты қатар жүргізу кезінде білім алушылардың жас ерек-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
97




шеліктерін ескеру керек. https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2100023890


Мектепте сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру кезінде дене шынықтыру педагогтеріне «Білім беру ұйымдарында мектептен тыс спорттық жұмыстарды ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсынымдарды, бұқаралық спорттық және дене шынықтыру-сауықтыру іс-шараларын ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсынымдарды» пайдалану ұсынылады (https://www.nnpcfk.kz/index.php/ru/ metodicheskie-materialy, «Әдістемелік материалдар» бөлімі).



АЛҒАШҚЫ ӘСКЕРИ ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚ

Жалпы орта білім беру


Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығымен бекітілген Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының (4-қосымша) 23-тармағы 8-тармақшасына, 38 және 44-тармақта- рына сәйкес 10-11-сыныптарда білім беру саласының мазмұны «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» (бұдан әрі – АӘТД) пәні арқылы іске асырылады.


Оқу пәнінің мазмұны әскери істің негіздері туралы түсініктер мен білімдерді қа- лыптастыруды қамтамасыз етуі және келесі бөлімдер бойынша пәндік құзырет- тілікті дамытуы қажет:

  • Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріндегі қызмет туралы, робото- техника және IT-технологиялар туралы тұрақты түсінік қалыптастыру, әскери істің негіздері, жалпы әскери жарғылар талаптарының мазмұны бойынша білім беру;
  • жастардың азаматтық дүниетанымын қалыптастыру, Қазақстан Республи- касының егемендігін қорғаудың қажеттілігіне деген сенімділікті орнықтыру, әскери мамандыққа деген оң көзқарасты, қызығушылықты дамыту;
  • төтенше жағдайларда адамның өмір қауіпсіздігінің негіздерін меңгерту.


Оқу жүктемесінің көлемі «Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» Қазақстан Ре- спубликасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұй- рығының (2023 жылғы 26 қазандағы № 323 бұйрықпен өзгерістер мен толықты- рулар енгізілген) 21-30, 85-90-қосымшаларында (10-11-сыныптар) көрсетілген.


«Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қо- рытынды аттестаттауды өткізудің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығының 2-тарауына сәйкес «Алғашқы әскери және технологиялық дайын- дық» пәні бойынша білім алушылардың оқу жетістіктеріне формативті бағалау жүргізіледі. Бұл пән бойынша БЖБ және ТЖБ өткізілмейтін жағдайда да форма-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
98




тивті бағалауды жүргізуге шектеу қойылмайды.


10-сыныпта білім алушылардың практикалық біліктері мен дағдыларын дамыту, сондай-ақ әскери іске қызығушылығын қалыптастыру мақсатында оқу жылының соңында ұл балалармен бес күндік оқу-далалық (лагерлік) жиындар өткізіледі. Олар әскери бөлімдердің базаларында (әскери бөлім командирлерімен келісу арқылы) немесе тиісті оқу-материалдық базасы бар білім беру ұйымдарында 30 сағат көлемінде ұйымдастырылады.


Оқу-далалық (лагерлік) жиындарға қойылатын талаптар «Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім деңгейлерінің жалпы білім беретін пәндері мен таңдау курста- ры бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы» Қазақстан Республи- касы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығының 127-қосымшасында көрсетілген.


10-11-сыныптарда «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» пәні бой- ынша сабақтарда қауіпсіздік техникасын қатаң сақтау шараларымен таныстыру қажет:

  • жалпы қауіпсіздік шаралары: сабақ басталар алдында қауіпсіздік техника- сы бойынша нұсқаулық өткізіліп, арнайы журналға тіркеледі. Сабаққа бөгде заттарды (пышақ, шырпы немесе оттық, үшкір заттар) әкелуге қатаң тыйым салынады. Білім алушылар өз бетінше әрекет етпей, педагогтің барлық бұй- рықтары мен нұсқауларын дәл орындауға міндетті. Ғимарат ішінде және сап- тық алаңда тәртіп сақтау қажет;
  • оқу қаруымен (муляждармен) жұмыс істеу кезінде: оқу қаруымен тек педагог- тің рұқсатымен және қадағалауымен жұмыс істеу керек. Қаруды (тіпті оқу му- ляжін де) адамдарға бағыттауға болмайды. Педагогтің бұйрығынсыз қаруды бөлшектеуге немесе өзгертуге тыйым салынады. Қару макеті болса да, оны пайдаланбас бұрын, бос екеніне көз жеткізуі қажет;
  • саптық және дене дайындығы кезінде: киім мен аяқ киімнің ыңғайлылығы, тайғақ болмауы тексерілуі тиіс. Сабаққа тек спорттық немесе әскери киім- мен, ауа райына сәйкес (ашық ауада) қатысу керек. Арақашықтықты сақтау, бір-бірін итермеу, күрт немесе рұқсат етілмеген қимылдар жасамау қажет. Денсаулығы нашарлаған жағдайда оны дереу педагогке хабарлауы керек;
  • жергілікті жерде сабақ өткізу кезінде: қиын жерлермен қозғалғанда жеке қа- уіпсіздік шараларын сақтауы қажет. Бейтаныс нысандарға, күмәнді заттарға жақындауға болмайды. Ашық су көздерінен су ішуге тыйым салынады. Ауа райының жағдайына мән беру керек, қызып кетпеу немесе тоңып қалмау ке- рек.
  • төтенше жағдай кезінде әрекет ету: педагогтің бұйрықтарын шапшаң және сабырмен орындауы қажет. Эвакуация жолдарын, жиналу орындарын білуі керек;
  • алғашқы медициналық көмекті көрсете білуі қажет.

 


 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
 

99

 
 

ІШКІЖӘНЕСЫРТҚЫБАҒАЛАУДЫӨТКІЗУЕРЕКШЕЛІКТЕРІ       99

 




















«Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» пәнінде жасанды интеллек- тіні (ЖИ) қолдану жолдары

  1. Виртуалды жаттығулар мен тренажерлер: ЖИ арқылы жасалған жаттықты- рғыштар арқылы саптық дайындық, қарумен жұмыс істеу, алғашқы медици- налық көмек көрсету жаттығуларын қауіпсіз ортада үйренуге болады.
  2. Қауіпсіздік техникасы бойынша интерактивті нұсқаулықтар: ЖИ көмегімен бейне, графика арқылы түсіндіретін, автоматты түрде тест алатын қауіпсіздік бойынша интерактивті платформа жасауға болады.
  3. Оқу процесін жекелендіру: ЖИ білім алушының білім деңгейін талдап, әлсіз тұстарын анықтап, жеке оқу жоспарын ұсына алады.
  4. IT және робототехника бөлімінде: ЖИ арқылы роботтарды басқару, автомат- тандыру жүйелерін модельдеу және бағдарламалау дағдыларын дамытуға мүмкіндік бар.
  5. Төтенше жағдайларды модельдеу: ЖИ көмегімен өрт, су тасқыны, жер сілкінісі сияқты жағдайларды модельдеп, іс-қимыл әрекеттерін үйретуге болады.


«Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» пәні аясында білім алушы- лардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру


Білім алушылардың «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» пәні бойынша өмірде кездесетін әртүрлі жағдаяттарда білімдерін пайдалану қа- білетін қалыптастыру білім беру процесінің маңызды міндеті болып табылады. Ол бағдарламаның теориялық бөлігін түсінуді ғана емес, оларды нақты өмірде қолдану қабілетін де қамтиды. Әскери iс негiздерiн қалыптастыру кешендi тәсіл- демені талап етедi. «Экстремизм және терроризм ұлттық қауіпсіздікке қатер төн- діреді. Экстремизм түрлері» тақырыбында терроризмге және экстремистік әре- кетке толық сипаттама беру, террористік әрекеттің Конституцияға қарсы әрекет екенін, экстремизм мен терроризмнің пайда болу себептерін түсіндіру, олардың сипаттамалық ерекшеліктерін атау және қауіптің дәрежесін анықтау; зерттелген материалды жас ерекшеліктерін ескере отырып, әлемде болып жатқан оқиға- лармен салыстыруға болады. «Атыс дайындығы» бөлімінде «Калашников авто- матын толық бөлшектемеу және оны құрастыру тәртібі» нормативін орындауда


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
100




қажетті білім мен дағдыларды дамыту, автоматтың бөліктері мен механизмдерін игеруде дағдыларды пысықтау керек. Мұнда білім алушыларға қаруды бөлшек- теу және құрастыру тәртібін қатаң сақтау қажеттілігін түсіндіру ұсынылады.


Геосаяси жағдайда әскери робототехника және роботтарды әскери істе қолда- нудың негізгі бағыттары туралы түсініктерді дамыту; роботтарды олардың мақ- саты бойынша жіктеу, сондай-ақ білім алушылардың ату негіздері мен ереже- лері туралы білімдері мен дағдыларын қолдау; практикалық атыстарды орындау кезінде алған дағдыларын қолдану; қауіпсіздік техникасын сақтау маңызды.





Білім беру сапасы білім беру қызметінің тиімділігін, сондай-ақ білім алушы мен тәрбиеленушіні даярлығының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стан- дартының талаптарына, жеке тұлғаның, қоғамның және мемлекеттің қажеттілік- теріне сәйкестігін сипаттайды.


Қазақстан Республикасындағы білім сапасын бағалау жүйесі білім алушылардың оқу жетістіктерін ішкі және сыртқы бағалау рәсімдерін қамтитын кешенді тәсіл- демеге негізделген. Бұл рәсімдер педагогтерге білім алушылардың ілгерілеуін, оқу бағдарламаларын меңгеру деңгейі мен сапасын, негізгі құзыреттердің қа- лыптасу дәрежесін бақылауға, сондай-ақ білім беру процесін одан әрі жетілдіру бағыттарын айқындауға мүмкіндік береді.


БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН ІШКІ БАҒАЛАУ


Нормативтік құжаттар: «Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» ҚР БжҒМ 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығы; «Орта, тех- никалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім алушылардың білімін бағалау өлшемшарттарын бекіту туралы» ҚР БжҒМ 2016 жылғы 21 қаңтардағы № 52 бұй- рығы.

 




 
 


Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау білім сапасын қамтамасыз ету- дің маңызды құралы болып табылады. Ол оқыту мен оқу материалын меңгеру тиімділігін талдауға мүмкіндік беретін тетік ретінде қызмет етеді. Ішкі бағалау педагогтерге оқыту динамикасын бақылауға, әрбір білім алушының күшті және әлсіз тұстарын айқындауға, сондай-ақ оқу процесін уақтылы түзетуге мүмкіндік береді.


 

 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
101




Ішкі бағалаудың негізінде критериалды бағалау жүйесі жатыр, оған жиынтық бағалау (ЖБ) және формативті бағалау (ФБ) кіреді.


Жиынтық бағалау


Жиынтық бағалау – білім алушылардың оқу бағдарламасының бөлімдерін мең- геру және оқу тоқсанының соңындағы білім деңгейін анықтау мақсатында жүр- гізіледі.


ЖБ ұйымдастыру кезінде педагог келесі нормаларды басшылыққа алуы тиіс:

  • бөлім бойынша жиынтық бағалау (БЖБ) түрін (бақылау жұмысы, практикалық немесе шығармашылық жұмыс, жоба, эссе, диктант, мазмұндама, шығарма, тест) және оның өткізу уақытын педагог өзі айқындайды;
  • академиялық адалдықты сақтау – басты қағида: педагог бағалау тапсырмала- рын адал құрастыруы, ал білім алушылар оларды әділ орындауы қажет;
  • ЖБ тапсырмалары үлгілік оқу бағдарламаларына сәйкес және өткен оқу ма- териалдары негізінде педагогтер тарапынан әзірленеді;
  • тоқсан бойынша жиынтық бағалау (ТЖБ) тапсырмалары жүргізілмес бұрын педагогтердің әдістемелік бірлестігінде қаралып, олардың оқу мақсаттарына сәйкестігі, көлемі, нұсқаулығы және орындалу уақыты бойынша талқылана- ды;
  • БЖБ өткізу жиілігі тоқсанда 3 реттен артық болмауы тиіс. Егер тоқсанда төрт немесе одан да көп бөлім қарастырылса, оларды біріктіріп, БЖБ-ны екі ке- зеңде өткізуге болады;
  • ТЖБ өткізу жиілігі бір күнде 3 реттен артық болмауы және пәндердің күр- делілігі ескерілуі тиіс. ТЖБ оқу тоқсанының соңғы күні, сондай-ақ сол күні сол пән бойынша БЖБ өткізілген жағдайда ұйымдастырылмайды.
  • бағалаудың объективтілігін қамтамасыз ету: жазбаша ТЖБ бойынша дау- лы жағдай туындаған кезде педагогикалық кеңестің шешімімен модерация тағайындалады. Модерация қорытынды бағалар қойылардан бір күн бұрын- нан кешіктірілмей өткізілуі тиіс.


ФБ, БЖБ және ТЖБ бойынша балл қою кезінде педагогтер келесі аспектілерді ескереді:

  • нәтижелерді тіркеу: формативті бағалау (ФБ), бөлім бойынша жиынтық баға- лау (БЖБ) және тоқсан бойынша жиынтық бағалау (ТЖБ) бойынша алынған балдар электронды журналға енгізіледі;
  • тоқсандық бағаны қалыптастыру: ФБ нәтижелері – 25%, БЖБ нәтижелері – 25%, ТЖБ нәтижелері – 50% үлесте ескеріледі.
  • ФБ бойынша балдар: 2-11-сыныптарда ең жоғары балл – 10 балл (ФБ үшін балл әр сабақта қойылуы міндетті емес);

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
102




  • БЖБ бойынша балдар: 1-4-сыныптар үшін – 7-ден 15 баллға дейін; 5-11(12)-сы- ныптар үшін – 7-ден 20 балға дейін;
  • ТЖБ бойынша балдар пәндер мен сыныптардың техникалық ерекшеліктері- не сәйкес белгіленеді:
  • бағалаудың объективтілігі: БЖБ және ТЖБ бойынша қорытынды балл қой- ған кезде тапсырма шарттарының рәсімделуі немесе білім алушының тәртібі есепке алынбайды;
  • балды бағаға ауыстыру шкаласы: 0%–39% – «2»; 40%–64% – «3»; 65%–84% – «4»;

85%–100% – «5»;

  • жылдық баға (2–11(12)-сыныптар үшін) тоқсандық бағалардың арифметикалық ортасы ретінде есептеледі және бүтін санға дөңгелектенеді. Жылдық баға қо- рытынды баға болып табылады.


Формативті бағалау


Формативті бағалаудың басты мақсаты – білім алушылардың оқу барысындағы ілгерілеуін ерте кезеңде бақылау арқылы оқыту әдістерін бейімдеу және білім беру процесінің тиімділігін арттыру.


Формативті бағалауды тиімді іске асыру үшін педагогке қажет:

  • әрбір сабақтың / оқу процесінің мақсатын, соның ішінде бағалау критерий- лері мен жоғары сапалы жұмыстардың үлгілерін көрсету арқылы жүйелі түр- де түсіндіріп отыру;
  • сыныптағы бағалау нәтижелерін жүйелі түрде талдап, оқыту әдістерін қайта қарау және түзету үшін пайдалану;
  • білім алушыларға оқуын тиімді жоспарлауына көмектесетін тұрақты, мазмұн- ды, нақты және жедел кері байланыс ұсыну;
  • білім алушыларды өзін-өзі және бірін-бірі бағалау дағдыларын дамыту мақ- сатында бағалау процесіне белсенді қатыстыру.


Қорытынды аттестаттау


9(10) және 11(12)-сыныптардан кейінгі қорытынды аттестаттау Білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылау мен аттестаттауды жүргізудің үлгілік қағидалары- на сәйкес жүзеге асырылады. Аттестаттаудың мақсаты – мемлекеттік стандартқа сәйкес оқу пәндерін меңгеру деңгейін анықтау.


Аттестаттау 9(10)-сыныптарда қорытынды емтихандарды және 11(12)-сыныптарда мемлекеттік емтихандарды қамтиды. Аттестаттаудың мазмұны мен нәтижелері әр пән бойынша әзірленген техникалық ерекшеліктерімен реттеледі.


9(10)-сынып білім алушылары үшін емтихан материалдарын, тапсырмалар мен


 

 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
103




балдарды қою схемасын облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалала- рының білім басқармалары (бұдан әрі – білім басқармалары) дайындайды, орта білім беру ұйымдарының 11(12)-сынып білім алушылары үшін, сондай-ақ респу- бликалық мектептердегі 9(10) және 11(12)-сыныптардың білім алушылары үшін ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің «Ұлттық тестілеу орталығы» ШЖҚ РМК (бұдан әрі – ҰТО) дайындайды.


9(10)-сыныптағы емтихан нәтижелері электрондық журналға қойылады және қо- рытынды баға ретінде келесі арақатынаспен шығарылады: 30% – емтихан нәти- жесі, 70% – тоқсандық бағалар. Қорытынды баға бүтін санға дейін дөңгелекте- леді. Емтихан нәтижелері педагогикалық кеңесте қаралып, білім беру сапасын арттыруға бағытталған шаралар қабылданады.


Қазақ тілі пәні бойынша емтихан


2023-2024 оқу жылынан бастап 5-8 және 10-сынып білім алушылары оқу жылы- ның соңында қазақ тілі бойынша емтихан тапсырады. Емтихан аттестаттау жүр- гізудің үлгілік қағидаларына сәйкес өткізіледі, жазбаша және ауызша бөлімдер- ден тұрады.


Пән педагогтері тапсырмаларды академиялық адалдық талаптарын сақтай оты- рып құрастырады, білім беру ұйымының әкімшілігі бекітеді. Емтихан қазақ тілінде өткізіледі. Қазақ тілінде оқытатын мектептерде емтихан оқылым, жазылым және сөйлеу нормаларын сақтау дағдыларын тексеруді қамтиды. Оқыту қазақ тілін- де жүргізілмейтін мектептерде «Қазақ тілі мен әдебиеті» пәні бойынша емтихан тыңдалым, айтылым, оқылым және жазылым дағдыларын бағалауға бағыттала- ды.


Емтихан нәтижелері бес балдық шкала бойынша бағаланады, бұл ретте рубри- калар арқылы жұмыс деңгейлері сипатталады: жоғары деңгей – 5 балл, орта дең- гей – 3-4 балл, төмен деңгей – 1-2 балл. Қорытынды баға емтихан нәтижесінің 30% және жылдық бағаның 70% үлесі негізінде есептеледі. Қорытынды нәтиже ең жақын бүтін санға дейін дөңгелектеледі.


Академиялық адалдықты сақтау


Академиялық адалдық сапалы білім берудің негізі болып табылады және білім беру процесінің барлық қатысушыларынан жауапкершілікке, этикалық норма- ларға негізделген мінез-құлықты талап етеді. Мектептерде академиялық адал- дықты тиімді дамыту үшін академиялық адал мінез-құлық талаптарын және оларды бұзғаны үшін қолданылатын жауапкершілік шараларын айқындайтын мектепішілік ережелерді әзірлеп, енгізу керек.


Білім алушылар үшін білім беру процесіндегі академиялық адалдықтың негізгі қағидаттары:

  • барлық оқу тапсырмаларын адал орындау;

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
104




  • алдау, көшіру мен плагиатқа жол бермеу;
  • білім алушылардың орындаған жұмыстарының шынайылығына сенім біл- діру;
  • тапсырмаларды адал орындағанда, іс-әрекеттің салдарын түсінгенде және заңбұзушылықтар туралы айтуға дайын болғанда, әділеттілік пен жауапкер- шілік болады.


Білім беру процесіндегі білім алушылардың этикалық нормаларына:

  • өзгенің зияткерлік еңбегінің нәтижесіне құрметпен қарау, басқа білім алушы- лардың идеялары мен жұмыстарын иемденуге жол бермеу;
  • сыныптастарымен және педагогтермен өзара сенімге негізделген диалог құруда ашықтық пен шынайылық таныту;
  • көшірмеу немесе өзгенің жауаптарын пайдаланбау және тапсырмаларды өз бетінше орындауға жауапкершілікпен қарау жатады.


Білім алушылардың академиялық адалдық қағидаттарын бұзу әрекеттеріне:

  • жиынтық бағалау мен емтихандар барысында көшіру, шпаргалканы, түрлі көмекші материалдарды немесе техникалық құралдарды пайдалану;
  • авторды көрсетпей, өзгенің идеяларын, мәтіндерін немесе шығармаларын өзінікі ретінде ұсыну;
  • шындықты жасыру мақсатында эксперименттер, сауалнамалар, зерттеу- лердің нәтижелерін бұрмалау;
  • өз жұмыстарын басқа білім алушыларға беріп, олардың бұл жұмыстарды өз еңбегі ретінде көрсетуіне жағдай жасау жатады.


Білім беру ұйымында академиялық адалдық мәдениетін қалыптастыру үшін мы- надай іс-әрекеттер ұсынылады:

  • академиялық адалдық бойынша мектепішілік ережелерді әзірлеу және енгі- зу. Бұл ережелерге әділетсіз мінез-құлық түрлері, жасанды интеллектіні пай- далану ережелері және ереже бұзушылықтар бойынша әрекет ету алгорит- мдері кіруі тиіс. Құжат мектептің стратегиялық материалдарына (МДЖ, МБЖ және т.б.) енгізілуі қажет;
  • білім алушылармен және олардың ата-аналарымен жүйелі түрде ақпарат- тық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу (жадынамалар, ақпараттық буклеттер, ата-аналар жиналысы, постерлер, мессенджерлердегі хабарламалар және т.б. арқылы);
  • педагогтердің академиялық адалдық қағидаттарын сақтауы, бағалау рәсім- дерінің ашықтығы, сабақта сенім мен ашық диалог атмосферасын қалыпта- стыруы білім алушылардың бойында жауапкершілікті дамытуға ықпал етеді;
  • академиялық адалдық және этика мәселелері жөніндегі мектепішілік бір-

 

 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
105




лестіктерді (кеңестерді, комитеттерді) құру, олардың қызметі мектепте акаде- миялық адалдық қағидалаттарының іске асырылуын және сақталуын бақыла- уға, сондай-ақ ереже бұзушылық жағдайларын қарастыруға бағытталуы тиіс.

 




 
 


БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН СЫРТҚЫ БАҒАЛАУ


Білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі (ББЖМ) – бұл оқу жетістік- терінің МЖМБС талаптарына сәйкестігін бағалау мақсатында білім беру ұйымда- рынан тәуелсіз түрде өткізілетін сыртқы мониторинг. Мақсаты – бастауыш және негізгі орта білім беру деңгейлерінде білім сапасын арттыру бойынша шешім- дер қабылдау үшін объективті деректер алу.


ББЖМ аясында тестілеу ұйымдастырылып, өткізіледі, нәтижелерге өңдеу мен талдау жүргізіледі, осылардың негізінде білім беру сапасын қамтамасыз ету үшін әдістемелік қолдау көрсетіліп, ұсынымдар әзірленеді. ББЖМ ҚР «Білім туралы» Заңына және ҚР Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 5 мамырдағы № 204 бұйрығымен бекітілген «Білім алушылардың білім жетістіктеріне мониторинг жүргізу қағидаларына» сәйкес жүзеге асырылады.


Өткізу мерзімі. ББЖМ 2026 жылдың сәуір айында еліміздің барлық өңірлерінде бірыңғай форматта бекітілген кесте бойынша өткізу жоспарланып отыр. Өткізу мерзімдері туралы ақпарат бұйрықпен бекітіліп, білім беру ұйымдарына алдын ала хабарланады.


Бағаланатын бағыттар. Білім алушылардың функционалдық сауаттылығы келе- сі үш бағыт бойынша бағаланады:

  • оқу сауаттылығы;
  • математикалық сауаттылық;
  • жаратылыстану-ғылыми сауаттылық.


Тест мазмұны мектеп бағдарламалары негізінде әзірленген және халықаралық зерттеулердің талаптарын ескере отырып бейімделген.


Өткізу форматы. ББЖМ онлайн режимде компьютерлік форматта өткізіледі. Білім алушылар тестілеуді мектептердің компьютерлік сыныптарында жеке ком- пьютерде интернетке қосыла отырып орындайды. Тестілеуді қағаз форматында өткізу көзделмеген.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
106




Процесті ұйымдастыру


Қатысушылар: еліміздің барлық өңірлерінен іріктелген мектептердің 4 және 9-сынып білім алушылары қатысады, жалпы білім беретін мектептердің шама- мен 25%-ы қамтылады. Тестілеуді ұйымдастыру және өткізу үшін жауапты мектеп үйлестірушісі ұйым басшысының бұйрығымен тағайындалады.


Тест әкімшілері ретінде пән мұғалімдері болып табылмайтын мектеп қызмет- керлері (мысалы, психологтер, кітапханашылар) тағайындалады. Тест әкімшілері тестілеу рәсімдерінің сақталуын және деректердің құпиялылығын қамтамасыз етеді.


Сыртқы тәуелсіз бақылаушылар тестілеу кезінде аудиторияларды аралап, рәсім- дердің сақталуын бақылайды, бұзушылықтарды тіркейді және есептік құжаттар жасайды. Олар мониторинг процесінің ашықтығын және академиялық адалдық қағидаттарының сақталуын қамтамасыз ету.


Үйлестірушілерге, әкімшілерге және IT-мамандарға арналған оқыту вебинар- лары Zoom немесе Microsoft Teams платформаларында өткізіледі, онда барлық қатысушының рөлдері мен міндеттері түсіндіріледі. Әдістемелік материалдар алдын ала ұсынылады.


Тестілеу барысында қатаң түрде тыйым салынады:

  • ұялы телефондарды, смарт құрылғыларды және басқа да электрондық гад- жеттерді пайдалану;
  • көмекші материалдарды (шпаргалкалар, формулалар, оқулықтар) алып кіру;
  • тест мазмұнын жариялау, көшіру, суретке түсіру және тапсырмаларды тарату;
  • ресми өкілеттігі жоқ бөгде адамдардың аудиторияда болуы.


Ереже бұзушылықтар анықталған жағдайда қатысушыны аудиториядан шыға- ру, нәтижелерін жою және акт жасау сияқты тиісті шаралар қолданылады. Білім алушылар тестілеу барысында және одан кейін де тапсырмалар туралы ақпа- ратты, оның ішінде әлеуметтік желілерде таратуға жол берілмейтіні туралы ал- дын ала хабардар етіледі.


ББЖМ нәтижелері тек диагностикалық мақсатта жүргізіледі, білім алушылар- дың аттестациясына және мектептердің рейтингіне әсер етпейді. Бұл нәтиже- лер білім беру жүйесінің жағдайына талдау жасау, проблемалық аймақтарды анықтау және оларды жою бойынша ұсынымдар әзірлеу үшін қолданылады. Әр мектепке өз білім алушыларының және жалпыұлттық мәліметтердің нәтижелері көрсетілген диагностикалық есеп ұсынылады.


Ескерту: ББЖМ қорытындыларын шығару кезінде сенімсіз және қалыптан тыс жоғары нәтижелерді анықтау үшін деректерге кешенді талдау жүргізіледі. Ака- демиялық адалдықты бұзу күдігі туындаған жағдайда мұндай деректер қоры-


 

 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
107




тынды есептерден алынып тасталады. Қорытынды есепте тек объективті түрде алынған нәтижелер ескеріледі.


ББЖМ нәтижесінде анықталған білім алушылардың типтік қиындықтары:


Оқу сауаттылығы бойынша 4 және 9-сынып білім алушылары арасында ортақ үрдіс байқалады: тапсырма күрделілігінің деңгейі артқан сайын оны орындау пайызы төмендейді. 4-сынып білім алушылары әртүрлі типтегі мәтіндерді тақы- рыбы, құрылымы мен тілдік құралдары бойынша салыстыруда қиындықтарға кезігеді. 9-сынып білім алушылары үшін ең күрделісі – стильдік және жанрлық ерекшеліктерді талдау, авторлық ұстанымды түсіну, сондай-ақ көркемдік бейне- леу құралдарын (ирония, әсірелеу, астарлау және т.б.) қолдану.


Математикалық сауаттылық бойынша бастауыш және негізгі орта білім дең- гейлерінде оқу бағдарламасының меңгерілуі күрделі бөлімдері арасында са- бақтастық байқалады. Атап айтқанда, еліміздің 4-сынып білім алушылары «Ма- тематикалық модельдеу», «Жиындар, логика элементтері» және «Геометрия элементтері» бөлімдерін оқуда айтарлықтай қиындықтарға тап болуда. Ал 9-сы- ныптарда соңғы үш жыл ішінде «Геометрия», «Математикалық модельдеу және талдау», сондай-ақ «Статистика және ықтималдықтар теориясы» бөлімдерін меңгеру деңгейі жеткіліксіз болып отыр.


Жаратылыстану-ғылыми сауаттылық бойынша 4 және 9-сынып білім алушыла- рының кей бөлімдерді меңгеруі қиын. Бұл жағдай мазмұндық сабақтастықтың бар екенін көрсетеді. Бастауыш мектепте қиындық туғызатын тақырыптар негізгі орта білім беру деңгейінде жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндерде (физика, химия, биология, география) жалғасын табады.

 




 
 


TIMSS


TIMSS-2023 халықаралық зерттеуін Халықаралық оқу жетістіктерін бағалау қа- уымдастығы (IEA) ұйымдастырды және 64 елді қамтыды. Зерттеу 4 және 8-сы- нып білім алушыларының математика және жаратылыстану ғылымдары бой- ынша дайындық деңгейін анықтауға бағытталды. Зерттеу нәтижесі бойынша Қазақстанның 4-сынып білім алушылары математикадан орта есеппен 487 балл жинап, 41-орынды иеленді, ал 8-сынып білім алушылары 454 баллмен 28-орынға тұрақтады. Жаратылыстану пәні бойынша 4-сынып білім алушылары 467 балл, ал 8-сыныптар 443 балл жинады. Білім алушылар білімді қолдану және ой қоры- туға бағытталған тапсырмаларды жақсы орындағанымен, «Деректер» (матема- тика) және «Биология» (жаратылыстану) бөлімдеріне қатысты тапсырмалар ең көп қиындық тудырды. Қала мен ауыл мектептеріндегі білім алушылардың нәти-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
108




желері арасындағы алшақтық сақталып отырғанымен, бұл айырмашылықтың біртіндеп азаю үрдісі байқалады.

 




 
 


Ұсынылады!


Пән педагогтеріне оқу процесін жоспарлау кезінде ББЖМ және TIMSS зерттеу- лерінің нәтижелерін ескеру ұсынылады, әсіресе білім алушылардың ең төмен нәтиже көрсеткен оқу бағдарламасының бөлімдері мен тақырыптарына ерекше назар аудару қажет.


Білім алушыларды нақты тест тапсырмаларына бағытталған «дайындыққа» емес, керісінше, меңгерілуі күрделі тақырыптарды оқу процесіне үйлесімді енгізуге назар аударған жөн. Бұл ретте пәндік қана емес, метапәндік құзыреттерді де да- мыту көзделуі тиіс.


Атап айтқанда, тілдік пәндер педагогтеріне білім алушылардың көркем және ақпараттық мәтіндерді талдау дағдыларын дамытуға назар аудару, соның ішінде: кейіпкерлердің уәждері мен сезімдері туралы тұжырым жасау; жасырын мағына мен детальдарды анықтау; аралас мәтіндерді (мәтін + инфографика, диаграмма және т.б.) бағалау және түсіндіру ұсынылады.


Жаратылыстану пәндері педагогтеріне білім алушылардың келесі бағыттар бойынша құзыреттерін дамытуға баса назар аудару ұсынылады: ғылыми білімді қоршаған орта құбылыстарын түсіндіру үшін қолдану; ғылым, технология және экология арасындағы өзара байланысты түсіну; тәжірибеге бағытталған зертха- налық жұмыстар мен жобалық зерттеулер жүргізу. Бұл тәсілдеме білім алушы- лардың теориялық білімдерін өмірлік жағдаяттарда қолдану қабілетін артты- рып, жаратылыстану-ғылыми сауаттылықты тереңдетуге мүмкіндік береді.


Математика пәні педагогтеріне «Геометрия», «Статистика және ықтималдықтар теориясы», «Математикалық модельдеу және талдау» бөлімдерін оқытуға ерек- ше назар аудару ұсынылады. Білім алушылардың логикалық ойлауын, дерек- терді талдау, модель құру және практикалық жағдаяттарда шешім қабылдау дағдыларын дамыту мақсатында өмірлік нақты жағдаяттарға негізделген тапсы- рмаларды әзірлеу аса маңызды.


Педагогтерге қолданылатын әдістер мен стратегиялардың тиімділігін арттыру мақсатында мектеп, аудан, қала және облыс деңгейлерінде әріптестік байланыс орнатып, тәжірибе алмасуға және білім беру деректерін бірлесе талдауға ар- налған кәсіби қауымдастықтар құру ұсынылады.


 

 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
109




Технологиялар қарқынды дамып, білім беруге қойылатын талаптар жаһандық деңгейде өзгеріп жатқан қазіргі жағдайда функционалдық сауаттылықты баға- лау мазмұны мен құрылымы үнемі жаңартылып отырады. Осыған байланысты PISA-2025 зерттеуінің шеңберін мұқият зерделеу ерекше маңызды. Аталған зерттеуде басым бағыт ретінде жаратылыстану-ғылыми сауаттылық белгіленген, сонымен қатар шетел тілдерін меңгеру, цифрлық құралдар мен тәжірибелерді қолдана отырып, мәселелерді шешу дағдыларын бағалауға қосымша көңіл бөлі- неді. Жасанды интеллект пен цифрлық технологиялар кеңінен енгізіліп жатқан кезеңде білім алушылардың сыни ойлау, ақпаратты талдау, бейімделгіштік және жедел өзгеретін ортада негізделген шешім қабылдау қабілеттерін дамыту ерек- ше маңызды.

 




 
 
 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

110      Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 



















Мемлекет басшысы Ұлттық құрылтайдың төртінші отырысында «Біртұтас тәрбие» бағдарламасының атауын «Адал азамат» деп өзгерту туралы шешім қабылдады. (бұдан әрі – Бағдарлама). Бағдарлама бұған дейін іске асырылған бастаманың толыққанды жалғасы болып табылады. Бағдарламаның түпкі мақсаты «Адал азамат» тұжырымдамасының идеалдарына сай, патриоттық рухта тәрбиеленген, білімді әрі жасампаз ұрпақты қалыптастыру.


Жаңа оқу жылында тәрбие жұмысы МЖМББС сәйкес айқындалған 6 негізгі 6 құндылық негізінде ұйымдастырылады.


Бағдарлама мазмұнына сәйкес ай сайын өткізілетін тұрақты іс-шаралар білім алушылардың біртұтас тұлғасын қалыптастыруға бағытталуы тиіс:

  • Қыркүйек – еңбекқорлық және кәсіби біліктілік айы;
  • Қазан – тәуелсіздік және отаншылдық айы;
  • Қараша – әділдік және жауапкершілік айы;
  • Желтоқсан – бірлік және ынтымақ айы;
  • Қаңтар – заң және тәртіп айы;
  • Ақпан – жасампаздық және жаңашылдық айы;
  • Наурыз – тәуелсіздік және отаншылдық айы;
  • Сәуір – еңбекқорлық және кәсіби біліктілік айы;
  • Мамыр – бірлік және ынтымақ айы.
  • Маусым – жасампаздық және жаңашылдық айы;
  • Шілде – заң және тәртіп айы;
  • Тамыз – заң және тәртіп айы.


2024–2025 оқу жылының қорытынды сауалнамасының нәтижесіне сәйкес, жаңа оқу жылында Бағдарлама аясында ұсынылған 6 әлеуметтік жоба мен алдын алу шаралары бойынша жұмысты күшейту ұсынылады.


 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
111




Жүзеге асырылуға ұсынылған жобалар:

  • «Қамқор» – әлеуметтік жобаларды жүзеге асыру арқылы құндылықтарды дәріптеу.
  • «Еңбегі адал – жас өрен» – білім алушылардың әртүрлі мамандыққа деген қы- зығушылығын арттыру және еңбекқорлық идеясы арқылы құндылықтарды дәріптеу.
  • «Шабыт» – білім алушылардың шығармашылық әлеуетін ашу арқылы құн- дылықтарды дәріптеу.
  • «Ұшқыр ой алаңы» – тілдік дағдыларды дамыту және тақырыптық талқылау арқылы құндылықтарды дәріптеу.
  • «Smart bala» – инновациялық жобалар конкурсы арқылы құндылықтар- ды дәріптеу. • «Балалар кітапханасы» – кітап оқуға және білім алуға қы- зығушылықты қалыптастыру.
  • «Балалар кітапханасы» – кітап оқуға және білім алуға қызығушылықты қалып- тастыру.


Құндылықтарды қалыптастырудағы жүйелі және кешенді жұмыс оқу-тәрбие процесінде күн сайын және апта сайын іске асырылатын іс-шараларды қамтиды (кесте-9):

  • кесте. Тәрбие процесінің жүйелі ұйымдастырылуы


№

Күнделікті

Апта сайын

1

«Ұлттық ойын – ұлт қазынасы»: үзіліс кезінде білім алушылардың бос уақы- тын ойын түрінде ұйымдастыру (асық, тоғызқұмалақ, бес тас және т.б.)

«Менің Қазақстаным» – оқу аптасының басында бірінші сабақта білім алушы- лар Қазақстан Республикасының Әнұранын орындайды.

Аптаның дәйексөздері – бүкіл ұйым- ның сабақта және сабақтан тыс іс-әре- кетінің лейтмотиві ретінде қызмет ететін мақал-мәтелдер, нақыл сөздер, халық даналығы, ұлы тұлғалардың ұлағатты сөздері. Аптаның дәйексөз- дері ақпараттық стендтерде, Led-э- крандарда, сынып тақталарда орнала- стырылады

2

«Өнегелі 15 минут» – ата-аналардың баласымен мінез-құлық және адамгер- шілік туралы күнделікті жеке әңгімеле- суі

«Қауіпсіздік сабағы» – жол қозға- лысы ережелерін, өмір қауіпсіздігі негіздерін зерделеу, білім алушы- лардың жеке қауіпсіздігін, қауіпсіз мінез-құлқын және т.б. сақтауы туралы сынып сағаты шеңберінде 10 минут ақпарат беру, әңгіме өткізу


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
112




3

«Үнемді тұтыну» – жадынамалар, нұсқа- улықтар мен парақшалар арқылы суды, тамақты, энергияны және табиғи ресурстарды үнемді тұтынуды және

іс-әрекет барысында табиғи ресур- старға (су, энергия және т.б.) ұқыпты

қарауды қалыптастыру.

Білім алушылардың қауіпсіз мі-

нез-құлық мәдениеті мен салауатты өмір салтын қалыптастыруға бағыт- талған сынып сағаттарын ұйымдасты- ру

4

«Күй күмбірі» – қоңыраудың орны- на күйді пайдалану, сондай-ақ үлкен үзіліс кезінде арнайы күй тыңдату.


Сынып сағаттарының мазмұнына келесі алдын алу шаралары біріктіріледі:

  • Цифрлық әлемде қауіпсіз қадам;
  • Буллингтен қорған!
  • Ойынға салауатты көзқарас;
  • Өмірге салауатты қадам;
  • Қоғамдық мүлікті қорға!
  • Қауіпсіз қоғам.

 




 
 



«Білім күні» өткізу бойынша ұсынымдар


«Білім күнін» өткізу форматын білім беру ұйымдары дербес анықтайды және мектептің барлық қауымдастығының қатысуын қамтамасыз етеді.


Ұсынылатын тақырып - «Мектебім – мейірім мекені!».


Мемлекеттік туды көтеру және гимнді орындау Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздерін пайдалану ережесіне сәйкес жүргізіледі.


Жаңа оқу жылында педагогтер «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасының аясындағы құндылықтарды дәріптеуге және жыл көлемінде білім алушылардың бойына дарытуға ерекше мән беруі қажет.


 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
113




Салтанатты іс-шараға бірінші сынып білім алушыларының ата-аналарының/ заңды өкілдерінің қатысуының маңыздылығына назар аудару қажет.


Педагогтерге ұсынылады:

  • Жаңа оқу жылынан күтетін үміттер мен жазғы демалыс туралы ашық диалог ұйымдастыру.
  • «Балалар кітапханасы» жобасы аясында оқылған кітаптарды талдап, ұнаған кейіпкерлері мен оқиғалары туралы және өзге де маңызды тұстары жөнінде пікір білдіру.
  • Заманауи технологияларды пайдалану (интерактивті тақта, презентация, бейнематериалдар, жасанды интеллект).


«Мектебім – мейірім мекені» республикалық интервью-челленджін өткізу (2025 жылғы 1 қыркүйекте білім алушылардың, олардың ата-аналарының және педа- гогтердің қатысуымен ұзақтығы 1-2 минут болатын қасқаша сұхбат).


Челленджтің тақырыбы:

  • 2-4-сынып білім алушылары: «Жазғы демалыстың жарқын естеліктері»
  • 5-8-сынып білім алушылары: «Жаз – жаңа тәжірибе уақыты»
  • 9-11-сынып білім алушылары: «Арманым мен мақсатым»


Бейнероликтерді 1 қыркүйек күні 17.00 – 21.00 аралығында #Bilim_quni #Mektebim_meirim_mekeni хештегтерін пайдалану арқылы жұмыстарын жа- риялау ұсынылады.


«ДОСБОЛLIKE» БАҒДАРЛАМАСЫН ЕНДІРУ ТУРАЛЫ


Жобаның мақсаты: Қазақстан Республикасындағы орта білім беру ұйымдарын- да буллингтің алдын алуға бағытталған кешенді жүйені іске асыру.


Іске асырудың негізгі қадамдары:

  1. Ішкі нормативтік құжаттарды бекіту.
  2. Мектептік буллингке қарсы команда құру.
  3. Қақтығыс болуы мүмкін аймақтарды бейнебақылау жүйелерімен жабдықтау (мүмкін болған жағдайда).
  4. Педагогикалық ұжымға түсіндіру семинарларын өткізу.
  5. Іс-шараларды тәрбие жұмысы жоспарына енгізу.
  6. Әлеуметтік-психологиялық ахуалды диагностикалау жұмысын жүргізу.
  7. Мамандардың біліктілігін арттыру.

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
114




  1. Қызметкерлерге әрекет ету алгоритмдері жөнінде нұсқаулық беру.
  2. Білім алушылардың қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын және эмоциялық ин- теллектін қалыптастыру.
  3. ППҚО-да ата-аналарға арналған сабақтар өткізу.
  4. Әлеуметтік ахуалға тұрақты мониторинг жүргізу.
  5. https://orken-instituty.kz/ru/dashboard/main цифрлық ресурстарды пайдалану.

 




 
 



«ЖЕКЕ ҚАУІПСІЗДІҚ САБАҚТАРЫ» БОЙЫНША ҰСЫНЫСТАР


«Жеке қауіпсіздік сабақтары» бағдарламасының мазмұнын өзектендіру мақ- сатында бағдарламаға білім алушылардың қабылдауын жақсарту үшін бейнема- териалдар және ақпараттық-әдістемелік материалдар толықтырылды.


Жеке қауіпсіздік сабақтарында «жасырын тасымалдаушы» рөліне ілінбеу жол- дары, алғашқы медициналық көмек көрсету, интернет қауіпсіздігі, төтенше жағдайларда нақты әрекет ету стратегиялары сияқты маңызды тақырыптар қарастырылады. Сондай-ақ, білім алушыларда дұрыс мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру, пайдалы әдеттерді дамыту, қоғамдағы қауіпсіз мінез-құлыққа үйрету, әлеуметтік желілердегі мәдениетті қарым-қатынас, салауатты өмір сал- ты және балалар мен жасөспірімдер арасында позитивті әрі қолайлы орта қа- лыптастыру мәселелері қамтылады. Практикалық дағдылар ұсынылып, олар өз өміріңді және қоршаған адамдардың өмірін сақтауға, зиянды әрекеттерден ал- дын ала қорғануға мүмкіндік береді.


Педагогикалық қоғамдастықтың міндеттері:

  • қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру;
  • қауіпсіздік мәдениетін қалыптастырып, оны пайдалы мінез-құлық дағдысына айналдыру.
  • білім алушыларды қауіптерді анықтауға, көмек сұрауға және дұрыс шешім қабылдауға үйрету.

 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
115




  • мектепте және мектептен тыс жағдайда зорлық-зомбылықтың, буллингтің және жазатайым оқиғалардың қаупін азайту.

Психология саласындағы зерттеулер көрсеткендей, білім алушыларды қа- уіпсіздік негіздеріне жүйелі түрде үйрету мынадай нәтижелерге ықпал етеді:

  • мазасыздық пен күйзеліс деңгейін төмендетуге;
  • қауіпсіз әрі салауатты орта қалыптастыруға;
  • эмоциялық интеллекті және қолдау сұрай білу дағдыларын дамытуға (ППРК

№748 от 31.08.2023 ж);

  • Білім беру ұйымының тәрбие жұмысының жоспары.


Жеке қауіпсіздік сабағын ұйымдастыру регламенті:

  1. Сынып сағаттарында жеке қауіпсіздікке қатысты сабақтарды апта сайын 10 минуттан өткізу.
  2. Қалыптасқан дағдыларды бақылау үшін чек-парақтар, сауалнамалар, байқа- у-сайыстар және бақылау әдістері арқылы мониторинг жүргізу.
  3. Қауіпсіздік сабақтарына ата-аналарды тарту және ақпараттандыру.
  4. Дайын жауаптарды таңуға жол бермей, пікірталас ұйымдастыру арқылы білім алушыларды ой қозғауға ынталандыру.
  5. Жасөспірімдер түсіне алатын шынайы оқиғаларды пайдаланыңыз.
  6. Мінез-құлық алгоритмдерін қарапайым әрі түсінікті қадамдар түрінде ұсыну.
  7. Сабақтарға төтенше жағдайлар қызметінің, полицияның, денсаулық сақтау саласының және басқа да сала мамандарын шақыру.


Қауіпсіздік техникасын оқытудың жас ерекшеліктері мен тәсілдері 1–4 сыныптар (7–10 жас)

Негізгі мақсат: өзін-өзі қорғаудың, қауіпті тану және көмек сұрау негізгі дағды- ларын дамыту.


Әдістемелік тәсілдер:

  • алгоритмдерді көрнекі суреттермен немесе нақты қадамдармен көрсету (мысалы, «Көмекке шақырудың 5 қадамы»);
  • «Не істеу керек, егер...» көріністері мен жаттығулары, рифмалары;
  • «Қауіпті және қауіпсіз жағдайлар» суретін салу;


5-9 сыныптар (11-15 жас)


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
116




Негізгі мақсат: жағдайларды талдаудың тұрақты дағдысын, стандартты емес жағдайларда шешім қабылдау және әрекет ету қабілетін дамыту.


Әдістемелік тәсілдер:

  • нақты жағдайлармен және жаңалықтармен тәжірибелік жұмыс;
  • интерактивті сабақ, жағдайды талдау, шағын топтарда жұмыс, бейне мазмұ- нын көру және талқылау, ситуациялық тапсырмалар.
  • рөлдік ойындар, жарыстар/викториналар;
  • цифрлық тәуекелдерді, кибербуллингті, келеңсіз қатынастарды талқылау;
  • бейне форматтары, цифрлық квесттер, бейнероликтер.


10-11 сынып (16-17 жас)


Негізгі мақсат: рефлексияны дамыту, тәуекелдерді бағалау, тәуекелдерді/қауіп- терді бағалау қабілеті, тәуекел, қауіптер мен беймәлім жағдайларындағы жауап- ты мінез-әрекет – нақты және цифрлық ортада.


Әдістемелік тәсілдер:

  • қысым астындағы ойсыз әрекеттердің салдарын, айла-шарғы жасаудың, қы- сым көрсетудің немесе қауіпті әрекеттерге қатысудың нақты жағдайларын талқылау (мысалы: «жасырын тасымалдауға» қатысу, «достық» бопсалау, «ке- леңсіз оқиғаға шақыру», қорқыту);
  • YouTube немесе TikTokта оқиғаларды талдау: «Бұл жерде қауіп қайда?»
  • цифрлық визуализациясы бар интерактивті тапсырмалар;
  • дағдарыс жағдайындағы мінез-әрекетті модельдеу;
  • алғашқы, жедел көмек көрсету бойынша практикумдар және т.б.


Жеке қауіпсіздік сабақтары жүйелі және қалыпты түрде білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамытатын, өз елінің жауапты азаматы болуға үй- ретеді және қауіпсіз қоғамды дамытуға үлесін қосады. Дұрыс мінез-құлық дағ- дыларын қалыптастыру, пайдалы әдеттерді кеңінен насихаттау және салауатты өмір салтын ілгерілету маңызды.


 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
117



 




 
 



«АДАЛ АЗАМАТ» БІРТҰТАС ТӘРБИЕ БАҒДАРЛАМАСЫН РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ОРТАЛЫҒЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖОБАЛАРЫ АРҚЫЛЫ ЕНГІЗУ


Мақсаты: Елдің бірегейлігін нығайта алатын, ұлттық құндылықтарға негізделген әділетті қоғамды құруға қабілетті, білімді, адал және парасатты ұрпақты тәрбие- леу.


Жобалар: «Балалар және театр», «Жасыл клубтар», «Балалар-жастар қозғалысы»


«Балалар және театр» танымдық жобасы өскелең ұрпақтың адамгершілік мә- дениетін қалыптастырудың ресурсы, тұлғаның әлеуметтену құралы, көркемдік талғамның қалыптасуы, эстетикалық дамыған, шығармашыл тұлғаны тәрбие- леу механизмі және балаларды қоғамның ережелері мен нормаларына үйрету ретінде қызмет етуі мүмкін.


«Жасыл клуб» экологиялық жобасы қоршаған ортаны қорғауға қызығатын білім алушыларды өз еркімен құрған бірлестігі, энергия мен ресурстарды үнемдей- тін ғылыми жобаларға, экология саласындағы StartUP және бизнес жобаларына арналған.


«Жас ұлан», «Жас қыран» ұйымдарының қызметі арқылы балалар мен жасөспірім- дер қоғамдық өмірге белсенді араласып, Отанға деген сүйіспеншілік рухында тәрбиеленеді, көшбасшылық қасиеттерді меңгереді және өз елінің жауапты аза- маттары болуға үйренеді.


Балалар-жастар қозғалысын жандандыру, балаларды әлеуметтендіру және өскелең ұрпақтың бойында патриотизмді, азаматтық жауапкершілікті, іске адал- дықты тәрбиелеу. Бұл мақсат жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар не- гізінде жүзеге асырылады.


«Балалар-жастар қозғалысы» білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, кәсіби бағдар беруге, сондай-ақ олардың әлеуметтік маңызды жоба- ларға қатысуына бағытталған; балаларды қоғамдық өмірге тартуға, оң тәжірибе жинақтауға мүмкіндік береді, олардың мүдделері мен құқықтарын білдіру мен


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
118




қорғау құралы болып қызмет етеді (10-кесте).

  • кесте. Негізгі іс-шаралар кестесі


№

Негізгі іс-шаралар

мерзімі

1

Республикалық балалар-жастар қозға- лысын дамыту жөніндегі үйлестіру кеңесінің отырысы

қазан

2

Мұғалімдер күніне орай «UstazToDay»

қазан

3

Мектеп/студенттік парламент прези- денттерін сайлау

қазан

4

«Іс-әрекет уақыты» Республикалық білім алушылар өзін-өзі басқару көшбасшы- ларының балалар құрылтайы

қараша

5

«Үздік балалар-жасөспірімдер ұйымы» республикалық байқауы

желтоқсан

Барлық жастағы балалардың ата-аналарына арналған «Ата-аналарға педаго- гикалық қолдау көрсету орталықтары» бағдарламасын жаңартылып, «Ішкі күш», «Баланың қауіпсіздігі» модульдері және ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың ата-аналарына арналған сабақтар толықтырылды. Өткен оқу жылындағы сабақ мазмұны онлайн қауіпсіздігі, жас ерекшеліктері мен гендер- лік мәселелер, зорлық-зомбылықтың алдын алу және жасөспірім қыздарды қол- дау тақырыптарын ескере отырып жаңартылды.


  1. Ата-аналарға педагогикалық қолдау орталықтарының қызметін ұйымдасты- ру ғылыми тұжырымдамасы:


Ата-аналардың педагогикалық құзыреттілігін арттыру: ата-аналарды балалар мен жасөспірімдердің жас және психологиялық ерекшеліктерін білуге бағыт- талған педагогика және жас ерекшелік психологиясының негіздеріне үйрету.


Психологиялық қолдау және кеңес беру: ата-аналарға балалармен және жасөспірімдермен қарым-қатынаста туындаған қиындықтардың алдын алу және оларды шешу мақсатында кеңес беру қызметтерін ұсыну.


Қақтығыстардың және девиантты мінез-құлықтың алдын алу: жасөспірімдер арасында девиантты және деструктивті мінез-құлықтың, сондай-ақ отбасындағы қақтығыстардың алдын алу әдістері мен бағдарламаларын енгізу.


Эмоционалды құзыреттілік пен ата-ана рефлексиясын дамыту: ата-аналардың өз сезімдерін түсіну және балалардың эмоционалды жағдайын дұрыс интер- претациялау мен басқаруға қабілеттілігін арттыруға ықпал ететін эмоционалды құзыреттілікті дамыту.


  1. Ата-аналарға педагогикалық қолдау көрсетудің міндеттері:

 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
119




  • Балалардың салауаттығын қамтамасыз ету үшін ЖАҚСЫ АТА-АНА МӘДЕНИ- ЕТІН дамыту, олардың психологиялы-педагогикалық және әлеуметтік құзы- реттерін дамыту үшін жүйелі педагогикалық қолдауды ұйымдастыру;
  • Орта білім беру ұйымы мен отбасы арасындағы балаларды тәрбиелеу мен дамытудағы өзара іс-қимылды нығайту;
  • Балаларды тәрбиелеу мен дамытуға ата-аналардың жауапкершілігін артты- ру.


  1. Ата-аналарға педагогикалық қолдау орталықтарының қызметін ұйымда- стырудың ерекшеліктері:


Басшының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары орталықтың қызметін ұйымдасты- руды жүзеге асырады: жоспарлау, кесте құру, бақылау.


Ата-аналарға педагогикалық қолдауды сынып жетекшілері, педагог-психолог- тар, әлеуметтік педагогтер, қосымша білім беру педагогтері жүзеге асырады.


Ата-аналардың сұранысын ескере отырып, ұсынылатын бағдарламаның 30% дейінгі көлемде сабақтардың тақырыптарын өздігімен анықтауға болады.


Қосымша ата-аналар арасынан аға буынының белсенді өкілдерін тарта отырып,

«Даналық мектебі» клубын ұйымдастыру ұсынылады.


  1. Ата-аналарға педагогикалық қолдау көрсетудің әдістері мен тәсілдері

  2. Диагностика және кеңес беру: ата-аналар мен олардың балаларының қа- жеттіліктерін тұрақты түрде диагностикалау, сондай-ақ психологтар мен пе- дагогтармен жеке және топтық кеңестер ұйымдастыру.
  3. Оқыту тренингтері мен семинарлары: ата-аналар үшін жас ерекшелік дағдарыстары, балалардың қорқыныштары, қақтығыстық мінез-құлық және балалармен позитивті қарым-қатынас орнату жолдары тақырыптарына оқы- ту іс-шараларын ұйымдастыру.
  4. Интерактивті өзара әрекеттесу нысандары: ата-аналардың балалармен өзара әрекеттесу дағдыларын қалыптастыру үшін отбасылық кеңес беру әді- стерді, рөлдік ойындарды, кейс-әдістерді және жағдайлық тапсырмаларды қолдану.
  5. Қолдау және сүйемелдеу бағдарламалары: қиын балалар мен жасөспірім- дері бар ата-аналар үшін психологиялық-педагогикалық қолдаудың жеке бағдарламаларын әзірлеу.
  6. Саналы ата-ана тәжірибелері: рефлексия және эмпатия дағдыларын дамыту үшін саналы болу мен түсінуді қамтитын ата-ана тәжірибелері мен техника- ларын енгізу.


5. Күтілетін нәтижелері


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
120




  1. Отбасылық құндылықтар жүйесінің ата-ана мен бала қарым-қатынасындағы және жақсы ата-аналық арқылы біртұтастай қалыптасуы.
  2. Отбасындағы психоэмоционалды жағдайдың жақсаруы және қақтығыстық жағдайлардың деңгейінің, жасөспірімдерде агрессивті және девиантты мі- нез-әректтің төмендеуі.
  3. Ата-аналардың балаларды тәрбиелеуге саналы, жақсы көзқарастың артуы.
  4. Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталықтары балалар мен жасөспірім- дерді тәрбиелеу және үйлесімді дамыту үшін қолайлы жағдай жасауға маңы- зды құралға айналуы.


ОРТА БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА

КӘСІБИ БАҒДАР БЕРУ ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ


Еңбек нарығында өз орнын табатын мамандарды сапалы даярлау мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады.


2025 жыл «Жұмысшы мамандықтарының жылы» болып жарияланды. Жұмысшы мамандықтарының жылын өткізу жоспарының 7 бағытының бірі – кәсіби бағдар беру ісін дамытуға арналған. 1000 бейінді сынып ашу бастамасы осы жыл аясын- да жүзеге асырылуда.


Бейінді сыныптарды ашудың негізгі мақсаты мен міндеттері: жұмысшы маман- дықтарының беделін арттыру, мектеп білім алушыларының техникалық және кәсіптік білімге деген тұрақты қызығушылығын қалыптастыру, сондай-ақ өңірлік еңбек нарығының сұранысын ескере отырып, ерте кәсіби бағдар беруді қамта- масыз ету.


Бейіндік сыныптар – бұл мектеп білім алушыларының кәсіби өзін-өзі анықта- уын ерте кезеңнен бастап жүзеге асыруға бағытталған жаңа білім беру тәжіри- бесі. Олар академиялық бейіндік сыныптардан айырмашылығы – өңірлік еңбек нарығында сұранысқа ие мамандықтармен практикалық танысуға бағытталған, жоғары оқу орындары, колледждер және жұмыс берушілермен тығыз байланы- ста жүзеге асырылады.


Бейіндік сыныптың бағыты оқу жылы ішінде екі рет өзгертілуі мүмкін.


Орта мектептерде бейіндік сыныптарды құрудың негізгі қадамдары.

  1. Қажеттілікті анықтау. Білім алушылар мен олардың ата-аналарына сауалнама жүргізу арқылы сұранысқа ие бағыттарды айқындау.
  2. Бейіндік бағытты таңдау. Бейіндік сыныптар өңірдің экономикалық ерек- шеліктерін ескере отырып қалыптастырылады. Мысалы: Атырау облысы: мұнай-газ өнеркәсібі, геология, технологиялар; Қарағанды облысы: тау-кен ісі, металлургия; Солтүстік Қазақстан облысы: агрономия, зоотехния, ветери- нария; Ауылдық өңірлер: ауыл шаруашылығы, тігін ісі, аспаздық, үй экономи-

 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
121




касының негіздері және т.б.

  1. Серіктестікті орнату. Жұмыс берушілермен және кәсіптік білім беру ұйымда- рымен ынтымақтастық туралы меморандумдар жасасу.
  2. Оқу процесін ұйымдастыру. Бейіндік бағытты ескере отырып, іс-шаралар ке- стесін жасау.
  3. Нәтижелерді бағалау және кері байланыс. Білім алушылардың бейіндік білім мен дағдыларды меңгеру деңгейін тұрақты бақылау; таңдаған бағытқа деген қызығушылық пен мотивацияны арттыру; кәсіби бағыттағы арнайы іс-шара- ларға үнемі қатысуы мен белсенділігі; оқыту мазмұнының өңірлік еңбек на- рығы талаптарына сәйкестігі. Білім алушылар мен ата-аналардан кері байла- ныс алу.


Қажет болған жағдайда бейіндік бағытты түзету.


Мектепте кәсіби бағдар беру және әдістемелік жұмыстарды педагог- кәсіби бағдар беруші жүргізеді.


Мектептегі кәсіби бағдар беру жұмысының негізгі мақсаты:

  • өзінің қызығушылықтары мен бейімділіктерін, күшті және әлсіз жақтарын тану;
  • мамандықтар әлемімен және еңбек нарығының талаптарымен танысу;
  • мамандық пен білім беру бағытын саналы түрде таңдау.


Кәсіби бағдар беру жұмысын ұйымдастыруға арналған әдістемелік материал- дарды мына сілтеме арқылы таба аласыз: https://uba.edu.kz/ru/metodology/3


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

122      Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 



















Инклюзивті білім берудің тиімділігінің басты критерийі барлық балаларды, оның ішінде ерекше білім беруді қажет ететін балаларды табысты әлеуметтендіру, оларды мәдениетке баулу, қоғаммен өзара әрекеттесу және қатысу тәжірибесін қалыптастыру болып табылады.


Қазақстандық білім беру жүйесінде инклюзивті процестерді табысты ілгерілету үшін,


біріншіден, мемлекеттік-қоғамдық институт ретінде білім берудің ашықтығы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету;


екіншіден, инклюзивті білім берудің барлық субъектілерінің өзара іс-қимылын, жауапкершілігін және қатысуын күшейту қажет.


Бұл ратификацияланған БҰҰ конвенциялары мен ЮНЕСКО-ның білім берудегі инклюзия және теңдік стратегиялары аясында Қазақстанның халықаралық мін- деттемелерінде белгіленген қағидаттарды жүзеге асыруды көздейді.


«Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы» еліміздің білім беру саясатының жаңа көзқарасын көрсетеді. Осы Тұжырымда- мада ерекше білім беруді қажет ететін балаларды қолдау кабинеттерін қоса алғанда, білім беру ұйымдарының базалық инфрақұрылымын жақсарту, сон- дай-ақ халықаралық талаптарға сәйкес заманауи жабдықтармен жарақтандыру жөніндегі міндеттер айқындалған (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2300000249).


Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының (бұдан әрі – МЖМБС) мазмұнындағы өзгерістер оқу бағдарламаларының мазмұны мектептерде білім берудің инклюзивті тәсілін арттыруға бағытталған. Осылайша, «ерекше білім беруді қажет ететін балаларға арналған жеке дамыту бағдарламасы», «ерекше білім беруді қажет ететін балаларға арналған оқу бағдарламаларын бейімдеу» секілді ұғымдардың анықтамалары берілген, білім алу үшін арнайы жағдайлар жасау, ерекше білім беруді қажет ететін балаларды бағалау және т.б. нормалар қарастырылған (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2200029031).


Барлық деңгейдегі білім басқармалары, білім беру ұйымдарының әкімшілік-


 

 

ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ

 
123




тері инклюзивті білім беру саласындағы нормативтік құжаттарға барлық жаңа- лықтарды, өзгерістер мен толықтыруларды педагогикалық ұжымдарға уақытылы жеткізуі қажет.


2025 жылғы 29 сәуірде «Білім беру ұйымдарындағы психологиялық-педагогика- лық қолдау қызметінің жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Респу- бликасы Оқу-ағарту министрінің № 92 бұйрығы бекітілді, ол күші жойылған екі бұйрық негізінде құрылды: ҚР Білім және ғылым министрінің «Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру, қосымша білім беру ұйымдарында психологиялық-педагогикалық қолдап отыру қағидаларын бекіту туралы» 2022 жылғы 12 қаңтардағы №6 бұйрығы және ҚР Оқу-ағарту ми- нистрі м.а. «Орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы» 2022 жылғы 25 тамыздағы №37 бұйрығы.


№ 92 бұйрыққа сәйкес жалпы орта білім беру ұйымдарында Психологиялық-пе- дагогикалық қолдау қызметінің (бұдан әрі – ППҚҚ) жұмысын күшейту қажет. ППҚҚ - бұл білім беру ұйымындағы алқалы орган болып табылады және оның негізгі міндеті – білім алушылардың, соның ішінде ерекше білім беруді қажет ететін балалардың, психологиялық әл-ауқатын қамтамасыз ету, оқу мотиваци- ясын, үлгерімін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға жағдай жасау, кәсіби бағдар беруді жүзеге асыру, сондай-ақ білім беру процесіне қатысушыларға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету болып табылады.


Білім беру ұйымының басшысы бекітетін ППҚҚ құрамына басшының орынба- сарлары, педагог-психологтер, әлеуметтік педагогтер, арнайы педагогтер, педа- гог-ассистенттер, педагог-кәсіби бағдар берушілер кіреді.


Сыныптағы қолдау – пайда болатын қажеттіліктерге ең көп таралған және әдет- те бірінші жауап. Ол сыныптағы басқа балаларға қолданылатын тәсілдерді то- лықтыратын немесе одан ерекшеленетін оқыту тәсілдерін қажет ететін ерекше немесе жеке білім беруді қажет ететін білім алушыларға бағытталған.


Мектептегі қолдау. Кейбір жағдайларда сыныптағы қолдау деңгейіндегі іс-ша- ралар білім алушылардың ерекше білім беру қажеттіліктерін толық қанағаттан- дыру үшін жеткіліксіз болады. Сондықтан сынып жетекшісі келесі кезеңге өтіп, ППҚҚ мамандарын қиындықтарды шешуге тартады. Бұл процесс ақпаратты жүйелі түрде жинауды, мектепті қолдау жоспарын немесе білім алушыларды оқытудың жеке бағдарламаларын әзірлеуді және бақылауды қамтиды.


Мектептен тыс қолдау. Білім алушылардың ерекше білім беру қажеттіліктері ауыр және/немесе тұрақты болған жағдайда (мысалы, балалар аутизмі мен есту немесе көру қабілеттерінің ауыр деңгейдегі зақымдалуы секілді күрделі қиын- дықтар), оларға тар мамандардың қарқынды қолдауы қажет болуы мүмкін (мы- салы, сурдопедагог, тифлопедагог, клиникалық психолог және т.б.). Мектептен тыс қолдау (жеке қолдау), әдетте, мектеп ұжымына кірмейтін қызметкерлерді қиындықтарды шешу, ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау және тікелей арнайы қолдау көрсету процесіне тартуды білдіреді. Алайда сыныптағы және


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
124




мектептегі қолдау жұмыстарынан алынған ақпарат осы деңгейдегі мәселелерді шешудің бастапқы нүктесі болады. Сыныптағы қолдау және мектептегі қолдау баланың жеке оқу жоспарының маңызды элементтері болып қала береді.


Педагогтердің, ППҚҚ және педагогикалық кеңестің білім алушылардың ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау жөніндегі міндеттерінің, сондай-ақ қабылдау шарттары мен үлгілік ережелерін жасамағаны үшін басшылардың жауапкершілі- гінің кеңеюін ескере отырып, қазіргі мектеп жағдайында педагогтердің білімге және қолдауға тең қолжетімділікті қамтамасыз етудегі рөлі артады. Осыған бай- ланысты әкімшілік, барлық деңгейдегі білім беру ұйымдарының педагогтері өз- дерінің кәсіби құзыреттілігін, оның ішінде үздіксіз психологиялық-педагогика- лық қолдауды ұйымдастырудың заманауи тәсілдерін қолдану бойынша жүйелі негізде жетілдіруі қажет. (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2500036047)


ҚР БҒМ 2022 жылғы 12 қаңтардағы №4 «Ерекше білім беру қажеттіліктерін баға- лау қағидаларын бекіту туралы» бұйрығына өзгерістер енгізілді, оған сондай-ақ ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау бағдарламалары енгізілді, сол себепті бұйрықтың атауы «Ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау қағидаларын және бағдарламаларын бекіту туралы» болып өзгертілді.


Бұйрықтың жаңа редакциясына сәйкес психологиялық-педагогикалық қолдау қызметі оқуда қиындықтары бар балалардың ерекше білім беру қажеттіліктерін мынадай параметрлер бойынша бағалайды:

  1. когнитивтік және орындаушылық функциялар;
  2. сөйлеуді дамыту;
  3. оқу, жазу және санау дағдыларының болуы/болмауы;
  4. эмоционалды-еріктік сала;
  5. мектепке бейімделу;
  6. сенсорлық және моторлық жүйе;
  7. отбасындағы әлеуметтік проблемаларды анықтау (https://adilet.zan.kz/kaz/ docs/V2200026618).


Инклюзивті білім беру үшін жағдай жасау жөніндегі іс-шараларды жоспар- лау және іске асыру кезінде ҚР Оқу-ағарту министрі м.а. 12.07.2024 ж. №178 бұйрығымен бекітілген «Білім беру ұйымдарында инклюзивті білім беру үшін жағдай жасау жөніндегі әдістемелік ұсынымдар» пайдаланылады. Әдістемелік ұсынымдар мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымда- рында инклюзивті білім беру үшін жағдай жасаудың бірыңғай тәсілін айқындау мақсатында әзірленді. Инклюзивті білім беру көрсеткіштері бойынша дерек- терді білім беру ұйымдары Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 9 тамыздағы №354 бұйрығымен бекітілген «Ұлттық білім беру де- ректер қоры» ақпараттық жүйесін қалыптастыру, сүйемелдеу, жүйелік-техника- лық қызмет көрсету, интеграция және ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету


 

 

ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ

 
125




қағидаларына сәйкес «Ұлттық білім беру деректер қоры» ақпараттық жүйесінде (ҰБДҚ) толтырады.


«Мемлекеттік білім беру ұйымдары қызметкерлерінің үлгі штаттарын бекіту ту- ралы» 2023 жылғы 21 шілдедегі № 224 бұйрықтың қабылдануымен ҚР Оқу-ағар- ту министрлігі еліміздің білім беру жүйесінде инклюзивті практиканы нығайту жағына маңызды қадам жасады.


Үлгі штаттары инклюзивті білім беруді жүзеге асыру үшін қажетті мамандардың қосымша ставкаларын енгізу үшін нормативтік негізді бекітеді. Бұл ерекше білім беруді қажет ететін білім алушыларды жүйелі және тұрақты қолдау үшін жағдай жасайды.


Педагог-ассистенттің штат бірлігін белгілеу штат санының лимиті және тиісті шығыстар шегінде жүзеге асырылады.


Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру ұйымдарында психологиялық-ме- дициналық-педагогикалық консультацияның ұсынымы бойынша білім беру ұй- ымдарындағы жеке көмекші лауазымының штат бірлігі белгіленеді.


Білім беру ұйымдарындағы жеке көмекшінің штат бірлігін белгілеу штат саны- ның лимиті және тиісті шығыстар шегінде жүзеге асырылады (https://adilet.zan. kz/kaz/docs/V2300033166).


Зияты зақымдалған балаларды оқыту «Жоғары және жоғары оқу орнынан кей- інгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, тиісті типтердегі және түрлердегі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Респу- бликасы Оқу-ағарту Министрінің 2022 жылғы 31 тамыздағы №385 бұйрығымен бекітілген арнайы білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларының 75-тармағымен регламенттеледі.


Зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы оқыту шарттары:

  1. зияты зақымдалған білім алушыларды оқыту жалпы білім беретін мектеп- тердің Үлгілік оқу бағдарламаларының мазмұнына бағдарланбаған арнайы оқу бағдарламалары және арнайы оқулықтар бойынша;
  2. зияты зақымдалған білім алушыларды сынып педагогінің және психологи- ялық-педагогикалық қолдау мамандарының балалардың мүмкіндіктерін пси- хологиялық-педагогикалық зерделеу негізінде жасалған және жарты жыл- дан аспайтын мерзімге арналған жеке оқу бағдарламаларына сәйкес оқыту;
  3. өлшемді сипаттамалық бағалау және бес балдық шкаланы пайдалана оты- рып, оқу жетістіктерін бағалау. Орташа түрде зияты зақымдалған білім алушы- лардың жетістіктерін бағалау кезінде балдық бағалау пайдаланылмайды;
  4. сөйлеу тілі мен мінез-құлығының айқын түрдегі бұзылыстары болған жағдай- да логопедиялық және психологиялық көмек көрсету;

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
126




  1. емдік дене шынықтыру, әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау бойынша сабақтар (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2200029329).


Жалпы білім беретін мектепте зияты зақымдалған балаларды оқыту 9-сынып- тан кейін, арнайы мектепте 10-сыныптан кейін аяқталады. Екі жағдайда да «Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы құжаттардың түр- лерін, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы мемле- кеттік үлгідегі құжаттардың нысандарын және оларды есепке алу мен беру қағи- даларын, сондай-ақ білім беру ұйымдарында білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтаманың нысанын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 28 қаңтардағы №39 бұйрығына сәйкес БТ сериясының аттестаты беріледі. Осыған байланысты білім беру ұйымдары ата-а- наларды жалпы білім беретін мектепте зияты зақымдалған балаларды оқыту шарттары туралы, оның ішінде БТ сериясы аттестатын беру туралы, сондай-ақ жеке мүмкіндіктері мен ерекше білім беру қажеттіліктерін ескере отырып, тех- никалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында кәсіп алу қажеттілігі туралы уақытылы хабардар етуі қажет (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1500010348).


Жоғарыда аталған нормалар барлық білім алушылар үшін білім беру ортасының қолжетімділігін, жайлылығын және қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған. Әрбір педагог үшін бұл әлеуметтік әділеттілік мәселесі ғана емес, сонымен қа- тар адамгершілік қағидаттарында қалыптасатын қоғамның тұрақты дамуы, ерек- шеліктерді құрметтеу және барлық азаматтардың еліміздің өміріне тең қатысуға ұмтылуы үшін маңызды шарт екенін түсіну маңызды.


ҚР Оқу-ағарту министрлігінің тапсырысы бойынша инклюзивті практиканы да- мыту мәселелері бойынша педагогтерді әдістемелік қолдау мақсатында жыл сайын Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының сайтында (https:// uba.edu.kz/qaz/metodology/3) қолжетімді әдістемелік ұсынымдар әзірленеді, со- нымен қатар Арнайы және инклюзивті білім берудің Ұлттық ғылыми-практика- лық орталығының материалдарымен (https://special-edu.kz/news/86/single/812) танысуға кеңес береміз.


 


 

АРНАЙЫБІЛІМБЕРУ      127

 



















Арнайы мектептерде/сыныптарда балаларды оқыту және тәрбиелеу «Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына (бұдан әрі – Үлгілік оқу жоспары), «Жалпы білім беретін ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курста- рының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына (06.11.2024 жылғы № 327 өзгерістермен және толықтырулармен) сәйкес жүзеге асырылады.


Арнайы мектептерде/сыныптарда оқыту білім алушылардың дамуындағы бұ- зылыстардың түрлері бойынша ұйымдастырылады:

  1. есту қабілеті зақымдалған балаларға арналған;
  2. көру қабілеті зақымдалған балаларға арналған;
  3. сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар балаларға арналған;
  4. тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларға арналған;
  5. психикалық дамуы тежелген балаларға арналған;
  6. зияты зақымдалған балаларға (жеңіл және орташа түрдегі зият зақымдалуы).


Арнайы мектептер болмаған жағдайда, жалпы білім беретін мектептерде көру қабілеті (нашар көретін/көрмейтін), есту қабілеті зақымдалған (нашар еститін/ естімейтін), сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар, тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар, зияты жеңіл түрде зақымдалған, психикалық дамуы тежелген балаларға арналған сыныптар және зияты орташа түрде зақымдалған бала- ларға арналған өмірлік дағдылар сыныптары құрылады.


Арнайы мектептерде/сыныптарда бір сыныпта толымдылығы екі баладан аспай- тын қарым-қатынас және әлеуметтік өзара іс-әрекет бұзылыстары немесе қиын- дықтары (оның ішінде аутизмі немесе аутисттік спектр бұзылыстары) бар бала- ларды оқыту көзделеді.


Жергілікті жағдайлар мен қаржылық мүмкіндіктерге байланысты арнайы мек- тептерде/сыныптарда сыныптардың толымдылығы ұсынылған шекті мөлшер-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
128




ден төмен болуына рұқсат етіледі.


Оқу күнінің тәртібі білім алушылардың тез шаршауын ескере отырып, бірінші ауысымда және үзілістерде жеткілікті демалу уақытымен белгіленеді.


Қажетті жағдайлар (ұйқы және демалыс) жасау кезінде бастауыш білім беру дең- гейінде арнайы мектептердің/сыныптардың жұмысы бұзылған функцияларды еңсеру және орнын толықтыруға, қажетті қорғау (сөйлеу, қозғалыс) педагогика- лық режимін қамтамасыз ету, әлеуметтік дағдыларды қалыптастыру үшін ұзар- тылған күн режимінде ұйымдастырылады.


Оқу жылының ұзақтығы Үлгілік оқу жоспарына сәйкес 0-сыныпта – 32 апта, 1-сы- ныпта — 33 апта, 2 – 12 сыныптарда — 34 аптаны құрайды.


Бастауыш білім беру деңгейін аяқтағаннан кейін мүмкіндігі шектеулі балаларға инклюзивті білім беру жағдайында оқу мәселесін қарастыру мақсатында ПМПК арқылы ерекше білім беру қажеттіліктеріне бағалау жүргізу ұсынылады.


Есту, көру, тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары, сөйлеу тілінің күрделі бұ- зылыстары бар, психикалық дамуы тежелген білім алушыларға арналған үлгілік оқу жоспарларының инвариантты бөлігінің жалпы білім беретін пәндерінің тіз- бесі және олардың негізгі мазмұны ҚР МЖМБС талаптарына сәйкес келеді.


Екінші (қазақ, орыс) және үшінші (шетел) тілдерді оқыту білім алушылардың сөй- леу тілінің даму деңгейін ескере отырып жүзеге асырылады, дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін азайту – білім алушылардың психофизика- лық жай-күйінің ерекшеліктерін ескере отырып жүргізіледі.


Үлгілік оқу жоспарымен қарастырылған сағаттар шегінен шықпай, тілдік пән- дер мен дене шынықтыру сабақтары арасында сағаттарды қайта бөлуге жол беріледі.


Оқыту білім алушылардың психофизикалық ерекшеліктері мен танымдық мүм- кіндіктерін ескере отырып, негізгі орта білім берудің оқу бағдарламалары не- гізінде әзірленген арнайы оқу бағдарламаларын (бағдарламалар АИБД ҰҒПО- ның special-edu.kz сайтында орналастырылған), сондай-ақ жалпы орта білім берудің оқу бағдарламаларын қолдану арқылы жүзеге асырылады.


Оқу процесінде арнайы оқулықтар мен ОӘК, сондай-ақ жалпы білім беретін мектептерге арналған оқулықтар мен ОӘК қолданылады.


Арнайы мектептерде/сыныптарда оқытудың түзету-дамыту бағыты түзету пән- дері, жалпы білім беру циклі пәндері шеңберінде, сондай-ақ қосымша білім беру жүйесінде іске асырылады.


Үлгілік оқу жоспарының түзету компоненті арнайы білім беру жағдайында оқи- тын мүмкіндіктері шектеулі балалардың бұзылған функцияларын түзетуге және


 

 

АРНАЙЫ БІЛІМ БЕРУ

 
129




орнын толтыруға бағытталған арнайы оқу сабақтарының жиынтығын қамтитын міндетті компонент болып табылады.


Үлгілік оқу жоспарларының түзету компонентінің сабақтарын «Арнайы педаго- гика» («Дефектология») мамандығы бойынша жоғары педагогикалық білімі бар және арнайы мектеп түріне сәйкес білім беру бағдарламасы бар педагогтер жүргізеді. Түзету компоненті пәндері бойынша білім алушылардың жетістіктерін бағалау кезінде балдық бағалау қолданылмайды.


Арнайы мектеп-интернаттарда түзету компонентінің жеке/ кіші топтық/ топтық сабақтары білім беру ұйымының басшысы бекіткен кестеге сәйкес күннің бірін- ші және екінші жартысында өткізіледі.


Есту, көру қабілеті зақымдалған және тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларда зияттың зақымдалуы анықталған жағдайда 4–6 білім алушы- ны қамтитын арнайы сыныптар құрылады. Аталған сыныптарда оқыту зияты зақымдалған балаларға арналған Үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламалары бойынша, негізгі бұзылыс түріне сәйкес Үлгілік оқу жоспарының түзету компо- нентін енгізе отырып, жүзеге асырылады.


Арнайы мектептер/сыныптар жағдайында көру қабілеті зақымдалған (көр- мейтін, нашар көретін), есту қабілеті зақымдалған (естімейтін, нашар еститін), тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар білім алушылар 11-12 сыныптарда жалпы орта білімді алады, онда оқыту қоғамдық-гуманитарлық және жаратылы- стану-математикалық бағыттар бойынша бейіндік оқыту негізінде жүзеге асыры- лады. Білім беру процесінің түзету-дамыту бағыты жалпы білім беретін пәндер бойынша сабақтарда, түзету компонентінің сабақтарында қамтамасыз етіледі.


Есту, көру қабілеті зақымдалған, тірек-қимыл аппаратында бұзылыстары бар, сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар, психикалық дамуы тежелген балаларға арналған арнайы мектептердің/сыныптардың түлектері ҚР Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 28 қаңтардағы № 39 бұйрығына сәйкес алған білім дең- гейін растайтын мемлекеттік үлгідегі аттестат алады.


Көру қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектептерде/сыныптар- да оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Көру қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектепке/сыныпқа көр- мейтін, нашар көретін балалар қабылданады, онда оқыту бөлек жүзеге асырыла- ды, тиісті типтегі сынып болмаған кезде бірлескен оқытуға жол беріледі немесе оқыту шағын жинақты мектептердің типі бойынша ұйымдастырылады.


Көру қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектептерде/сыныптар- да бастауыш білім беру деңгейінде (оның ішінде үйден жеке тегін оқыту жағдай- ында) білім беру қызметін «Арнайы педагогика» («Дефектология») бағыты бой- ынша жоғары педагогикалық білімі бар және «Тифлопедагогика» білім беру бағдарламасы бойынша даярланған немесе қайта даярлау туралы құжаты бар


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
130




арнайы педагогтер жүзеге асырады.


5-10 сыныптарда (оның ішінде үйде жеке тегін оқыту кезінде) білім беру қызметін тифлопедагогика бойынша біліктілікті арттыру курстарынан өткен пән мұғалім- дері жүзеге асырады.


Көру қабілеті зақымдалған балаларды зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы оқу бағдарламалары бойынша оқыту кезінде мемлекеттік үлгідегі БТ се- риялы білім туралы құжат беріледі.


Жалпы орта білім беру деңгейінде түзету компонентінің сабақтары әлеумет- тік-тұрмыстық бағдарлау, кеңістіктікте бағдарлау, мимика мен пантомимиканы дамыту бойынша топтық және жеке түрде өткізіледі.


Есту қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектептерде/сыныптар- да оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Есту қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектепке/сыныпқа естімейтін және нашар еститін, соның ішінде кохлеарлы импланты бар балалар қабылданады, онда оқыту бөлек жүзеге асырылады, тиісті түрдегі сынып бол- маған кезде бірлесіп оқытуға жол беріледі немесе оқыту шағын жинақты мек- тептердің типі бойынша ұйымдастырылады.


Есту қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектептерде/сыныптар- да бастауыш білім беру деңгейінде (оның ішінде үйден жеке тегін оқыту жағдай- ында) білім беру қызметін «Арнайы педагогика» («Дефектология») бағыты бой- ынша жоғары педагогикалық білімі бар және «Сурдопедагогика» білім беру бағдарламасы бойынша даярланған немесе қайта даярлау туралы құжаты бар арнайы педагогтер жүзеге асырады.


5-10 сыныптарда (оның ішінде үйде жеке тегін оқыту кезінде) білім беру қызметін сурдопедагогика бойынша біліктілікті арттыру курстарынан өткен пән мұғалім- дері жүзеге асырады.


Есту қабілеті зақымдалған балаларды зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы оқу бағдарламалары бойынша оқыту кезінде мемлекеттік үлгідегі БТ се- риялы білім туралы құжат беріледі.


Жалпы орта білім беру деңгейінде түзету компонентінің сабақтары дыбыстар- дың айтылуын қалыптастыру және есту қабілетін дамыту, ауызекі және тұрмы- стық сөйлеуді дамыту, ым-ишараттық сөйлеу тілін оқыту бойынша топтық және жеке түрде өткізіледі.


Трек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мек- тептерде/сыныптарда оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мек-


 

 

АРНАЙЫ БІЛІМ БЕРУ

 
131




тепке/сыныпқа өз бетінше жүріп-тұратын, арнайы құралдар арқылы жүріп-тұра- тын, жеке көмекші арқылы жүріп-тұратын балалар қабылданады.


Тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларға арналған мектептерде/ сыныптарда білім беру қызметін тиісті бейіндегі біліктілікті арттыру курстары- ның сертификаты бар бастауыш сынып мұғалімдері жүзеге асырады.


5-10 сыныптарда (оның ішінде үйде жеке тегін оқыту кезінде) білім беру қызметін бұзылыс түріне сәйкес біліктілікті арттыру курстарынан өткен пән мұғалімдері жүзеге асырады.


Тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларды зияты зақымдалған ба- лаларға арналған арнайы оқу бағдарламалары бойынша оқыту кезінде мемле- кеттік үлгідегі БТ сериялы білім туралы құжат беріледі.


Жалпы орта білім беру деңгейінде түзету компонентінің сабақтары емдік дене шынықтыру, әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау бойынша топтық және жеке түрде өткізіледі.


Сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мектептер- де/сыныптарда оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мектепке/ сыныпқа 1-2 деңгейдегі сөйлеу тілі жалпы дамымаған, оның ішінде кохлеарлы импланты бар балалар қабылданады.


Сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар балаларға арналған мектептерде/сы- ныптарда білім беру қызметін «Арнайы педагогика» («Дефектология») бағыты бойынша жоғары педагогикалық білімі бар және «Логопедия» білім беру бағдар- ламасы бойынша даярланған немесе қайта даярлау туралы құжаты бар арнайы педагогтер жүзеге асырады.


5-10 сыныптарда (оның ішінде үйде жеке тегін оқыту кезінде) білім беру қызметін логопедия бойынша біліктілікті арттыру курстарынан өткен пән мұғалімдері жү- зеге асырады.


Психикалық дамуы тежелген балаларға арналған арнайы мектептерде/сынып- тарда оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Психикалық дамуы тежелген балаларға арналған арнайы мектепке/сыныпқа әртүрлі генездегі психикалық дамуы тежелген, оның ішінде кохлеарлы имплан- ты бар балалар қабылданады.


Психикалық дамуы тежелген балаларға арналған мектептерде/сыныптарда білім беру қызметін тиісті бейіндегі біліктілікті арттыру курстарының сертифика- ты бар бастауыш сынып мұғалімдері жүзеге асырады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
132




5-10 сыныптарда (оның ішінде үйде жеке тегін оқыту кезінде) білім беру қызметін бұзылыс түріне сәйкес біліктілікті арттыру курстарынан өткен пән мұғалімдері жүзеге асырады.


Психикалық дамуы тежелген балаларда он екі жастан кейін шектік зияткерлік жеткіліксіздік жағдайы белгіленеді.


Зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы мектептерде/сыныптарда оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы мектепке/сыныпқа жеңіл және орташа түрде зияты зақымдалған балалар қабылданады.


Зияты зақымдалған білім алушыларға арналған мектептерде/сыныптарда білім беру қызметін жоғары педагогикалық білімі бар және олигофренопедагогика саласында біліктілікті арттыру курстарынан өткен «Дене шынықтыру», «Музыка»,

«Кәсіби еңбекке баулу» пәндерін оқытатын мұғалімдерді қоспағанда, «Арнайы педагогика» («Дефектология») мамандығы және «Олигофренопедагогика» білім беру бағдарламасы бойынша жоғары педагогикалық білімі бар педагогтер жү- зеге асырады.


Зияты зақымдалған білім алушыларға арналған үлгілік оқу жоспарлары, оқу бағдарламалары мен оқулықтар ҚР МЖМБС мазмұнын іске асырмайды.


Оқу процесі зияты жеңіл және орташа түрде зақымдалған білім алушыларға Үл- гілік оқу жоспарларына сәйкес, арнайы оқулықтар мен ОӘК пайдалана отырып, арнайы оқу бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады.


Зияты орташа түрде зақымдалған білім алушыларды оқыту педагогикалық кеңестің шешімі бойынша жекелеген сыныптарда немесе зияты жеңіл түрде зақымдалған білім алушылармен (3 білім алушыдан аспайтын) бірлесіп ұйымда- стырылады.


Зияты орташа түрде зақымдалған білім алушыларды оқыту зияты орташа түрде зақымдалған білім алушыларға арналған үлгілік оқу бағдарламалары негізінде құрастырылған жеке оқу бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады.


Кәсіби еңбекке баулу, жалпы еңбекке даярлау, әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау, шаруашылық еңбек, қолөнер сабақтары үшін сыныптар екі топқа бөлінеді.


Зияты зақымдалған түлектер белгіленген үлгідегі БТ сериялы аттестат алады.


 


 

БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ПЕДАГОГТЕРІ МЕН БАСШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН

ӘДІСТЕМЕЛІК СҮЙЕМЕЛДЕУ

 
 

133

 
 

ПЕДАГОГТЕРЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ:АКАДЕМИЯЛЫҚЖАЗЫЛЫМБОЙЫНШАНҰСҚАУЛЫҚ       133

 




















Білім беру ұйымдарында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру «Мәдениет саласындағы білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру ұйымдарында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысты ұйымда- стыру және жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2023 жылғы 10 тамыздағы №253 бұйрығына сәйкес жү- зеге асырылады.


Білім беру ұйымдарында оқу-әдістемелік құжаттаманы әзірлеу білім беру сала- сындағы нормативтік құқықтық актілерге сәйкестікпен жүзеге асырылуы тиіс.


Мектептегі әдістемелік бірлестіктердің жұмысына ерекше назар аудару қа- жет, себебі академиялық зерттеулер олардың педагогтердің кәсіби дамуы мен білім алушылардың оқу жетістіктеріне айтарлықтай әсер ететінін көрсетеді. Сондықтан оқу-тәрбие процесін жетілдіруге және оқу нәтижелерін жақсартуға ұмтылатын мектеп әкімшілігі ең алдымен әдістемелік бірлестіктердің жүйелі жұ- мысын қамтамасыз етуі тиіс.


Әдістемелік бірлестіктердің жұмыс жоспарында пәндер бойынша оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруға бағытталған қажетті шараларды қарастыру ұсы- нылады. Атап айтқанда, білім алушылардың тақырыптық білім олқылықтарын анықтау және жою бойынша іс-шаралар, оқу мотивациясы төмен балалармен қосымша жұмыс, ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс, циф- рлық технологияларды қолдану арқылы оқыту әдістері, білім алушылардың сыни ойлауын және зерттеу дағдыларын дамыту мәселелері қамтылуы тиіс.


Әдістемелік бірлестік шеңберінде сабақ өткізуге қатысты мәселелерді тұрақты түрде талқылап отыру, сабақ жоспарларын бірлесе әзірлеу, жекелеген білім алушылардың үлгеріміндегі оң және теріс динамикаларды талдау, оқу мотива- циясы төмен балаларға қолдау көрсету бойынша қосымша шаралар қабылдау, сондай-ақ дарынды балалармен жұмыс жүргізу маңызды болып табылады.


Педагогтердің кәсіби құзыреттілігін арттырудың бір түрі – әдістемелік және ғылыми-әдістемелік материалдарды (авторлық бағдарламаларды) әзірлеу. Зерт- теушілік қызметтің нәтижесінде педагогтердің кәсіби деңгейі артады, алынған білім өз тәжірибесін түрлі деңгейде таратуға, аттестациядан сәтті өтуге, кәсіби


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
134




байқауларда танылуға мүмкіндік береді.


Педагогтер әзірлеген әдістемелік және ғылыми-әдістемелік материалдар (ав- торлық бағдарламалар) білім беру ұйымдарындағы әдістемелік бірлестіктер мен әдістемелік кеңестердің отырыстарында қарастырылып, оң қорытынды алғаннан кейін білім беру ұйымының басшысы бекітеді. Бұл мақсатта барлық деңгейде «Әдістемелік (оқу-әдістемелік, ғылыми-әдістемелік) кеңес қызметінің үлгілік қағидаларын және оны сайлау тәртібін бекіту туралы») Қазақстан Респу- бликасы Білім және ғылым министрінің міндетін атқарушының 2007 жылғы 21 желтоқсандағы №644 бұйрығына сәйкес әдістемелік кеңестер құрылады. Педа- гогтің әдістемелік материалдары мен әзірлемелері бойынша шешім әдістемелік кеңес отырысында кеңес мүшелерінің көпшілік даусымен қабылданып, хаттама- мен рәсімделеді.


Педагогтердің әдістемелік және ғылыми-әдістемелік материалдарын (авторлық бағдарламаларын) сараптау, жинақтау және республикалық деңгейде енгізу 2020 жылғы 29 желтоқсанда бекітілген Республикалық оқу-әдістемелік кеңес жанындағы Сараптамалық кеңестің ережесіне сәйкес жүзеге асырылады. Са- раптамалық кеңестің отырыстары тоқсан сайын бір рет өткізіледі (https://uba. edu.kz/qaz/metodology/6).


Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы педагогтер үшін «Инноваци- ялық педагогикалық тәжірибені зерделеу, жинақтау және тарату жөніндегі әді- стемелік ұсынымдарды» әзірлеген (https://uba.edu.kz/qaz/metodology/3?page=12)


Педагогтердің кәсіби шеберлік конкурстарына қатысуы олардың кәсіби дамуы- ның маңызды шарты. «Үздік педагог», «Үздік авторлық бағдарлама», «Дарынды балаларға – талантты ұстаз» және басқа да осындай конкурстар педагогтердің кәсіби деңгейін арттыруға, олардың әдістемелік және шығармашылық құзырет- терін дамытуға ықпал етеді.


Жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық және халықаралық олим- пиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының (ғылыми жарыстардың), орын- даушылар конкурстарының, кәсіби шеберлік конкурстарының мен спорттық жарыстардың тізімі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2011 жылғы 7 желтоқсандағы №514 бұйрығымен бекітілген. Қажетті конкурс осы тізімде болмаса, қосымша ақпарат алу үшін өңірлік әдістемелік кабинетке (орта- лыққа) жүгінуге ұсынылады.


Педагогтердің біліктілігін арттыру үздіксіз білім берудің ажырамас бөлігі. Қа- зақстан Республикасының 2019 жылғы 27 желтоқсандағы «Педагог мәртебесі ту- ралы» Заңына сәйкес, кәсіби қызмет атқаратын педагогтер үш жылда кемінде бір рет білім беру білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісілген бағдар- ламалары бойынша курстардан өтуі қажет. Курстарды аяқтаған соң педагогтер жаңа алған білімдерін оқу-тәрбие процесіне енгізуі, тәжірибелерімен әріпте- стерімен бөлісуі және мектептегі әдістемелік жұмыстарға белсенді қатысуы тиіс (https://www.gov.kz/memleket/entities/kdso/documents/2?lang=ru).


 

 

БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ПЕДАГОГТЕРІ МЕН БАСШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН

ӘДІСТЕМЕЛІК СҮЙЕМЕЛДЕУ

 
135




Жас педагогтердің кәсіби жолының басында оларға қолдау көрсету, олардың құзыреттерін дамыту және педагогикалық тәжірибенің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін олардың біліктілігін жүйелі түрде арттыру маңызды. Қазақстан Респу- бликасының «Педагог мәртебесі туралы» Заңына сәйкес, орта білім беру ұйы- мында алғаш рет кәсіби қызметке кіріскен педагогқа оқу жылы бойы тәлімгерлік ететін педагог бекітіледі. Тәлімгерлікті ұйымдастыру тәртібі «Тәлімгерлікті ұй- ымдастыру қағидаларын және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қой- ылатын талаптарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 24 сәуірдегі №160 бұйрығына сәйкес жүргізіледі. Осы құжатта тәлімгерлік процесін ұйымдастыру талаптары мен жағдайлары, мектеп әкімшілігінің, тәлімгердің және жас педагогтің міндеттері, тәлімгерлерді тағай- ындау және ауыстыру тәртібі және басқа да мәселелер айқындалған.


Тәлімгерлікті ұйымдастыру кезінде тәлімгерлік жоспарын әзірлеу, жас педагог- тің кәсіби дайындығын диагностикалау және кәсіби дамуын қолдау, тәлімгер мен жас педагог арасындағы кәсіби қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру сияқты бірқатар сұрақтар туындайды. Осыған байланысты Академия тарапынан

«Орта білім беру ұйымдарында тәлімгерлікті жетілдіру бойынша әдістемелік ұсынымдар» әзірленді (https://uba.edu.kz/ru/metodology/3).


Қазақстан Республикасының 2019 жылғы 27 желтоқсандағы «Педагог мәртебесі туралы» Заңының 14-бабына сәйкес, аттестаттау рәсімі Қазақстан Республика- сы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 27 қаңтардағы №83 бұйрығымен (2025 жылғы 25 ақпандағы ҚР Оқу-ағарту министрінің №32 бұйрығымен ен- гізілген өзгерістермен) бекітілген Педагогтерді аттестаттаудан өткізу қағида- лары мен шарттарына сәйкес жүзеге асырылады (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/ V1600013317).


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
136





 




 
 


1-сурет. Педагогтің тәжірибесін тарату бойынша алгоритм


 

 

БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ПЕДАГОГТЕРІ МЕН БАСШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН

ӘДІСТЕМЕЛІК СҮЙЕМЕЛДЕУ

 
137




Педагог-зерттеушілер мен педагог-шеберлердің тәжірибесін тарату білім беру саласында уәкілетті органның жанындағы Республикалық оқу-әдістемелік кеңес ұсынған оқу-әдістемелік материалдар немесе бағдарламалар негізінде жүзеге асырылады (1-сурет).



















































 




 
 
 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

138      Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 




















Ауыл мектептерінің әлеуетін дамыту 2024 жылғы 3 желтоқсанда өткен Қазақстан Республикасы Үкіметінің отырысының №40 хаттамалық тапсырмасы негізінде Қазақсатан Республикасының Премьер-Министрі тапсырмасына сәйкес жүзеге асырылады.


Хаттамалық тапсырмалар негізінде 2025 жылғы 31 қаңтарда Қазақстан Респу- бликасы Оқу-ағарту министрінің №21 «Қазақстан Республикасында ауыл мек- тептерін дамытудың «Ауыл мектебі – сапа алаңы» тұжырымдамалық тәсілдері» бұйрығы бекітілді.


«Ауыл мектебі – сапа алаңы» тұжырымдамалық тәсілдері» негізгі 4 тәсілді қамти- ды:

  1. ШЖМ-ны оңтайландыру және тірек мектептерінің бөлімшелерін құру;
  2. «Ауыл мектебі – сапа алаңы» («Тірек мектебі – ШЖМ») республикалық жоба- сын масштабтау;
  3. Ауылдық мектептерді мәдени-ағарту кешендеріне (комьюнити-орталықтар) трансформациялау;
  4. ШЖМ-ның 5-11-сынып білім алушылары үшін «Білім-Инновация» лицейіне, Назарбаев Зияткерлік мектептеріне ұқсас жаңа формациядағы мектеп-ин- тернаттар құру.

 




 
 
 

 

АУЫЛ МЕКТЕПТЕРІНІҢ ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУ

 
139




Ауыл мектептерін дамыту – ел болашағына бағытталған ұзақ мерзімді инвести- ция. Нақты талдауға және мүдделі тараптардың қатысуына сүйене отырып қа- былданған шешімдер ауылдық жерлерде болашақ ұрпақты табысқа жетелейтін тұрақты білім беру жүйесінің қалыптасуына негіз болады.


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

140      Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 




















2023 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы, 2024–2029 жылдарға арналған жасанды интеллектті дамы- ту тұжырымдамасы, сондай-ақ Орта білім беру жүйесінде жасанды интеллект- ті қолдану жөніндегі әдістемелік ұсынымдар (Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, №5 хаттама, 10.06.2024 ж.) негізінде білім беру ұйымдарына оқыту мен тәрбие беру процесіне жасанды интеллект (ЖИ) технологияларын жүйелі түрде енгізу ұсынылады.


Орта білім беру ұйымдарына арналған ұсынымдар:

  • Педагогикалық ұжымды әдістемелік ұсынымдардың мазмұнымен таныстыру, оларды оқыту тәжірибесіне кезең-кезеңімен енгізуді ұйымдастыру;
  • Жасанды интеллектті пайдалануға байланысты этикалық қағидаттар, рұқсат етілетін қолдану формалары, академиялық адалдықты сақтау алгоритмдері мен бұзушылықтарды қарау механизмдері қамтылатын мектепішілік саясат- ты әзірлеу;
  • ЖИ-ді оқу процесіне кіріктіру жолдары:
    • ЖИ-ді қолдана отырып сабақтар әзірлеу (әдістемелік ұсынымдардың 3.4.1– 3.4.4 тарауларына сәйкес);
    • жаңа материалды түсіндіру, жоспарлау, бағалау және рефлексия барысын- да ЖИ құралдарын пайдалану;
  • педагогтердің цифрлық сауаттылығы, ЖИ этикасы және генеративті модель- дер бойынша біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыру және әдістемелік қолдау көрсету;
  • білім алушылардың ЖИ өнімдерімен жұмыс істеуі кезінде ЖИ қолдану этика- сын насихаттау (әдістемелік ұсынымдардың 1.3 бөлімі);
  • білім алушылардың сыни пайымдау, ақпараттық гигиена және цифрлық тех- нологияларды саналы пайдалану дағдыларын қамтитын цифрлық құзырет- терін дамытуға жағдай жасау.

 

 

ОҚУ ПРОЦЕСІНЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТІНІ КІРІКТІРУ

 
141




Жасанды интеллект – бұл педагогтің жаңа мүмкіндіктері мен цифрлық көмекшісі



Жасанды интеллект (ЖИ) – келесі мүмкін- діктерге ие:

  • оқу деректерін жинайды, талдайды;
  • материалдарды білім алушының дең- гейі мен қызығушылықтарына бейім- дейді;
  • күнделікті тапсырмаларды автомат- тандырады (тест, есептер);
  • көрнекі және интерактивті ресурстар- ды жасауға көмектеседі.



Педагогке ЖИ не үшін қажет?


Педагогтің міндеті

ЖИ көмегі

Нәтиже

Сабақ жоспарлау

Идеяларды, мақсаттарды, критерийлер мен материалдарды ұсынады

Уақытты үнемдеу (жоспарға ≤ 1 сағат)

Сабақ өткізу

Презентациялар, тапсырмалар, көрнекі материалдар әзірлейді

Оқу материалын көр- некі түрде ұсыну

Бағалау

Тест тапсырмаларын автоматты түрде құрастырып, тексереді

Жедел кері байланыс

Білім алушыны қолдау

Жеке кеңестер ұсынады

Жекелеген прогресс

Сыныптан тыс жұмыс

Мақалаларды қысқаша мазмұндайды, жобаларға арналған идеялар ұсынады

Зерттеу дағдыларын дамыту

Педагогтің жетекші рөлі

  • ЖИ – педагогтің көмекші құралы. Қорытынды шешімдерді (контентті таңдау, бағалау, педагогикалық қолдау) педагог қабылдайды.
  • Педагогтің технология мүмкіндіктері мен шектеулерін түсінуі, материалдар- дың дұрыстығын тексеруі және этикалық нормаларды (деректер, авторлық құқық, психологиялық қауіпсіздік) сақтау маңызды.
  • Педагог ЖИ ресурстарымен саналы және қауіпсіз пайдалануға үйретеді.


Халықаралық мектеп тәжірибесінде кеңінен қолданылатын генеративті ЖИ құралдарының ең танымал түрлері төмендегі кестеде келтірілген. Бұл құралдар-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
142




дың таныстыру және ақпарат беру мақсатында ғана ұсынылғанын, ешбір ком- панияның немесе платформаның мүддесін қолдамайтынын ескерген жөн. ЖИ құралдары тізбесінің мақсаты – оқу-тәрбие процесінің әртүрлі аспектілерінде педагогтер мен білім алушыларға пайдалы болатын мүмкіндіктерін көрсету.



САБАҚҚА ДАЙЫНДЫҚ / КУРСТЫ ҚҰРУ

№

ЖИ-құралдары

Сілтеме

Сипаты

1

Zotero, Mendeley, Scite

https://www.zotero.org/

https://www.mendeley. com/

https://scite.ai/

зерттеулерді іріктеуге, жүйелеуге, дәйексөз келтіруге және бөлісуге арналған құралдар

2

Deepl

https://www.deepl.com/ ru/translator

ғылыми мәтіндер мен үлкен көлем- дегі файлдарды аударуға арналған аударма құралы

3

YesChat, ChatGPT

https://www.yeschat.ai/

https://chatgpt.com/

суреттерді генерациялау, тапсырма- лар мен глоссарийлер құрастыру

4

Picsart,

https://picsart.com/ru/ create

онлайн фото және видео өңдеуші редактор

5

Nolej

https://nolej.io/

оқулықтар мен онлайн-контент негізінде интерактивті материалдар әзірлейтін платформа

6

Diffit

https://web.diffit.me/

сабаққа арналған ресурстар генера- торы

7

Perplexity

https://www.perplexity. ai/

дереккөздерді көрсете отырып, жау- ап беретін ЖИ жүйесі

8

Google Arts & Culture

https://artsandculture. google.com/

әлемдік өркениеттердің 2000+ музейі мен мәдени көрмелеріне онлайн қолжетімділік

9

Convai

https://convai.com/

оқыту ойынын әзірлеу

10

Gemini

https://gemini.google. com/app/

мәтін, сурет, аудио және видеоны өңдейтін ЖИ үлгісі

11

Kandinsky

https://www.sberbank. com/promo/kandinsky/

сурет пен анимация жасауға ар- налған қосымша







 




 
 

*Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы ешбір ұйымның мүддесін насихаттауды неме- се қолдауды мақсат етпейді. Жасанды интеллектіні қолданатын қосымшалар туралы мәлімет тек таныстыру және ақпараттық сипатта ұсынылған.


 

 

ОҚУ ПРОЦЕСІНЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТІНІ КІРІКТІРУ

 
143




САБАҚ ӨТКІЗУ

№

ЖИ-құралдар

Сілтеме

Сипаты

1.

Tome, Gamma, Slidebean

https://tome.app/

https://gamma.app/ https://slidebean.com/

Презентациялар жасауға арналған платформалар

2.

Magicschool,

https://app. magicschool.ai/

Жаттығулар, сабақ жоспарлары мен тапсырмалар әзірлеу платформасы

3.

Questgen Quizrise

https://www.questgen. ai/ https://www.quizrise. com/

MCQ сұрақ-жауап генераторы,

«Ақиқат немесе жалған», «Бос орын- ды толтыр»

4.

Quizgecko, Quiz Wizard, Prepai

https://quizgecko.com/

https://app. getquizwizard.com/

https://www.prepai.io/ us/

ұсынылған мәтін бойынша тест тапсырмаларын құрастыру

5.

Educaplay

https://domore.ai/

оқыту ойынын әзірлеу

БАҒАЛАУ

№

ЖИ-құралдар

Сілтеме

Сипаты

1

PrepAI, Teachology, ChatGPT

https://www.prepai.io/

https://www. teachology.ai/

https://chatgpt.com/

материалдарды әзірлеу

2

Edint

https://www.edint.io/

жасанды интеллект негізіндегі прок- торинг платформасы

3

Copyleaks, Smodin, Turnitin, Gptzero

https://copyleaks.com/ https://app.smodin.io/

https://search.vyager. com/

https://gptzero.me/

тапсырма жазу кезінде ЖИ қолда- нылғанын анықтайтын платформа- лар

СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫС

№

ЖИ-құралдар

Сілтеме

Сипаты

1

Scholarcy

https://www.scholarcy. com/

ғылыми мақала немесе оқулықтың қысқаша мазмұны

2

Elicit

https://elicit.com/

зерттеу тапсырмаларын автоматтан- дыру


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
144




ПЕДАГОГТІҢ ЦИФРЛЫҚ АССИСТЕНТТЕРІ

№

ЖИ-құралдар

Сілтеме

Сипаты

1

Diffit

https://app.diffit.me/

оқу материалдарын әзірлеу құралы

2

Magicschool,

https://app. magicschool.ai/

интерактивті жаттығулар мен сабақ жоспарларын әзірлеу платформасы

3

Gradescope

https://www. gradescope.com/

сканерленген, қолмен жазылған және қағазға жазылған жұмыстарды бағалауға арналған құрал

4

Elicit

https://elicit.com/

зерттеу тапсырмаларын автоматтан- дыру: мақалаларды жалпылау, де- ректерді алу, нәтижелерді жинақтау

5

Mathigon

https://ru.mathigon.org/

математикалық ойын алаңы

Дереккөз: EduProject


Жасанды интеллектіні енгізу бойынша ұсыныстар

  1. Шағыннан бастаңыз: бір-екі қарапайым сервисті таңдап, оларды сабаққа дайындалу кезінде қолданып көріңіз.
  2. Саралап қолданыңыз: алынған материалдарды білім алушылардың жасына сәйкес өңдеп, бейімдеңіз.
  3. Қауіпсіздікті сақтаңыз: білім алушылардың құпия деректерін ашық серви- стерге жүктемеңіз.
  4. Тәжірибе алмасыңыз: мектептің әдістемелік бірлестіктерінде тиімді қолда- нылған платформаларды талқылаңыз.


ЖИ – бұл уақытты үнемдейтін және оқыту мүмкіндіктерін кеңейтетін құрал. Ба- сты құндылық – сіздің педагогикалық шеберлігіңіз.


Педагогикалық қызмет тиімділігін арттыру мақсатында жасанды интеллект құралдарын қолдану бойынша ұсынымдар


Сабаққа дайындық пен оны өткізу барысын оңтайландыру, сондай-ақ педагог- тердің күнделікті қайталанатын жұмыстарын жеңілдету мақсатында жасанды интеллект технологияларын келесі бағыттарда қолдану ұсынылады:


  1. Сабақты жоспарлау және дайындау:

    • Үлгілік оқу бағдарламасының талаптарына сай сабақ мақсаттарын құрастыру үшін ЖИ технологияларын пайдалану;


 




 
 

*Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы ешбір ұйымның мүддесін насихаттауды неме- се қолдауды мақсат етпейді. Жасанды интеллектіні қолданатын қосымшалар туралы мәлімет тек таныстыру және ақпараттық сипатта ұсынылған.


 

 

ОҚУ ПРОЦЕСІНЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТІНІ КІРІКТІРУ

 
145




  • сабақ мақсаттарына сәйкес келетін бағалау критерийлерін (дескрипторлар- ды) әзірлеу;
  • сараланған оқытуды қамтамасыз ету үшін білім алушылардың жас ерекшелік- теріне және әртүрлі күрделілік деңгейлеріне сай тапсырмаларын іріктеу;
  • негізгі ұғымдарға қатысты тірек-конспектілерді, көрнекі материалдарды, сы- збаларды, анықтамалар мен түсіндірмелерді әзірлеу.


  1. Сабақтың ұйымдастыру кезеңі:

    • білімді өзектендіру және проблемалық сұрақ элементтерін қамтитын са- бақтың кіріспе бөлімін жоспарлау;
    • білім алушылардың танымдық қызығушылығын ынталандыратын көрнекі және мәтіндік материалдарды таңдау үшін ЖИ қолдану.


  1. Жаңа материалды түсіндіру және меңгеру:

    • талдау, салыстыру, жалпылау және білімді қолдану дағдыларын дамытуға бағытталған тапсырмаларды құрастыру;
    • сабақ тақырыбы мен білім алушылар деңгейіне бейімделген мысалдарды құрастыру үшін ЖИ мүмкіндіктерін пайдалану.


  1. Функционалдық және оқу сауаттылығын қалыптастыру:

    • түсініп оқу және интерпретациялау, әртүрлі форматтағы ақпаратпен жұмыс істеу дағдыларын дамытуға бағытталған тапсырмаларды әзірлеу;
    • сыни ойлау дағдыларын дамытуға ықпал ететін жағдайларды модельдеу үшін ЖИ қолдану.


  1. Оқу жетістіктерін бақылау және бағалау:

    • түрлі форматтағы (көп нұсқалы жауаптар, ашық сұрақтар, сәйкестендіру) те- сттік және бақылау тапсырмаларын түрлендіру;
    • білім алушылардың ағымдағы ілгерілеуін қадағалауға бағытталған форма- тивті бағалау тапсырмаларын дайындау;
    • автоматтандырылған құралдарды қорытынды тапсырмаларды әзірлеу және өзін-өзі бағалау үшін пайдалану.


Практикалық ұсынымдар

  • ЖИ қандай мәселені шешетінін нақты анықтаңыз (жоспарлау, көрнекілеу, те- стілеу және т.б.).
  • ЖИ құралды тек уақытты үнемдейтін немесе оқытудың сапасын арттыратын жағдайда ғана пайдаланыңыз.

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
146




  • Түрлендірілген мәтіндер, суреттер мен сұрақтарды міндетті түрде қарап шығыңыз.
  • Жас ерекшелігіне, оқу бағдарламасына және сабақтың тақырыбына сәйкес келетіндей етіп түзетулер енгізіңіз.
  • Сабақтың мазмұнына, бағалауға және білім алушыны қолдауға қатысты соңғы шешімді педагог қабылдайды.
  • ЖИ -ді «автопилот» ретінде емес, кеңесші ретінде пайдаланыңыз.
  • ЖИ нәтижелерін (дәлдігі, шынайылығы, маңыздылығы) сыни тұрғыдан баға- лай біліңіз.
  • Ақпаратты қауіпсіз әрі жауапкершілікпен іздеуге, дереккөздерді дұрыс дәй- ектеуге дағдыланыңыз.




Этикалық нормалар


Норма

Нені білдіреді

Педагогтің әрекеті

Ашықтық

Білім алушы ЖИ қай жерде қолданылғанын біледі

ЖИ көмегімен жасалған, бейімделген немесе тексерілген материалдар туралы алдын ала хабарлайды

Құпиялық

Білім алушының де- ректері қорғалған

Білім алушылардың жеке деректерін және өзге де құпия мәліметтерді ашық немесе қауіпті цифрлық сервистерге орналастыруға жол бер- мейді

Қауіпсіздік

Зиянды контенттің болмауы

Білім алушыларды зиянды, қауіпті контенттен қорғауды қамтамасыз етеді

Әділдік

Кемсітушілікке жол бермеу

ЖИ жасаған материалдарды сараптамалық тексеруден өткізеді

Дәлдік

Контент нақты және тексеруге болады

Фактілерді тексеріп, дереккөздерді көрсетеді

Жауапкер- шілік

Педагог — жауапты тұлға

ЖИ қатесін түзетеді, оның шектеулерін түсін- діреді

Психоло- гиялық әл-ауқат

Білім алушының ынта- сы мен өзін-өзі баға- лауына ықпалы

ЖИ қолдану кезінде білім алушылардың эмо- ционалдық жағдайы мен танымдық жүктеме деңгейін бақылайды


 

 

ОҚУ ПРОЦЕСІНЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТІНІ КІРІКТІРУ

 
147


 




 
 



 




 
 
 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

148      Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 




















Ғылыми мақала – педагог өзінің зерттеу нәтижелерін немесе әдістемелік тәжіри- бесін ұсынатын жазбаша жұмыс. Мақала басқа педагог-әріптестер немесе оқыр- мандар сіздің идеяларыңызды түсініп, қолдана алуы үшін анық, логикалық және дәлелді болуы тиіс.


Ғылыми мақаланың негізгі ерекшеліктері:

  • Объективтілік – тек фактілер, талдаулар мен қорытындылар.
  • Ғылыми стиль – анық тұжырымдар, ауызекі сөздерді қолданбау.
  • Нақты құрылым – мақаланың әр бөлімі өз мазмұнын ашуы қажет.
  • Дереккөздерге сілтемелер – барлық дәйексөздер, деректер, басқа авторлар- дың/зерттеушілердің идеялары сілтемемен расталуы керек.


Ғылыми мақала – бұл нақты мысалдармен және жұмыстың нәтижелерімен расталған, басылым ережелеріне сәйкес құрастырылған сіздің педагогикалық тәжірибеңіздің нақты баяндамасы.


Мақаланы жазу кезінде мақаланың мақсаты анықталатын және оның мәтіні қа- лыптастырылатын тақырыпты таңдау ұсынылады. Ғылыми мақаланың мәтінін- дегі қорытындылар мен тұжырымдар фактілерге негізделуі керек. Сондай-ақ, мақаланы рәсімдеу кезінде басылымның талаптары бойынша метадеректерді толтыру қажет.


Мақала жазу алгоритмі


  1. Тақырыпты таңдау


Мақала тақырыбын дұрыс таңдау – өте маңызды қадам және оған жауапкер- шілікпен қарау керек. Тақырып мақалада қарастырылатын мәселені, оның өзек- тілігі мен шешу жолдарын қамтуы қажет.


Тақырып таңдаудың негізгі критерилері:

  • зерттеу мазмұнына сәйкестігі;

 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
149




  • ғылыми қызығушылық тудыра алуы;
  • жаңашылдығы және бұрын жарық көрген мақалаларды қайталамауы;
  • тақырып тым ауқымды немесе өте тар болмауы.


Ең өнімді тақырыптар – автордың кәсіби қызметімен тікелей байланысты тақы- рыптар. Атап айтқанда, педагогтің өзі әзірлеген әдістемелер, жүргізген зертте- улері немесе жұмысында кездесетін өзекті мәселелерге арналған тақырыптар.


  1. Мақаланы жоспарлау және құрылымы


Тақырыпты анықтағаннан кейін автор мақала жазуды жоспарлайды. Мақала жазуды жоспарлау ойды дәйекті және түсінікті жеткізуге мүмкіндік береді. Мақа- ланы рәсімдеу ережелерін, оның ішінде көлеміне, қаріптеріне және құрылымы- на қойылатын талаптарды алдын-ала нақтылау маңызды.


Мақаланың негізгі бөлімдері бойынша тезистерді тұжырымдаудан бастау ұсы- нылады. Тезистер мазмұны әр бөлімнің негізгі сипатын ашуы тиіс. Кестелер, ди- аграммалар мен суреттер деректерді көрнекі түрде ұсынуға көмектеседі. Теори- ялық тұжырымдарды практикалық тәжірибемен үйлестіру мақсатын да ескеру керек. Яғни, оқыту әдістерін ғана емес, сонымен қатар оқу-тәрбие процесінде қолдану бойынша ұсыныстарды және алынған нәтижелерді сипаттап жазу қа- жет.


Ұсынылатын мақала құрылымдары:


«Білім-Образование» журналы құрылымы: тақырып, аңдатпа, кілтті сөздер, не- гізгі тұжырымдамалар, кіріспе, материалдар мен әдістер, нәтижелер, талқылау, қорытынды, қаржыландыру туралы ақпарат (бар болса) және пайдаланылған дереккөздер тізімі.


«Алтынсарин академиясының хабаршысы» журналы құрылымы: тақырып, аңдатпа, түйінді сөздер, кіріспе, әдістеме, практикада қолдану, ұсыныстар, қоры- тынды және пайдаланылған дереккөздер тізімі.


  1. Әдебиетке шолу


Автор орта білім саласына арналған тақырыбы бойынша басқа да зертте- ушілердің жарияланымдарын (еңбектерін) оқып зерделеуі қажет. Аталған ең- бектердегі идеялар мен әдістемелік тәсілдерге талдау жасап, тақырыптың зерт- телу деңгейін анықтайды. Мұндай талдау зерттеу тақырыбын тереңірек түсінуге ықпал етеді, бұрыннан белгілі нәтижелерді қайталауға жол бермейді және ғылы- ми жұмыс үшін перспективалы бағыттарды айқындайды.


Ерекше назарды Қазақстан зерттеушілері мен ғалымдарының ғылыми еңбек- теріне және жарияланымдарына аудару қажет. Өзекті дереккөздерді іздеу үшін Google Академия, ҚР Ұлттық академиялық кітапханасының онлайн-ресурсы


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
150




және еліміздің жетекші университеттерінің электрондық дерекқорлары сияқты интернет-ресурстарын пайдалану ұсынылады.


Мақала жазуда әдебиет дереккөздерін іздеу үшін келесі сілтеме ұсынылады: http://surl.li/trlzm


  1. Мәтінді жазу


Ғылыми мақаланың құрылымы нақты, баяндау тілі дәйекті, кәсіби және түсінікті болуды талап етеді. Автор субъективті бағалауға жол бермеуі тиіс, тек фактілер- ге және практикалық мысалдарға сүйенуі керек. Тұжырымдарды нақты дерек- термен растап, жүргізілген зерттеулермен салыстыру қажет. Мақала жобасының қорытынды бөлімінде негізгі қағидаларды қысқаша түйіндеп, нәтижелерді мек- теп практикасында қолдану мүмкіндіктерін көрсету және әрі қарай зерттеу үшін перспективалы бағыттарды белгілеу маңызды.


  1. Редакциялау және түзету


Мақала мәтінін жазып болған соң, оны мұқият редакциялап түзету қажет. Ерек- ше назарды мақаланың грамматикалық және стилистикалық қателерін жоюға, баяндаудың логикалық тізбегін тексеруге, сонымен қатар академиялық ресім- деу стандартына сәйкестігін қадағалауға аудару керек.


  1. Жариялауға дайындау


Бұл кезеңде мақаланы ғылыми басылымның техникалық талаптарына сәйкес дайындау қажет. Журналдың редакциялық саясатымен белгіленген барлық ресми критерилерінің, атап айтқанда, дәйектемелерді қою ережелерінің, би- блиографияны ресімдеудің және құрылымдық элементтерінің сақталуын тексе- ру қажет.


  1. Журнал редакциясымен кері байланыс


Рецензиялау процесінде мақала мазмұнына да, ресімделуіне де қатысты рецен- зенттің ескерту-ұсыныстары болуы мүмкін. Мұндай жағдайда автор рецензент ескерту-ұсыныстары бойынша мақаласына түзетулер мен толықтырулар енгізе отырып редакциямен кері байланысқа шығуы тиіс.


 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
151


 




 
 


Алтынсарин академиясы басылымдарында мақала жариялау шарттары

  • Әдістемелік зерттеулердің тұтастығын қамтамасыз ету үшін автор Академия басылымдарымен белгілеген мақаланы ресімдеу талаптарын ұстануы қажет.
  • Академиялық жазылымды (мақаланы) журнал поштасына жолдағанда автор мақаланың түпнұсқа екеніне, бұрын өзге басылымдарда ағымдағы немесе ұқсас түрде жарияланбағанына және басқа баспаларға қарауға берілмегені- не кепілдік береді. Басқа тілдерде жарияланған мақалалардың аудармалары жариялануға қабылданбайды.
  • Мақалада авторларды көрсету ретін авторлардың өздері анықтайды және қолжазбаны редакцияға тапсырғаннан кейін өзгертілмейді. Мақаламен ре- дакциялық жұмыс барысында және оны қабылдағаннан кейін авторлар құра- мына өзгертулер енгізуге жол берілмейді.
  • Журналдың бір шығарылымында бір автордан (бірлескен автор ретінде қа- тысқандарды да қоса алғанда) бір ғана қолжазба жариялауға рұқсат етіледі.
  • Бір мақаладағы бірлескен авторлар саны 4 (төрт) адамнан аспауы тиіс.
  • Мақаланың түпнұсқалық (бірегейлік) деңгейі: «Білім-Образование» журналы үшін кемінде 70%, ал «Алтынсарин Академиясының хабаршысы» журналы үшін кемінде 60% болуы қажет.
  • Егер мақала балалар қатысқан зерттеулерге қатысты мәселелерді қозғаса, этикалық комитеттің қорытындысын ұсыну қажет.


«Білім-Образование» журналына мақаланы қалай жіберуге болады?


«Білім-Образование» ғылыми-педагогикалық басылымына мақаланы жария- лау үшін жолдау журналдың ресми сайты арқылы жүзеге асырылады. Авторлар журналдың веб-сайтына алдын ала тіркелуі керек. Басылымның редакциялық саясаты, авторларға арналған ережелер, материалды жіберу нұсқаулығы, ре- цензиялау тәртібі, жарияланым этикасы нормалары, журнал мұрағаты және т.б. туралы толық ақпарат келесі сілтеме арқылы қолжетімді: https://bilim-uba.kz/


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
152




«Білім-Образование» басылымы ISSN 16-07-2790 Халықаралық сериялық ба- сылымдарды тіркеу орталығында және Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Ақпарат және мұрағаттар комитетінде 2000 жылы (куәлік № 1308-Ж) тіркелген, 2023 жылы Ақпарат комитетінде қайта тіркелген (қайта тіркеу туралы куәлік № KZ94VPY00064976).


2024 жылдың шілде айынан бастап Ғылыми еңбектің негізгі нәтижелерін жария- лау үшін ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынатын ғылыми басылымдар тізбесінің 2-Тізіміне енді (ҚР Ғылым және білім министрлігі Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті төрағасының 2024 жылғы 12 шілдедегі № 603 бұйрығы).


«Алтынсарин академиясының хабаршысы» журналына мақаланы қалай жа- риялауға болады?


Мақаланы жіберу үшін авторлар келесімен танысуы қажет:

  1. Редакциялық саясат (журналдың мақсаты, тақырыптық бағыттары, мерзімділі- гі және т.б.);
  2. Мақаланы ресімдеу талаптары;
  3. Мақала үлгісі;
  4. Шығарылымдар мұрағаты.


Осы көрсетілген материалдар Алтынсарин академиясының ресми сайтында қолжетімді: https://uba.edu.kz/ru/vestnik-akademii-altynsarina


«Алтынсарин академиясының хабаршысы» әдістемелік журналына арналған мақаланың құрылымы келесідей болуы тиіс: кіріспе, әдістеме, практикада қол- дану, ұсыныстар, қорытынды және пайдаланылған дереккөздер тізімі.


Кіріспе


«Кіріспе» бөлімі ғылыми-педагогикалық мақала тақырыбының өзектілігін және оның практикалық маңызын негіздеуі тиіс. Автор зерттеудің мақсаты мен мін- деттерін нақты тұжырымдап жазуы қажет. Осы бөлімде ҚР Конституциясы,

«Білім туралы» Заңы, МЖМБС, үлгілік оқу бағдарламалары, ҚР Оқу-ағарту мини- стрінің бұйрықтары және басқа да регламенттеуші құжаттарды қамтитын нор- мативтік-құқықтық негіздемесін жазу міндетті болып табылады. Сонымен қатар кіріспеде қарастырылып отырған мәселе бойынша отандық және шетелдік зерт- теулердің қысқаша талдауын ұсыну қажет.


Отандық және шетелдік әдебиеттерге шолу зерттелетін мәселе бойынша қа- зақстандық және халықаралық дереккөздерде жарияланған ғылыми еңбектер- ге (мақалалар, монографиялар, диссертациялар) сыни талдаудан тұрады.


 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
153




Әдебиетке шолуға мысал ретінде «Мағыналы оқу дағдыларын меңгерту арқылы білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту» атты мақаласы: Отандық және шетелдік зерттеулерді талдау функционалдық сауаттылықты да- мыту мәселесіне ғылыми қауымдастықтың ерекше назарын аударатынын көр- сетеді. Қазақстан ғылымында аталған мәселе Г.А. Рудик, А.А. Жайтапова және С.Г. Стогтың еңбектерінде қаралған, олар терминологиялық аспектілерді, білім сапасы мәселелерін және PISA халықаралық зерттеулерін талдаған [5]. В.В. Гаврилюк, Г.Г. Сорокин және Ш.Ф. Фарахутдинов функционалдық сауатсыздық мәселесін ақпараттық қоғам контексінде қарастырады [6].


Басты назарды Н. Ханли, У.А. Оспанова және М.А. Баймаханбетовтың зерт- теулеріне аударуға болады, олар функционалдық сауаттылықты дамыту мен бағалаудың жаңа тәсілдері туралы ұлттық және халықаралық ғылыми пікірта- ласқа өз үлестерін қосқан [7]. Осы тақырып бойынша маңызды деректер «PISA- 2022 бойынша Қазақстанның нәтижелері» туралы Ұлттық есебінде берілген, осы құжатта білім алушылардың оқу, математикалық және жаратылыстану са- уаттылығының салыстырмалы талдауы көрсетілген [8].


Әдістеме


Бұл бөлімде мақалада баяндалған әдістеменің егжей-тегжейлі сипаттамасы жа- зылады. Әдістеме қалай әзірленгені, оның негізгі кезеңдері мен қағидаттары си- патталады. Оқу процесінде немесе білім алушылармен жұмыс істеу барысында қолданылатын әдістер де талданады.


Төменде «Әдістеме» бөлімін ресімдеуге арналған ұсыныстар «Білім алушылар- дың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру» тақырыбындағы мақала мы- салында берілді.


«Әдістеме» бөлімінде қолданылған тәсілдердің ғылыми негіздемесі сипатта- лып, олардың практикада қолданылуы міндетті түрде жазылуы қажет. Ұсыныла- тын әдістердің тиімділігі мектеп практикасынан алынған нақты мысалдармен расталуы тиіс, оған сабақтардың үзінділері мен қолданылған оқу материалда- ры жатады.


Мәтінмен жұмыс істеу жүйесін егжей-тегжейлі баяндап жазу қажет, оның үш негізгі кезеңін (алдын ала дайындық, оқу процесіндегі талдау жұмысы және мәтінді оқып болғаннан кейінгі рефлексиялық әрекет) дәйекті түрде ашып жазу керек. Әдістемені қолдануды көрнекі түсіндіру мақсатында сызбалар, кестелер мен графикалық суреттерді жазу ұсынылады, соның ішінде «Оқу кезеңдері» мо- делін де жазуға болады.


Ерекше назарды практикаға бағдарланған мысалдар ретінде топтық және жеке жұмыс тапсырмаларына да аудару керек. Міндетті компонент ретінде білім алушылардың сыни ойлау қабілетінің даму динамикасы мен әртүрлі мәтіндерді терең түсіну деңгейіне талдау жатады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
154




Әдістеме бөлімінің мазмұны ғылыми критерийлерге, атап айтқанда, сипатта- латын әдістердің теориялық негізіне және іс жүзінде апробациядан (сынақтан) өтуіне сәйкес келуі тиіс. Мәтінмен жұмыс істеу технологиялары мектеп білім алушыларының функционалдық сауаттылығын дамытудың тиімді құралы ретінде қарастырылуы керек.


Практикада қолдану


Бұл бөлім әдістеменің практикада қалай қолданылғанын баяндауға арналған. Автор әдістемені қолданудың нақты тәжірибесін (сабақтарды, авторлық бағдар- ламаны, жобаларды немесе басқа білім беру іс-шараларын) іс жүзінде білім беру процесінде қалай жүзеге асырғанын жазуы керек. Әдістемені қолдану нәтиже- лерін талдап, оның тиімділігін бағалау қажет. Бұл бөлімде әдістемені қолдану- дың артықшылықтары мен кемшіліктерін де сипаттауға болады.


«Практикада қолдану» бөлімін жазу мысалы («Мәтін орыс тілі сабағында функци- оналдық сауаттылықты дамытудың негізгі тәсілі ретінде» атты мақаласы негізін- де):


Аталған әдістеменің тәжірибелік жұмысы 2023-2024 оқу жылында Астана қала- сының №127 мектеп-гимназиясының 7-сыныптарында сәтті жүзеге асырылды. Бастапқы диагностика (тестілеу) білім алушылардың функционалдық сауат- тылық саласында айтарлықтай қиындықтар барын анықтады. Бұл терең жұ- мыс жүргізу үшін негізгі бағыттарды айқындауға мүмкіндік берді.


Анықталған қиындықтарды шешу үшін зерттеу (мақала) авторы 8-9 сабақтан тұратын арнайы топтама (цикл) әзірледі, білім алушылар экология, мораль, тәрбие, еңбек т.б. тақырыптарға арналған және әртүрлі жанрдағы мәтіндерді зерделеп талдады. Қорытынды диагностика нәтижелері тұрақты оң динами- каны көрсетті: мәтінді түсіну 27%-ға жақсарды, мәтіннің көркемдік ерекшелігін, идеясы мен құрылымын талдау дағдысы 30%-ға өсті және мәтін стилін анықтау қабілеті де 30%-ға артты.


Бұл әдістемені қолдану нәтижесінде білім алушылардың пәнге деген қы- зығушылығы артып, аналитикалық ойлау қабілеті дамып, функционалдық сау- аттылық дағдысы айтарлықтай өсті. Бұл деректер апробациядан өткен әдісте- менің орыс тілін оқыту процесінде қолдану тиімді екенін дәлелдейді.


Ұсыныстар


Бұл бөлімінде сынақтан өткен әдістемені оқу процесіне енгізу бойынша әріптес педагогтер мен көпшілік оқырмандар үшін ұсыныстар беріледі. Осы әдістемені қолдануға дайындық туралы кеңестерді, нәтижелерді бағалау әдістерін, әртүрлі оқу топтары мен контекстерге бейімдеуді, сондай-ақ басқа да практикалық ұсы- ныстарды жазуға болады.


 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
155




Қорытынды


Қорытынды – ғылыми мақаланың соңғы және өте маңызды бөлімі. Осы бөлімде мақалада көтерілген проблема туралы ойлар мен тұжырымдарға, әдістемелерге және олардың практикада қолданылуына қатысты жалпы қорытынды жасалады. Қорытынды қысқа, мазмұнды болуы тиіс және зерттеудің педагогтердің қызметі мен білім беру процесін дамыту үшін маңызын атап өтуі керек.


Пайдаланылған дереккөздер тізімі


Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ГОСТ 7.5-98 және ГОСТ 7.1-2003 стандарттарына сәйкес ресімделеді. Барлық дәйексөздер түпнұсқа тілінде көрсетіледі. Мақала- да келтірілген сілтемелер мен ескертпелер нөмірленіп, төртбұрышты жақшаға алынады.


«Алтынсарин академиясының хабаршысы» журналы редакциясының мақала- ларды қарау тәртібі


Басылым поштасына түскен мақалалар тексерудің үш кезеңінен өтеді:


  1. кезең – Бастапқы сараптама


Бұл кезеңде мақала журналдың техникалық ресімделу талаптарына, құрылымы- на және тақырыптық бағытына сәйкестігіне тексеріледі. Аталған талаптарға сай келетін мақалалар екінші кезеңге өтеді. Бастапқы сараптамадан өткізу мерзімі – 12 жұмыс күні.


  1. кезең – Плагиатты тексеру


Редакция саясатына сәйкес бірінші кезеңнен өткен мақалалар міндетті түрде плагиатқа тексеріледі. Журнал редакциясы лицензиясы бар Плагиат бағдар- ламасын қолданады. Бұл бағдарлама жасанды интеллектпен кіріктірілген, сол себепті мақала жазуда ЖИ көмегіне жүгінбеген жөн. Плагиатты тексеру нәтиже- лері туралы анықтама редакцияда сақталады. Мақаланың түпнұсқалығы (біре- гейлігі) 60 пайыздан жоғары болуы тиіс. Осы көрсеткішке жетпеген мақалалар журналда жарияланбайды. Плагиат бойынша тексеруден сәтті өткен мақалалар үшінші кезеңге жіберіледі. Плагиатты тексеру мерзімі – 3 жұмыс күні.


  1. кезең – Рецензиялау


Алдыңғы кезеңдерден сәтті өткен мақалалар міндетті түрде сарапшылардың талдауына, яғни рецензиялауға жіберіледі. Рецензенті журнал редакциясы тағайындайды. Рецензиялауға журнал талаптарына сәйкес келетін және мәтін бірегейлігі 60%-дан асқан мақалалар ғана қабылданады. Мақаланы рецензиялау мерзімі – 14 жұмыс күні. Рецензент келесі үш шешімнің бірін қабылдайды: «мақа- ланы жариялауға ұсыну», «мақаланы қабылдамау» және «ескертулерді жою және қайта рецензиялаудан кейін мақаланы қабылдау». Рецензенттің шешімі авторға


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
156




кері байланыс түрінде хабарланады.


Мақаланы журналда жариялау туралы түпкілікті шешім редакциялық алқа оты- рысында қабылданады.


Педагогтерге зерттеу нәтижелерін және әдістемелік материалдарын Ы.Алтын- сарин атындағы Ұлттық білім академиясының басылымдарында жариялау ұсы- нылады:

  1. «Білім-Образование» ғылыми-педагогикалық журналы: https://bilim-uba.kz/ index.php/science
  2. «Алтынсарин академиясының хабаршысы» әдістемелік журналы: https://www. uba.edu.kz/ru/vestnik-akademii-altynsarina



БІЛІМ БЕРУ ЖОБАЛАРЫ

БІЛІМ БЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ ДРАЙВЕРЛЕРІ РЕТІНДЕ


Үшөлшемді әдістемелік оқыту жүйесін енгізу жобасы


Ұлытау облысы, Сәтбаев қаласында педагогика ғылымдарының докторы, про- фессор Ж.А. Қараев әзірлеген Үшөлшемді әдістемелік оқыту жүйесін (ҮӘОЖ) енгізу жобасы табысты жүзеге асырылуда. Жоба «Ustaz Ulytau» педагогикалық трансформация орталығының бастамасымен, «Қазақмыс» корпорациясы мен

«The Ulytau Educational Foundation» қоғамдық қайырымдылық қорының қолда- уымен іске асырылуда. 2021 жылдан бастап ҮӘОЖ Сәтбаев қаласындағы бар- лық 13 мектепте, сондай-ақ Жезқазған қаласының және Қарағанды облысының басқа да аймақтарындағы бірқатар мектептерде енгізілді. Бұл технологияны ен- гізу білім сапасын арттыруға және білім алушылардың функционалдық сауат- тылығын дамытуға бағытталған.


ҮӘОЖ оқытудың деңгейлік саралануы, сыни ойлау және білім алушылардың дербес ізденіс әрекеті қағидаттарына негізделген. Жүйе синектикалық бөліктен тұрады, онда оқу процесі командалық жұмыс түрінде белсенді әдістерді қолда- ну арқылы жүзеге асады, және әртүрлі күрделілік деңгейіндегі тапсырмаларды білім алушының дербес орындауына бағытталған жеке бөліктен тұрады. Мұн- дай тәсіл оқуға тұрақты ынта қалыптастыруға және білім алушылардың негізгі құзыреттерін дамытуға ықпал етеді.


 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
157




«Отпан»: Маңғыстау облысының тірек мектептерінің желісін құру» жобасы


Маңғыстау облысы орта білім беру ұйымдарында білім сапасын көтеру мақса- тында «Отпан»: Маңғыстау облысының тірек мектептерінің желісін құру» жобасы іске асырылуда.


Жоба Білім беру саласын тұрақты дамыту қорының, «Назарбаев Зияткерлік мек- тептері» дербес білім беру ұйымының, «Білім-инновация» халықаралық қоғам- дық қорының және демеушілердің қолдауымен жүзеге асырылуда.


Жоба аясында мектептерді қажетті материалдық-техникалық базамен қамтама- сыз ету, оқу кабинеттерін жабдықтау, мектептерге әдістемелік қолдау көрсету және педагогтердің біліктілігін арттыру жұмыстары жүргізілуде.


«Мансап компасы» жобасы


Академия «Еңбек ресурстарын дамыту орталығы» АҚ-мен бірлесіп, білім алушы- ларға кәсіби бағдарлауды ұйымдастыруға арналған инновациялық құрал –

«Мансап компасы» цифрлық платформасын әзірлеу және енгізу жобасын іске асыруда. Бұл платформа 7–11-сынып білім алушыларына 400-ден астам сұра- нысқа ие мамандықтар туралы өзекті ақпаратқа қол жеткізуге, сондай-ақ кәсіби диагностикадан өтуге мүмкіндік береді. Мұның өзі болашақ мамандықты саналы таңдауға жол ашады.


Жоба аясында диагностикалық құралдарды бейімдеу және валидизациялау жүргізілуде. Соның ішінде білім алушылардың белгілі бір кәсіби бағыттарға бей- імділігін анықтауға мүмкіндік беретін Agile Work Profiler (AWP) аналитикалық жүйесі қолданылады.


«Мансап компасы» платформасы Enbek.kz порталының экожүйесіне кіріктіріл- ген және еңбек нарығын, білім беру бағдарламаларын, бос жұмыс орындарын талдау үшін жасанды интеллект пен машиналық оқыту технологияларын қолда- нады. Пайдаланушылар қажетті дағдылар талаптарымен таныса алады, өңірлер бойынша жалақы мөлшерін салыстырып, өздерінің мансаптық траекторияла- рын жоспарлай алады.


Алдағы уақытта платформа қызметін кеңейту жоспарлануда. Атап айтқанда, жаңа мамандықтар мен білім беру бағдарламаларын қосу, әртүрлі пайдаланушылар санаттарына арналған жеке кабинеттер енгізу арқылы ұсыныстардың дарала- нуын арттыру және кәсіби бағдар жұмысының тиімділігін күшейту көзделіп отыр.


«Hello, Kazakhstan!» жобасы


«Hello, Kazakhstan!» жобасы – Қазақстан Республикасы аумағындағы білім алушы- лардың цифрлық және IT құзыреттерін дамытуға бағытталған маңызды бастама. Жобаның негізгі мақсаты – әрбір білім алушыны цифрлық сауаттылық пен зама- науи IT дағдылары бойынша сапалы біліммен тегін қамтамасыз ету. Жоба іске


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
158




қосылған сәттен бастап 2000-нан астам білім алушы осы бағытта оқытудан өтті.


Жобаның ерекшелігі – оның мемлекеттік бюджет қаражатын тартусыз жүзеге асырылуы. Барлық іс-шаралар отандық IT-компаниялар мен салалық сарапшы- лардың белсенді қолдауы арқасында ұйымдастырылып отыр. Олар өз білімдері мен тәжірибелерін өтеусіз негізде бөлісіп, бизнестің жоғары әлеуметтік жауап- кершілігін көрсетуде.


Бастаманы кеңейту және білім берудің цифрлық трансформациясын тереңдету мақсатында Академия халықаралық Astana Hub технопаркімен ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды. Бұл серіктестік жоба аясында қосымша білім беруге бағытталған цифрлық білім беру платформасын бірлесе әзірлеуді қамти отырып, жаңа даму көкжиектерін ашады.


Жаңа платформа ақпараттық технологиялар, жасанды интеллект, геймдев және басқа да сұранысқа ие бағыттар бойынша өзекті онлайн курстарға қол жеткі- зу мүмкіндігін ұсынады. Платформаның мақсатты аудиториясы – мектеп білім алушылары, студенттер мен педагогтер. Бұл, өз кезегінде, тұрғылықты мекен- жайына қарамастан, баршаға заманауи білімге тең қолжетімділікті қамтамасыз етеді.


Сонымен қатар, ынтымақтастық аясында білім беру жүйесін цифрлық трансфор- мациялау бойынша бірлескен жұмыс жоспарланған. Оған әдістемелік матери- алдарды әзірлеу, педагогтердің біліктілігін арттыру және жаңа білім беру техно- логияларын енгізу кіреді.


«Hello, Kazakhstan!» жобасы мен оның Astana Hub-пен серіктестікте дамуы еліміздегі цифрлық білім беру экожүйесін қалыптастыруға және Қазақстан- ның цифрлық экономикасы үшін болашақ IT-мамандарды даярлауға елеулі үлес қосуда.


Комьюнити-орталықты дамыту жобасы


Шығыс Қазақстан облысы Самар ауданына қарасты Құлыңжон ауылының «Мек- теп-бөбекжай-балабақша кешені» жанында, білім алушылардың және ауыл тұрғындарының білімін, шығармашылығын және әлеуметтік белсенділігін дамы- туға бағытталған социомәдени алаң ретінде комьюнити-орталықты дамыту жо- басы іске асырылуда. Жоба Академияның ғылыми-әдістемелік жетекшілігімен жүзеге асырылып, әртүрлі жастағы тұрғындарға арналған кең ауқымды бағдар- ламаларды қамтиды — тілдік курстар мен тұлғалық даму тренингтерінен бастап, қолөнерге қатысты шеберлік сабақтары мен әлеуметтік бастамаларға дейін.


Мектеп жанындағы комьюнити-орталық ата-аналар мен жергілікті қауымда- стықты білім беру процесіне тартудың маңызды құралына айналды. Орталық ұрпақтар арасындағы байланысты нығайтуға, ауыл тұрғындарының еңбек на- рығындағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және мәдени дәстүрлерді сақтауға ықпал етеді.


 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
159




Жуық арада Құлыңжон ауылындағы мектеп аумағында спорт алаңын және пан- сионат салу жоспарлануда. Бұл мектепті көршілес ауылдардан келетін білім алушыларды қабылдай алатын толыққанды білім беру кешеніне айналдырып, сапалы білімге қолжетімділікті кеңейтеді.



















































 




 
 
 














АТАУЛЫ КҮНДЕР



  • Қазақтың ұлы ақыны, ағартушы, саяси қайраткер Абай (Ибраһим) Құнанба- евтың туғанына 180 жыл (1845-1904).
  • Жазушы, қоғам қайраткерi, Кеңес Одағының батыры Мәлiк Ғабдуллиннiң туғанына 110 жыл (1915-1973).
  • Қазақтың тұңғыш романының авторы, ақын, публицист, мәдениет және қоғам қайраткерi Мiржақып Дулатовтың туғанына 140 жыл (1885-1935).
  • Жазушы, қазақ балалар әдебиетiнiң негiзiн салушы Сапарғали Ысқақұлы Бе- галиннiң туғанына 130 жыл (1895-1983).
  • Көрнектi ағартушы, тарихшы, публицист, лингвист, географ, музыка зертте- ушi, археолог, этнограф Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың туғанына 190 жыл (1835–1865).
  • Халық қаһарманы, жазушы Бауыржан Момышұлының туғанына 115 жыл (1910- 1982).
  • Қазақ поэзиясының алыбы, ақын, ұлы жыршы Жамбыл Жабаевтың туғанына 180 жыл (1846-1945).
  • Қоғам және мемлекет қайраткерi, Алаш қозғалысының жетекшiсi Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхановтың туғанына 160 жыл (1866-1937).
  • Педагог, қоғам қайраткерi Ахмет Қуанұлы Жұбановтың туғанына 120 жыл (1906-1968).

 





1-қосымша




Оқу пәндерінен бөлім бойынша жиынтық бағалау сандары


Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау «Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім алушылардың үлгерімі- не ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қорытынды аттестаттауды өткізу- дің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы №125 бұйрығы (өзгерістер ҚР БҒМ 2022 жылғы 12 мамыр- дағы №93 бұйрығымен енгізілген) негізінде жүргізіледі.


Әрі қарай Үлгілік оқу бағдарламасына сәйкес оқу пәндерінен өткізілетін бөлім бойынша жиынтық бағалау саны кестелерде берілген.

  • кесте. «Қазақ тілі» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

2

2

2

2

2

3

2

2

2

2

4

2

2

2

2




  • кесте. «Әдебиеттік оқу» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстары- ның саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

2

2

2

2

2

3

2

2

2

2

4

2

2

2

2




  • кесте. «Математика» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстары- ның саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

2

2

3

3

3

3

3

3

3

3

4

3

3

3

3


 





  • кесте. «Жаратылыстану» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыста- рының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

2

1

1

1

1

3

2

2

2

2

4

2

2

2

2




  • кесте. «Дүниетану» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

2

1

1

1

1

3

1

1

1

1

4

1

1

1

1




  • кесте. «Қазақ тілі» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны





Сынып



Оқу пәнінің атауы

Үлгілік оқу жоспары бойынша


Үлгілік оқу жоспары

Үлгілік оқу жоспары (төмендетілген оқу жүкте- месімен)

1-

тоқсан

2-

тоқсан

3-

тоқсан

4-

тоқсан

1-

тоқсан

2-

тоқсан

3-

тоқсан

4-

тоқсан

5

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

6

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

7

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

8

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

9

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

10(ҚГБ)

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

10(ЖМБ)

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2


 





11 (ҚГБ)

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

11(ЖМБ)

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2




  • кесте. 5-11-сыныптарда «Қазақ әдебиеті» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10

2

2

2

2

11

2

2

2

2

Сынып

Оқу жүктемесі төмендетілген Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10

2

2

2

2

11

2

2

2

2




  • кесте. «Қазақ тілі мен әдебиеті» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұ- мыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10

2

2

2

2


 





11

2

2

2

2

  • кесте. «Русский язык и литература» оқу пәнінен (оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптарда) бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны



Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10

2

2

2

2

11

2

2

2

2




  • кесте. «Шетел тілі» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

3

2

2

2

2

4

2

2

2

2

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10

2

2

2

2

11

2

2

2

2




  • кесте. «Математика», «Алгебра», «Алгебра және анализ бастамалары» және «Гео- метрия» оқу пәндерінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Үлгілік оқу жоспары бойынша


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

Математика

3

2

3

2

6

Математика

2

2

3

3



Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан


 





5

Математика

3

2

3

2

6

Математика

2

2

3

3

Үлгілік оқу жоспары бойынша


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

Алгебра

2

2

2

1

8

Алгебра

1

2

3

1

9

Алгебра

2

2

2

2

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

Алгебра

2

2

2

1

8

Алгебра

1

2

3

1

9

Алгебра

2

2

2

2

1-тоқсан

Үлгілік оқу жоспары бойынша

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан


7

Геометрия

1

1

1

1

8

Геометрия

1

1

1

1

9

Геометрия

1

1

1

1

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

Геометрия

1

1

1

1

8

Геометрия

1

1

1

1

9

Геометрия

1

1

1

1

Үлгілік оқу жоспары бойынша


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

10

ЖМБ

Алгебра және анализ бастамалары


3


3


3


2

10

ҚГБ

Алгебра және анализ бастамалары


2


2


2


1

10

ЖМБ


Геометрия


1


1


2


1

10

ҚГБ


Геометрия


1


1


2


1

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан


 





10

ЖМБ

Алгебра және анализ бастамалары


3


3


3


2

10

ҚГБ

Алгебра және анализ бастамалары


2


2


2


1

10

ЖМБ


Геометрия


1


1


2


1

10

ҚГБ


Геометрия


1


1


2


1

Үлгілік оқу жоспары бойынша


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

11

ЖМБ

Алгебра және анализ бастамалары


2


2


3


1

11

ҚГБ

Алгебра және анализ бастамалары


1


2


2


1

11

ЖМБ


Геометрия


1


1


1


1

11

ҚГБ


Геометрия


1


1


1


1

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

11

ЖМБ

Алгебра және анализ бастамалары


2


2


3


1

11

ҚГБ

Алгебра және анализ бастамалары


1


2


2


1

11

ЖМБ


Геометрия


1


1


1


1

11

ҚГБ


Геометрия


1


1


1


1




  • кесте. «Информатика» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстары- ның саны

 





Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

1

1

2

1

6

1

1

1

1

7

2

1

1

1

8

2

1

1

1

9

2

1

1

1

10 (ҚГБ)

2

1

1

1

11 (ҚГБ)

1

1

2

1

10 (ЖМБ)

2

1

1

1

11 (ЖМБ)

1

2

2

1




  • кесте. «Жаратылыстану оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыста- рының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

2

1

2

2

6

2

1

2

2




  • кесте. «Физика» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

2

2

2

2

8

2

2

2

1

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

3

3

3

2

10 (ҚГБ)

2

2

2

2

11 (ЖМБ)

2

2

2

2

11 (ҚГБ)

2

2

2

1

Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

2

2

2

2

8

2

2

2

1

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

3

3

3

2


 





10 (ҚГБ)

2

2

2

2

11 (ЖМБ)

2

3

3

2

11 (ҚГБ)

2

2

2

1




  • кесте. «Химия» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

2

2

2

2

8

3

3

3

3

9

3

3

2

3

10 (ЖМБ)

3

2

3

3

10 (ҚГБ)

3

3

3

2

11 (ЖМБ)

3

3

3

3

11 (ҚГБ)

2

1

2

2

Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

2

2

2

2

8

3

3

3

3

9

3

3

2

3

10 (ЖМБ)

3

3

3

3

10 (ҚГБ)

3

3

3

2

11 (ЖМБ)

2

3

3

3

11 (ҚГБ)

2

1

2

2




  • кесте. «Биология» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан


7

3

3

3

3

8

3

2

3

3

9

3

3

3

3

10 (ЖМБ)

2

3

3

3

10 (ҚГБ)

2

2

2

2

11 (ЖМБ)

2

3

3

3


 





11 (ҚГБ)

2

2

2

2

Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

7

3

3

3

3

8

3

2

3

3

9

3

3

3

3

10 (ЖМБ)

2

3

3

3

10 (ҚГБ)

2

3

3

3

11 (ЖМБ)

3

3

3

2

11 (ҚГБ)

2

3

3

3




  • кесте. «География» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

3

2

3

3

8

3

3

3

2

9

3

2

3

3

10 (ЖМБ)

3

1

2

2

10 (ҚГБ)

2

1

2

2

11 (ЖМБ)

3

1

2

2

11 (ҚГБ)

2

1

2

2


Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

3

1

2

2

10 (ҚГБ)

2

1

2

2

11 (ЖМБ)

3

1

2

2

11 (ҚГБ)

2

1

2

2


 





  • кесте. «Қазақстан тарихы» пәні бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

1

2

2

3

6

1

1

3

2

7

2

2

3

1

8

1

1

2

2

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

1

11 (ЖМБ)

1

1

1

1

11 (ҚГБ)

1

1

1

1


Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

5

1

2

2

3

6

1

1

3

2

7

2

2

2

1

8

1

1

2

2

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

1

11 (ЖМБ)

1

1

1

1

11 (ҚГБ)

1

1

1

1




  • кесте. «Дүниежүзі тарихы» пәні бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

1-тоқсан

4-тоқсан

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

1

11 (ЖМБ)

1

1

1

1

11 (ҚГБ)

1

1

1

1


 







 

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

1

11 (ЖМБ)

1

1

1

1

11 (ҚГБ)

1

1

1

1




  • кесте. «Құқық негіздері» пәні бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

9

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

2

11 (ҚГБ)

1

1

1

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

2

11(ЖМБ)

1

1

1

2

Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

9

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

2

11 (ҚГБ)

1

1

1

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

2

11 (ЖМБ)

1

1

1

2


 


]]>  



Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы












2025-2026 оқу жылында

Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ ХАТ








Астана

2025


 

Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының Ғылыми-әдістемелік кеңесі шешімімен ұсынылды (2025 жылғы 5 маусымдағы № 2 хаттама).










«2025-2026 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы» әдістемелік нұсқау хат. – Астана: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2025. – 172 б.



Әдістемелік нұсқау хатта Қазақстан Республикасы білім беру ұйымдарының мектепалды және 1-11-сыныптарында 2025-2026 оқу жылындағы оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру жөніндегі материалдар берілген.

Әдістемелік нұсқау хат орта білім беру ұйымдарының басшыларына, педагогтеріне, әдіскерлерге, білім басқармалары мен бөлімдерінің, білім беру саласындағы сапаны қамтамасыз ету департаменттерінің басшылары мен мамандарына арналған.
















Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы жекелеген ұйымдардың мүддесін ұсынуды немесе қорғауды мақсат етпейді.





© Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА, 2025


 







 

3

 
«2025-2026 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы» әдістемелік нұсқау хат






 




 


 

МАЗМҰНЫ


 

6

 
І 2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ



 

7

 
1.1 Оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру бойынша нормативтік құқықтық актілер

12      1.2 Үлгілік оқу жоспарларының ерекшеліктері

  1.  

    13

     
    Мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығы


  1.  

    17

     
    Мамандандырылған білім беру ұйымдарында оқу- тәрбие процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері



 

21

 
ІІ БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС, ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

21      Тіл және әдебиет

37      Математика және информатика

47      Жаратылыстану

64      Адам және қоғам

80      Технология және өнер

95      Дене шынықтыру

97      «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық»


 




 

4

 
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы









99

ІІІ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

110

IV ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

122

V ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ

127

VI АРНАЙЫ БІЛІМ БЕРУ



 

133


138

140

148


156

160

161


 

VII БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ПЕДАГОГТЕРІ МЕН БАСШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ӘДІСТЕМЕЛІК СҮЙЕМЕЛДЕУ


VIIІ АУЫЛ МЕКТЕПТЕРІНІҢ ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУ


ІХ ОҚУ ПРОЦЕСІНЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТІНІ КІРІКТІРУ


Х ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ


Білім беру жобалары білім беруді дамытудың драйверлері ретінде


Атаулы күндер


  1. ҚОСЫМША. Оқу пәндерінен бөлім бойынша жиынтық бағалау сандары

 







 

5

 
«2025-2026 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы» әдістемелік нұсқау хат




Құрметті әріптестер!


2025–2026 жаңа оқу жылында білім беру сапасын арттыру, тәрбие жұмысын жетілдіру, білім алушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу, педагогтердің кәсіби да- муын қамтамасыз ету секілді маңызды міндеттер тұр.


Аталған міндеттерді іске асыру мақсатында әзірленген әдістемелік нұсқау хат сіздерге оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруда көмекші құрал болады деп сенеміз.


2025–2026 жаңа оқу жылына арналған әдістемелік нұсқау хатта келесі бағыттар қамтылған:

  • оқу бағдарламаларының мазмұнын сапалы іске асыру;
  • оқу жетістіктерін бағалау және академиялық адалдықты ұстану;
  • мектепке дейінгі және бастауыш білім арасындағы сабақтастық;
  • «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасы негізінде тәрбие жұмысын жүзеге асы- ру;
  • ерекше білім беру қажеттіліктері бар білім алушыларды психологиялық-педагогика- лық қолдау;
  • педагогтер мен мектеп басшыларының үздіксіз дамуы;
  • ауыл мен шағын жинақты мектептердің әлеуетін көтеру;
  • педагогтердің ғылыми мақала жазуына, зерттеу жұмыстарын жүргізуіне әдістемелік қолдау көрсету.


Назар аударыңыз!


Қазақстанда 2025 жыл – Жұмысшы мамандықтарының жылы деп жарияланды. Білім беру ұйымдарының алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі – білім алушыларға маман- дықты саналы таңдауға негіз болатын еңбек нарығындағы сұранысқа ие мамандықтар- ды таныстыру, мамандық таңдауға қолдау көрсету, жұмысшы мамандықтарының маңыз- дылығын түсіндіруге бағытталған кәсіптік бағдар беруді қамтамасыз ету.


Мемлекет басшысы «Орталық Азия – Қытай» саммитінде сөйлеген сөзінде еліміздің ғылыми әлеуетін нығайту, бірлескен зертханалар мен инженерлер академияларын да- мыту мақсатында 2026 жылды – Білім және ғылыми зерттеулер жылы деп жариялауды ұсынды.


Бұл бастама бірлескен зертханалар мен инженерлер академияларын дамытуға бағыт- талған. Білім беру ұйымдарының басты міндеттерінің бірі – білім алушыларды зерттеу іс-әрекетіне белсенді тарту, ғылымға деген қызығушылықтарын дамыту, сондай-ақ жо- балау мен танымдық іс-әрекеттің негізгі дағдыларын қалыптастыру.


Биылғы оқу жылында білім алушылардың жобалық ойлауын дамытуды қалыптастыруға, ғылыми-танымдық іс-әрекетке белсенді қатыстыруға ерекше назар аудару керек, сон- дай-ақ білім алушылардың функционалдық сауаттылығын, цифрлық құзыреттіліктерін дамыту және үлгерімі төмен білім алушыларға академиялық қолдау көрсету бойынша жұмыстар жалғасын табады.


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

6        Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 




















2025-2026 оқу жылында білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері мыналар:

  • оқу жылының ұзақтығы 1-сыныптарда – 33 оқу аптасын, 2–11(12)-сыныптарда – 34 оқу аптасын құрайды;
  • мектепке дейінгі және бастауыш білім беру бағдарламаларының сабақта- стығын қамтамасыз ету жоспары іске асырылуда;
  • сапалы және қолжетімді білім беру үшін заманауи форматтағы «Келешек мектептері» жобасы іске асырылуда;
  • еліміздің 17 аймағында 5022 ауыл мектебінің әлеуетін дамыту бойынша «Ауыл мектебі – сапа алаңы» жобасы жүзеге асуда;
  • «Жұмысшы мамандықтар жылы» аясында бейіндік сыныптар құрылуда;
  • барлық орта білім беру ұйымдарында педагог – кәсіби бағдар берушілер білім алушылардың ерте кәсіптік өзін-өзі анықтау жұмысын ұйымдастыруда;
  • педагогтерді аттестаттаудан өткізу қағидалары мен шарттарына өзгерістер енгізілуде (ҚР Оқу-ағарту министрінің 25.02.2025 жылғы №32 бұйрығы).

 


 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
7


  1. ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ БОЙЫНША НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР

2025-2026 оқу жылында білім беру ұйымдары білім беру процесін іске асыру кезінде Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңын, «Педагог мәртебесі туралы»,«ҚазақстанРеспубликасындағыБаланыңқұқықтарытуралы»,

«Қазақстан Республикасында мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау туралы» және т.б. заңдарды және басқа да заңнама актілерін басшылыққа алуы және оқыту процесін келесі нормативтік құжаттар негізінде жүзеге асыруы тиіс:



1

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негіз- гі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға мін- детті стандарттарын бекіту туралы» ҚР Оқу-ағарту мини- стрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200029031

2

«Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым мини- стрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына өзгері- стер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту ми- нистрінің м.а. 2024 жылғы 27 маусымдағы № 161 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2400034631

3

«Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгей- лерінің жалпы білім беретін пәндері мен таңдау курстары бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы» Қа- зақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі №399 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200029767

4

«Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы» Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 28 наурыздағы № 249

қаулысы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ P2300000249

5

«Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V080005191_

6

«Білім беру ұйымдарында «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасын бекіту туралы» ҚР Оқу-ағарту министрінің 2025 жылғы 26 мамырдағы №123 бұйрығы

https://uba.edu.kz/ru/ nauka/9

7

Қазақстан Республикасында ауыл мектептерін дамытудың

«Ауыл мектебі – сапа алаңы» тұжырымдамалық тәсілдерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту мини- стрінің 2025 жылғы 31 қаңтардағы №21 бұйрығы

https://uba.edu.kz/ru/ nauka/9


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
8




8

«Қазақстан Республикасындағы инклюзивті саясаттың 2025 – 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 30 желтоқсандағы № 1143 қаулысы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ P2400001143

9

««Ұлттық білім беру деректер қоры» ақпараттық жүйесін қалыптастыру, сүйемелдеу, жүйелік-техникалық қызмет көрсету, интеграция және ақпараттық қауіпсіздікті қамта- масыз ету қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Респу- бликасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 9 тамыздағы

№ 354 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200029187

10

«Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы құжаттардың түрлерін, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттардың нысандарын және оларды есепке алу мен беру қағидаларын, сондай-ақ білім беру ұйымдарын- да білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықта- маның нысанын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 28 қаңтардағы

№ 39 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/rus/docs/ V1500010348

11

«Тәлімгерлікті ұйымдастыру қағидаларын және тәлімгер- лікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 24 сәуірдегі № 160 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020486

12

«Орта білім беру ұйымдарына арналған жекелеген пәндер бойынша оқулықтар мен базалық оқулықтардың, мектепке дейінгі ұйымдарға, орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік кешендердің, оның ішінде электрондық нысандағы тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республика- сы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 22 мамыр- дағы №216 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020708

13

«Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, тиісті типтердегі және түрлерде- гі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту мини- стрінің 2022 жылғы 31 тамыздағы № 385 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200029329

14

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды, орта білім беруді, сондай-ақ кредиттік оқыту технологиясын ескере оты- рып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беруді жан басына шаққандағы нормативтік қаржыланды- ру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2017 жылғы 27 қарашадағы

№ 596 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1700016138

15

«Мектепке дейінгі, орта білім беру ұйымдарын, сондай-ақ арнайы білім беру ұйымдарын жабдықтармен және жиһазбен жарақтандыру нормаларын бекіту туралы» Қа- зақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 22 қаңтардағы №70 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1600013272


 





 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ             9

 





16

«Педагогтерді аттестаттаудан өткізу қағидалары мен шарт- тарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 27 қаңтардағы №83 бұй- рығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1600013317

17

«Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыла- рын ротациялауды жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 11 қарашадағы №559 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2100025128

18

«Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыла- ры мен педагогтерін лауазымға тағайындау, лауазымнан босату қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республика- сы Оқу-ағарту министрінің 2025 жылғы 31 наурыздағы № 57 және Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеу- меттік қорғау министрінің 2025 жылғы 31 наурыздағы № 96 бірлескен бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2500035900

19

«Мектепке дейінгі ұйымдардың және жалпы білім беретін мектептердің, лицейлер мен гимназиялардың мектепалды сыныптарының, орта, арнаулы, қосымша, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының пе- дагогтері жүргізу үшін міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекіту туралы» Қазақстан Республи- касы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 6 сәуірде- гі № 130 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020317

20

«Орта, қосымша, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында, оның ішінде қолайсыз ауа райы метеожағдайларында, сондай-ақ тиісті әкімшілік-а- умақтық бірліктерде (жекелеген объектілерде) төтенше жағдай, шектеу іс-шаралары, оның ішінде карантин ен- гізілген, төтенше жағдайлар жарияланған кезде қашықтан оқыту бойынша және техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беретін оқу бағдарламала- рын іске асыратын білім беру ұйымдарында онлайн-оқы- ту нысанында оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын, сондай-ақ қашықтан оқытуды ұсыну бойынша білім беру ұйымдарына қойылатын талаптарын бекіту туралы» Қа- зақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2023 жылғы 27 қарашадағы № 349 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2300033682

21

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту, бастауыш, негізгі орта, орта білім беру ұйымдарында педагогикалық кеңес қызметін ұйымдастырудың және оны сайлау тәртібінің үл- гілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 2 сәуірдегі № 125 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020292

22

«Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық-эпи- демиологиялық талаптар» санитариялық қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 5 тамыздағы № ҚР ДСМ-76 бұй- рығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2100023890


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
10




23

«Педагогтердің біліктілігін арттыру курстарының білім беру бағдарламаларын әзірлеу, келісу және бекіту қағида- ларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 4 мамырдағы №175 бұй- рығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020567#z1

24

«Үздік педагог» атағын беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 16 қаңтардағы №12 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V15H0010279

25

«Педагогтердің біліктілігін арттыру курстарын ұйымдасты- ру және жүргізу, сондай-ақ педагогтің қызметін курстан кейінгі қолдау қағидалары» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 28 қаңтардағы №95 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1600013420

26

«Орта білім беру ұйымдары үшін міндетті мектеп форма- сына қойылатын талаптарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 14 қаңтардағы №26 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1600013085

27

«Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 12 қазандағы №564 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1800017553

28

«Орта білім беру ұйымдарында сынып жетекшілігі тура- лы ережені бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 12 қаңтардағы №18 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1600013067

29

«Жеңімпаздары, жүлдегерлері және оларды дайындаған педагогтер бюджет қаражаты есебінен біржолғы сый- ақымен көтермеленетін жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 20 шiлдедегi №333 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200028915

30

«Жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық және халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының (ғылыми жарыстардың), орындаушы- лар конкурстарының, кәсіби шеберлік конкурстарының және спорттық жарыстардың тізбесін және оларды іріктеу өлшемшарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2011 жылғы 7 желтоқсан- дағы № 514 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V1100007355

31

«Білім беру ұйымдарын бағалау өлшемшарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 5 желтоқсандағы № 486 бұйрығы.

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200031053


 


 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
11




32

«Қазақстан Республикасы білім беру саласындағы қыз- метті жүзеге асыратын террористік тұрғыдан осал объ- ектілерінің терроризмге қарсы қорғалуын ұйымдастыру жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы» Қазақстан Респу- бликасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 30 наурыздағы № 117 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2200027414

33

«Ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 12 қаңтардағы №4 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/rus/docs/ V2200026618/

compare/kaz

34

«Білім беру ұйымдарындағы психологиялық-педагогика- лық қолдау қызметінің жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2025 жылғы 29 сәуірдегі № 92 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2500036047

35

«Педагогтің жұмыс уақыты мен демалыс уақыты режимінің ерекшеліктерін айқындау қағидаларын бекіту туралы» Қа- зақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 21 сәуірдегі № 153 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2000020449

36

«Мемлекеттік білім беру ұйымдары қызметкерлерінің үлгі штаттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы

Оқу-ағарту министрінің м.а. 2023 жылғы 21 шiлдедегi № 224

бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2300033166

37

«Балаларды зорлық-зомбылықтан қорғау, суицидтің алдын алу және олардың құқықтары мен саламаттығын қамта- масыз ету жөніндегі 2023 – 2025 жылдарға арналған ке- шенді жоспарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 31 тамыздағы № 748 қаулысы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ P2300000748

38

«Білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әке- луге тыйым салынған, оларда пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 25 мамырдағы № 235 бұйрығы

https://adilet. zan.kz/kaz/docs/ V2100022857

 




 
 
 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
12


  1. ҮЛГІЛІК ОҚУ ЖОСПАРЛАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Орта білім беру ұйымдарындағы білім беру процесі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы №500 бұйрығымен бекітілген Үлгілік оқу жоспарларына сәйкес жүзеге асырылады.


Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 31 тамыздағы

№385 бұйрығымен бекітілген орта білім беру ұйымдарының (бастауыш, негіз- гі орта және жалпы орта білім беру) қызметінің үлгілік қағидаларына сәйкес, білім беру ұйымдары:

  • орта білім беру ұйымының түрін ескере отырып, оқу процесі қай үлгілік оқу жоспары бойынша ұйымдастырылатынын, оның ішінде қысқартылған оқу жүктемесі бар үлгілік оқу жоспарын дербес таңдап алады;
  • таңдалған үлгілік оқу жоспарына сәйкес білім беру ұйымының ерекшеліктерін ескере отырып, жұмыс оқу жоспарын және вариативтік компонент пәндерінің жұмыс бағдарламаларын әзірлейді.


2025–2026 оқу жылына арналған жұмыс оқу жоспарын әзірлеу кезінде Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын (оның ішінде төмендетілген оқу жүктемесімен) тиісті білім беру деңгейіндегі оқу жүктемесінің ерекшеліктерін ескеру талап етіледі.


Бастауыш білім беру деңгейі бойынша жұмыс оқу жоспарын әзірлеу барысында ескерілуі қажет:

  • «Көркем   еңбек»  пәнін   кезең-кезеңімен   бөлу   шеңберінде    4-сыныпта

«Бейнелеу өнері» және «Еңбекке баулу» жеке оқытылады, әрқайсысына ап- тасына 1 сағаттан бөлінеді.


 


 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
13


  1. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖӘНЕ БАСТАУЫШ БІЛІМ БЕРУДІҢ САБАҚТАСТЫҒЫ

Мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығын қамтамасыз ету бойынша жұмысты ұйымдастыру


Балабақша мен мектеп арасындағы өзара іс-қимыл Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартта- рын, сондай-ақ Мектепке дейінгі және орта білім беру бағдарламаларын үнде- стіру мақсатында тірек балабақшалардың, тірек консультациялық пункттердің және тірек мектептердің өзара іс-қимылын қамтамасыз ету бойынша қадамдық іс-қимыл жоспарын іске асыру мақсатында түлектердің балабақшадан мектеп- ке біртіндеп көшуіне жағдай жасауға бағытталған.


Өзара іс-қимылдың негізгі міндеттері:

  • мақсаттарды, міндеттерді, мазмұнды, сондай-ақ белгіленген нәтижелерге қол жеткізу жолдарын айқындаудың бірыңғай тәсілдерін әзірлеу;
  • тәрбиелеу — білім беру процесінің барлық қатысушыларының-мұғалім- дердің, тәрбиешілердің, балалар мен олардың ата-аналарының тиімді өза- ра іс-қимылы үшін жағдай жасау.

 




 
 



2025-2026 оқу жылында мектептердің, лицейлер мен гимназиялардың мек- тепалды сыныптарында тәрбиелеу- білім беру процесін ұйымдастыру


2025-2026 оқу жылында жалпы білім беретін мектептердің, лицейлер мен гимна- зиялардың мектепалды сыныптары тәрбиелеу-білім беру процесін жүзеге асы- руда мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесін реттейтін нормативтік құқықтық актілерді (бұдан әрі - НҚА) басшылыққа алады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
14



 




 
 



Мектепалды сыныптар қызметінің тәртібі


«Білім туралы» ҚР Заңына сәйкес балаларды мектепалды даярлау 5 жастан бастап отбасында, мектепке дейінгі ұйымдарда, жалпы білім беретін мектеп- тердің, лицейлер мен гимназиялардың мектепалды сыныптарында жүзеге асы- рылады.


Мектепке дейiнгi ұйымдар қызметiнiң үлгілік қағидаларына сәйкес мектеп- тердің, (лицейлер мен гимназиялардың) мектепалды сыныптарында тәрбиеле- у-білім беру процесі 1 қыркүйек пен 31 мамыр аралығында (Үлгілік бағдарлама мазмұнын меңгеру кезеңі) жүзеге асырылады.


Оқу жылы бойы мектептің (лицейдің, гимназияның) ішкі тәртіп ережелеріне сәйкес каникулдар белгіленеді.


Мектепалды даярлық бағдарламасын өткен тәрбиеленушілерді мектептердің (лицейлердің, гимназиялардың) мектепалды сыныптарынан шығару жыл сайын 31 мамырда жүзеге асырылады.


Тәрбиелеу-білім беру процесін ұйымдастыру


Мектептердің (лицейлер мен гимназиялардың) мектепалды сыныптары тәрби- елеу-білім беру процесін:

  1. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы

№348 бұйрығымен бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемле- кеттік жалпыға міндетті стандартына (Нормативтік құқықтық актілерді мемле- кеттік тіркеу тізілімінде №29031 болып тіркелген);

  1. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 20 жел- тоқсандағы № 557 бұйрығымен бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқы- тудың үлгілік оқу жоспарына1 (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8275 болып тіркелген);


Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу жоспары бастауыш білім беру мазмұнымен сабақтастықты қамтамасыз ететін ұйымдастырылған іс-әрекеттің мынадай түрлерін қамтиды: коммуникативтік («Сөйлеуді дамы- ту», «Көркем әдебиет», «Қазақ тілі»), коммуникативтік және танымдық («Сауат ашу негіздері»), танымдық және зерттеу («Математика негіздері», «Қоршаған


 

 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
15




әлеммен таныстыру»), шығармашылық («Сурет салу», «Музыка», «Жапсыру»).


Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу жоспарына2 сәйкес мек- тептердің (лицейлер мен гимназиялардың) мектепалды сыныптарында ап- тасына ұйымдастырылған іс-әрекеттің саны - 20 сағатты, мектепалды жастағы балалардың құзыреттіліктерін қалыптастыру бойынша ұйымдастырылған бір іс-әрекеттің ұзақтығы - 20-25 минутты құрайды.

  1. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің міндетін атқарушы- ның 2016 жылғы 12 тамыздағы № 499 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14235 болып тіркелген) бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасына (бұдан әрі -Үлгілік бағдарлама) сәйкес іске асырады.


Үлгілік оқу бағдарламасының мазмұнында:

  • тәрбиелеу-білім беру процесінің міндеттерін іске асыру;
  • ұйымдастырылған іс-әрекеттің мазмұны;
  • білім беру әрекетін тиімді кіріктіру;
  • тәрбие мен оқытудың сабақтастық, үздіксіздік қағидаттарын қамтамасыз ету;
  • ұйымдастырылған іс-әрекеттің күтілетін нәтижесі қарастырылады.


Мектептердің, лицейлер мен гимназиялардың мектепалды сыныптарының пе- дагогтері жылына бір рет перспективалық жоспар әзірлейді, апта сайын Мек- тепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдарының педагогтері жүргізу үшін мін- детті құжаттар тізбесі 1 – қосымшаға2 сәйкес циклограмма құрады, жылына үш рет (бастапқы – қыркүйекте; аралық – қаңтарда; қорытынды-мамырда) Үлгілік оқу бағдарламасы мазмұнын меңгеру бойынша мониторинг жүргізеді.


Мониторинг нәтижелері бойынша тәрбиеші оқу жылына баланың Жеке даму картасын2 толтырады. Баланың жеке даму картасы мектептің (лицейдің, гим- назияның) мектепалды сыныптағы барлық балалар үшін толтырылады. Түзету, дамыту іс-шаралары критерийлер бойынша орта және төмен деңгей көрсеткен балалармен жүргізіледі.


Оқу жылының соңында мектептің (лицейдің, гимназияның) мектепалды сынып- тың тәрбиешісі бастауыш сынып мұғалімі бала дамуының одан әрі жеке траекто- риясын анықтау үшін Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдар- ламасын меңгеру қорытындылары бойынша Ұлттық білім беру дерекқорына баланың Жеке даму картасын2 толтырады.


«Педагог мәртебесі туралы»3 ҚР Заңы 8-бабының нормасына сәйкес мектеп- тердің, лицейлер мен гимназиялардың мектепалды сыныптарында кәсіптік қы- зметін жүзеге асыратын педагогтерге айлық жалақысын есептеу үшін бір аптаға нормативтік оқу жүктемесі – 24 сағатты, күніне - 4,8 сағатты құрайды.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
16




Ұйымдастырылған іс-әрекетті өткізу кезінде педагог түсіндіруге уақытты көп бөлмей, оның орнына көрсетуге, балалардың әрекеттерді орындауына (іс-әре- кеттерге, ойындарға, пікір алмасуға, зерттеулерге, шығармаларға, сурет салуға, шешім шығаруына) мән беруі қажет.


Педагог әрекетінің алгоритмі:

  • балаларға айтып беру;
  • балаларға көрсету;
  • балалармен бірге орындау.


Мектептегі (лицейдегі, гимназиядағы) мектепалды сыныптарда балалардың қы- зығушылықтары ескеріліп, ұйымдастырылған іс-әрекетті өткізу күннің бірінші немесе екінші жартысында білім беру ұйымының оқу-тәрбиелеу процесінің ке- стесіне сәйкес кіріктірілген түрде немесе жеке жоспарланады.































1https://adilet.zan.kz/rus/docs/V1200008275

  • https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000020317
  • https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1900000293

 


 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
17


  1. МАМАНДАНДЫРЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА ОҚУ- ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Нормативті-құқықтық қамтамасыз ету


Дарынды балаларды анықтау, ғылымның, мәдениеттің, өндірістің дамуы үшін талантты жастардың білім алуын қамтамасыз ету әрқашан мемлекет пен қоғам- ның басты назарында болып, Қазақстанның маңызды кадрлық ресурсына үлес ретінде қарастырылған. Зияткерлік әлеуетті сақтау және көбейту міндетін ше- шудің негізгі факторларының бірі дарынды балалармен жұмыс жасаудың тиімді жүйесін қалыптастыру: дарынды балаларды анықтау, дамыту, әлеуметтік қолдау, қабілеттерін жүзеге асыру, олардың жан-жақты дамуы мен білім алуын қамтама- сыз ету үшін жағдай жасау. «Дарынды балаларды қолдау жүйесін құру - «Дарын- ды балалар мен талантты жастарды анықтау мен қолдаудың қазақстандық ұлт- тық жүйесінің тұжырымдамалық негіздері» тұжырымдамасының негізі болған ұлттық білім беру бастамасының басым бағыттарының бірі (Қазақстан Республи- касы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 16 қазандағы № 574 бұйрығы).


Зияткерлік тұлғаны дамытуға, білім беру қызметін ұйымдастыруда тілдерді, ғылым, мәдениет, өнер негіздерін тереңдетіп оқытуға бағытталған элитар- лық білім беретін мамандандырылған білім беру ұйымдары келесі норма- тивтік-құқықтық құжаттарды басшылыққа алады: Қазақстан Республикасының

«Білім туралы» Заң, «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру- дің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Ре- спубликасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығы,

«Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, тиісті типтердегі және түрлердегі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағи- даларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 31 тамыздағы № 385 бұйрығы.


Мамандандырылған білім беру ұйымдарына білім алушылар «Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 12 қазандағы № 564 бұйрығы негізінде конкурстық іріктеу арқылы қабылданады.


Мамандандырылған ұйымдардың қызметіне қойылатын міндетті талаптар:

  • білім алушылар мен педагогтердің құқығы мен денсаулығын сақтау;
  • мектептің оқу жоспарының құрылымына қойылатын талаптарды сақтау және негізгі білім беру бағдарламасының пәндерін (курстарын) оқуға бөлінетін оқу уақытының нормасын орындау;
  • мамандандырылған мектептің білім беру бағдарламасына енгізілген пәндер (курстар) бойынша оқу бағдарламаларын толық көлемде орындауды қамта- масыз ету;

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
18




  • мектепте білім беру процесін заманауи оқу және компьютерлік жабдықтар- мен жарақтандыруды, қажетті біліктіліктегі педагогикалық кадрлармен жа- сақтауды, білім беру процесін қолданыстағы талаптарға сәйкес ұйымдасты- руды көздейтін білім алудың заманауи жағдайларын ұйымдастыру.


Оқу жұмыс жоспарын әзірлеуді мамандандырылған білім беру ұйымы «Қа- зақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығы негізінде дербес жүзеге асырады.


Мамандандырылған мектептердің оқу жұмыс жоспарларын білім беру ұйымы- ның әкімшілігі бекітеді және Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің

«Дарын» республикалық ғылыми-практикалық орталығымен келісіледі.


Мамандандырылған білім беру ұйымы білім алушылардың сұраныстарына және кадр әлеуетінің мүмкіндіктеріне сәйкес бейіндік пәндер, сондай-ақ таңдау бой- ынша курстар, элективті курстар және мамандандырылған компонент ішіндегі білім салаларын айқындайды.


Мамандандырылған білім беру ұйымдары білім беру бағдарламаларын құра- стыру, білім беру процесін ұйымдастыру жалпы өзінің даму перспективаларын айқындау кезінде «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Респу- бликасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына сүйенеді.


Дарынды адамдардың әлеуетті мүмкіндіктерін неғұрлым толық дамыту үшін оқу бағдарламасының жекелеген пәндерін тереңдетіп оқытуды көздейтін маман- дандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламалары әзірленеді.


Сыныптарды қосымша бөлу жүйесі, икемді вариативтік кесте, деңгейлік бөлу жүйесі, консультациялар және таңдау бойынша пәндер арқылы жалпы орта білім беру деңгейінде бейіндік саралауды жүзеге асыру мамандандырылған білім беру ұйымының толық күн режимінде жұмысын талап етеді.


Бейіндік пәндер бойынша зертханалық, практикалық жұмыстарды жүргізу кезін- де сыныптарды 2 топқа, шет тілдерін және шетел тілінде оқытатын пәндерді оқы- ту кезінде 3 топқа бөлуге рұқсат етіледі.


Бәсекеге қабілетті тұлғаны даярлау мақсатында мамандандырылған білім беру ұйымдары білім берудің мазмұнына, шарттары мен нәтижелеріне қойылатын заманауи мемлекеттік талаптарды ескере отырып, негізгі білім беру бағдарла- маларын, оқу пәндері (курстары) бойынша жұмыс бағдарламаларын, перспек- тивалық жоспарлаудың өзге де құжаттарын әзірлеуді жүргізеді.


 

 

2025-2026 ОҚУ ЖЫЛЫНДА БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
19




Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес, маманданды- рылған мектептердегі білім беру мазмұны мектеп тарапынан дербес әзірле- нетін, қабылданатын және жүзеге асырылатын білім беру бағдарламаларына сәйкес айқындалады. Бұл бағдарламалар жалпы орта білім берудің мемлекет- тік деңгейде ұсынылған үлгілік негізгі білім беру бағдарламаларының негізінде құрастырылады.


Үлгілік негізгі білім беру бағдарламалары – бұл тиісті білім беру деңгейін мең- геруге қойылатын мақсаттар, міндеттер, құрылым, оқу пәндерінің мазмұны мен күтілетін нәтижелерді айқындайтын нормативтік құжаттар. Аталған бағдарлама- лар білім беру ұйымдарына өздерінің білім беру бағдарламаларын әзірлеуде әдістемелік негіз және бағыт-бағдар береді.


Мектептің негізгі білім беру бағдарламасы – бұл білім беру ұйымының оқу-тәр- бие қызметінің стратегиясын, оқу жоспарын, оқытылатын пәндердің тізімін, күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауды, әдістемелік тәсілдерді, білім алушылар- дың оқу жетістіктерін бағалау түрлері мен құралдарын қамтитын ішкі норма- тивтік құжат. Бұл бағдарлама педагогикалық кеңесте бекітіліп, мектеп үшін мін- детті болып табылады.


Сонымен қатар, мектеп жыл сайын келесі оқу жылында білім беру процесінде қолдануға ұсынылатын оқулықтар мен оқу құралдарының тізімін әзірлеп, бекі- теді. Мұндай тізімдер білім беру процесінде қолдануға рұқсат етілген, сарапта- мадан өткен оқулықтар мен бағдарламалар негізінде Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 60 бұйрығына сәйкес жа- салады. Аталған бұйрық Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 22 мамырдағы № 216 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы болып та- былады («Орта білім беру ұйымдарына арналған оқулықтардың, мектепке дей- інгі ұйымдарға және орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік ке- шендердің, соның ішінде электрондық түрде қолдануға арналған тізбені бекіту туралы»).


Аталған шаралар білім беру кеңістігінің біртұтастығын қамтамасыз етуге, мем- лекеттік білім беру стандарттарының орындалуына және мамандандырылған мектептердегі білім сапасын арттыруға бағытталған.


Білім беру бағдарламасын қалыптастыру кезінде міндетті және қосымша оқу сабақтарын ажырату керек.


Міндетті сабақтарға инварианттық компоненттің оқу пәндері бойынша са- бақтар, сондай-ақ вариативтік компоненттің сағаты есебінен білім алушылар- дың таңдауы бойынша сыныптарда іске асырылатын элективті курстар жатады.


Элективті курстарды әзірлеуге, бекітуге және іске асыруға қойылатын талаптар- ды сақтау қажеттілігіне назар аударамыз.


Қосымша оқу сабақтары қосымша білім беру бағдарламаларын іске асыруды


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
20




көздейді және мынадай форматта өткізілуі мүмкін:

  • пәндік секциялар, үйірмелер;
  • қызығушылықтар бойынша бірлестіктер (шығармашылық, спорттық, әлеу- меттендіру және т. б. бағыттар);
  • білім беру жобалары.


Мамандандырылған білім беру ұйымдары үшін үлгілік оқу жоспарына сәй- кес білім беру процесі:

  • бейіндік оқытудың білім беру бағдарламалары;
  • әмбебап оқытудың білім беру бағдарламалары негізінде құралады.


Дарынды балалармен жұмыс істеудің жалпы қағидалары:

  • Бақылау және диагностикалық әдістерді қолдану (тесттер, сауалнамалар, портфолио);
  • Мұғалімдердің, ата-аналардың және психологтардың бірлескен жұмысы (бұл командалық жұмыс әр баланың ерекшеліктерін терең түсінуге, олардың қа- жеттіліктерін қанағаттандыруға және әлеуетін толық ашуға бағытталады);
  • Баланың қызығушылығын, қабілеттерін және жетістіктерін ескеру (бұл бала- ның өзіне деген сенімін арттырып, оның әлеуетін толық ашуға көмектеседі. Ол үшін баланың қызығушылығын анықтап, оқыту бағдарламаларына байла- нысты іс-шаралар ұйымдастыру, қабылеттеріне қарай оқу бағдарламасына бейімдеу);
  • Әр баланың ерекшеліктерін ескере отырып, тиімді оқыту бағдарламасын құру (оқу үлгерімі, білім деңгейі, оқуға қатынасы, пәндерге қызығушылығы, оқу стилі, интеллект деңгейі (IQ), шығармашылық қабілеті, темперамент, мінез-құлық ерекшеліктері, эмоциялық жағдайы, әлеуметтік бейімделуі ескерілу қажет);
  • Жаңа білім алуға және дамуға ынталандыру (жаңа білім алуға және дамуға ынталандырудың тиімді тәсілдерін ұсыну қажет. Мысалға: қызықты тақырып ұсынып, қызықты фактілермен, сұрақтармен немесе проблемалық жағдай- лармен бастау, күнделікті өмірмен байланысты мысалдар келтіру, ойын тех- нологияларын, жарыстарды, викториналарды, рөлдік ойындарды қолдану, сабақтарды табиғатта, мұражайда, көрмеде, т.б. өткізу);
  • Әлеуетін ашу және дамыту (түрлі байқаулар, конкурстар, сайыстар баланың қабілеттерін көрсетуге және оларды одан әрі дамытуға мүмкіндік береді. Өзінің күшті жақтарын анықтап, әлсіз жақтарын жетілдіруге, креативтілік- ті, өзгеше ойлауды, жаңа идеялар ұсынуды талап ететін конкурстар арқылы шығармашылық әлеуетін арттыру).

 


 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ            21

 










ТІЛ ЖӘНЕ ӘДЕБИЕТ

«Тіл және әдебиет» білім беру саласы бойынша «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығына сәйкес:

  • бастауыш білім беру деңгейінде «Әліппе», «Ана тілі», «Қазақ тілі», «Әдебиет- тік оқу», «Орыс тілі», «Шетел тілі», «Букварь», «Обучение грамоте», «Қазақ тілі»,

«Литературное чтение», «Ұйғыр/ Өзбек/ Тәжік тілі», «Русский язык», ««Шетел тілі»;

  • негізгі орта білім беру деңгейінде «Қазақ тілі», «Қазақ әдебиеті», «Орыс тілі мен әдебиеті», «Орыс тілі», «Орыс әдебиеті», «Қазақ тілі мен әдебиеті», «Ұйғыр/ Өзбек/ Тәжік тілі», «Ұйғыр/ Өзбек/ Тәжік әдебиеті», «Шетел тілі»;
  • жалпы орта білім беру деңгейінде қоғамдық-гуманитарлық және жаратылы- стану-математика бағыттары бойынша «Қазақ тілі», «Қазақ әдебиеті», «Орыс тілі мен әдебиеті», «Орыс тілі», «Орыс әдебиеті», «Қазақ тілі мен әдебиеті», «Ұй- ғыр/ Өзбек/ Тәжік тілі», «Ұйғыр/ Өзбек/ Тәжік әдебиеті», «Шетел тілі», қоғам- дық-гуманитарлық және жаратылыстану-математика бағыттары бойынша,

«Қазақ тілі мен әдебиеті», «Орыс тілі мен әдебиеті» пәндері оқытылады.


Жоғарыда аталған оқу пәндері бойынша оқу жүктемесінің көлемі «Қазақстан Ре- спубликасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің Үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» ҚР БҒМ 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығы- ның (2023 жылғы 26 қазандағы № 323 және 2024 жылғы 8 ақпандағы № 27 өзгері-

стер мен толықтырулармен) 1-3, 11-15-қосымшаларында (1-4-сыныптар), 6-8, 16-20

қосымшаларында (5-9 сыныптар), 21-30, 85-90 қосымшаларында (10-11 сыныптар) көрсетілген.


Бастауыш білім беру


Бастауыш сыныптардағы «Тіл және әдебиет» білім беру саласы білім алушының тілдік тұлғасын жан-жақты дамытуға, оқу сауаттылық негіздерін, ойлау мен ком- муникативтік қабілеттерін дамытуға бағытталған.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
22




Басты назар әртүрлі жанрдағы мәтіндерді саналы әрі мұқият оқуға (қазақ және балалар әдебиеті), байланыстырып сөйлеудің ауызша және жазбаша түрін қа- лыптастыруға, сөздік қорды байытуға, ойды анық, ретпен және қисынды жеткізу- ге, сондай-ақ диалог жүргізу, тыңдай білу, өз көзқарасын дәлелдеу сияқты ком- муникативтік құзыреттіліктерді дамытуға бағытталады. Сонымен қатар, көркем және ақпараттық мәтіндерді талдау, салыстыру, интерпретациялау және жеке пікірін білдіру арқылы білім алушылардың сыни және шығармашылық ойлау қа- білеттері дамиды. Көркем шығармалар мазмұны арқылы мәдени мұра, адамгер- шілік пен азаматтық ұстанымды көрсету негізінде ұлттық және жалпыадамзат- тық құндылықтар тәрбиеленеді.


Оқу-тәрбие процесін кіріктіруге ерекше назар аударылып, оқу материалдарына

«Адал азамат» бағдарламасының мазмұнын қосу ұсынылады. Бағдарлама білім алушыларда отансүйгіштік, әділдік, еңбекқорлық, жауапкершілік, өзгелерге құр- мет және өзін-өзі дамытуға ұмтылу сияқты қасиеттерді қалыптастыруға бағыт- талған. Бұл қасиеттер оқу мәтіндерінің мазмұнымен және сөйлеу әрекеттерімен тығыз байланысты контекстік тапсырмалар арқылы тәрбиеленеді және білім алушылардың тұлғалық дамуына ықпал етеді.


Оқу бастауыш сынып білім алушыларының жас ерекшеліктерін ескере отырып, іс-әрекетке, тұлғаға бағытталған және құзыреттілікке негізделген тәсілдерге сүйенеді. Сонымен қатар, оқу процесіне тұрақты мотивациясын қалыптастыруға және оқуға деген сүйіспеншілігін арттыруға ықпал етеді.


Оқу барысында әртүрлі тапсырмалар (әңгіме құрастыру, ертегі оқу және сах- налау, мәтін мазмұнын талқылау) ұсынылады. Мысалы, білім алушылар диалог құрастыруы, мәтінді қосалқы кейіпкердің атынан баяндауы немесе оқығанын өзінше түсіндіріп беруі мүмкін.


Қазіргі технологиялар, әсіресе жасанды интеллект құралдары бұл процесте тиімді қолданылуы мүмкін. Чат-боттар арқылы мәтін құрастыру, түзету және тал- дау жұмыстары ұйымдастырылады. Бұл жазбаша және ауызша сөйлеу дағдыла- рын, оқуға және жазуға деген қызығушылықты, коммуникативтік және шығар- машылық қабілеттерді дамытуға септігін тигізеді.


Тілдік білім беру тек функционалдық сауаттылықты қалыптастырумен шектел- мей, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды тәрбиелеуге де бағыт- талған. Мысалы:

  • «Тыңдалым және айтылым» бөлімінде білім алушылар диалогке қатыса оты- рып, өз көзқарасын білдіруді үйренеді. Бұл – құрмет, төзімділік, жауапкершілік және қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырады;
  • «Оқылым» бөлімінде мәтін құрылымын талдау, сөздердің тура және ауыспа- лы мағынасын, тұрақты тіркестерді қолдану арқылы білім алушылардың ой- лауы, сауатты сөйлеуі, сыни көзқарасы және ұлттық дүниетанымы дамиды;
  • «Жазылым» бөлімінде мәтін құрастыру, ойды жүйелеу және өз пікірін дәлел-

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
23




ді жеткізу арқылы шығармашылық, дербестік, еңбекқорлық және нақтылық дағдылары қалыптасады.


Әрбір оқу мақсаты мазмұн, тапсырмалар және оқыту әдістері арқылы маңызды құндылықтарды қамтып, білім алушы тұлғасын жан-жақты дамытуға бағытталған. Құндылықтар күнделікті оқу процесіне кіріктірілу арқылы жүзеге асырылады. Мысалы:

  • тәуелсіздік және отансүйгіштік – «Менің елім» тақырыбында Қазақстан тура- лы мәтіндерді оқу, ел тарихы мен көрнекі жерлері жайлы ақпараттар ұсыну арқылы қалыптасады;
  • бірлік және ынтымақтастық – жұптық және топтық жұмыс түрлерін ұйымда- стыру арқылы ынтымақтастық пен өзара көмек дағдылары дамиды;
  • әділдік және жауапкершілік – ертегілер мен әңгімелерді тыңдау барысында кейіпкерлер әрекетін бағалай отырып, дұрыс пен бұрысты ажыратуды үйре- неді;
  • заң және тәртіп – «Менің мектебім» ортақ тақырыбы аясында мектеп тәртібімен танысып, мектеп ережесін сақтау туралы өз көзқарасын білдіру арқылы да- миды;
  • еңбекқорлық және кәсіби біліктілік – «Мамандықтар әлемі» ортақ тақырыбы аясында мамандық туралы әңгіме құрастыру және сұрақтарға жауап беру арқылы еңбекке құрмет пен болашақ мамандықты таңдауға қызығушылық қалыптасады;
  • жасампаздық және жаңашылдық – мәтінді әртүрлі форматта жалғастыру тапсырмалары арқылы білім алушылардың креативтілігі мен шығармашылық қабілеттері дамиды.


Негізгі және жалпы орта білім беру


«Тіл және әдебиет» білім беру саласының мазмұны білім алушылардың жас ерекшеліктеріне, қажеттіліктері мен қызығушылықтарына сәйкес тілдік дағды- ларын дамытуды; қазіргі әлемде тілдерді оқып-үйренудің маңыздылығын түсіну- ді; рухани-адамгершілік құндылықтарды дамытуды; көптілді және көпмәдениетті әлемнің тұтастығын түсінуді; қарым-қатынас процесінде тұлғаарлық және мә- дениетаралық байланыстарды орнатуды; өзге елдердің мәдениетімен танысу арқылы әртүрлі көзқарастарды сыйлай білуге тәрбиелеуді; оқыту тілінде түрлі ақпарат көздерімен, оның ішінде интернет ресурстарымен, жасанды интеллект арқылы өз бетінше жұмыс істей білуді; шығармашылық және сын тұрғысынан ойлауды дамыту және пайдалануды қамтамасыз етеді.


Мектептегі оқыту мен тәрбиенің тұтастығы «Адал азамат» (ҚР Оқу-ағарту мини- стрінің 2025 жылғы 26 мамырдағы №123 бұйрығы) бағдарламасында белгіленген базалық құндылықтарды пән сабақтарына кіріктіру негізінде жүзеге асырылады:

«тәуелсіздік және отаншылдық», «бірлік және ынтымақ», «әділдік және жауапкер- шілік», «заң және тәртіп», «еңбекқорлық және кәсіби біліктілік», «жасампаздық


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
24




және жаңашылдық».


«Қазақ тілі» пәніне аталған құндылықтарды кіріктіру үшін мынадай алгоритмдік қадамдарды ұсынуға болады:

  1. Тақырыпты анықтау: тақырыпты таңдау (оқу жоспарына сәйкес қазақ тілінің грамматикасы, лексикасы, фонетикасы немесе әдебиет тақырыптарын таңдаңыз); құндылықтарды байланыстыру: тақырыпты таңдағанда, оған сәй- кес келетін құндылықтарды анықтаңыз.
  2. Оқу мақсаттарын белгілеу: құндылықтарды оқу мақсаттарымен үйлестіру (мысалы, «Тәуелсіздік» тақырыбында білім алушыларға қазақ халқының та- рихы мен мәдениетін үйрету);
  3. Сабақ жоспарын құру: сабақ құрылымы (сабақтың әр кезеңіне: кіріспе, негіз- гі және қорытынды бөлімдеріне құндылықты кіріктіруді жоспарлаңыз);
  4. Оқу материалдарын таңдау: әдеби шығармаларды, мультимедиялық ресур- стар пайдалану (қазақ әдебиетінен тәуелсіздік, отаншылдық, бірлік, әділдік сияқты құндылықтарды насихаттайтын шығармаларды таңдаңыз).
  5. Тапсырмалар мен жаттығулар: жазбаша жұмыстар (білім алушылардан эссе, шығарма немесе реферат жазуды сұрау арқылы құндылықтарды тереңірек түсінуге мүмкіндік беріңіз).
  6. Білім алушылардың пікірлерін тыңдау: дискуссия жүргізу (сабақ соңында білім алушылардың пікірлері мен ұсыныстарын тыңдап, құндылықтарды қа- лай түсінгендерін талқылаңыз).
  7. Бағалау: кері байланыс (білім алушыларға өздерінің жетістіктері мен кемшіліктері туралы кері байланыс беріңіз).
  8. Қорытындылау: сабақтың нәтижелерін талдау (білім алушылардың білім деңгейін, құндылықтарды түсінуін және сабақтың тиімділігін бағалаңыз); бо- лашақ сабақтарға ұсыныстар (сабақтан алынған тәжірибе негізінде келесі са- бақтарды жоспарлауда қолдану).


Осы алгоритмдік қадамдарды орындау арқылы қазақ тілі пәнінде аталған құн- дылықтарды тиімді түрде кіріктіруге болады. Мысалы:5- сынып бойынша «Ана тілі – ұлт байлығы» тақырыбын оқытуда «5.1.1.1 тірек сөздер мен ұсынылған иллю- страциялар арқылы тақырыпты болжау» оқу мақсатына «Адал азамат» бағдарла- масының 6 құндылығын кіріктірудің жолдары.

  1. Тәуелсіздік және отаншылдық. Тақырыпты болжау: Білім алушыларға Қа- зақстанның тәуелсіздігі мен отаншылдық тақырыбында иллюстрациялар мен тірек сөздер ұсынылады. Мысалы: Тәуелсіздік туралы өлеңдер, мақал-мәтел- дер, тарихи деректер. Білім алушылар өз ойларын, сезімдерін білдіре оты- рып, тақырыпты болжайды.
  2. Бірлік және ынтымақ. Тақырыпты болжау: Білім алушыларға бірлік пен ын- тымақты білдіретін суреттер (мысалы, халықтың бірлігі, достық) ұсынылады.

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
25




Мысалы: «Бірлігіміз – берекеміз» тақырыбында топтық жұмыс ұйымдастыру. Білім алушылар иллюстрациялар арқылы бірліктің мәнін түсініп, болжау жа- сайды.

  1. Әділдік және жауапкершілік. Тақырыпты болжау: Әділдік пен жауапкер- шілікке қатысты тірек сөздер мен иллюстрациялар (мысалы, әділдік символ- дары) беріледі. Білім алушылар әділдік туралы мақал-мәтелдермен танысып, оларды қолдана отырып, тақырыпты болжайды.
  2. Заң және тәртіп. Тақырыпты болжау: Заң мен тәртіпті бейнелейтін иллю- страциялар мен тірек сөздер ұсынылады (мысалы, құқық қорғау органдары, тәртіп). Мысалы: Білім алушылар заң мен тәртіптің маңыздылығын түсініп, тақырыпты болжау барысында заңға қатысты сөздерді қолданады.
  3. Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік. Тақырыпты болжау: Еңбекқорлықты және кәсіби біліктілікті бейнелейтін иллюстрациялар (мысалы, еңбек про- цесі, мамандықтар) беріледі. Білім алушылар еңбек туралы тірек сөздер арқылы тақырыпты болжау кезінде еңбекқорлықтың маңыздылығын талқы- лайды.
  4. Жасампаздық және жаңашылдық. Тақырыпты болжау: Жасампаздық пен жаңашылдықты білдіретін иллюстрациялар мен тірек сөздер ұсынылады (мысалы, инновациялар, шығармашылық). Білім алушылар жаңа идеялар- ды, жаңашыл жобаларды талқылап, тақырыпты болжау барысында шығар- машылықтарын көрсетеді.


Тақырыпты болжау барысында білім алушылар тек тілдік дағдыларын емес, со- нымен қатар әлеуметтік және моральдық құндылықтарды да меңгереді.


«Қазақ әдебиеті» пәніне аталған құндылықтарды кіріктіру үшін мынадай алго- ритмдік қадамдарды ұсынуға болады:

  1. Тәуелсіздік және отаншылдық. Тәрбиелік мақсаты: білім алушыларға қазақ халқының тарихы мен мәдениетін, тәуелсіздік жолындағы күресін таныстыру. Іс-әрекет: тәуелсіздік тақырыбында әдеби шығармаларды (мысалы, Е. Жүніс

«Менің атым -Тәуелсіздік» өлеңі) талдау. Отанға деген сүйіспеншілік туралы эссе жазу.

  1. Бірлік және ынтымақ. Тәрбиелік мақсаты: қазақ әдебиетіндегі достық, бірлік тақырыптарын зерттеу. Іс-әрекет: қазақ әдебиетіндегі достық пен ынтымақты бейнелейтін шығармаларды (мысалы, Ж. Баласағұн «Құтты білік», М.Шаханов

«Нарынқұм зауалы» поэмасы, т.б.) оқу, топтық талқылаулар ұйымдастыру.

  1. Әділдік және жауапкершілік. Тәрбиелік мақсаты: әділдік, моральдық жауап- кершілік туралы түсініктерді дамыту. Іс-әрекет: әдебиеттегі әділдік мәселесін көтеретін шығармаларды талдау, кейіпкерлердің әрекеттеріне жауапкер- шілік тұрғысынан баға беру (мысалы, «Күлтегін» жыры, «Қобыланды батыр» жыры, т.б.).
  2. Заң және тәртіп. Тәрбиелік мақсаты: заң мен тәртіптің қоғамдағы рөлі туралы

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
26




түсінік қалыптастыру. Іс-әрекет: қазақ әдебиетіндегі заң, тәртіп тақырыбын- дағы шығармаларды (мысалы, С. Мұратбековтің «Жусан иісі» повесі, Ш.Құдай- бердіұлы «Еңлік-Кебек» дастаны, т.б.) оқу, заң мен тәртіптің маңыздылығын талқылау.

  1. Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік. Тәрбиелік мақсаты: еңбекқорлық, кәсі- би біліктілік туралы түсініктерді дамыту. Іс-әрекет: еңбек туралы қазақ әде- биетіндегі шығармаларды (мысалы, Ы.Алтынсариннің «Қыпшақ Сейітқұл»,

«Атымтай Жомарт» әңгімелері, С.Торайғыров «Шығамын тірі болсам адам болып», «Шәкірт ойы» өлеңдері, т.б.) оқу, еңбекқорлықтың маңыздылығын талқылау, шығармашылық жұмыстар жазу.

  1. Жасампаздық және жаңашылдық. Тәрбиелік мақсаты: жасампаздық пен жаңашылдықты әдебиет арқылы көрсету. Іс-әрекет: жасампаздық пен жаңашылдық тақырыбында заманауи қазақ жазушыларының шығармала- рын (мысалы, Ж.Сахиев «Айдағы жасырынбақ», «Дабыл» фантастикалық әң- гімелері) талдау, инновациялық идеялар туралы пікір алмасу.


Тілдік пәндерде ЖИ қолдану жолдары. «Қазақ тілі», «Қазақ әдебиеті», «Қазақ тілі мен әдебиеті» пәндерін оқытуда жасанды интеллектіні енгізу – білім мазмұ- нын жаңғыртып, білім алушылардың тіл мен әдебиетке деген қызығушылықта- рын туғызып, қабілеттерін дамытуға бағытталады.


Педагог жасанды интеллектіні қолдануда бірінші кезекте нақты мақсатын анықтап алуы керек. Мысалы: білім алушылардың шығармашылық қабілетін да- мыту; грамматика мен пунктуацияны меңгертудің жеңіл, түсінікті, білім алушыға қызықты жолдарын қарастыру; әдеби шығармаларды талдауға көмектесу; инте- рактивті тапсырмалар арқылы қызығушылықты арттыру.


ЖИ-ді сабаққа кіріктіру мысалы: Қазақ тілінен морфология, синтаксис сала- ларын өткенде мәтінге лексикалық талдау жасап болғаннан кейін жасанды ин- теллектінің көмегімен грамматикалық тақырыптарды басшылыққа ала отырып, жедел тест немесе сұрақтар құрастыртуға болады.


Қазақ әдебиеті сабағында Абайдың шығармашылығын өту барысында «ЖИ-ді қолданып, «Абайдың қарасөздері туралы сұхбаттас», «Қандай идеялар қозғалға- нын анықта» деген тапсырмалар беріп, білім алушылар өздеріне керекті мате- риалды қалай ала алады, сұрақты нақты жауап алу үшін дұрыс құра ала ма, алған жауаптарын өз көзқарастарымен толықтыра ала ма т.б. сұрақтар төңірегінде білім алушылармен бірге ауызша талдау жүргізу оларды қызықтырады.


«Жазылым» дағдысы бойынша «эссе жазып, ЖИ арқылы грамматикалық қате- леріңді анықта» немесе «эссе жазу үшін ЖИ арқылы тақырыбыңа қатысты идея- лар жинақта. Оларды өз ойыңмен салыстыр» т.б. тапсырмалар орындату арқылы білім алушыларды заманауи технологияны тиімді пайдалануға үйрету қажет.


Педагог білім алушыға ЖИ арқылы алынған тапсырмалардың жүз пайыз дұрыс бола бермейтіндігін түсіндіріп, ЖИ арқылы жасаған жұмыстарына сыни көзбен


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
27




қарап, зерделеу керектігін түсіндіруі қажет. Білім алушы ЖИ-ге сеніп, ойлану қа- білетін тежемей, керісінші білім көкжиегін кеңейту үшін құрал ретінде пайдала- нуын үнемі назарда ұстау оң нәтиже береді.


Мектептегі ағылшын тілі пәнін құндылыққа негіздеп оқыту мен жасанды ин- теллектіні кіріктіру. Шетел тілі – мәдениетаралық коммуникация құралы ретін- де құндылықтық ұстанымдарды кіріктіру үшін зор әлеуетке ие. Оқу материал- дарының тақырыптық әртүрлілігі, аутенттік мәтіндер, сөйлеу жағдаяттары мен жобалық тапсырмалар адамгершілік және этикалық дилеммаларды талқылауға, әртүрлі мәдениеттердің әлеуметтік тәжірибелерін зерделеуге, рефлексия, эм- патия және сыни ойлау дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.


Сабақты жоспарлау кезінде «еңбекқорлық пен кәсібилік», «жасампаздық пен жаңашылдық», «әділдік пен жауапкершілік» сияқты негізгі құндылықтарды қозғайтын мәтіндер мен тапсырмаларды енгізу орынды. Мәтіндер аутенттік те, бейімделген де болуы мүмкін, алайда олардың тақырыптық және моральдық-э- тикалық мазмұнға бай болуын қамтамасыз ету маңызды.


  1. кесте. Оқу процесіне құндылықтық бағдарларды кіріктіру моделі


Құндылыққа бағытталған оқыту стратеги- ялары


Ұсыныстар мен іс-әрекет түрі


Күтілетін білім беру нәтижесі

1. Проблемалық жағдайларды құру

Білім алушылардың жас ерек- шеліктеріне сай моральдық ди- леммалар, таңдау жағдайлары, мәдени нормаларды салыстыру сияқты тақырыптарда пікірталас ұйымдастырыңыз. Құндылықтық ойлауды дамыту құралы ретінде пікірталас, дебат, эссе жазу, рөл- дік ойын сценарийлерін пайдала- ныңыз.

Білім алушылар әртүрлі жағдайларда моральдық және этикалық аспектілерді анықтап, талдай алады, өз көзқарасын дәлелді түрде білдіреді, балама пікірлерді ескеріп, құндылықтарға негіз- делген саналы шешім қабыл- дай алады.

2. Пәнаралық байланыстар

Ағылшын тілі сабағының мазмұ- нын гуманитарлық және жара- тылыстану пәндерінің тақырып- тарымен байланыстырыңыз.

Академиялық адалдық, әділдік немесе технологиялардың әле- уметтік салдары секілді мәселе- лерді талқылау әртүрлі контексте құндылықтарды тереңірек түсіну-

ге ықпал етеді.

Білім алушылар ағылшын тілі сабағы мен басқа пәндердің мазмұнын параллель қара- стыра алады, ғылыми және әлеуметтанушылық құбылы- стардың моральдық-этикалық аспектілерін талдай алады және пәнаралық контексте құндылықтық пайымдарын дәлелді түрде білдіре алады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
28




3. Рефлексиялық ұстанымды қа- лыптастыру

Жасөспірімдердің күрделі тақы- рыптарды қорықпай талқылай алатын психологиялық қауіпсіз орта қалыптастыру маңызды.

Білім алушылардың жеке пікір айтуын, өзіндік ұстанымын қалып- тастырып, оны саналы әрі дәлелді түрде негіздеуін ынталанды- рыңыз.

Білім алушыларда мораль- дық және әлеуметтік мәні бар мәселелер бойынша өзіндік пікірін саналы түрде білдіруге, оны дәлелді түрде негіздеуге және құрмет пен психологиялық қауіпсіздік ат- мосферасында пікір алмасуға қабілетті тұрақты рефлекси- ялық ұстаным қалыптасады.

4. Бағалау жүй- есіне интеграци- ялау

Бағалау критерийлеріне құн- дылықтық ұстанымды интерпрета- циялау мен білдіруге бағытталған тапсырмаларды қосыңыз. Мыса- лы, моральдық тақырыптағы эссе, әлеуметтік жағдайларға негіз- делген презентациялар, мәдени айырмашылықтарды талдау – бәрі сыни және этикалық ойлауды, құндылықтық пайымдарды дамы- туға және пәнаралық, әлеуметтік контексте өз ұстанымын дәлелді білдіру дағдысын қалыптастыруға көмектеседі.

Білім алушылар оқу материа- лының моральдық-этикалық аспектілерін кіріктіру, әлеу- меттік маңызды мәселелер бойынша өз ұстанымын біл- діру және негіздеу, сондай-ақ дәлелді коммуникация ба- рысында адалдық, әділдік пен құрмет қағидаттарын қолдану қабілеті арқылы құн- дылықтық-мағыналық реф- лексияның қалыптасқанын көрсетеді.

Ағылшын тілін оқытуда құндылықтық компонентті кіріктіру қосымша жүктеме емес, жалпы білім берудің бағытын күшейтетін стратегиялық вектор болып та- былады. Әдістемелік икемділік, мақсатты жоспарлау және педагогтің айқын ак- сиологиялық ұстанымы білім алушылардың бойында тұрақты этикалық-мораль- дық қағидаттардың қалыптасуына және саналы құндылықтық бағдарларына негізделген шешімдер қабылдауға дайын болуына жағдай жасайды. Сабақтарда негізгі құндылықтарды оқу мақсаттары мен тапсырмаларға кіріктіру арқылы жү- зеге асыруға болады:


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
29




  1. кесте. Негізгі құндылықтарды оқу мақсаттары мен тапсырмаларға кіріктіру үлгісі


Негізгі құн- дылықтар

Оқу мақсаттарының үлгілері

Үлгі тапсырмалар

Ескертпелер

Тәуелсіздік және отан- шылдық

6.4.2.1 understand independently specific

information and detail in short, simple texts on a limited range of general and curricular topics

6.3.8 Vertraute gedruckte und digitale Ressourcen selbstständig nutzen, um Bedeutungen zu überprüfen und das Verständnis zu vertiefen.

6.3.8 Utiliser de manière autonome des ressources papier et numériques familières pour vérifier le sens et approfondir la compréhension.

Ұлттық қаһарман немесе мереке туралы қысқа мәтінді оқып, мазмұны бойын- ша сұрақтарға өз бетінше жауап беру.

Мәтінмен өздігі- нен жұмыс істеу дағдыларын дамытады, бұл ретте мазмұны туған мәдениет- ке саналы көзқа- рас пен азамат- тық бірегейлікті қалыптастыра- ды.

Бірлік және ынтымақ

8.1.8.1 develop intercultural awareness through reading and discussion

8.1.4 Den Großteil der impliziten Bedeutung in längeren Gesprächen zu allgemeinen und unterrichtsbezogenen Themen weitgehend ohne Unterstützung verstehen.

8.1.4 Comprendre, presque sans aide, la majorité du sens implicite dans une conversation prolongée sur des sujets généraux et scolaires.

Әр түрлі ел- дердің мәдени дәстүрлері тура- лы мәтінді оқып, ұқсастықтары мен айырмашылықта- рын талқылау, алуантүрлілікке құрмет білдіру.

Жаһандық кон- тексте мәдени бірлік пен ын- тымақтастықтың маңызын түсі- не отырып, төзімділік, жа- нашырлық пен сыйластықты дамытады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
30




Еңбекқор- лық және кәсіби біліктілік

9.1.1.1 use speaking and listening skills to

solve problems creatively and cooperatively in groups

9.2.5 Mit Mitschülerinnen kooperieren, um Lernaufgaben gemeinsam zu besprechen, abzustimmen, zu planen und zu priorisieren.

9.2.5 Interagir avec des camarades de classe pour coopérer,

discuter, se mettre d’accord, planifier et établir des priorités en vue de réaliser des tâches

d’apprentissage.

Білім алушылар топпен жұмыс істеп, жағдаят- тық тапсырманы шешеді (мысалы, мектептегі іс-ша- раны ұйымда- стыру), рөлдерді бөлісіп, нәтижені ұсынады.

Ынтымақтастық, әркімнің еңбе- гіне құрметпен қарау және кәсіби қызметке саналы көзқарас қалыптастыру дағдыларын да- мытады.

Әділдік және жау- апкершілік

5.1.3.1 respect differing points of view

5.1.7 Die Meinung des/der Sprechenden in einem einfachen, unterstützten Gespräch zu einigen allgemeinen und unterrichtsbezogenen Themen erkennen.

5.1.7 Identifier l’opinion du/des locuteur(s) dans une conversation simple, avec soutien, sur certains sujets généraux et scolaires.

Талқылау тақы- рыбы: «Ережені сақтамай жеңіске жету — әділетті ме?». Білім алушы- лар өз көзқараста- рын дәлелдеп, өз- гелердің пікіріне құрметпен қарау- ды үйренеді.

Мұндай тапсы- рма сындарлы диалог жүргі- зу, өзгелердің пікірін құрмет- теу дағдыларын қалыптастырып, жеке жауапкер-

шілік пен әділет- тілік сезімін дамытады.

Заң және тәртіп

7.4.9.1 recognise

inconsistencies in argument in short, simple texts on a limited range of general and curricular subjects

7.3.9 Widersprüche in Argumentationen in kurzen, einfachen Texten zu einigen allgemeinen und

unterrichtsbezogenen Themen erkennen.

7.3.9 Identifier les incohérences dans les arguments présentés dans de courts textes simples sur certains sujets généraux et scolaires.

Қарама-қайшы тұжырымдары бар мәтінді оқып, логикалық сәй- кессіздіктерді анықтау, түзету- лер жасау немесе дәлел келтіру.

Сын тұрғы- сынан ойлау, логика, реттілік пен құрылым- дылықтың қоғам өміріндегі және дәлелдеудегі маңызын түсіну- ге ықпал етеді.


 


 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
31




Жасампаз- дық және жаңашыл- дық

3.4.3.1 create a poster or write a postcard using words and simple phrases

3.4.1.1 schriftlich elementare persönliche Informationen geben (z. B. Name, Adresse, Nationalität, Hobbys, Interessen), gegebenenfalls mithilfe eines Wörterbuchs

3.4.3.1 créer une affiche ou rédiger une carte postale en utilisant des mots et des phrases simples

«Болашақтағы менің қалам» немесе «Арма- нымдағы өнер- табыс» тақыры- бында қарапайым сөздер мен тір- кестерді қолдана отырып, постер жасау.

Елестету мен шығармашылық ойлауды ын- таландырады, сонымен қатар жазбаша сөйлеу және көрнекі таныстыру дағ- дыларын қалып- тастырады.

Мысалы, «3.4.3.1 create a poster or write a postcard using words and simple phrases» мақсатты жүзеге асыру барысында білім алушыда «Жасампаздық пен жаңашыл- дық» атты негізгі құндылық қалыптасады. Бұл үшін 7.2 бөліміндегі «Buildings in our Town» тақырыбына байланысты «Менің болашақ қалам» тақырыбында по- стер жасау тапсырмасын орындау ұсынылады.


Құндылықтарға бағытталған тәрбие үлгілік оқу бағдарламаларының тақырып- тық мазмұны арқылы да қалыптасады. Мысалы, жаратылыстану-математика бағытындағы 10–11-сыныптарға арналған ағылшын тілі бағдарламасындағы

«Ғылым және ғылыми құбылыстар», «Адам миының мүмкіндіктері», «Органика- лық және бейорганикалық әлемдер» бөлімдерін оқу барысында білім алушы- ларда «жасампаздық және жаңашылдық» сияқты негізгі құндылықтар қалыпта- сады. Ал қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10–11- сыныптарға арналған неміс және француз тілдері бағдарламаларындағы «Экономика және елдің бәсекеге қабілеттілігі» бөлімдерін оқу арқылы білім алушылар «тәуелсіздік және отан- шылдық», сондай-ақ «бірлік және ынтымақтастық» сияқты құндылықтарға тәр- биеленеді.


Шетел тілін оқыту процесіндегі жасанды интеллект (ЖИ) элементтері бар тапсырмаларды қолдану – оқытуды жекелендіруге, мотивацияны арттыруға және метапәндік дағдыларды қалыптастыруға ықпал ететін келешегі зор бағыт. Генеративті ЖИ интеграциясы тапсырмаларын білім алушы деңгейіне бейім- деуге ғана емес, сонымен қатар нақты уақыт режимінде кері байланыс беруге мүмкіндік жасап, білім алушылардың оқу дербестігін дамытуға жәрдемдеседі. Мысалы, генеративті модельдер оқу үшін бейімделген мәтіндерді құрастыруға, лексикалық және грамматикалық тақырыптарға сай диалогтарды автоматты түрде генерациялауға, сондай-ақ жазбаша немесе ауызша сөйлеуді бағалап, қателерді түзетуде қолдана алады. Блум таксономиясы деңгейлеріне сәйкес ЖИ-тапсырмалар түрлі когнитивтік деңгейлерді қамтуы мүмкін: сөздік қорды қайта жаңғырту (бірінші деңгей) және грамматикалық құрылымдарды түсіну (екінші деңгей), тілдік білімді сөйлесім жағдаяттарында қолдану (үшінші деңгей), айтылымдағы мағыналық реңктерді талдау (төртінші деңгей), жазбаша пікірта- ластардағы дәлелдерді бағалау (бесінші деңгей) және ЖИ-нұсқаулары арқылы түпнұсқа мәтіндер құрастыру (алтыншы деңгей).


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
32




«7.4.9.1 Widersprüche in Argumentationen in kurzen, einfachen Texten zu einigen allgemeinen und unterrichtsbezogenen Themen erkennen» мақсаты аясында ке- лесі тапсырманы ұсынуға болады: білім алушыларға қысқа аргументативтік мәтін ұсынылады, мысалы, «Fast Food ist gesund, weil es billig und bei Teenagern beliebt ist.» (Фаст-фуд пайдалы, себебі ол арзан және жасөспірімдер арасында танымал). Білім алушылар бұл мәтінді жеке немесе жұппен талдап, логикалық сәйкессіздіктерді (мысалы, «танымалдық» пен «пайдалылық» ұғымдарының ша- тастырылуын) анықтайды. Содан кейін сол мәтінді жасанды интеллект жүйесіне (мысалы, генеративті чат-ботқа) енгізіп, аргументативтік қателерді табуын сұрай- ды. Соңғы кезеңде топтық талқылау жүргізіледі: білім алушылар өз тұжырымда- рын ЖИ жасаған талдаумен салыстырып, ескертулердің дәлдігін бағалайды, ЖИ құралдарының сенімділігі туралы қорытынды жасап, ақпарат көздеріне сыни көзқарасты дамытады. Бұл тапсырма Блум таксономиясы бойынша талдау және бағалау деңгейіндегі когнитивтік дағдыларды қалыптастыруға бағытталған.


Шет тілін оқытудағы құндылыққа бағытталған тәсіл тұлғаны қалыптастыруға, сыни ойлауды және мәдениетаралық контексте саналы коммуникация жүргізу қабілетін дамытуға ықпал етеді. Білім беру процесіне жасанды интеллектті инте- грациялау оқытуды жекелендіруге, білім беру мазмұнын білім алушының жеке қажеттіліктеріне бейімдеуге және интерактивті өзара әрекеттесу мүмкіндіктерін кеңейтуге жағдай жасайды. Осының барлығы білім алушының когнитивтік, ком- муникативтік және этикалық құзыреттердің тұтас дамуына мүмкіндік жасап, цифрлық трансформация жағдайындағы білім сапасына қойылатын заманауи талаптарға сәйкес келеді.


«Тіл және әдебиет» білім беру саласы пәндері аясында білім алушылардың функ- ционалдық сауаттылығын қалыптастыру.


Тілдік оқу бағдарламаларында берілген білім алушылардың алған білімдері мен дағдыларын өмірде кездесетін әртүрлі жағдаяттарды шешуде қолдана білуде негізгі мақсатқа жету үшін оқу сауаттылығын қалыптастыру және дамыту маңы- зды. Осыған байланысты ҮОБ-дағы оқу мақсаттарында пәндік (академиялық) және функционалдық (әртүрлі өмірлік жағдайларда қолдану, шығармашылық пайымдау, мәселені шешудегі сыни көзқарас және т.б.) құрамдас бөліктерін ажырату маңызды, мысалы:


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
33




  • кесте. Функционалдық сауаттылығын қалыптастыру



ҮОБ бөлім- дері


Пәндік (академиялық) компоненті ба- сым оқу мақсаттары

Функционалдық компоненті басым

(әртүрлі өмірлік жағдайлар- да қолдану) оқу мақсаттары

Менің мек- тебім

2.2.1.1* сұрақ қою арқылы (не істеді? қан- дай? неліктен?) мәтін түрлерін (әңгіме- леу/сипаттау/пайымдау) және құрылым- дық бөліктерін (басы, негізгі бөлім, соңы) анықтау

2.2.3.1 мәтін мазмұнын анықтауға бағыт- талған сұрақтар құрастыру және жауап беру

2.4.1.4* дауыссыз л, р, ң дыбыстарының емлесін сақтап жазу

2.4.2.5* дара және күрделі зат есім/сын есім/сан есім/етістікті анықтау

2.3.6.1 бас әріп пен кіші әріптің биіктігі мен мөлшерін сақтап, оларды байланы- стырып көлбеу және таза жазу

2.2.2.1* синоним, антоним, омоним (сөздік қолдану) сөздерді ажырату және мағынасын түсіну, сөйлеу барысында қолдану

2.4.2.1 мұғалімнің көмегімен түбір мен қосымшаны ажырату

2.4.2.5* дара және күрделі зат есім/сын есім/сан есім/етістікті анықтау

2.1.2.1 мәтіннің тақырыбы мен тірек сөздердің негізінде мәтіннің мазмұнын болжау

2.1.3.1 күнделікті өмірде кез- десетін жағдаяттарға бай- ланысты сөйлеу мәдениетін сақтап, диалогке қатысу

2.3.4.1 мұғалімнің көмегімен тірек сөздерді, сөйлем, су- реттерді пайдаланып, қа- рапайым постер, құттықтау, нұсқаулық (бұйым жасау нұсқаулығы, қауіпсіздік ере- жесі) құрастыру

2.1.5.1 аудио-бейнежазба мазмұны туралы өз ойын (ұнайды, ұнамайды, себебі

..., пайдалы болды, пайдасыз болды, себебі ...) білдіру

2.2.5.1* дереккөздерден (сөздік, анықтамалық, эн- циклопедия) мәліметті табу жолын анықтап, берілген тақырып, сұрақ бойынша мәліметті іріктеп алу


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
34




Моя семья и друзья

2.1.2.1 определять в прослушанном тексте, что хотел сказать автор/в чем он хотел нас убедить (используя опорные слова);

2.1.6.1 произносить правильно слова: с трудным ударением, с сочетаниями

«чт», «чн», «щн» «гк», «гч», иноязычного происхождения

2.2.3.1 отвечать на вопросы по содер- жанию прочитанного, формулировать вопросы с опорой на ключевые слова;

2.3.7.2* определять и проверять безу- дарные гласные в корне, изменяя фор- му слова/определять значимые части слова;

2.3.7.4* обозначать парные глухие/звон- кие, твердые/мягкие согласные на кон- це и середине слова, применять спосо- бы их проверки;

2.3.7.8* переносить слова по слогам, с буквами й, ь, с двойными согласными

2.1.3.1 прогнозировать содер- жание информации на осно- ве заголовка и опорных слов;

2.1.4.1 участвовать в диалоге, высказывая свое мнение и выслушивая мнения других;

2.2.4.2 определять художе- ственные и нехудожествен- ные тексты (стихотворение, рассказ, научно-познаватель- ный текст)

2.3.1.2 создавать небольшие тексты (рассказ) на основе особенностей художествен- ного стиля (с помощью учи- теля);

Әрбір сабақта оқу мақсатына жету білім алушылардың қажеттіліктеріне және оқу материалының күрделілігіне немесе көлеміне байланысты реттеледі. Бұл жағдайда оқу мақсаттарын негізгі және сабақтас мақсаттарға дұрыс топтасты- ру маңызды, мұнда негізгі мақсат пәндік бөлікті оқуға бағытталады, ал сабақтас мақсат функционалдық бөлікке бағытталады. Оқытуда барлық оқу мақсаттарына жету маңызды.


Мәтінді оқу және түсіну дағдылары оқу сауаттылығының маңызды құрамдас бөліктерінің бірі ретінде бастауыш сыныптардан бастап дамытылып және мәтін- нің түрлері: тұтас және тұтас емес мәтіндер (инфографика, кесте және диаграм- ма түрінде) ұсынылуы керек. Мысалы, 2.1.3.1 прогнозировать содержание инфор- мации на основе заголовка и опорных слов мақсатын жүзеге асыру үшін білім алушыларға келесі тапсырманы ұсынуға болады:


«Сыныптастарымның отбасындағы дәстүрлер» тақырыбына суреттер мен фото- графиялардан тұратын өз парақшаңды дайында.


Ақпараттық қоғамда, үлкен көлемдегі деректерді өңдеу маңызды болған кезде, әртүрлі сауаттылықты дамыту қажет. Осылайша, оқу мақсаттарын жүзеге асыру- да «6.2.1.1 мәтіннен негізгі және қосымша, детальді ақпаратты анықтау, түсіндіру»;

«6.2.5.1 мәтіннен негізгі және қосымша ақпаратты, көтерілген мәселені анықтауға бағытталған нақтылау сұрақтарын құрастыру» әртүрлi көздердi пайдалануға не- гізделген тапсырмалар ұсынылады:


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
35




  • кесте. Мәтінмен жұмыс



Тапсырма түрлері

«Су ̶ тіршілік көзі»

(Судың адам ағзасына пайдасы туралы)

Мәтіннің негізгі мақсатын анықта. (Сол жақта берілген мәтіннің ақпаратын пай- далан).

•                    Судың жүрек-қан тамыр жүйесі жұ- мысын қиындататынын айту.

•                    Судың пайдасы туралы нақты ақпа- рат беру.

•                    Судың дене температурасын реттей- тінін баяндау.

  • Суды үнемдеуді насихаттау.

Адам шөлдегеннен гөрі аштыққа шыдам- ды келеді екен. Зат алмасудың барлық процестері судың қатысуымен атқарыла- ды. Организмде судың жеткіліксіз болуы шөлдеуге әкеліп соқтырады да, судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады. Судың пайдалы қасиеттеріне келесілері жатады:

•                    Су – қоректік заттектерді тасымалда- ушы.

•                    Су – еру мен суспензиялау үшін тама- ша орта. Көптеген субстраттар суда ериді немесе суспензияға айналады, осылайша жаңа заттектер түзетін реак- цияларға түсе алады.

•                    Судың жылуды сақтау қасиеті жылуды сіңіріп, оны жылу өнімі және тер бу- лануы ретінде шығара отырып, дене температурасын реттеуге көмектеседі.

Ағзаның қалыпты жағдайдағы су шығы- нының түрлі жолдары бар болса, ағзаға су түсуінің екі жолы бар: судың зат алмасу

процесінде пайда болуы мен ауыз арқылы тұтыну.

https://zhardem.kz/

Қай тұжырымды дұрыс деп санайсың?

Сол жақта берілген мәтіннің ақпаратын пайдалан. Сұрақтың жауабы ретінде дұрыс жауап нұсқасын белгіле.

•                    Адам шөлге, аштыққа шыдамды ке- леді.

•                    Су қоректік заттектерді жеткілікті түрде тасымалдамайды.

•                    Су жылуды сақтамағандықтан, дене температурасын реттейді.

•                    Судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады.

ҮОБ-дағы оқу мақсаттарын жүзеге асыру үшін мәтінді оқудың түрлерін білу және пайдалану маңызды. Осылайша, «8.4.2.1 understand specific information and detail in texts on a growing range of familiar general and curricular topics, including some extended texts» оқу мақсатында мәтіннің нақты мәліметтері мен детальдерін анықтау үшін тұтас емес мәтінді және сканерлеп оқу стратегияларын пайдалану тиімді:




Applying

Task 3. If you have signed up to the gym, in the first month you can …

  1. pay additional fees
  2. discount an idea
  3. pay 25% less

E) be healthy

D) call for free demo


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
36



 




 
 

Оқу мақсаттарына жетуде оқу сауаттылығын дамыту үшін тапсырмалардың әртүрлі түрлерін пайдалану ұсынылады:

  • кесте. Оқу сауаттылығын дамыту тапсырмалары


Оқу мақсаты

Тапсырма түрлері

Дағдылар

Оқу сауаттылығын дамыту

9.2.4.1 әртүрлі стильдегі мәтіндердің тақыры- бын, қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелі- гін салыстыра талдау;

8.4.2.1 understand specific information and detail in texts on a growing range of familiar general and curricular topics, including some extended texts;

8.4.6.1 recognise the attitude or opinion of the writer on a growing range of unfamiliar general and curricular topics, including some extended text;

4.3.3.1 trouver des informations spécifiques dans différents types de textes (réseaux sociaux, courriels, publicités, programmes d’événements spéciaux, dépliants et brochures: jour, heure, lieu, etc.)

3.3.3.1 sehr kurze, einfache Anweisungen in vertrauten Alltagskontexten verstehen, (z.B. Essen und Trinken verboten), insbesondere, wenn sie bebildert sind

2.2.6.1 сравнивать тексты описательного и повествовательного характера по следую- щим параметрам: тема, основная мысль, тип текста, ключевые слова (с помощью учителя) (ТУПр по учебному предмету «Русский язык» для 2 класса (с русским языком обучения);

•    ақпаратпен жұмыс істей білуге арналған тапсырмалар,

•    әртүрлі типтегі мәтін- дермен (тұтас және тұтас емес) жұмысқа арналған тапсырмалар,

  • мәтіннің нақты ақпа- раты мен детальдерін анықтау;
  • оқу стратегияларын қолдану,
  • мәтінді сыни бағалау (талдау),
  • екі немесе одан да көп дереккөздерді салысты- ру,

•    ақпараттың растығын тексеру,

  • ақпаратты желіде іздеу,
  • сөздіктермен және әртүрлі дереккөздер- мен, соның ішінде цифр- лық ақпарат көздерімен жұмыс істеу

сыни тұрғыдан ойлау, ақпа- ратты іздеу, талдау,

мәтінді синтездеу және ин- терпрета- ция

лау, сөздік қорын мо- лайту

Білім алушылардың практикалық іс-әрекетінде білімді игеру мен қолданудың маңызды әдістемелік шарты жаңа білімді бұрынғы жиналған біліммен сабақта- стыру болып табылады. Бұл білім алушының шығармашылық тұрғыдан ойлауын, әрі қарай ойын жетілдіріп, өзін-өзі дамытуға қабілетті жеке тұлға ретінде қалып-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
37




тасуына қолайлы жағдай туғызады. Мысалы, «2.1.4.1 участвовать в диалоге, выска- зывая свое мнение и выслушивая мнения других» оқу мақсатына жету үшін ди- алогқа қатысты жабық және ашық сұрақтарды құрастырумен қоса, жүйелі және дәйекті құрылымдауды қолдану қажет.



МАТЕМАТИКА ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жал- пыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығына сәйкес: бастауыш білім беру деңгейінде «Математика» және «Цифрлық сауаттылық» (1-4-сыныптар); не- гізгі орта білім беру деңгейінде «Математика» (5-6-сыныптар), «Алгебра», «Гео- метрия» (7-9-сыныптар) және «Информатика» (5-9-сыныптар); жалпы орта білім беру деңгейінде оқытудың екі бағыты бойынша «Алгебра және анализ бастама- лары», «Геометрия», «Информатика» (10-11-сыныптар) пәндері оқытылады.


Жоғарыда аталған пәндер бойынша оқу жүктемесінің көлемі «Қазақстан Ре- спубликасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің Үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» ҚР Оқу-ағарту министрінің 2012 жылғы 8 қараша- дағы №500 бұйрығының (2023 жылғы 26 қазандағы № 323 және 2024 жылғы 8 ақпандағы № 27 бұйрығымен енгізілген өзгерістерімен) 1–3, 11–15-қосымшаларын- да (1-4-сыныптар), 6–8, 16–20-қосымшаларында (5-9-сыныптар), 21–30, 85–90-қо- сымшаларында (10-11-сыныптар) берілген.


Оқу пәндерін игеру ҚР Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі

№399 бұйрығымен бекітілген үлгілік оқу бағдарламаларына сәйкес жүргізіледі. Атап айтқанда, «Математика» (1-4-сыныптар) - 26-қосымша, «Цифрлық сауат- тылық» (1-4-сыныптар) - 27-қосымша, «Математика» (5-6-сыныптар) - 52-қосымша,

«Алгебра» (7-9-сыныптар) - 53-қосымша, «Геометрия» (7-9-сыныптар) - 54-қосым- ша, «Информатика» (5-9-сыныптар) - 55-қосымша, «Алгебра және анализ баста- малары» (10-11-сыныптар, ЖМБ) - 104-қосымша, «Алгебра және анализ бастама- лары» (10-11-сыныптар, ҚГБ) - 105-қосымша, «Геометрия» (10-11-сыныптар, ЖМБ)

  • 106-қосымша, «Геометрия» (10-11-сыныптар, ҚГБ) - 107-қосымша, «Информати- ка» (10-11-сыныптар, ЖМБ) - 108-қосымша, «Информатика» (10-11-сыныптар, ҚГБ)
  • 109-қосымша.


Бастауыш білім беру


Математика сабақтарында пән мазмұнын тек арифметикалық амалдар мен ло- гикалық есептерді меңгеру ғана емес, білім алушының тұлғалық дамуына ықпал ететін орта ретінде қарастыру маңызды. Математикалық есептер мен прак- тикалық жағдайлар арқылы білім алушылар ой қорыта білуге, талдау жасауға, шешімін табуға, сондай-ақ табандылық, нақтылық пен жауапкершілік танытуға үйренуі тиіс.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
38




Осылайша, пән мазмұны арқылы логикалық және сыни ойлау, мәселені шешу, топта жұмыс істеу, математикалық тілді сауатты қолдану сияқты негізгі құзырет- терді қалыптастыру қажет. Бірлескен тапсырмаларды орындау, шешімдерді тек- серу мен есептерді шешу жолдарын талқылау кезінде адалдық, өзгенің пікіріне құрмет, еңбекқорлық және жауапкершілік сияқты құндылықтарды дарыту аса маңызды.


Бастауыш білім берудің Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты мен «Адал аза- мат» тәрбие бағдарламасында белгіленген құндылықтар мен негізгі құзырет- терді жүйелі түрде кіріктіру маңызды әдістемелік міндет ретінде қарастырылады. Бұл – тапсырмаларды саналы түрде жобалау, сұрақтарды тұжырымдау және бір- лескен әрекетті ұйымдастыруды талап етеді. Мұндайда математикалық мазмұн оқыту құралы ғана емес, сонымен бірге тәрбие құралына айналады.


Мысалы, тәуелсіздік пен отансүйгіштік құндылығы Қазақстанның табиғи бай- лықтарына, ұлттық валютаға немесе тарихи-мәдени нысандарға қатысты тапсы- рмалар арқылы қалыптасады. Бұл тұрғыда теңгеге байланысты есептерді шешу, банкноттардағы суреттерді талқылау білім алушыларда мемлекетке құрмет пен тәуелсіздік туралы түсінік тәрбиелеуге ықпал етеді.


Тапсырмаларды өз бетімен орындау, әділ өзін-өзі бағалау және сыныптаста- рының еңбегіне құрметпен қарау жауапкершілік пен әділеттілік сезімін қалып- тастырады. Ол үшін нақты бағалау критерийлері, өзара және өзіндік бағалау әдістері қолданылуы тиіс. Бұл академиялық адалдықты қалыптастыруға көмек- теседі.


Амалдарды ретін сақтау, есептерді шешу және нәтижені тексеру білім алушы- ларда нақтылықты, тәртіпті және жүйелілікті дамытады.


Күрделі есептерді шешу, әртүрлі тәсілдерді салыстыру және тиімді тәсілді таңдау еңбекқорлықты, мұқияттықты және тапсырмаға жауапкершілікпен қарауды қа- лыптастырады.


Тұрмыстық немесе кәсіби жағдайларға негізделген есептер (мысалы, құрылыс, сауда, көлік шығындары) еңбек саласымен танысуға және кәсіби бағдарлауға ықпал етеді.


Сонымен қатар, стандарттан тыс логикалық тапсырмалар, өз бетімен есептер құрастыру, мәліметтерді визуализациялау (кестелер, диаграммалар, сызбалар) шығармашылық ойлау мен жаңашылдықты дамытады.


Есептерді әртүрлі тәсілмен шешу, таңдауын дәлелдеу және нәтижеге жауап беру білім алушылардың дербестігі мен сыни ойлауын дамытады. Бұл құзырет- тер күнделікті өмірде шешім қабылдау қабілетін және өзіндік сенімділікті дамы- туға мүмкіндік береді.


Қазіргі заманда цифрлық технологиялар білім беру процесінің ажырамас бөлігі-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
39




не айналып, білім алушылардың мотивациясын арттыруда, оқытуды дараланды- руда және оқу мазмұнын жандандыруда маңызды рөл атқарады.


Оқу бағдарламасын іске асыру аясында келесі цифрлық құралдарды мақсатты түрде қолдану ұсынылады:

  • арифметикалық амалдар, теңдеулер және мәтін есептерді пысықтауға ар- налған интерактивті тренажерлер;
  • білім алушының дайындық деңгейін ескеріп, тапсырмаларды автоматты түр- де құратын жасанды интеллект негізіндегі платформалар;
  • математикалық ұғымдарды визуализациялау құралдары (интерактивті ке- стелер, сызбалар, графиктер, диаграммалар), абстрактілі идеяларды жақсы түсінуге көмектеседі.


Мұндай ресурстарды қолдану логикалық және алгоритмдік ойлауды дамытуға, есеп шығару және өзіндік оқу әрекеті дағдыларын қалыптастыруға, коммуника- тивтік және цифрлық құзыреттерді нығайтуға ықпал етеді.


Цифрлық құралдармен жұмыс барысында білім алушыларда ынтымақтастық, жауапкершілік, еңбекқорлық және дербестік сияқты құндылықтар дамиды және нығая түседі.


Жасанды интеллект технологиялары білім алушылардың даярлық деңгейі мен оқу қарқынын ескере отырып, жеке оқу траекториясын құруға, тапсырмаларды күрделілігі мен форматына қарай бейімдеуге, нәтижелерді жедел талдауға және кері байланыс ұсынуға мүмкіндік береді.


Аталған құралдарды күнделікті оқу тәжірибесіне енгізу, сондай-ақ оларды диа- гностика, бекіту және оқу материалын қайталау мақсатында пайдалану ұсыны- лады. Бұл тек пәндік емес, сонымен қатар метапәндік және негізгі құзыреттерді де дамытуға мүмкіндік береді.


Математика сабақтарындағы құндылыққа бағытталған оқыту – бұл нақты педа- гогикалық тәсіл. Ол тек пәндік білімді ғана емес, сонымен бірге білім алушылар- дың тұлғалық дамуына, өмірлік дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Әр- бір математикалық тапсырма – бұл жай ғана жаттығу емес, әділ, дербес және жаңашыл тұлғаны тәрбиелеу құралы. Осы тұрғыдан алғанда, құндылықтар мен құзыреттерді кіріктіру білім мазмұнының ажырамас бөлігіне айналуы тиіс.


Негізгі орта және жалпы орта білім беру


Қазіргі білім беру тек пәндік және метапәндік білімді игеруге ғана емес, со- нымен қатар білім алушылардың қоғамда толыққанды өмір сүруіне қажетті жеке қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған. Мектептегі математика курсын оқу ба- рысында Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарында және «Адал азамат» тәрбие бағдарламасында (ҚР Оқу-ағарту министрінің бұйрығы 2025


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
40




жылғы 26 мамырдағы №123) белгіленген құндылықтар мен негізгі құзыреттерді дамытуға назар аудару маңызды.


«Тәуелсіздік және отаншылдық», «бірлік және ынтымақ», «әділдік жәеке жауап- кершілік», «заң және тәртіп», «еңбекқорлық және кәсіби біліктілік», «жасампаз- дық және жаңашылдық» құндылықтарын математиканың мектеп курсын оқу процесінде кіріктіру білім алушылардың бойында берік білімді ғана емес, жа- уапкершілікке, адалдыққа, қоғам мен еңбекті құрметтеуге негізделген тұтас дү- ниетанымды қалыптастыруға ықпал етеді, сондай-ақ бұл оқуға деген ынтаны арттырады және мемлекетке, қоғамға және болашақ кәсіби қызметке саналы көзқарасты дамытады.


Информатика – жасанды интеллект элементтерін енгізу үшін келешегі зор әрі икемді пәндердің бірі. Бұл пән аналитикалық ойлауды, алгоритм құруды және цифрлық жүйелердің жұмыс істеу принциптерін түсінуді дамытуға мүмкіндік бе- реді. ЖИ-ді информатика курсының әртүрлі бөлімдеріне, пайдаланушы деңгей- інде де, бағдарламалау негіздерін оқыту барысында да кіріктіруге болады.


ЖИ-ді кіріктіру мысалдары:

  • мәтін, код генерациясы немесе деректерді талдау кезінде ЖИ құралдарын қолдану;
  • компьютерге нысандарды тануды немесе командаларды орындауды үйре- тетін жобаларды орындау;
  • ЖИ-дің қазіргі қоғам мен болашақ мамандықтарға әсері туралы тақырыптар- ды талқылау;
  • адам әрекетімен салыстырғанда автоматтандырылған шешімдердің ар- тықшылықтары мен шектеулерін бағалау.


Бұл тәжірибе білім алушыларға ЖИ-дің шынайы өмірдегі рөлін түсінуге және алынған білімді оқу мен практикалық тапсырмаларды орындау барысында тиімді қолдануға мүмкіндік береді.


Мектептің математика курсын оқыту процесінде құндылықтарды кіріктіру және құзыреттілікті қалыптастыру бойынша ұсыныстар:

  • тәуелсіздік және отаншылдық – бұл ұлттық жетістіктерді сабақ мазмұнына кіріктіру.


Мектептегі математика курсын оқытуда патриоттық тәрбие білім алушыларда туған елге деген құрметті, ұлттық мәдениет пен ғылым тарихына қызығушылықты қалыптастырады. Мысалы, қазақстандық ғалымдардың математикаға қосқан үлесін көрсету, елдің географиясы мен мәдениеті бойынша есептер шығару, тарихи ғимараттардың ауданын немесе көлемін есептеу, Қазақстанның демо- графиясы мен экономикасына қатысты мәліметтерді математикалық модельдеу. Сонымен қатар, табиғи ресурстарды (мұнай, көмір, ауыл шаруашылығы өнім-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
41




дері) пайдалану тиімділігіне есептер құру ұсынылады;

  • бірлік және ынтымақ – бұл білім алушылардың бірлесіп жұмыс істеуін, өзара көмектесуін, қолдау мен құрмет көрсетуін, сонымен қатар ұжымдық күштің ортақ мақсаттарға жетудегі маңызын түсіну.


Бұл құндылықтар бірнеше формада көрінуі мүмкін: топпен немесе жұппен жұ- мыс істеу (мысалы, әр білім алушы тапсырманың бір бөлігін шешуге жауап бе- ретін, содан кейін топ түпкілікті нәтижеге жету үшін күш біріктіретін топтық жұ- мысты ұйымдастыруға болады), талқылау және проблемаларды бірлесіп шешу (мысалы, тапсырма бойынша жеке жұмыс жасағаннан кейін, әрқайсысы өз шешімін түсіндіретін талқылау ұйымдастырылады) басқалардың пікірлерін қол- дау және құрметтеу (мысалы, математикалық дебаттарда немесе пікірталастар- да білім алушылар өз шешімдерін білдіреді және қорғай алады, басқалардың шешімдерін құрметпен тыңдайды және негіздейді), ұжымдық жобалар (мысалы, мектеп бюджетін жоспарлау жобасы немесе сыныпта ресурстарды бөлу мо- делін құру);

  • әділдік және жауапкершілік – бұл білім алушылардың оқуға деген адал көзқа- расын, тапсырмаларды өз бетінше орындаудың маңыздылығын, сондай-ақ өз еңбегінің нәтижелері үшін жеке жауапкершілігін қалыптастыру.


Мектептегі математика курсын оқуда әділдік пен жауапкершілікке тәрбиелеу жетілген, тәуелсіз тұлғаны қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Бұл қасиет- тер, әсіресе, нақты тапсырмалармен, объективті бағалаумен және оқыту страте- гиясын жеке таңдаумен тұрақты жұмыс жағдайында жақсы қалыптасады. Мыса- лы, білім алушыларға өздерінің жетістіктері мен қателіктерін жазып, өз үлгерімін талдауға шақыруға болады; жауап берілмесе де, тырысқаны, пайымдағаны, ло- гикалық қадамы үшін ынталандыру.

  • заң және тәртіп – бұл шешімнің дұрыстығы мен рәсімделуінің дәлдігіне мән беру, математикалық ережелер мен алгоритмдерді сақтау арқылы білім алушылардың тәртіпке, жүйелілікке деген құрметін қалыптастыру.


Математика сабақтарында логикаға, тәртіпке және дәлдікке деген құрметті қа- лыптастыру білім алушыларға оқуда жетістікке жетуге ғана емес, сонымен қатар ішкі тәртіпті, ережелерге назар аударуды және «заңдарды» – математикада да, өмірде де сақтауға дайындықты дамытуға көмектеседі. Мысалы, тапсырманың екі шешімін ұсынуға болады: біреуі логикалық тұрғыдан дұрыс реттелген, екін- шісінде бос орындар логикалық реті дұрыс берілмеген. Оларды талдай отырып, білім алушылар айырмашылықты табады және тәртіпті сақтау не үшін маңызды екендігі туралы қорытынды жасайды. Сондай-ақ, білім алушылар іс-әрекеттің немесе логикалық тұрғыдан дұрыс емес жерін тауып, дұрыс реттілікті қалпына келтіру үшін әдейі дұрыс шығарылмаған тапсырманы ұсынуға болады;

  • еңбекқорлық және кәсіби біліктілік (ойлау икемділігі) – бұл күрделі және стан- дартты емес есептер арқылы білім алушылардың тұрақты түрде дағдыларын дамыту, сонымен қатар жаңа жағдайларда математикалық модельдерді ше- шудің және қолданудың әртүрлі тәсілдерін табу қабілетін дамыту.

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
42




Математика сабақтарында еңбекқорлық пен ойлау икемділігін дамыту жүйелі тәсілді қажет етеді, онда білім алушы үнемі қиындықтарға, қызықты есептермен жұмыс жасауға және өз шешімдерін іздеу мүмкіндігіне тап болады. Мысалы, әр сабақты логикалық ойлау, зейінді қалыптастыратын қайталауға арналған шағын тапсырмалардан бастауға болады. Бірнеше шешім қабылдауға болатын немесе нақты жауабы жоқ тапсырмаларды беруге болады, мұндай тапсырмалар ойла- удың икемділігін, гипотезаларды тексеру қабілетін дамытады. Сондай-ақ, қол- данбалы тәсілді қалыптастыруға және жүйелік ойлауды дамытуға ықпал ететін жағдайдың моделін құру немесе түсіндіруді қажет ететін тапсырмаларды ұсы- нуға болады;

  • жасампаздық және жаңашылдық – бұл оқытуға шығармашылық тапсырма- ларды қосу, өз тапсырмаларын құру, викториналар өткізу және деректерді визуализациялау, сонымен қатар стандартты емес тәсілдер мен түпнұсқа шешімдерді іздеуді ынталандыру.


Мектептегі математика курсын оқуда шығармашылық пен жаңашылдықты ынта- ландыру білім алушылардың икемді ойлауын, бастамашылығын және пәнге де- ген қызығушылығын қалыптастыруға ықпал етеді. Мысалы, дұрыс жауапты ғана емес, сонымен қатар шешудің жолын қажет ететін тапсырмаларды үнемі ұсы- нуға болады. Білім алушыларға игерілетін тақырып бойынша өз тапсырмаларын құруды, білім ғана емес, тапқырлық та маңызды болатын жарыстар мен ойындар ұйымдастыруды, диаграммалар, графиктер мен схемалар арқылы визуалды ой- лауды үйретуді ұсынуға болады;

  • дербестік және саналы таңдау – бұл білім алушылардың есептерді өз бетін- ше шешуі, жобаларды орындауы, өзін-өзі тексеруі, сондай-ақ саналы түрде шешудің қолайлы әдісін таңдау және өз іс-әрекеттерін дәлелдеу қабілетін да- мыту.


Математика сабақтарында дербестік пен саналы таңдауды дамыту білім алушы- ларға оқытудың белсенді қатысушылары болуға көмектеседі, сыни ойлау дағды- лары мен өз күштеріне деген сенімділікті, жоспарлау, дәлелдеу, шешім қабылдау және олар үшін жауапкершілік алу қабілеттерін қалыптастырады. Мысалы, ше- шудің оңтайлы әдісін таңдауды қажет ететін есептерді ұсынуға болады (теңде- улер жүйесін графикалық, алгебралық, алмастыру әдісімен шешу); математика- лық білімді нақты өмірде қолдану бойынша жобалармен жұмысты ұйымдастыру (мысалы, мектеп бюджетін жоспарлау үшін модель құру); білім алушыларға өз- дері үшін қызықты тақырыптарды таңдай алатын және оларды шешу үшін әртүр- лі математикалық әдістерді қолдана алатын өз тапсырмаларын құруды ұсыну.


Мысалы, қаржылық сауаттылық пен жауапкершілікті қалыптастыруға арналған тапсырмаларды қолдануға болады (бір айға отбасылық бюджетті құрыңыз: шығындар, кірістер, жинақтар, қажетсіз сатып алулардан бас тарту арқылы қан- ша үнемдеуге болатындығын анықтаңыз); ресурстарға ұқыпты қарауды дамы- туға бағытталған тапсырмалар (шағын жоба: «Отбасы бір айда қанша су тұтына- ды? Қалай үнемдеуге болады?»); мамандық таңдаудың маңыздылығын түсінуге көмектесетін тапсырмалар (мысалы, статистикаға сәйкес, түлектердің 25%-ы әле-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
43




уметтік мамандықтарды таңдайды. Бұл қоғамның дамуына қалай әсер етеді? Сы- ныпта сауалнама жүргізіп, нәтижесін диаграммамен көрсету).


Информатика пәні аясында құндылықтарды кіріктіру және құзыреттіліктерді қалыптастыру бойынша ұсыныстар:


Тәуелсіздік және отаншылдық. Қазақстанның жетістіктерін бейнелейтін цифр- лық жобаларды орындау, тақырыптық хакатондар мен цифрлық көрмелерге қа- тысу арқылы қалыптасады. Күтілетін нәтижелер: білім алушылар Қазақстанның тарихы, мәдениеті және рәміздеріне құрметпен қарайды, ұлттық мұраны наси- хаттайтын цифрлық контент жасайды.


Бірлік және ынтымақ. Командалық жобаларды жүзеге асыру, мультимедиалық өнімдерді бірлесе жасау, цифрлық ортада өзара әрекеттесу барысында дамиды. Күтілетін нәтижелер: білім алушылар топта тиімді қарым-қатынас жасай алады, өзгенің пікірін тыңдайды, келісіп жұмыс істейді, ортақ тапсырмаларды шешеді.


Әділдік және жауапкершілік. Цифрлық этиканы сақтау, авторлық құқық норма- ларын ұстану, ақпараттық ресурстарды жауапкершілікпен пайдалану және ақпа- ратты сын тұрғысынан бағалау арқылы қалыптасады. Күтілетін нәтижелер: білім алушылар ақпарат көздерінің шынайылығын ажырата алады, авторлық құқықты құрметтейді, өз жұмысына жауапкершілікпен қарайды, желіде өзін дұрыс ұстай- ды.


Заң және тәртіп. Киберқауіпсіздік, цифрлық құқықтар тақырыптарын оқу және мектеп пен желідегі ережелерді сақтау барысында дамиды. Күтілетін нәтиже- лер: білім алушылар цифрлық қоғамда заңдарды сақтаудың маңызын түсінеді, жеке деректерді қорғауды және құқықтық нормаларды меңгереді.


Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік. Бағдарламалық қамтамасыз етумен тұрақты жұмыс, алгоритмдеу, бағдарламалау, деректерді өңдеу және визуали- зациялау арқылы қалыптасады. Күтілетін нәтижелер: білім алушылар өз жұмы- сын жоспарлайды, жүйелі және мұқият орындайды, оқу мен тәжірибеде АКТ-ны тиімді қолдана алады.


Жасампаздық және жаңашылдық. Бағдарламалар, ойындар, интерактивті модельдер жасау, олимпиадалар мен ІТ-жобаларға қатысу арқылы дамиды. Күтілетін нәтижелер: білім алушылар өз цифрлық шешімдерін ұсынады, әртүрлі салалардағы білімді біріктіреді, креативті шешімдер табады, бастамашыл және жаңашыл болады.


«Математика және информатика» білім беру саласы пәндері аясында білім алушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру.


Функционалды сауаттылық бұл білім алушылардың пән мазмұнын меңгеру ба- рысында қол жеткізе алатын білім деңгейі және адамның қолданбалы білімге не- гізделген өмір мен қызметтің әртүрлі салаларындағы стандартты өмірлік мәсе-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
44




лелерді шешу қабілеті екені белгілі. Функционалдық сауаттылықтың бір бағыты математикалық сауаттылық болып табылады. Бұл білім алушының математика- лық ойлау, тұжырымдау, қолдану және әртүрлі практикалық бағыттағы тапсы- рмаларды шешу үшін математикалық білімін қолдану қабілеті. Математикалық сауаттылық құбылыстарды сипаттау, түсіндіру және болжау үшін математикалық ұғымдарды, фактілер мен құралдарды қолдануды көздейді. Бұл математиканың әлемдегі рөлін түсінуге, негізі бар пікірлер айтуға, белсенді шешімдер қабылда- уға көмектеседі.


Функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға арналған тапсырмалар білім алушылардың шығармашылық қабілеттері мен танымдық қызығушылықтарын дамытатын әртүрлі математикалық материалдармен жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, білім алушылардың пән бойынша білімін бекіту мен те- реңдету, практикалық дағдыларын қалыптастырумен қатар олардың түрлі ил- люстрациялармен жұмыс жасауын көздейді.


Математиканың мектеп курсын оқу процесінде осы міндеттерді жүзеге асыруда жаттығулар жүйесі ерекше рөл атқарады, оның ішінде білім алушылардың мате- матикалық сауаттылығын қалыптастыру және дамыту және математиканы басқа пәндермен интеграциялау бойынша жұмысты ұйымдастырудың бір әдісі ретін- де практикаға бағытталған тапсырмалар, контекст негізіндегі тапсырмалардың маңызы зор.


Мәнмәтіндегі тапсырма мазмұны алдымен оқу бағдарламасына сәйкес болуы қажет. Мұндай тапсырмаларды құрастыру барысында онда қолданылатын тер- миндердің білім алушыға таныс болуына немесе түсіндірме үшін сілтеменің көрсетілуіне; мазмұнында білім алушыны қызықтыратындай жаңалықтардың бо- луына; сұрақтарының арасында жүйелі байланыстың болуына; тапсырма мәтін- нен ғана емес иллюстрациядан тұруына назар аударылуы керек.


Математиканың тапсырма мәтінінде басқа пәндердегі немесе күнделікті нақты өмірдегі жағдайлар баяндалуы, әртүрлі пәндік салалардың негізінде құрасты- рылуы мүмкін. Бұл орайда білім алушыларға әртүрлі контекст беру маңызды.


Контекст негізіндегі тапсырма білім алушылардан есептеулер жүргізуді ғана емес, сонымен қатар өз жауаптарын негіздеуді қажет етеді. Осы орайда білім алушылар өз қадамдарын түсіндіру үшін дәлелдер келтіруі керек. Бұл өз алдына білім алушылардың логикалық ойлау қабілетінің дамуына ықпал етеді.


Контекст негізіндегі тапсырманы орындау барысында білім алушыларда беріл- ген жағдайды талдау, түсіну және түсіндіру, шығару тәсілін таңдау дағдылары қа- лыптасады; білім алушылардың танымдық қызығушылығы артады, математика- лық, оқу, қаржылық, ақпараттық сауаттылығы дамиды.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
45




 




 
 


«Информатика» оқу пәні бойынша білім алушылардың алған білімдерін әртүрлі өмірлік жағдайларда қолдану қабілетін дамыту – білім беру процесінің маңыз- ды мақсаты. Білім алушылардың ақпараттық сауаттылығын қалыптастыру білім беру әдістері мен стратегияларының кең спектрін қамтитын мынадай кешенді тәсілдерді талап етеді:

  • оқу материалын информатика саласындағы нақты сценарийлер мен жағдай- ларға біріктіру білім алушыларға ақпараттық технологиялардың күнделікті өмірде қолданылуын көруге мүмкіндік береді. Оған мобильді қосымшаларға арналған программалық қосымшаларды әзірлеу, медициналық диагности- кадағы деректерді талдау, қоршаған ортаны басқару жүйелерін құру және өнеркәсіптегі процестерді оңтайландыру;
  • практикалық жұмыстарды жүргізу информатика саласында дағдыларды иге- руге бағытталған. Мысалы, программалау, деректерді талдау, веб-сайттар құру және басқа компьютерлік қосымшалар бойынша тапсырмаларды орын- дау;
  • нақты жағдайларға байланысты компьютерлік мәселелер мен міндеттерді шешу аналитикалық ойлауды дамытуға және алған білімдерін қолдануға ықпал етеді. Мысалы, қауіпсіздік жүйелеріндегі ақпараттық процестерді тал- дау, күнделікті өмірдегі киберқауіпсіздікке қатысты мәселелер, өндірістік процестерді оңтайландыру алгоритмдерін әзірлеу және басқа да осыған ұқ- сас міндеттер;
  • информатикада оқытудың интерактивті әдістерін қолдану материалды тиімдірек игеруге және алынған білімді қолдану дағдыларын дамытуға ықпал етеді;
  • виртуалды ортадағы ақпараттық процестермен тәжірибе жасау білім алушы- ларға денсаулық пен қоршаған ортаға қауіп төндірмей информатиканың не- гізгі тұжырымдамаларын түсінуге, практикалық дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Мысалы, виртуалды зертханалық жұмыстарды жүргізу, әзір- леудің мамандандырылған ортасында алгоритмдерді модельдеу және про- граммалау;
  • білім деңгейін бағалап қана қоймай, білім алушыларды алған білімдерін әртүрлі сценарийлерде талдауға және қолдануға ынталандыратын кері бай- ланыс беру информатикадағы білім беру процесінің негізгі аспектісі болып табылады. Мұндай кері байланыс тапсырмаларды орындаудың дұрыстығын

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
46




бағалауды ғана емес, сонымен қатар шешім әдістерін талдауды және ақпа- раттық процестерді зерделеуде зерттеу тәсілін ынталандыруды қамтуы мүм- кін.


Мектептегі информатика бағдарламасында икемді дағдыларды дамыту оқыту мақсаттары аясында жүзеге асырылады:

  • кесте. Информатика бағдарламасында икемді дағдыларды дамыту


5.2.1.1 әртүрлі ақпарат түрлерінің мысал- дарын келтіру және ақпаратты әртүрлі нысандарда ұсыну

ақпарат түрлерін тану және оларды мәтін, графика, аудио, видео және т. б. сияқты әр түрлі формада ұсыну дағдыла- ры

8.4.1.1 әртүрлі электрондық құрылғылар- дың адам ағзасына әсері туралы мы- салдар келтіріп, қорғау әдістерін тиімді пайдалану

компьютерлік техникамен жұмыс істеу кезінде қауіпсіз мінез-құлық дағдылары

6.4.2.2 «авторлық құқық» және «плагиат» ұғымдарын түсіндіру

құндылықтар және академиялық адал- дықтың дағдылары

7.4.2.1 компьютерді зиянды бағдарлама- лардан қорғау

жүйенің қауіпсіздігін сақтау үшін ком- пьютерді вирустардан қорғау және программалық қосымшаларды жаңарту дағдылары

8.4.2.1 желідегі пайдаланушының қа- уіпсіздігін қамтамасыз ету ережелерін сақтау (интернетте алаяқтық пен агрес- сия)

кибералаяқтық пен кибербуллингті қорғау үшін онлайн ортада қауіпсіз мі- нез-құлық дағдылары

10.1.2.1 «ақпараттық қауіпсіздігі», «құпи- ялылық» және «тұтастық» терминдерінің мағынасын түсіндіру

ақпараттық қауіпсіздік, ақпаратты және зияткерлік меншікті қорғау, деректердің тұтастығы мен құпиялылығын қауіп-қа- терден қорғау дағдылары.

11.1.1.1 бұлтты технологияның не екенін түсіндіру

бұлтты технологиялармен жұмыс жасау дағдылары

11.4.1.1 конструкторде ыңғайлы мобильдік қосымшасының интерфейсін құру

мобильдік қосымшалармен жұмыс жа- сау дағдылары

11.4.2.1 Startup (стартап) түсінігін баяндау

-  әдетте инновациялар, технологиялар немесе қызметтер саласында жаңа биз- несті немесе жобаны құру және дамыту дағдылары;

-  жобаларды қаржыландыру әдісі ретін- де краудфандинг принциптерін түсінуі;

  • өнімді жылжыту және сату дағдыла- ры, соның ішінде маркетингтің әртүрлі әдістері, жарнамалар және өнімді на- рыққа тарату стратегияларынан тұратын қаржылық сауаттылық дағдылары

 


 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
47


ЖАРАТЫЛЫСТАНУ

Жаратылыстану-ғылыми білім беру білім алушылардың бойында табиғи құ- былыстар мен заңдылықтар туралы түсініктерді қалыптастырып, табиғатты тану- дың ғылыми әдістерін ашып көрсетеді. Ол табиғаттың бір бөлігі ретінде адамға, табиғат әлемін ұғыну ғана емес, осы өзгермелі әлемдегі өз орнын сезінуге бағытталған және жеке тұлғалық құндылық қасиеттер жүйесін тәрбиелеуге, жеке тұлғаның дүниетанымдық, мәдени, тәжірибеге бағдарланған қасиеттерін қалыптастыруға негізделген.


«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жал- пыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығына сәйкес:

  • бастауыш білім беру деңгейінде «Жаратылыстану» (1-4-сыныптар);
  • негізгі орта білім беру деңгейінде «Жаратылыстану» (5-6-сыныптар), «Физи- ка», «Химия», «Биология», «География» (7-9-сыныптар);
  • жалпы орта білім беру деңгейінде екі бағыт бойынша «Физика», «Химия»,

«Биология», «География» (10-11-сыныптар) пәндері оқытылады.


Бастауыш білім беру


Бастауыш білім беру деңгейінде «Жаратылыстану» оқу пәні тек білім беру құра- лы ғана емес, сонымен қатар білім алушылардың тұлғалық қасиеттері мен құн- дылықтық бағдарларын дамытуға бағытталған тиімді құрал ретінде қарасты- рылуы тиіс. Пән мазмұны «Адал азамат» тәрбие бағдарламасының бағыттарымен тығыз байланысты және білімдік әрі тәрбиелік нәтижелерге қол жеткізуге бағыт- талған. Пәнді іске асыру табиғат, адам және қоршаған орта туралы білімді бірік- тіру арқылы жүзеге асырылады және ол қоршаған орта мен қоғамға құрметпен, жауапкершілікпен қарау көзқарасын қалыптастырумен ұштасады.


Пәнді меңгеру барысында білім алушылардың бойында мынадай негізгі құзы- реттер мен құндылықтарды табиғи құбылыстарды бақылау және тәжірибелік тапсырмалар арқылы; жанды және жансыз табиғат, қоршаған ортаны қорғау тақырыптарын оқу барысында; туған өлкенің табиғаты, оның бірегей ресурста- ры мен ел үшін маңызын зерделеу арқылы; зерттеу жұмыстары, табиғи нысан- дармен, үлгілермен және тәжірибелермен жұмыс жүргізу арқылы; себеп-сал- дарлық байланыстарды анықтап, табиғи процестерді түсіндіру арқылы; бақылау нәтижелері бойынша зерттеу жұмыстарын талқылау, таныстыру және қорытын- ды жасау арқылы қалыптастыруға болады.


Бастауыш мектептегі құндылықтарды «Жаратылыстану» пәні арқылы кіріктіру ерекшелігі бастауыш сынып білім алушыларының жас және танымдық ерек- шеліктеріне сәйкес келетін табиғи, белсенді және эмоционалды түрде жүзеге асырылады. Оқу бағдарламасының бөлімдері құндылықтармен үйлесімді түр-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
48




де байланыстырылып, бақылаулар, тәжірибелер, серуендер және зерттеулер арқылы жүзеге асады.


«Жаратылыстану» пәніндегі құндылықтарды кіріктіру – бұл оқу процесіне кейін- нен қосылатын элемент емес, керісінше, оның ажырамас бөлігі. Мұнда оқу мақ- саттары білім алушы тұлғасын қалыптастырумен тығыз байланыста болады. Бұл пәндегі құндылықтар нақты өмірлік бақылаулар, тәжірибелер, қоршаған орта- мен және адамдармен өзара әрекеттесу арқылы көрініс табады, сондықтан олар терең әрі саналы түрде меңгеріледі.


Төменде нақты оқу мақсаттары аясындағы мысалдар ұсынылады (7-кесте).

  • кесте. Оқу мақсаттары


Оқу мақсаттары (мысалы ретінде)

Қалыптастырылатын құзыреттіліктер

Қалыптастыру тәсілдері

1.1.1.1 қоршаған әлем құ- былыстары, процестері мен нысандарын зерттеу- дің қажеттілігін түсіндіру

2.1.2.1 «ақпарат көзі» ұғы- мын және оның зерттеу жүргізудегі маңызын түсін- діру;

3.1.2.1 ақпарат көзінің түр- лерін, артықшылығы мен кемшілігін анықтау;

4.1.1.1 зерттеудің өзекті бағытын өз пайымдауы негізінде анықтау

-  Зерттеу және жобалау құзыреттілігі

  • Ақпараттық құзыреттілік
  • Коммуникативтік құзы- реттілік

-  Табиғи ортада бақылау жүргізу

-  Ақпарат көздерінен де- рек жинау және талдау

-  Топпен талқылау және қорытынды шығару

1.5.2.2 жарықтың табиғи және жасанды көздерін ажырату;

3.2.1.1 өсімдіктердің фото- синтез процесінде оттек бөлуін түсіндіру;

  • Экологиялық құзыреттілік
  • Проблема шешу және сын тұрғысынан ойлау құзыреттілігі

-  Табиғи құбылыстар- ды бақылау арқылы се- беп-салдарды анықтау

-  Құбылыстарды модель- деу және түсіндіру

3.2.1.2 өсімдіктердің қор- шаған орта жағдайлары- на (жылу, жарық, ылғал) бейімделу жолдарын түсін- діру;

4.2.2.2 бунақденелілердің тіршілік циклін сипаттау;

  • Экологиялық құзыреттілік
  • Жауапкершілік және аза- маттық құзыреттілік

-  Ағзалардың бейімделуін зерттеу

-  Қоршаған ортаға деген саналы көзқарасты қалып- тастыруға арналған талқы- лаулар мен тапсырмалар

Оқыту барысында ерекше назар цифрлық этика, авторлық құқық, киберқа- уіпсіздік және технологияларды саналы пайдалану мәселелеріне аударылуы қа-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
49




жет. Бұл білім алушыларда цифрлық кеңістікте қауіпсіз және жауапкершілікпен әрекет ету дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді.


Негізгі орта және жалпы орта білім беру


«Жаратылыстану» оқу пәні (5-6 сыныптар) – бастауыш мектеп курсының логи- калық жалғасы, ол білім алушылардың қызығушылығын, зерттеу дағдыларын, ғылыми түсінігін және дүниеге тұтас көзқарасын дамытуға, сондай-ақ қоршаған ортаға құндылық қатынасын қалыптастыруға бағытталған.


Әр түрлі тақырыптарды зерттеу процесінде білім алушылар зерттеу жоспарын құруды, объектілерді жіктеуді, бақылауды, эксперименттер жүргізуді, нәтиже- лерді ауызша және жазбаша түрде сипаттауды және бағалауды, қорытынды жа- сауды үйренеді. Бағдарламаны жүзеге асыру алған білімді күнделікті өмірде та- биғат құбылыстарын түсіндіру үшін қолдануға бағытталған.


Аймақтағы экологиялық жағдайды жақсартуға және табиғатқа ұқыпты қарау- ды насихаттауға бағытталған жобаларды әзірлеу және оған қатысу ұсынылады.

«Дүниені өзгертетін жаңалықтар» бөлімінде қазақстандық ғалымдардың жара- тылыстану ғылымдарының дамуына қосқан үлесіне және жасанды интеллек- тінің адам өмірінің сапасын және қоршаған ортаның тұрақтылығын арттыру үшін қолданылуына назар аудару маңызды. Сондай-ақ, ғылыми жаңалықтарға қызығушылықты, ақпарат алмасуды және ғылыми мәселелерді талқылауға қаты- суды ынталандыру қажет.


«Экология және тұрақты даму» бөлімі білім алушыларда келесі негізгі құн- дылықтарды қалыптастырады:

  • Әділдік және жауапкершілік: қоршаған ортаның және болашақ ұрпақтың жағдайына жеке және ұжымдық жауапкершілікті түсіну, теріс әсерді азайтуға дайын болу, табиғатты тек ресурс ретінде емес, құндылық ретінде қабылдау, өсімдіктерге, жануарларға және экожүйелерге ұқыпты қарау.
  • Бірлік және ынтымақ: барлық тірі организмдердің өзара байланысын және экологиялық мәселелерді шешу үшін ынтымақтастық пен өзара көмек көрсе- ту қажеттілігін түсіну, тиісті бастамаларды қолдау және тәжірибе алмасу.
  • Заң және тәртіп: болашақ ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкінді- гіне нұқсан келтірмей, қазіргі уақыттағы қажеттіліктерді қанағаттандырудың маңыздылығын түсіну, ресурстарды ұтымды пайдалану және экологиялық таза технологияларды енгізу.
  • Тәуелсіздік және отаншылдық: өз елі мен аймағының экологиялық мәселе- леріне қатыстылығын сезіну, оларды шешуге қатысуға дайын болу.
  • Жасампаздық және жаңашылдық: экологиялық мәселелерді шешудің жаңа идеялары мен шешімдерін, соның ішінде STEM/STEAM технологияларын пайдалануды ынталандыру.


География (7-9-сынып). «География» оқу пәнін оқытудың мақсаты – дүниенің гео-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
50




графиялық бейнесін тұтас қабылдайтын, географиялық ойлау қабілеті дамыған, географияның әдістері мен тілін білетін және қолданатын, географиялық мәде- ниеті бар тұлға тәрбиелеу.


Географиялық мәдениетті қалыптастыру үшін білім алушылардың бойында қоршаған ортаға деген сүйіспеншілікті, табиғатты аялау сезімін ояту; әртүрлі халықтардың мәдениетімен және географиялық ерекшеліктерімен танысты- ру; географиялық білімді күнделікті өмірде және практикалық қызметте қолда- ну дағдыларын қалыптастыру; экологиялық мәдениетке тәрбиелеп, табиғатты қорғауға бағытталған жобаларға қатысуға ынталандыру қажет.


Оқытудың инновациялық әдістерін қолдану мақсатында интерактивті әдістерді (пікірталас, рөлдік ойындар, жобалық жұмыстар, т.б.) және ақпараттық-коммуни- кациялық технологияларды (электрондық оқулықтар, интерактивті карталар, GPS, ГИС, т.б.) қолдану, оқыту процесінде виртуалды саяхаттарды, бейнематериалдар- ды және фотосуреттерді пайдалану, білім алушылардың өздігінен білім алуын ұйымдастыру маңызды. Атластар мен контурлық карталар оқулықтар мен үлгілік оқу бағдарламаларының мазмұнына толыққанды сәйкес келмейтіндігіне байла- нысты география ғылымының түсініктері мен терминдерін меңгеруіне ықпал жасау, кеңістіктік ойлау мен картографиялық дағдыларды қалыптастыруда ГАЖ және цифрлық карталардың түрлерімен жұмыс жасап, тақырыптық карталарды құру және сипаттау қажет. Оқу материалын тиімді игеру және зерттеу дағдыла- рын дамыту үшін білім беру процесіне қол жетімді цифрлық құралдармен жұмы- сты, олардың ішінде Google Maps, Google Earth Web және OpenStreetMap рельеф пен кеңістіктік заңдылықтарды зерттеуге арналған; worldometer, ourworldindata статистикалық платформалары және портал stat.gov.kz демографиялық және әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерді талдау және базалық дағдыларды пы- сықтау үшін географиялық тренажерлер (Seterra, LearningApps) құруға арналған іс-әрекеттер; сондай-ақ Google Sheets және презентациялар негізінде қарапай- ым визуализациялар қосу ұсынылады.


Қазіргі таңда «Адал азамат» (ҚР Оқу-ағарту министрінің 2025 жылғы 26 мамы- рдығы №123 бұйрығы) бағдарламасы аясында жас ұрпақтың бойында ұлттық құндылықтарды қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінуде. «География» пәні білім алушылардың дүниетанымын кеңейтіп, елге деген сүйіспеншілігін арттыруға, табиғатты аялауға және қоғамдық өмірге белсенді қатысуға ықпал ететіндіктен, 7-9-сыныптарда географияны оқыту базалық құндылықтарды жүзеге асыру үшін өте қолайлы.


«Тәуелсіздік және отаншылдық», «бірлік және ынтымақ», «әділдік және жауап- кершілік», «заң және тәртіп», «еңбекқорлық және кәсіби біліктілік», «жасампаз- дық және жаңашылдық» құндылықтарын географиялық материалдармен бай- ланыстыра отырып түсіндіру, оқу бағдарламасындағы әрбір тақырыпты оқыту барысында аталған құндылықтарды ашатын нақты мысалдарды қолдану қажет. Мысалы, экономикалық географияны оқыту кезінде еңбекқорлық және кәсіби біліктілік құндылықтарын өндіріс орындарындағы еңбек адамдарының жетістік- тері арқылы көрсетуге болады.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
51




География 10-11 сынып. Жалпы орта білім берудегі «География» пәнінің мақсаты – білім алушылардың қоғам мен географиялық кеңістіктің барлық деңгейлерін- де туындаған геоэкологиялық, геоэкономикалық, әлеуметтік, геосаяси және ға- ламдық проблемаларды шешуге бағытталған географиялық білімдерін, білік- тері мен дағдыларын қолдану үшін жағдай жасау.


Білім алушыларды әртүрлі географиялық ақпарат көздерімен, олардың ішінен қажетті материалдарды табу, талдау, түсіндіру, бағалау және қойылған мақсатқа жету үшін қолдану. Ақпарат көздеріне байланысты жұмыс түрлерін ұйымдасты- ру маңызды болып табылады.


Ақпараттық-коммуникациялық технологияны (АКТ) сабақта қолдану ұсынылады, бұл білім алушылардың танымдық қызығушылығын арттыру арқылы оқу сапасы- на ықпал етеді. АКТ білім алушыға ақпаратты әртүрлі формада беруге мүмкіндік береді: тест, графика, аудио, видео, анимация және т.б.


Танымдық белсенділікті ынталандыратын, пәнге деген қызығушылықты дамыта- тын, білім сапасын арттыруға ықпал ететін оқытудың әртүрлі әдістеріне, құралда- ры мен формаларына ерекше назар аудару керек.


Осындай оқыту әдістері мен формаларының қатарына картамен жұмыс, шығар- машылық жұмыс, тірек конспектілерді қолдану, нақты тақырыптар мен практи- калық жұмыстардан тұратын Өлкетану материалдары негізінде оқу материалын саралау, оқулықтардың (оқулық басылымдарының) электрондық нысандарын, ГАЖ құралдарын, жеке бөлімдерді терең зерттеу мақсатында бейнематериал- дарды пайдалану ұсынылады.


Физиканы оқыту процесінде базалық құндылықтарды кіріктіру формалды си- патта емес, пән мазмұнынан үйлесімді түрде туындауы тиіс және бұл пәндік әрі метапәндік оқу нәтижелеріне қол жеткізуге ықпал етуі қажет.


«Физика» пәні іргелі ғылым ретінде білім алушылардың дүниетанымын қалып- тастыруға, сыни ойлауын дамытуға және жеке тұлғалық қасиеттерін жетілдіруге мол мүмкіндік береді.


Базалық құндылықтардың «Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы:


  1. Тәуелсіздік және отаншылдық


Энергетикалық тәуелсіздік


Оқу мақсаты: 7.2.2.1 Энергия және оның әртүрлі түрлерін (кинетикалық, потенци- алдық, ішкі) түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: энергияның әр түрлерін оқыған кезде, Қазақстандағы энергия көздерін (мұнай, газ, көмір, уран) және олардың елдің энергетикалық тәуелсіздігін қамтамасыз етудегі рөлін талқылау.


Оқу мақсаты: 8.3.1.2 Жылу қозғалтқыштарының жұмыс істеу принциптерін және


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
52




олардың ПӘК-ін түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: энергия ресурстары импор- тына тәуелділікті азайту және өзіндік энергетиканы дамыту тұрғысынан дәстүрлі және баламалы энергия көздерін пайдалану тиімділігін қарастыру.


Оқу мақсаты: 9.4.2.1 Ядролық бөліну және синтез реакцияларын сипаттау. Ықпал- дастыру мысалы: Қазақстанда атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалануды, уранның рөлін және энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін ядролық энергетиканы дамыту перспективаларын талқылау.


Технологиялық тәуелсіздік


Оқу мақсаты: 8.4.1.1 Радиотолқындарды тарату және қабылдау принциптерін түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: отандық телекоммуникациялардың, спутник- тік технологиялардың дамуын және олардың елдің технологиялық егемендігіне қосқан үлесін талқылау.


Оқу мақсаты: 9.2.3.1 Ғарыш аппараттары қозғалысының заңдарын талдау. Ықпал- дастыру мысалы: Қазақстанның ғарышты игерудегі жетістіктерін (Байқоңыр, қа- зақстандық ғарышкерлер, жеке спутниктерді әзірлеу) технологиялық тәуелсіздік факторы ретінде оқып үйрену.


Ғылыми зерттеулерді дамыту


Оқу мақсаты: 10.1.1.1 Ғылыми зерттеу кезеңдерін сипаттау. Ықпалдастыру мыса- лы: қазақстандық ғалымдардың физика саласындағы ғылыми жаңалықтарына мысалдар келтіру, отандық ғылымды дамытудың егемендік пен прогресс үшін маңыздылығын атап өту.


  1. Құндылықтың мәні: ұлттық ғылымға мақтаныш сезімін, физиканың ел дамуы- на қосқан үлесін түсінуді, Отанға деген сүйіспеншілікті және мәдениетке құрмет- ті қалыптастыру.


«Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы


Ұлттық ғылым мен технологияға мақтаныш сезімін қалыптастыру


Оқу мақсаты: 7.1.1.1 Көрнекті физик ғалымдарды және олардың ашқан жаңалықта- рын атау. Ықпалдастыру мысалы: көрнекті ғалымдар тізіміне қазақстандық фи- зиктерді (мысалы, Қаныш Сәтбаевтың геологиямен байланысты еңбектерінің терең физикалық негіздері немесе қазіргі физика саласында жұмыс істейтін ға- лымдар) және олардың әлемдік және отандық ғылымға қосқан үлесін қосу.


Физиканың ел дамуына қосқан үлесін түсіну


Оқу мақсаты: 8.3.2.1 Электр тогының тұрмыста және техникада қолданылуын түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: физикалық принциптердің Қазақстанның ин- фрақұрылымын (энергетика, көлік, байланыс) дамытуда қалай қолданылатынын


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
53




талқылау, ғылымның ел прогресіне қалай қызмет ететінін көрсету. Туған жерге деген сүйіспеншілік пен қамқорлық

Оқу мақсаты: 7.2.1.2 Климатқа байланысты физикалық құбылыстарды түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: Қазақстанның бірегей табиғи құбылыстарының немесе географиялық нысандарының физикалық аспектілерін (мысалы, сейсмикалық белсенділік, өзендер мен көлдердің қалыптасу ерекшеліктері) қарастыру, та- биғатқа ұқыпты қарауды тәрбиелеу.


Ұлттық құндылықтар мен мәдениетке құрмет


Оқу мақсаты: 9.2.1.1 Денелер қозғалысының физикалық негіздерін түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: дәстүрлі қазақ ойындарының («Көкпар», «Асық ату») не- месе ұлттық музыкалық аспаптардың (домбыра, қобыз) негізінде жатқан физи- калық принциптерді талдау, ғылым мен мәдени мұраның байланысын көрсету.


  1. Бірлік және ынтымақ


Бірлескен зерттеулердің философиялық және әлеуметтік аспектілерін түсіну, ғылымның әлеуметтік және этикалық жауапкершілігін терең түсіну.


Құндылықтардың «Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы: Ғылыми қауымдастықтың бірлігі және әлемдік мәселелерді шешу

Оқу мақсаты: 10.5.1.1 Физиканың адамзаттың жаһандық проблемаларын (энерге- тикалық дағдарыс, экологиялық проблемалар) шешудегі рөлін талқылау. Ықпал- дастыру мысалы: Бұл проблемаларды шешу бүкіл әлем ғалымдарының, ұлтына қарамастан, бірлескен күш-жігерін және ғылыми ізденістегі ынтымақтастығын қажет ететінін атап өту.


Ғылымның әлеуметтік және этикалық жауапкершілігі


Оқу мақсаты: 9.4.2.2 Ядролық энергияның қоршаған ортаға әсерін талдау. Ықпал- дастыру мысалы: Ядролық технологияларды қолданумен байланысты тек ғылы- ми аспектілерді ғана емес, сонымен қатар этикалық дилеммаларды талқылау, ғалымдардың өз жаңалықтарының салдары үшін қоғам алдындағы жауапкер- шілігін атап өту.


  1. Әділдік және жауапкершілік


Заң мен қоғам алдындағы жауапкершілікті сақтау.


«Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы: Білімді қолдануға жауапкершілік


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
54




Оқу мақсаты: 7.5.1.1 Зертханалық жұмыстарды орындаудағы қауіпсіздік ереже- лерін түсіндіру. Ықпалдастыру мысалы: қауіпсіздік үшін жауапкершілік әркімге жүктелетінін және әділдік барлық белгіленген ережелерді сақтауды талап ететінін атап өту.


Оқу мақсаты: 9.2.2.8 Үйкеліс күшінің пайдасы мен зиянына мысалдар келтіру («Техникада үйкеліс әрекетін ескеру» контексінде). Ықпалдастыру мысалы: ин- женерлер мен конструкторлар барлық физикалық факторларды ескере отырып, жасалған механизмдердің қауіпсіздігі үшін жауапкершілік арқалайтынын талқы- лау. Адал болмау немесе стандарттарды сақтамау (тұтынушыға қатысты «әділдік- ті» бұзу) елеулі салдарларға әкелуі мүмкін.


Оқу мақсаты: 9.2.2.7 Ғарыш аппараттары орбиталарының ерекшеліктерін жыл- дамдық мәндері бойынша салыстыру («Қазақстанның алғашқы шағын ғарыш аппараттары» контексінде). Ықпалдастыру мысалы: отандық космонавтиканың дамуын талқылаған кезде, ғарышты бейбіт мақсатта пайдалану, халықаралық нормаларды сақтау және аппараттарды ұшырудың экологиялық қауіпсіздігі үшін жауапкершілікке назар аудару.


  1. Заң және тәртіп


Заңдарды білу және түсіну, оларды құрметтеу, заңды талаптарды орындау, құқықтық сауаттылық, заң бұзушылықтарға қарсы тұру және құқықтық тәртіпті қолдау.


«Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы:


Заңдарды білу және түсіну


Оқу мақсаты: 7.1.2.1 Ньютон заңдарын есептер шығаруға қолдану. Ықпалдастыру мысалы: Физика заңдары әлемді басқаратын әмбебап және өзгермейтін «ере- желер» екенін атап өту. Бұл қоғамда да үйлесімді өмір сүру үшін білу және түсіну қажет заңдар бар екенін білуді дамытады.


Заңдар мен ережелерге құрмет


Оқу мақсаты: 8.5.1.1 Электр аспаптарымен қауіпсіз жұмыс істеу ережелерін сақтау. Ықпалдастыру мысалы: қауіпсіздік техникасы ережелері – физика кабинетінің өзіндік «заңдары» екеніне, оларды құрметтеу және қатаң сақтау тәртіпті және қауіпсіздікті қамтамасыз ететініне назар аудару. Бұзушылықтар қоғам заңдарын бұзу сияқты, болжауға болатын жағымсыз салдарларға әкеледі.


Құқықтық тәртіпті қолдау


Оқу мақсаты: 10.1.1.2 Ғылыми әдісті сақтай отырып, эксперименттер жүргізу. Ықпалдастыру мысалы: ғылыми әдіс – зерттеудегі қатаң тәртіп екенін, онда әр- бір қадамның негізделгенін және тексерілгенін түсіндіру. Бұл белгіленген про-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
55




цедураларды орындау дағдысын қалыптастырады және кез келген істе тәртіпті сақтауға ықпал етеді.


  1. Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік


Оқудағы және болашақ қызметтегі ынта, сапаға ұмтылу, шеберлік.


«Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы:


Ынталы еңбектің құндылығы


Оқу мақсаты: 7.1.3.1 Кинематиканың негізгі формулаларын қолдануға арналған есептер шығару. Ықпалдастыру мысалы: күрделі физикалық есептерді табысты шешу еңбекқорлықты, табандылықты және көп рет қайталап практикалық дағ- дыларды қажет ететінін атап өту. Физикадағы табыс – жүйелі еңбектің нәтижесі.


Шеберлікке және кәсібилікке ұмтылу


Оқу мақсаты: 8.2.1.2 Физикалық шамаларды дәл өлшеуді жүргізу. Ықпалдасты- ру мысалы: зертханалық жұмыстарды орындауда ұқыптылық пен дәлдікті талап ету. Ғалымның немесе инженердің кәсібилігі егжей-тегжейге назар аударуымен және жұмыс сапасының мінсіз болуына ұмтылуымен көрінетінін түсіндіру.


  1. Жасампаздық және жаңашылдық


Шығармашылық ойлауды, бастамашылдықты және жаңа нәрсе жасауға деген ұмтылысты ынталандыру.


«Физика» пәнінің оқу мақсаттарымен байланысы:


Білімді жасампаздық үшін практикалық қолдану


Оқу мақсаты: 9.3.1.2 Әртүрлі оптикалық аспаптардың жұмыс істеу принциптерін сипаттау. Ықпалдастыру мысалы: білім алушыларға қарапайым оптикалық құрылғыларды (камера-обскура, телескоп) немесе физикалық принциптерді көрсететін модельдерді жасау бойынша жобалар ұсыну. Бұл физикалық білімнің пайдалы нәрселерді жасауға қалай мүмкіндік беретінін көрсетеді.


Шығармашылық және жаңашылдық ойлауды дамыту


Оқу мақсаты: 10.6.1.1 Физикалық принциптерді қолдана отырып, өзекті пробле- маларға шешімдер ұсыну. Ықпалдастыру мысалы: білім алушыларды нақты про- блемаларға жаңашыл шешімдер іздеуге ынталандыру (мысалы, үйдің энергия тиімділігін қалай жақсартуға болады, мектепте жаңартылатын энергия көздерін қалай қолдануға болады). Физика мен техникадағы соңғы инновациялар туралы пікірталастар ұйымдастырып, жеке идеяларға шабыт беру.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
56




Бұл тәсіл физиканы ғылым ретінде оқып қана қоймай, сонымен қатар елдің да- муы үшін қажетті құндылықтық бағдарлар мен құзыреттіліктерге ие азаматтарды тәрбиелеуге мүмкіндік береді.


«Химия» пәні (7-9-сыныптар)


«Тәуелсіздік және отаншылдық», «бірлік және ынтымақ» құндылықтары. Құзырет- тіліктер: Қазақстан азаматының міндеттерін орындауға, өз елінің мүдделері мен құндылықтарын қорғауға дайын болу; басқалармен жағымды қарым-қатынас орната білу және қоғамдық өмірге үлес қосу.


«Химия және қоршаған орта» бөлімінің «Жер химиясы» бөлімшесі. Оқу мақсатта- ры: 7.4.2.4 Қазақстан қандай минералды және табиғи ресурстармен бай екендігін және олардың кен орындарын білу; 9.4.2.2 фосфор қосылыстарының Қазақстан- дағы кен орындарын атау; 9.4.2.5 Қазақстандағы металдардың кен орындарын атау және оларды өндіру процестерін, қоршаған ортаға әсерін түсіндіру.


«Жер химиясы» тақырыбына «тәуелсіздік және отаншылдық», «бірлік және ынты- мақ» құндылықтарын кіріктіруге болады.


Білім алушыларға еліміздің әлемдік пайдалы қазбалар қоры бойынша алатын орнын, мысалы, уран, хром, мыс, алтын, мұнай т.б. жөнінде мәліметтер беру ке- рек. Сол арқылы туған жердің байлығын бағалауға баулып, Қазақстанның табиғи байлықтарына деген құрмет пен мақтаныш сезімі оянады.


Пайдалы қазбалардың экологиялық аспектілерін, мысалы, пайдалы қазбалар- ды өндірудің қоршаған ортаға әсерін талқылау арқылы экологиялық жауапкер- шілікті дамытуға, өз елінің мүдделері мен құндылықтарын қорғауға дайын бо- луға тәрбиелеу қажет.


Пайдалы қазбалардың ел экономикасына әсері және оларды тиімді, әділ пайда- лану қажеттілігі жайлы пікірталас ұйымдастыру арқылы басқалармен жағымды қарым-қатынас орната білу және қоғамдық өмірге үлес қосуға дағдыланады.


«Жасампаздық және жаңашылдық» құндылығы.


Шығармашылық құзыреттілігі: бақылау, өлшеу, эксперименттер мен тәжірибе- лер жүргізу; модельдеу, таным объектілерінің құрылымын анықтау, бір бүтін- нің әртүрлі бөліктері арасындағы қатынастарды іздеу және бөлу, процестерді кезеңдерге бөлу, себеп-салдарлық байланыстарды анықтай алу; оқу есептерін шешудің оңтайлы тәсілдерін таба білу, ол үшін жаңаларын қолдану және бұрын- нан таныс алгоритмдерді біріктіру, оларды стандартты емес есептерді шешуге қолдана алу.


«Зат массасының сақталу заңы» бөлімшесі. Оқу мақсаттары: 8.2.3.1 заттар құра- мындағы элементтердің массалық үлесін табу, элементтердің массалық үлесі бойынша заттардың формуласын шығару; 8.2.3.2 әрекеттесетін заттар қатына-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
57




сын эксперименттік жолмен анықтау; 8.2.3.3 реакцияға қатысатын және түзілетін заттардың формуласын жаза отырып, химиялық реакциялар теңдеулерін құру;

8.2.3.4 заттар массасының сақталу заңын білу; 8.2.3.5 химиялық реакция теңде- улері бойынша зат массасын, зат мөлшерін есептеу; 8.2.3.6 Авогадро заңын білу және қалыпты және стандартты жағдайлардағы газдар көлемін есептеуде мо- лярлық көлемді қолдану; 8.2.3.7 газдардың салыстырмалы тығыздығын және зат- тың молярлық массасын салыстырмалы тығыздық бойынша есептеу.


«Зат массасының сақталу заңы» тақырыбын оқыту барысында білім алушыларда оқу есептерін шешудің тиімді тәсілдерін қолдану, алгоритмдерге сүйене отырып стандартты емес тапсырмаларды орындау сияқты құзыреттіліктерді қалыптасты- ру үшін білім алушыларға бір есепті бірнеше тәсілмен шешуді ұсыну (мысалы, кесте арқылы, формуламен, реакция теңдеуі негізінде), есептерді кері бағытпен шешу: берілген өнімнен бастап бастапқы заттардың массасын табу сияқты тәсіл- дерді қолдануға болады.Төменде аталған құзыреттіліктерді қалыптастыруға ар- налған ұсыныстар берілген.


Нысандардың құрылымын модельдеу және анықтау:

  • химиялық реакцияны жүйе ретінде көрсету үшін сызбалар, кестелер мен ди- аграммаларды қолдану;
  • білім алушыларға реагенттерден бастап өнімдерге дейін, масса, зат мөлшері және коэффициенттерді ескере отырып, химиялық процестің моделін құра- стыруға арналған тапсырмалар беру, мысалы: темір мен күкірттің әрекеттесу реакциясының моделін құру. Реакцияға дейін және кейін жүйеге қандай зат- тар кіретінін, массаның қалай бөлінетінін түсіндіру.


Есептерді шешудің оңтайлы тәсілдері және алгоритмдерді қолдану:

  • бір есепті бірнеше тәсілмен шешуді ұсыну: реакция теңдеуі арқылы, пропор- ция әдісімен, кері әдіспен және т.б.;
  • әдістерді жылдамдық, қарапайымдылық және әмбебаптылық тұрғысынан салыстыру, мысалы: көміртектің толық жануына қажетті оттек массасын табу. Шешу жолдары: пропорция құрастыру арқылы, зат мөлшерін есептеу арқылы, реакция теңдеуіндегі коэффициенттерді пайдалану арқылы шешу.


«Химия» пәні (10-11 сыныптар)


Жасампаздық және жаңашылдық


Шығармашылық құзыреттілігі: заманауи цифрлық құралдар мен технологиялар- ды меңгеру; мақсаттарға жету үшін бастаманы ұсыну, жаңа мүмкіндіктер іздеу және идеяларды іске асыру барысында ресурстарды тиімді пайдалану.


«Химия және қоршаған орта» бөлімі «Жаңа заттарды және материалдарды өн- діру» бөлімшесі. Оқу мақсаттары: 11.4.2.18 синтетикалық дәрілік препарат үлгісі ретінде аспиринді алу процесін сипаттау; 11.4.2.19 дәрілік заттарды өндіру про-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
58




блемаларын атау; 11.4.2.20 «нанобөлшек», «нанохимия» және «нанотехнология» ұғымдарының физикалық мәнін түсіндіру; 11.4.2.21 нанобөлшектерді синтездеу және зерттеу әдістерін сипаттау; 11.4.2.22 нанобөлшектердің қолдану аймағын атау; 11.4.2.23 наноматериалдардың ерекшеліктерін сипаттау.


«Жаңа заттар мен материалдарды жасау» тақырыбын оқыту барысында циф- рлық құралдар мен технологияларды меңгеру, сондай-ақ бастамашылдықты, креативтілікті және идеяларды жүзеге асыру қабілетін дамытуға бағытталған құзыреттіліктерді қалыптастыру жобалық қызметті, цифрлық ресурстарды және пәнаралық тәсілді кіріктіру арқылы жүзеге асыруға болады.


Цифрлық құралдар мен технологияларды меңгеру, оның ішінде ЖИ қолдану:

  • химиялық процестерді модельдейтін онлайн жаттықтырғыштарды қолдану;
  • молекулалық құрылымдарды модельдеуге арналған бағдарламаларды пай- далану;
  • инновациялық материалдар туралы цифрлық презентациялар, интерактивті постерлер мен инфографика жасау;
  • заттарды синтездеуге арналған виртуалды зертханаларды қолдану.


Тапсырма үлгілері:


Интернет-ресурстарды қолдана отырып, графеннің қасиеттерін зерттеу. Нәти- желерді инфографика түрінде ұсыну.

3D модельдеу арқылы жаңа полимердің молекулалық моделін жасау. Бастамашылдық, идея генерациялау және ресурстарды тиімді пайдалану:

  • білім алушыларға белгілі бір қасиеттері бар жаңа заттар немесе материал- дар жасауға арналған жеке идеяларын ұсынуды тапсыру (мысалы, биосәйке- стендірілетін пластик, ыстыққа төзімді жабын);
  • идеядан бастап цифрлық таныстырылымға немесе өнімнің макетіне дейінгі шағын жобаларды ұйымдастыру;
  • топтық жұмысты ынталандыру: рөлдерді бөлу, ақпарат іздеу, идеяны қорғау.


Тапсырма үлгісі: Жоба: қоршаған ортаға немесе тұрмысқа қатысты өзекті мәсе- лені шешетін жаңа материалдың тұжырымдамасын жасау (мысалы, еритін пла- стик, суды тазартуға арналған материал). Оның құрамын, қасиеттерін және қол- данылуын негіздеу.


Қосымша әдістер: цифрлық портфолио құру; кейс-стади – жаңа заттарды жасау- дың нақты мысалдарын зерттеу; химиялық стартаптар – идеядан бастап өнімді таныстыруға дейінгі процесті модельдеу; хакатондар / идеялар сайысы – сабақ аясында шығармашылық жарыстар өткізу.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
59




«Биология» пәні 7-9 сыныптар.


Заң және тәртіп. Азаматтық борыш және парасаттылық құзыреттілігі. Күтілетін нәтижелер: құқықтық жүйе мен адам құқығы негіздерін білу; тәртіп пен әділдік, нормалар мен ережелерді сақтау қажеттілігін түсіну; қоғамды қорғау мен қа- уіпсіздікті қамтамасыз етудегі заң мен тәртіптің маңыздылығын білу.


Биология сабақтарында «азаматтық борыш және парасаттылық» құзыреттілігін қалыптастыруды «Қазақстан Республикасының Қызыл кітабы. Жергілікті өңірдің ҚР Қызыл кітабына енгізілген жануарлары мен өсімдіктері» тақырыбын оқыған- да кіріктіруге болады. Оқу мақсаты: 7.3.2.4 жергілікті өңірдің Қазақстан Республи- касының Қызыл кітабына енгізілген жануарлары мен өсімдіктеріне мысал кел- тіру.


Сабақтарда пікірталастар, дөңгелек үстелдер, сұрақ-жауаптар ұйымдастыруға болады.


Талқылау үшін сұрақтар: сирек кездесетін түрлердің жойылып кетуіне азаматтар жеке жауап беруі керек пе? Жергілікті аумақта сирек кездесетін Грейг қызғал- дағы өсетін жер кесіледі. Сіз қалай әрекет етер едіңіз?


Білім алушылардан өз аймағындағы волонтерлік эко акциялар туралы ақпарат табуды, жергілікті жойылып кету қаупі төнген түрді қорғау бойынша шағын жо- баны (мысалы, ақпараттық науқан, мектеп стенді, әлеуметтік желілер) ұсынуды сұрау.


7-    сыныптағы «Экожүйе» бөлімшесіндегі «Қазақстанда ерекше қорғалатын аймақтар. Жергілікті жердің ерекше қорғалатын аймақтары» тақырыбы құн- дылықтарды кіріктіру үшін өте қолайлы, әсіресе төмендегі құндылықтарды осы сабақтарға кіріктіруге мол мүмкіндік бар: тәуелсіздік және отаншылдық; әділдік және жауапкершілік; заң және тәртіп.


Педагог тұжырымдамасының мысалы: Бүгінгі таңда Қазақстан қорықтарының тізіміне 10 қорық кіреді. Олар: Ақсу-Жабағылы қорығы, Алматы қорығы, Алакөл қорығы, Наурызым қорығы, Барсакелмес қорығы, Қорғалжын қорығы, Марқакөл қорығы, Үстірт қорығы, Батыс-Алтай қорығы, Қаратау қорығы. «Қорықтар мен ұлттық саябақтар – біздің Отанымыздың асыл маржандары. Бұл – жай ғана қорға- латын аумақтар емес, бұл біз болашақ ұрпақ үшін сақтауымыз керек болатын мұра».


«Микробиология және биотехнология» бөлімшесі. Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік, бірлік және ынтымақ. Құзыреттілік: инновациялық ойлау.

Күтілетін нәтижелер: өзінің және басқалардың еңбегінің нәтижелерін бағалау;


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
60




түрлі мамандықтар мен олардың қызмет ерекшеліктерін зерттеуге қызығушылық таныту; бірлескен іс-әрекет пен өзара іс-әрекет кезінде басқалардың пікірлері мен сезімдерін құрметтей білу; басқалармен жағымды қарым-қатынас орната білу және қоғамдық өмірге үлес қосу.


«Микробиология және биотехнология» бөлімшесінде биотехнологиялық про- цестің схемалары және биотехнологияда (медицина, өнеркәсіп және ауыл ша- руашылығы үшін) алынатын өнімдер зерттеледі.


Осы бөлімшедегі «Инсулин өндірісі» тақырыбы – биология сабағында өте өзекті әрі маңызды тақырыптардың бірі. Бұл тақырыпты оқыту барысында тек ғылыми мазмұнмен ғана шектелмей, білім алушылардың тұлғалық және әлеуметтік да- муына әсер ететін түрлі құндылықтарды кіріктіруге болады. Мысалы, еңбекқор- лық және кәсіби біліктілік, бірлік және ынтымақты кіріктіруге осы тақырып арқылы қол жеткізуге болады.


Ұсыныстар:

  • инсулин өндірісінің түрлі сала (медицина, биотехнология, фармацевтика) ма- мандарының бірлескен еңбегі арқылы жүзеге асатынын көрсету;
  • топтық жұмыс арқылы білім алушыларға бірлесіп мәселе шешудің құн- дылығын үйрету;
  • қант диабетімен ауыратын адамдардың өмірі туралы айту — оларға түсіністікпен қарап, көмектесу керектігін түсіндіру.


Жалпы орта білім беру


«Биомедицина және биоинформатика» бөлімшесі. 11-сынып. Бірлік және ынтымақ.

Құзыреттілік: тиімді коммуникация. Күтілетін нәтижелер: әлеуметтік, іскерлік және ресми контексте жалпы және ұлттық этикет нормаларын қолдану; басқа адамның сезімін және эмоционалды жай-күйін түсіну.


11-сыныпта «Биомедицина және биоинформатика» бөлімшесінде «Экстракорпо- ральды ұрықтандыру әдісі және оның маңызы. Экстракорпоральды ұрықтанды- рудың (ЭКҰ) этикалық аспектілері» тақырыбы қарастырылады. Бұл тақырып бір- лік пен ынтымақтастық, жанашырлық, жеке таңдау мен мәдени қарым-қатынас нормаларына құрмет сияқты құндылықтарды дамытуға өте қолайлы.


Әдіс-тәсілдер: ЭКҰ процедурасынан өткен адамдардың шынайы немесе гипоте- тикалық оқиғаларын талқылау. Білім алушылардан жанында отырған адамның ұзақ уақыт бала сүю бақытына жете алмай, ЭКҰ арқылы ата-ана атанғанын еле- стетуін сұрауға болады.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
61




Талқылауға арналған сұрақтар:

  • ЭКҰ-ға жүгінген адам қандай сезімде болуы мүмкін?
  • Біз қандай жолмен қолдау көрсете аламыз?
  • Неліктен айыптау немесе ыңғайсыз сұрақтар қоюдан аулақ болу маңызды?
  • Әр отбасының ата-ана болуға апарар жолын өз бетінше таңдауға құқығы бар ма?


Талқылау барысында тек биологиялық аспектілерге ғана емес, сонымен қатар таңдау еркіндігі, зорлықсыз қарым-қатынас пен жеке шешімдерге құрмет көрсе- ту құндылықтарына баса назар аудару ұсынылады.


«Ботехнология» бөлімшесі. 10-сынып.


Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік, жасампаздық және жаңашылдық. Құзырет- тілік: инновациялық ойлау, шығармашылық. Күтілетін нәтижелер: тапсырмалар- ды тиімді орындау үшін қажетті академиялық және техникалық, заманауи техно- логиялар мен әдістер туралы білімінің болуы; өзін-өзі ұйымдастыру, міндеттерге басымдық беру, жұмыс уақытын жоспарлау; нәтижелерге қол жеткізу және жақ- сарту үшін күш салуға дайын болу; еңбек әдебі мен сапа стандарттарын түсіну; дамуға және оқуға үнемі ұмтылу; әлеуметтік, іскерлік және ресми контексте жал- пы және ұлттық этикет нормаларын қолдану, мақсаттарға жету үшін бастаманы ұсыну, жаңа мүмкіндіктер іздеу және идеяларды іске асыру барысында ресур- старды тиімді пайдалану.


Сабақтың тақырыбы: Полимеразды тізбекті реакцияны қолдану. Полимеразды тізбекті реакцияның таксономия, медицина, криминалистикадағы маңызы. Оқу мақсаты: 10.4.3.2 полимеразды тізбекті реакцияның таксономияда, медицинада және криминалистикадағы маңызын сипаттау.


Ұсыныс: ПТР (полимеразды тізбекті реакция) қолданылатын жағдайларды еле- стету және оның ықтимал этикалық салдарын ой елегінен өткізу.


Талқылауға арналған сұрақтар: ПТР арқылы әкелік байланысты анықтауға бо- лады. Сіздің ойыңызша, бұл ақпаратты әрқашан білім алушыға ашып айту қажет пе? Адамның келісімінсіз ПТР-ды криминалистикада қолдануға бола ма? Ауыр сырқатпен ауырып жүрген науқасқа ПТР-диагностикадан өтудің маңыздылығын қалай түсіндіресіз?


Медицинадағы қолданылуы: қамқорлық пен жанашырлық


ПТР мына бағыттарда көмектеседі: қауіпті жұқпалы ауруларды (АИТВ, туберку- лез, COVID-19) анықтау; генетикалық ауруларды ерте кезеңде анықтау.


Криминалистикадағы ПТР: кінәсіз адамды ақтауға көмектеседі; әділ үкім шыға- руға ықпал етеді.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
62




Талқылауға арналған сұрақ: «Егер сіз судья болсаңыз, ПТР нәтижесін істегі жалғыз дәлел ретінде қабылдар ма едіңіз?»


Эссе тақырыбы: «Неліктен ғылыми білім этикалық көзқарасты талап етеді».


«Жаратылыстану» білім беру саласы пәндері аясында білім алушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру.


«Жаратылыстану» білім беру саласындағы пәндерді оқытуда функционалдық са- уаттылық мәселелерін шешу үшін алынған білімді бейімдеу қабілетін қамтитын аналитикалық ойлауға үлкен мән беріледі. Бұл оқу сауаттылығын, математика- лық құралдарды және «Жаратылыстану» саласындағы пәндік білімді пайдала- нуды талап ететін пәнаралық, тәжірибеге бағытталған және жағдаяттық есептер сияқты әртүрлі мазмұндағы сөздік есептерді шешуді қамтиды.


 




 
 


Бастауыш білім беру деңгейіндегі «Жаратылыстану» пәні зерттеу, ойлау опера- цияларының негіздерін, коммуникативтік дағдылар мен іскерліктерді қалыпта- стыруға, қоршаған орта құбылыстарын түсіндіру үшін алған білімдерін қолдана білуге, әртүрлі көздерден алынатын табиғи-ғылыми және өмірлік маңызы бар мазмұндағы ақпаратты қабылдауға бағытталған.


Бастауыш білім беру деңгейінде «Жаратылыстану» пәнін оқу процесінде білім алушылардың әртүрлі өмірлік жағдайларда алған білімдерін қолдана білу дағ- дылары қалыптасады. Бұл процесс «3.1.2.4 жүргізілген эксперимент нәтижесін құрылған жоспарға сәйкес диаграмма түрінде көрсету, қорытынды жасау» оқу мақсаттарын жүзеге асыру барысында берілген жоспарға сәйкес эксперимент жүргізу, нәтижелерді ыңғайлы түрде жазу және алынған деректер негізінде тұжырым жасау білігін талап етеді. Алынған дағдыларды одан әрі іс-әрекетте қолдану білім алушылардың эксперименттер жүргізіп, олардың негізінде бо- лашақта оқуда және күнделікті өмірде пайдалы болатын қорытындылар жасай алатынын болжайды (8-кесте).


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
63




  • кесте. Оқыту мақсатының академиялық және функционалдық құрамдас бөліктері


Оқыту мақса- ты

Оқыту мақсатының пәндік (академиялық) бөлігі

Оқыту мақсатының функционал- дық (әртүрлі өмірлік жағдайларда қолдану) бөлігі

3.2.2.1 жануар- ларды омы- ртқалыларға және омы- ртқасыздарға жіктеу;

Білім алушылар жануарлардың негізгі сипаттамаларын зер- делейді және омыртқалылар мен омыртқасыздардың ара- сындағы омыртқаның болуы немесе болмауы, дене бітімінің түрі, қозғалыс әдістері және т.б. айырмашылықтарды түсінеді.

Жануарлар әлемінің әртүрлілігін түсіну, оны омыртқалылар мен омыртқасыздарға жіктеу, табиғи ортаны және оны сақтаудың маңы- здылығын тереңірек түсінуге ықпал етеді.

4.2.2.1 өз өл- кесіндегі жануарларды жіктеу;

Білім алушылар сүт қорек- тілерді, құстарды, балықтарды, жәндіктерді, қосмекендерді мен бауырымен жорғала- ушыларды қоса алғанда, өз жерлерінде мекендейтін жа- нуарлардың алуан түрлілігін зерделейді.

Жергілікті жануарлар әлемі және оның классификациясын түсіну табиғи ресурстарды пайдалану және туристік маршруттарды ұй- ымдастыру кезінде жануарлардың қажеттіліктері мен ерекшеліктерін ескере отырып, адамдарға қор- шаған ортаны көбірек білуге мүм- кіндік береді.



Негізгі және жалпы орта білім беру деңгейлерінде жаратылыстану-ғылыми сауаттылық география, биология, физика және химия сияқты жаратылыстану ғылымдарының пәндік салаларын қамтиды.


Білім алушылардың «Химия» оқу пәні бойынша әртүрлі өмірлік жағдайларда білімді пайдалану қабілетін қалыптастыру білім беру процесінің маңызды мін- деті болып табылады, ол негізгі химиялық тұжырымдамаларды түсінуді ғана емес, оларды нақты өмірде қолдану қабілетін де қамтиды.


«Химия» пәні бойынша функционалдық сауаттылықты қалыптастыру химияның негізгі қағидаттарын жүйелі түрде зерделеуді, теориялық білімді бекіту үшін зертханалық жұмыстарды жүргізуді (химиялық процестерді қадағалау, тәжірибе- лер мен демонстрациялар жүргізу білімді нығайтады) қамтитын кешенді тәсілді талап етеді. Білім алушыларға нақты өмірлік жағдайда (медицинада, өндірісте, ауыл шаруашылығында, экологияда және басқа салаларда) химиялық білімнің қайда қолданылатынын көрсету маңызды. Химиялық білім берудің ерекшелігі тек теориялық білімді ғана емес, сонымен қатар академиялық және күнделікті өмірде туындайтын мәселелерді талдауға және шешуге ықпал ететін практика- лық дағдыларды (мысалы, № 4 «Тағам құрамында қоректік заттарды анықтау» практикалық жұмысы) дамытуға ұмтылу болып табылады.


Химияны оқытудың басты міндеттерінің бірі – білім алушылардың математика- лық әдістерді де, табиғи процестер туралы білімді де пайдалана отырып, күрделі химиялық құбылыстарды талдай білу қабілетін дамыту. Бұл химиялық реакция-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
64




ларды концептуалды деңгейде түсініп қана қоймай, алған білімдерін қоспалар- дың құрамын есептеу мен суды тазарту процестері сияқты практикалық есеп- терді шешуге қолдануға мүмкіндік береді.


Білім алушылардың әртүрлі өмірлік жағдайларда білімді пайдалану қабілетін қа- лыптастыру «Физика» оқу пәнінде іске асырылады. Мектептегі физика бағдар- ламасында өмір қауіпсіздігінің дағдыларын дамыту оқыту мақсаттары негізінде жүзеге асырылады. Мысалы, 7-сыныпта «7.2.2.1 Инерция құбылысын түсіндіру және мысалдар келтіру» оқыту мақсатын жүзеге асыруда адамдар көп жинала- тын орындардың (концерттер, футбол матчтары және түрлі фестивальдар, тіпті мерекелік отшашулар) қауіпті екеніне тоқталып өтеді, өйткені кез-келген уақыт- та адамдардың бірін-бірі қысуы туындауы және тапталып қалуы мүмкін. «8.4.2.17 қысқа тұйықталудың пайда болу себептері мен алдын алу тәсілдерін түсіндіру» оқыту мақсатында электр қуатын қауіпсіз пайдалану туралы түсіндіреді, өйткені қауіпсіздікті сақтамаса ток соғуы немесе өрт шығуы мүмкін, ал «9.2.5.16 дыбыс сипаттамаларын дыбыс толқындарының жиілігі және амплитудасымен сәйке- стендіру» мақсатында білім алушылар құлаққап динамиктеріндегі тым жоғары дыбыс мидың жүйке жасушаларының қабығын зақымдайтынын, бұдан естімей қалу қауіпі туындайтынын біледі.


Сейсмикалық қауіп жағдайында білім алушылардың қауіпсіздік дағдыларын да- мыту «География» оқу пәнін іске асыру шеңберінде көзделген. Мысалы, 7-сы- ныптағы «7.3.1.1 литосфераның құрылымы мен заттық құрамын айқындайды» оқыту мақсаттарында сейсмикалық белсенділіктің негізгі ұғымдары және ре- льефтің қалыптасуына әсері, «9.3.1.1 Жергілікті компонентті қосымша қамти оты- рып, Қазақстанның құрылымын геологиялық тарихы мен тектоникалық тарихын айқындайды» оқыту мақсаты жер сілкінісі кезінде өзін қалай ұстау керектігі және атмосфералық катаклизмдер кезіндегі қауіпсіздік ережелері туралы білім мен дағдыларды қалыптастырады.


«Биология» оқу пәнінің сабақтарында білім алушылардың әртүрлі өмірлік жағдайларда білім мен дағдыларды қолдану қабілеттерін қалыптастыру үшін әртүрлі әдіс-тәсілдер ұсынылады. Мысалы, нақты өмірлік жағдайларда білімді қолдануды қажет ететін сабақтарға практикалық тапсырмаларды қосу; биоло- гиялық эксперименттер жүргізу, тірі организмдерді бақылау немесе жергілікті флора мен фаунаны зерттеу; білім алушылар өз білімдерін нақты мәселелерді шешу үшін пайдалана алатын жобаларды ұсыну. Экожүйені сақтау жобасын құру, адам қызметінің қоршаған ортаға әсерін зерттеу ұсынылады.



АДАМ ЖӘНЕ ҚОҒАМ

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жал- пыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағар- ту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығына сәйкес «Адам және


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
65




қоғам» білім беру саласы аясында:

  • бастауыш білім беру деңгейінде – «Дүниетану» (1-4-сынып);
  • негізгі орта білім беру деңгейінде – «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы» (5-9-сынып), «Құқық негіздері» (9-сынып);
  • жалпы орта білім беру деңгейінде – қоғамдық-гуманитарлық және жаратылы- стану-математикалық бағыттары бойынша «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы», «Құқық негіздері» (10-11-сынып) оқу пәндері оқытылады.


Бастауыш білім беру деңгейінде «Адам және қоғам» білім беру саласы мазмұ- ны «Адам – Қоғам» жүйесі аясында пропедевтикалық білімді қамтамасыз етуге бағытталған. Білім алушылардың өткен және қазіргі әлеуметтік құбылыстарды және олардың өзара байланысын зерделеу, өз Отанына деген мақтаныш сезімін қалыптастыру, отбасындағы, жергілікті, аймақтық, ұлттық және жаһандық қа- уымдастықтағы өз орнын түсінуге бағытталған.


Оқу пәндері бойынша оқу жүктемесінің көлемі «Қазақстан Республикасында бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» ҚР БҒМ 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығының (2023 жылғы 26-қа- зандағы №323 және 2024 жылғы 8-ақпандағы №27 өзгерістер және толықтыру- лармен) 1-3, 11-15 (1-4 сыныптар) қосымшаларында, 6-8, 16-20 (5-9 сыныптар) қо-

сымшаларында, 21-30, 85-90 (10-11 сыныптар) қосымшаларында берілген.


«Дүниетану», «Қазақстан тарихы» (61-қосымшаға сәйкес 5-9-сыныптар; 118-қосым- шаға сәйкес 10-11-сыныптар), «Дүниежүзі тарихы» (62-қосымшаға сәйкес 5-9-сы- ныптар; 119-қосымшаға сәйкес ЖМБ 10-11-сыныптары; 120-қосымшаға сәйкес ҚГБ) және «Құқық негіздері» (63-қосымшаға сәйкес 5-9-сыныптар; 121-қосымшаға сәйкес ЖМБ 10-11-сыныптары; 122-қосымшаға сәйкес ҚГБ) Қазақстан Республи- касы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі №399 бұйрығына сәй- кес «Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгейлерінің жалпы білім беретін пәндері мен таңдау курстары бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы» үлгілік оқу бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады.


Бастауыш білім беру


«Дүниетану» оқу пәні білім алушылардың адам және қоғам туралы бастапқы ғылыми түсініктерін қалыптастырады. Бұл пән азаматтық жауапкершілікті, отан- сүйгіштік пен адамгершілік құндылықтарды тәрбиелеуде маңызды рөл атқа- рады. Оқу мақсаттары тек білімдік нәтижелерге ғана емес, сонымен қатар құн- дылықтық бағдарларды қалыптастыруға бағытталған.


«Дүниетану» пәні арқылы білім алушыларды туған өлкенің табиғатын, мәдени- етін және тарихи ескерткіштерін зерттеуге бағыттау арқылы Отанға деген сүй- іспеншілік пен мақтаныш сезімін қалыптастыру көзделеді; топтық жұмыс, бір- лескен жобалар мен пікірталастар барысында тыңдай білу, келісімге келу және өзара құрмет көрсету дағдылары дамиды; отбасындағы және қоғамдағы өз рөлін


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
66




түсіну, ережелерді сақтау, табиғатқа ұқыпты қарау арқылы жауапты мінез-құлық, табиғи ортада өзін-өзі ұстау ережелері, қауіпсіз жолды жоспарлау және төтенше жағдайларға дайын болу қабілеті қалыптасады; бақылау, зерттеу, ақпарат жи- нау және сауалнама жүргізу арқылы жүйелі жұмыс істеуге қажетті табандылық дағдылары дамиды; жобалық тапсырмалар, виртуалды модельдер құру, табиғи апаттардың картасын жасау арқылы зерттеушілік және шығармашылық қабілет- тері артады.


Оқу тапсырмалары, мазмұны мен әдістері осы құндылықтарды білім беру про- цесінде жүйелі түрде қалыптастыруға ықпал етеді.


Негізгі және жалпы орта білім беру


Негізгі орта білім беру деңгейінде «Адам және қоғам» білім беру саласы оқу пән- дерінің мазмұны - білім алушылардың тарихи ойлау, бүгін және өткенді түсіну және пайымдау дағдыларын және олардың өзара байланысы, тарихи, құқықтық, экономикалық, саяси, әлеуметтанулық ақпарат көздерінің материалдары бой- ынша негізделген қорытындылар жасау, зерделеу, талдау дағдыларын қалып- тастыру және олардың негізінде тәуелсіз пайымдаулар жасау, өз шешімдерін қабылдау; патриотизмге тәрбиелеу, құқықтық сауаттылықты қалыптастыруға бағытталған.


Жалпы орта білім беру деңгейінде «Адам және қоғам» білім беру саласы оқу пәндерінің мазмұны білім алушылардың саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени тарихы мен құқықтық сауаттылығының негізгі мәселелері бойынша білімдерін қалыптастыруға, демократиялық құқықтық қоғамның құндылықта- рын түсінуге бағытталған. Білім алушыларда тарихи оқиғалар, құбылыстар мен процестерін талдау, жіктеу, жүйелеу, жинақтау және бағалауға негізделген та- рихи ойлау дағдыларын, құқықтық нормалар, заңдар мен нормативтік құқықтық актілер негізінде құқықтық жағдаяттарды талдау, бағалау үшін қажетті құқықтық сауаттылығын дамытуды көздейді.


«Адам және қоғам» білім беру саласы бойынша негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлерінде «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы» және «Құқық негіздері» оқу пәндерін оқытуда ҚР Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамы- здағы №348 бұйрығымен бекітілген Негізгі орта, жалпы орта білім берудің мем- лекеттік жалпыға міндетті стандартында айқындалған базалық құндылықтар- мен қатар, ҚР Оқу-ағарту министрінің 2025 жылғы №123 бұйрығымен бекітілген

«Адал азамат» бағдарламасындағы «Әділетті Қазақстан-Адал азамат-Озық ойлы ұлт» идеясына негізделген түйінді құндылықтар білім алушыларды оқыту, тәрби- елеу және дамытудың өзара үйлесімді бірлігін қамтамасыз ету үшін білім беру мазмұнына интеграциялау маңызды. Түйінді құндылықтардың оқу процесіне интеграциясы білім алушылардың Қазақстан мемлекеттілігін нығайтуға атса- лысу, қоғам игілігі үшін қызмет ету, ұлттық мұраға ұқыпты қарау, адал еңбекті құрметтеу, сыни және креативті ойлау, уақыт пен қаржыны тиімді жоспарлау т.б. құзыреттіліктерін қалыптастыруға бағытталады.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
67




 




 
 


Оқу процесінде «Қазақстан тарихы» және «Дүниежүзі тарихы» оқу пәндерін оқы- ту барысында білім мазмұнына тәрбиенің түйінді құндылықтарын кіріктіру аза- маттық жауапкершілікті, тарихи сана мен ұлттық бірегейлікті қалыптастыруға бағытталады.


«Тәуелсіздік және отаншылдық» білім алушыларда ұлттық бірегейлікті және тарихи сананы қалыптастырудың өзекті құндылық. «Қазақстан тарихы» пәнін оқытуда тәуелсіздік пен отаншылдық құндылығы білім алушылардың туған елі- не деген сүйіспеншілігін арттырып, ұлттық тарихты терең ұғынуға жол ашады. Оқу процесінде Тәуелсіз Қазақстанның жетістіктерін зерделеу, тарихи оқиғалар мен тұлғалардың ел тағдырындағы рөлін саралау арқылы білім алушылардың азаматтық ұстанымы мен елге деген жауапкершілігі нығаяды. Ал, Дүниежүзі та- рихын оқытуда білім алушылар әр халықтың тәуелсіздік үшін күресін, ұлттық мемлекеттіліктің қалыптасу процесін, отарлық езгіге қарсы қозғалыстарды зер- делеу арқылы өз елінің тәуелсіздік құндылығын бағалауды үйренеді. Мысалы, Тәуелсіздік үшін күрес және Америка Құрама Штаттарының құрылуы, Француз революциясының көрінісі, XIX ғасырдағы империялар және олардың бәсеке- лестігі білім алушының тарихи параллель жүргізу, отанға деген құрмет сезімін қалыптастыруға ықпал етеді. 7.3.1.1 республикалық құрылымның ерекшеліктерін анықтау; 7.3.2.4 империалистік соғыстардың әлемдік саясаттың өзгеруіне ықпа- лын бағалау (Наполеон соғыстары мысалында); 7.2.3.2 Ағартушылық дәуір идея- ларының қоғамдық дамуға ықпалын анықтау; 7.1.1.3 еуропалық державалардың отаршылдық экспансиясы кезеңіндегі Азия мемлекеттерінің (Қытай, Үндістан, Жапония) әлеуметтік құрылымындағы ерекшеліктерді анықтау оқу мақсаттары арқылы жүзеге асырылады.


«Бірлік және ынтымақ» құндылығы тарихи процесстер мен оқиғаларды зер- делеу барысында білім алушылар Қазақстан халқының бірлігі мен ынтымағы- ның тарихи негіздерін түсінеді. Мысалы, Біртұтас Қазақ хандығының құрылуы, , Ұлы Отан соғысы жылдарындағы халықтың ынтымағы, ХХ ғасырдың соңындағы қоғамдық келісім мен этносаралық саясатты оқу барысында білім алушылар бірліктің қоғамдағы орны мен маңызын ұғынады. Сабақтарда топтық жұмыстар арқылы ынтымақтастық әрекеттер жүзеге асады. «Дүниежүзі тарихы» оқу пәнін оқытуда түрлі тарихи кезеңдерде халықтар мен ұлттардың бірігуі, мемлекета- ралық одақтар мен халықаралық ұйымдардың құрылуы, бейбітшілік пен өзара түсіністікке негізделген бастамалар білім алушылардың ынтымақ пен бірлікке деген көзқарасын нығайтады. Мысалы, Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылуы, Еу- ропалық Одақтың дамуы, ХХ ғасырдағы бейбіт бастамалар туралы сабақтарда ынтымақтастықтың жаһандық маңызын ұғындыруға болады.


«Әділдік пен жауапкершілік» тарихи тұлғалар мен шешімдерді бағалаудағы


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
68




объективті көзқарасты қалыптастыруға бағытталған. Бұл бағытта дерек пен дәлелге сүйеніп, әртүрлі тарихи интерпретацияларды салыстыру тапсырмала- ры тиімді болып табылады. Дереккөздерді зерделеу барысында білім алушылар оқиғалар мен тарихи тұлғалар қызметіне әділ көзқарас танытып, әр шешім мен әрекетті тарихи контексте бағалауды үйренеді. Мысалы, XIX ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы әкімшілік-аумақтық реформалар, XX ғасырдың басындағы қазақ зиялыларының көрнекті өкілдері, Қазақстандағы ұлттық авто- номиялар, Қазақстандағы ұжымдастыру, 1920-1930 жылдардағы саяси репресси- ялар т.б. тақырыптарды оқытуда білім алушы тарихи оқиғалар мен процестерді, тұлғалар қызметін дереккөздер арқылы дәлел мен контекст негізінде баға бе- реді, сын тұрғысынан бағалау құзыреттілігі қалыптасады.


«Заң және тәртіп» құндылығы білім алушының азаматтық құқық пен міндеттерді түсінуі, заң талаптарын орындауға дайын болуы, әділдікке негізделген қоғамдық тәртіпті сақтауға ұмтылысы. Қазақстан тарихындағы құқықтық жүйелер – Есім ханның «Ескі жолы», Қасым ханның «Қасқа жолы», Тәуке ханның «Жеті жарғы- сы» және ҚР Конституциясын оқыту арқылы білім алушылардың құқықтық ой- лау мен заңға құрмет сезімін дамытады. Сабақта құқықтық нормалардың тари- хи дамуын талдау, билік пен заңның эволюциясын түсіндіру заң мен тәртіптің қоғамдағы рөліне баға беруге мүмкіндік береді. «Дүниежүзі тарихы» оқу пәнін оқытуда Неліктен Біріккен Ұлттар Ұйымы Жалпыға бірдей адам құқығы Декла- рациясын жариялады?, Соғыстан кейінгі уақыттағы еуропалық интеграцияның себептері қандай? зерттеу сұрақтары аясында 9. 2. 3. 2 адам құқықтарын қорғау идеяларының қазіргі халықаралық құқық қорғау ұйымдарының қызметіне ықпа- лын сипаттау; 9.3.1.2 Еуропа мен Азияның жетекші мемлекеттеріндегі конститу- циялық-құқықтық идеологияның қалыптасу жолдарын талдау (Жалпыға бірдей адам құқығы Декларациясы, ЕҚЫҰ, Еурокеңес, Гаагадағы Халықаралық сот) оқу мақсаттары арқылы білім алушылардың құқықтық сауаттылық, азаматтық ұста- ным және заңға құрмет құзыреттіліктері қалыптасады.


«Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік» еңбектің тарихи рөлін ұғыну және білім алушылардың зерттеушілік дағдыларын дамыту. Мысалы, индустрияландыру, тың игеру, қазіргі заманғы жаһандық өзгерістер еңбекке құрмет пен жаңашыл көзқарас қалыптастыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, тарихи деректер- мен жұмыс, құжаттарды талдау, шағын-зерттеулер жүргізу білім алушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, зерттеушілік дағдыларын дамытады.

«Дүниежүзі тарихы» пәнінде Өнеркәсіп төңкерісі әлемді қалай өзгертті? зерттеу сұрағы бойынша 7.4.1.2 Англияның әлемдік жетекші держава ретінде қалыпта- суындағы өнеркәсіп төңкерісінің рөлін сипаттау; 7.4.1.1 себеп-салдарды анықтау арқылы Еуропадағы феодалдық құрылыстан капиталистік шаруашылыққа (ма- нуфактура, фабрика) өту процесін түсіндіру оқу мақсаттары жүзеге асыру білім алушылардың еңбекке деген құрметін, табандылықты, кәсіби даму идеясын та- рихи контексте түсінуіне мүмкіндік береді.


«Жасампаздық және жаңашылдық» – тарих сабақтарында білім алушылардың сыни және креативті ойлау дағдыларын дамыту арқылы жүзеге асырылады. Білім алушылар тарихи оқиғалар мен процестерді талдай отырып, балама шешім-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
69




дер ұсыну арқылы жаңашыл көзқарас қалыптастырады. Аталған құндылықты пән мазмұнына кіріктіруде ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы қандай ғылы- ми ашулар мен жаңа технологиялар ерекше маңызды болды? зерттеу сұрағы бойынша 8.2.4.2 тарихи оқиғалардың себептерін, нәтижелерін, маңызын тұжы- рымдау арқылы ғылымның әлем мемлекеттерінің әлеуметтік-экономикалық да- муындағы рөлін бағалау; 8.4.1.1 XX ғасырдың басындағы техникалық революция жетістіктерінің (конвейер өндірісі, стандарттау) мемлекеттердің шаруашылық жүйесінің дамуына ықпалын бағалау оқу мақсаттары арқылы білім алушылар ХХ ғасырдың ғылыми жаңалықтарын тек факті ретінде емес, өркениеттік сер- пілістің нәтижесі әрі шығармашылық ізденістің жемісі ретінде бағалауға үйре- неді, жаңашыл ойлауына жол ашады.


«Қазақстан тарихы» және «Дүниежүзі тарихы» пәндері бойынша оқу процесін- де білім алушылардың тарихи ойлау дағдыларын дамыту келесі тарихи кон- цептілер (түсініктер) арқылы жүзеге асырылады: өзгеріс пен сабақтастық; себеп пен салдар; дәлел; ұқсастық пен айырмашылық; маңыздылық; интерпретация.

«Адал азамат» бағдарламасының аталған түйінді құндылықтарын «Қазақстан та- рихы» және «Дүниежүзі тарихы» оқу пәндерінің мазмұнына кіріктіру тарихи кон- цептілері арқылы жүзеге асырылады. Бұл өз кезегінде білім алушылардың бой- ында ұлттық мүддені ілгерілету, қоғамға адал қызмет етуге дайын болу, адалдық және заңның үстемдігін сақтау, қоғам талаптарын құрметтеу, жоғары нәтижелер- ге қол жеткізуге ұмтылу мен тарихи-әлеуметтік құбылыстарды сын тұрғысынан бағалау, шешім қабылдау, өз көзқарасын дәлелдеу сияқты құзыреттіліктері қа- лыптастырып, дамытуға мүмкіндік береді.


«Құқық негіздері» оқу пәні білім алушылардың құқықтық санасын, құқықтық мә- дениеті мен құқықтық сауаттылығын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Оқу пәнінің мазмұны білім алушылардың күнделікті өмірде кездесетін құқықтық жағдаяттарды талдау және нормативтік құқықтық актілер арқылы дәлелдеу, құқық нормаларын қолдану, құқықтық жүйенің жұмыс істеу тетіктерін түсіну қа- білеттерін дамытуға бағытталған. Сондықтан оқу процесінде білім алушылардың тұлғалық және азаматтық құндылық ретінде заң нормаларын сақтаудың маңыз- дылығын түсінуіне назар аудару қажет.


Оқу процесін келесі тәсілдер негізінде ұйымдастыру ұсынылады:

  • әділдік, жауапкершілік, заң және тәртіп, жеке тұлғаның құқықтары мен бо- стандықтарына құрмет құндылықтарын оқу пәнінің әрбір тақырыптық бөлімі- не жүйелі түрде кіріктіру;
  • өмірлік жағдаяттарды шешуде белсенді оқыту әдістерін, кейстерді, рөлдік және іскерлік ойындарды қолдану;
  • құқықтық құжаттарды, Конституция нормаларын, нақты құқықтық жағдайлар- ды талдауға арналған тапсырмалар негізінде білім алушылардың сыни ойла- уын дамыту;
  • білім алушылардың құқықтық білімнің күнделікті өмірдегі маңызын түсінуге көмектесетін өмірмен байланысты әлеуметтік тәжірибеден алынған мысал-

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
70




дарға, өзекті құқықтық мәселелер мен нақты жағдайларға назар аудару.


«Құқық негіздері» пәнін оқыту білім алушылардың белсенді азаматтық ұстаны- мын қалыптастыруға, өз құқықтарын заңды тәсілдермен қорғауға және қоғам өміріне қатысуға дайындығын дамытуға бағытталуы тиіс.


«Құқық негіздері» пәнінің мазмұны мен оқыту әдістерін құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның мәнін бейнелейтін заңға, мемлекеттік құрылым негіздері- не және негізгі құндылықтарға құрметпен қараудың тиімді құралы ретінде жүй- елі түрде ұйымдастыру ұсынылады.


Сондықтан «Құқық негіздері» пәні бойынша оқу процесін ұйымдастыруда «Адал азамат» бағдарламасының базалық құндылықтарын пән мазмұнына кіріктіру құқықтық сана, азаматтық белсенділік, адам мен азаматтың құқықтары мен мін- деттеріне құрметпен қарауды қалыптастыруға бағытталған әдіс-тәсілдерді қол- дану арқылы жүзеге асырылуы қажет.


Тәуелсіздік және отаншылдық. Оқу процесінде «9.2.1.1 – конституциялық құрылыс негіздерін түсіндіру» оқу мақсатын іске асыру барысында Қазақстан Республи- касы тәуелсіздігін алудағы негізгі кезеңдермен байланысты тарихи мысалдар- ды келтіру ұсынылады. Бұл білім алушылардың конституциялық құрылымды жаңғырту процесіндегі оң өзгерістерді түсінуіне мүмкіндік береді. «9.2.1.2 – Қа- зақстан Республикасы Конституциясын талдау арқылы адамның және азамат- тың конституциялық құқықтары, бостандықтары мен міндеттерін анықтау» оқу мақсатын зерделеу барысында, Қазақстандағы негізгі конституциялық құқықтар мен бостандықтардың іске асырылу мысалдарын басқа мемлекеттермен салы- стыра отырып қарастыру ұсынылады.


Білім алушыларға әр азаматтың заң мен тәртіпті сақтаудағы рөлін, мысалы, аза- маттық белсенділіктің, еріктілік (волонтер) және адам құқықтарын қорғаудың оң мысалдары арқылы зерттеуді ұсынуға болады.


Бірлік және ынтымақ. «9.1.1.1 әлеуметтік нормалар жүйесінде құқықтың ұғымы мен рөлін түсіндіру» оқу мақсатын іске асыруда құқықтың қоғамдық қатынастар- ды реттеудегі рөлін көрсететін өмірлік нақты жағдайларды, сондай-ақ құқық бұзушылықтың алдын алу мысалдарын талқылау ұсынылады. Талқылау бары- сында білім алушыларда заңдарды және өзге тұлғалардың құқықтарын құрмет- теудің қоғам мен мемлекеттің тұрақтылығын сақтаудағы маңызды құрал екендігі туралы түсінік қалыптасуы тиіс.


Әділдік және жауапкершілік. «9.1.2.2 азаматтық қоғам институттарының рөлі мен маңызын анықтау» оқу мақсатын зерделеуде мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам арасындағы ынтымақтастықтың құқықтық аспектілерін ашу, со- нымен қатар осы ынтымақтастықтың оң мысалдары мен нәтижелерін көрсету қажет. Талқылауға қатысушы барлық тараптардың мүдделерін ескере отырып, құқықтық кейстерді шешуге бағытталған топтық жұмыс ұйымдастыру ұсыныла- ды. «9.2.2.1 Конституция негізінде мемлекеттік органдардың қызметтерін анықтап,


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
71




салыстыру» оқу мақсатын жүзеге асыруда мемлекеттік органдар мен азаматтар- дың құқықтық мәселелерді бірлесіп шешудегі өзара іс-қимылын жетілдіру мақ- сатында ұсыныстар мен ұсынымдарды әзірлеу және оларды талқылау үшін топ- тық жұмыс ұйымдастыру ұсынылады. Оқу процесіндегі топтық жұмыс аясында білім алушылардың ортақ тапсырманы орындау кезінде ұжым алдындағы жеке жауапкершілік сезімін қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінуі тиіс.


Заң және тәртіп. Білім алушылардың бойында құқықтық сана мен қоғамдық нормаларға құрметті қалыптастыру мақсатында заң мен тәртіптің қоғам өмірін- дегі маңыздылығына назар аудару ұсынылады. «9.6.2.2 құқықтық жағдаяттарды талдау арқылы әкімшілік жауапкершілік түрлерін және оларды қолдану тәртібін түсіндіру» оқу мақсаты шеңберінде құқықтық кейстерді, нормативтік-құқықтық құжаттармен жұмысты ұйымдастыру, сонымен қатар әкімшілік құқық нормала- рын қолдануды көрсететін практикалық жағдаяттарды талқылау ұсынылады. Әділеттілік пен құқықбұзушылықтың салдарын түсіну үшін рөлдік ойын әдістерін қолдану қажет. Сабақтың барлық элементтері білім алушылардың жауапкер- шілік сезімін, құқықтық нормаларды сақтау және құқық тәртібін қолдауға дайын болуын қалыптастыруға бағытталуы тиіс.


Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік құндылығын кіріктірудің негізі ретінде ең- бек қатынастарын, жұмыскерлер мен жұмыс берушілердің құқықтары мен мін- деттерін, сондай-ақ зияткерлік меншік мәселелерін реттейтін құқықтық норма- ларды зерделеу ұсынылады. Мысалы, «9.4.4.1 құқықтық жағдаяттарды талдап, еңбек шартының мазмұнын ашу» оқу мақсатын жүзеге асыруда тапсырмалар еңбек шарттарын, әртүрлі шығармашылық саладағы авторлық құқықты қорғау- дың құқықтық аспектілерін талдау, еңбек дауларының мысалдарын талқылауға бағытталуғаны жөн.


Жасампаздық және жаңашылдық. Оқу процесінде бұл құндылықты қалыпта- стыру құқықтық сауаттылықты үнемі арттырып отырудың маңыздылығын талқы- лау арқылы жүзеге асырылады. Оқу жоспарын қоғамның дамуына мысалдар келтіре отырып, өмір бойы құқықтық білім деңгейін арттыру бойынша жобалау ұсынылады.


«Құқық негіздері» оқу пәні бойынша құндылықтарды кіріктіру мақсатында са- бақтарды жоспарлауда келесі ерекшеліктерге назар аудару қажет:

  • Құқықтың қоғамдық қатынастарды реттейтін, қоғам мен мемлекеттің сақта- луы мен дамуына ықпал ететін негізгі тетік ретіндегі маңызын ерекше атап көрсету өзекті болып табылады. Осыған байланысты оқу тапсырмаларын білім алушылардың мемлекет пен ұлт алдындағы жеке жауапкершілігі мен азаматтық рөлін саналы түрде ұғынуына бағытталған мазмұнда құрастыру ұсынылады;
  • ынтымақтастықты құқықтық қатынастардың маңызды элементі ретінде аза- маттардың мүдделерін үйлестіруге және өзара әрекеттестікті нығайтуға ықпал ететін құқықтық институттар (мысалы, медиация, келіссөздер, шарт жа- сасу) арқылы қарастыруға болады;

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
72




  • Еңбек құқығын адамның негізгі құқығы ретінде қарастыру қажет. Заңнама- ның азаматтардың еңбек құқықтарын қалай қорғайтынын және еңбек қаты- настарын қандай нормалар реттейтінін түсіндіру маңызды. Еңбек құқығын зерделеу практикалық жағдайлар мен нақты мысалдарды талқылау негізінде ұйымдастырылуы тиіс.


Білім алушылардың құқық пен заңнаманы білім беру процесінің бір бөлігі ретінде ғана емес, өмір бойы маңызын жоймайтын қоғамдық реттеу механизмі ретінде түсінуі маңызды. Құқықтық сауаттылық деңгейін үздіксіз арттырудың, сондай-ақ азаматтық жауапкершілікті терең түсінудің маңыздылығын нақтылау білім алушылардың құқықтық санасын қалыптастыруға және құқықтық білімді өмірлік қажеттілік ретінде ұғынуына ықпал етеді.


Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы «Қа- зақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы» және «Құқық негіздері» оқу пәндері бойын- ша үлгілік оқу бағдарламасында әр тоқсанның соңында зерттеу жұмыстарының тақырыптары берілген.


Білім алушылардың зерттеу құзыреттерін қалыптастыру және дамыту, сондай-ақ сыни ойлау, коммуникация және ынтымақтастық дағдыларын жетілдіру мақса- тында әр тоқсанның соңында жобалық-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру ұсы- нылады. Жобалық-зерттеу жұмысын ұйымдастырудың мақсаты – зерделенген бөлімнің негізгі аспектілері бойынша теориялық материалды жинақтау, талдау және жүйелеу, сондай-ақ оқу-зерттеу жұмысы аясында алынған білімді практи- када қолдану дағдыларын дамыту. Сондықтан оқу процесін жоспарлау мен білім алушылардың зерттеу жұмысын ұйымдастыру барысында осы ұсынымдарды басшылыққа алу ұсынылады.


Оқу процесінде зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруда жобалық әдістерді, цифр- лық ресурстар мен тарихи оқиғаларды талдауға мүмкіндік беретін форматтарды пайдалану ұсынылады. Зерттеу жұмыстарын орындауда тарихи материалдың тәрбиелік әлеуетіне ерекше назар аударылуы тиіс. Ол білім алушылардың мә- дени мұраға құрметпен қарауын, азаматтық көзқарасын және өмірлік белсенді ұстанымын қалыптастыруға ықпал ететіндей болуы қажет.


Оқу процесінде зерттеу жұмысын ұйымдастыруда сыни ойлау дағдысын дамы- туға және тарихи оқиғаларды талдауға әсер ететін жобалық әдістерді, цифрлық әлеует пен цифрлық форматтарды пайдалану ұсынылады.


Заманауи өзекті білім беру сұраныстары білім алушылардан білімді меңгеру- мен қатар ақпаратты өз бетінше іздеп, талдап, жүйелеп, түсіндіре білуді де талап етеді. Осы тұрғыда жасанды интеллект құралдарын пайдалану жоғары сынып білім алушыларының зерттеушілік жұмыс тиімділігі мен сапасын арттырады.


ЖИ құралдары қазір ақпаратты жылдам табуға және өңдеуге, зерттеу сұрақта- рын тез құрастыруға, тарихи деректерді талдауға және нәтижелерді көрнекіле- уге көмектеседі. Соның арқасында білім алушылар білім жаңартуға негізделген


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
73




тұжырым жасауға, анықталған әртүрлі фактілерді салыстыруға, өзінің жеке ұста- нымдарын дәлелдеуге және алынған зерттеу нәтижелерін кәсіби форматта ұсы- нуға үйренеді.


ЖИ-мен жұмыс жасау цифрлық сауаттылық, сыни ойлау, шығармашылық және коммуникация сияқты ХХІ ғасыр дамуында маңызды құзыреттерді қалыптасты- рады. Білім алушылардың кәсіби бағдарлануы, тарих мәселелері, адам болмы- сы, құқық талаптары, әлеуметтің дамуына талдау жасау және заманауи цифрлық кәсіптер саласынан білім алуға қызығушылығын оятуға әсер етеді.


ЖИ құралдарын күрделі ұғымдарды түсіндіру мен айғақтарды тұжырымдау үшін, әртүрлі деректер мен көзқарастарды жылдам талдау және салыстыру үшін, мәтіндерді стилистикалық және логика жағынан өңдеу үшін, презентациялар мен инфографика жасау үшін пайдалану білім алушылардың зерттеуге алына- тын фактілерді терең талдауына, фактілер арасындағы логикалық байланысты ашуына және зерттеу жұмыстары нәтижелерін инфографикалармен құруы- на мүмкіндік береді. Мысалы, «Мәдениет пен дәстүр ұлттық код ретінде» тақы- рыбындағы зерттеу жұмысы бойынша ЖИ құралдарын пайдалану әр кезеңде материалды тереңдетіп, оны заманауи форматта көрсетуге мүмкіндік береді. Ақпаратты жинау және талдау кезінде қазақ мәдениетінің этнографиясы мен та- рихына байланысты дереккөздерін, оның ішінде материалдық жәдігерлер мен ескерткіштер, әдет-ғұрыптар, салт-дәстүр мен тұрмыстық, шаруашылық туралы материалдарды табуға және салыстыруға көмектесетін ЖИ құралдарын қолдану ұсынылады.


Зерттеу нәтижелерін тұжырымдау кезінде білім алушыға өз пайымдауларын негіздеуге, деректерді жалпылауға, тарихи және мәдени контексте дәстүрлер сабақтастығын түсіндіруде ЖИ құралдарын тиімді пайдалану ұсынылады. Қо- рытынды презентацияны дайындау көрнекі түрде беруге мүмкіндік беретін ЖИ құралдары қызметіне жүгіну ұсынылады, олардың көмегімен білім алушы ха- лықтардың ұлттық дәстүрлері туралы инфографика, Отанның тарихи және мә- дени ерекшелігін бейнелейтын диаграммалар жасай алады.


«Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы» оқу пәндері бойынша білім алушылар- дың зерттеу дағдыларын қалыптастыруда оқу процесінде мұражай және өлкета- ну материалдарын кіріктіру – тәжірибеге негізделген тиімді тәсілдердің бірі. Бұл жұмыстар білім алушылардың теориялық білімін тәжірибемен ұштастырып, та- рихи деректерді өзіндік тұрғыдан зерделеу, мұражай жәдігерлері мен құжаттар негізінде қорытынды жасау дағдыларын дамытады. Осындай зерттеу әрекеттері білім алушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, олардың азаматтық ұстанымын, ел тарихына деген құрметі мен жауапкершілігін арттыруға ықпал етеді. Сонымен қатар 10-11-сынып білім алушылары үшін зерттеу және өлкетану жобаларына қатысу кәсіби бағдарлау құралы бола алады. Тарихи мұраға деген қызығушылық тарих, археология, мұражай және мұрағат ісі, құқық, халықаралық қатынастар, туризм және мәдениет саласындағы болашақ мамандықтарды са- налы түрде таңдауға ықпал етеді.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
74




«Құқық негіздері» оқу пәні бойынша зерттеу жұмыстарын орындау білім алушы- лардың құқықтық жағдайларды, құбылыстарды, процестер мен қоғамдық қаты- настар субъектілерінің әрекеттерін сыни тұрғыдан талдап, бағалау дағдыларын қалыптастыруға, нормативтік-құқықтық актілер негізінде дәлелді пікір айту қа- білетін дамытуға, сондай-ақ нақты құқықтық жағдайларды зерттеу дағдыларын жетілдіруге ықпал етеді.


«Құқық негіздері» оқу пәні бойынша жобалық-зерттеу жұмысын орындау бары- сында білім алушыларға зерттеу сұрақтарын қою, құқықтық ақпаратты талдау, әртүрлі көзқарастарды салыстыру, құқықтық талдау негізінде болжау, қорытын- дылар шығару және тұжырымдау, өз ұстанымын дәлелдеу, сондай-ақ ауызша және жазбаша түрде ойларын анық және сауатты жеткізе білу сияқты зерттеу дағдыларын қалыптастыру және дамыту ұсынылады.


Жалпы орта білім беру деңгейінде «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы»,

«Құқық негіздері» оқу пәндері бойынша базалық құндылықтарды білім беру про- цесіне кіріктіру мақсатында келесі әдістемелік-педагогикалық ерекшеліктерді басшылыққа алу ұсынылады:

  • Сабақта шығармашылық пен жасампаздық ортасын қалыптастыру. Маңыз- дылық, өзгеріс пен сабақтастық, интерпретация концептілері арқылы білім алушылар өз ойларын еркін білдіруге, тарихи мазмұнды жаңаша пайымдауға және жеке көзқарасын креативті түрде ұсынуға ұмтылады. Бұл мақсатта көр- кем эссе, тарихи рөлдік ойындар, сахналық көріністер, коллаж, постер, цифр- лық презентациялар, пікірталас, дереккөздерді талдау, креативті модельдеу, жобалық жұмыстар, ЖИ көмегімен инфографика, видеоролик әзірлеу, цифр- лық көрме, т.б. қолдану ұсынылады.
  • Оқу процесінде білім алушыларды бірлескен шығармашылық әрекетке тар- ту. Сабақ барысында креативті форматтағы топтық тапсырмалар арқылы өзара жауапкершілік пен ынтымақтастық дағдыларын дамыту ұсынылады. Мұндай тапсырмалар білім алушыларды өз ойын дәлелді жеткізуге, тарихи себеп-салдарды талдауға, тарихи ұғымдарды қолдануға және сын тұрғы- сынан ойлауға жетелейді. Топтық форматта ұйымдастырылған тапсырмалар білім алушылардың өзара ынтымақтастығын, жауапкершілігін, пікір алмасу мәдениетін дамытады. Бұл тәсіл арқылы білім алушылар тарихи мәселелерді топ ішінде талқылап, бірлескен шешім қабылдауға, ортақ нәтиже үшін жауап- кершілік алуға үйренеді. Командалық дебаттар, бірлескен зерттеу жобалары, тарихи баспасөз конференциялары осы бағытта тиімді болады;
  • Коммуникативтік және шығармашылық құзыреттіліктерді дамыту. Білім алушылардың өз идеяларын, пікірлерін, тұжырымдарын білдіру нәтижесін- де тарихи және заманауи мәселелерді байланыстыра отырып, білім алушы- лар өз ұстанымын қалыптастырады, пікір алмасады, құндылықтар аясында саналы таңдау жасайды. Сабақ барысында білім алушылар себеп-салдарлық байланыстарды анықтау, тарихи контексте ой қорыту, өз көзқарасын дәйек- теу арқылы коммуникативтік және креативті қабілеттерін дамытады. Мыса- лы, тарихи эссе жазу, сұхбат алу, ауызша баяндама жасау, дәлелді пікір айту

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
75




тапсырмалары тиімді нәтижеге жеткізеді. Нәтижесінде білім алушылардың бойында тарихи санамен қатар ұлттық мүддені қорғау, қоғамға адал қызмет ету, әділеттілік, бірлік, жауапкершілік және шығармашылықпен әрекет ету құ- зыреттіліктері қалыптасады.


Білім беру процесін ұйымдастырудың тиімді формаларының бірі – сабақты мұражайда өткізу. Мұражай сабақтары білім алушылардың тұрақты танымдық қызығушылығын қалыптастыруға, сыни ойлау дағдыларын                                                                                           дамытуға, та- рихи процестерді көзбен елестетуге және теориялық білімді нақты мәдени-та- рихи мұралармен байланыстыруға мүмкіндік береді. Мұндай сабақтарда тарихи жәдігерлерді зерттеу арқылы білім алушылардың өткенге дегенсаналы көзқа- расы қалыптасып, тарихи құндылықтарға құрметпен қарауға үйренеді. Сонымен қатар мұражайда шығармашылық тапсырмаларды орындау білім алушылар- дың елжандылық, рухани жаңғыру, тарихи жадыны сақтау сияқты маңызды құн- дылықтарды терең түсінуіне жағдай жасайды.


Қазіргі заманғы құқықтық білім беру жүйесінің мақсаты – құқықтық сауатты, заңды құрметтейтін, азаматтық жауапкершілігі жоғары тұлға қалыптастыру. Сондықтан

«Заң және тәртіп» қағидатын жүйелі түрде іске асыру, өмірлік жағдаяттарды тал- дау, кейс әдісін, пікірталастар мен рөлдік ойындарды белсенді түрде қолдану ұсынылады. Бұл білім алушылардың сыни ойлау қабілеттерін және құқықтық құ- зыреттіліктерін дамытуға ықпал етеді. Білім алушылардың заңды құрметтеу және құқықтық жауапкершілікті сезіну дағдыларын қалыптастыру олардың құқықтық мәдениетін және азаматтық ұстанымын нығайтуға мүмкіндік береді.


Сабақты жоспарлауда мемлекеттің тәуелсіздігі мен егемендігін сақтауға және нығайтуға бағытталған құқықтық нормалар мысалдарын енгізу, құқықтық тәрби- енің қазақстандық патриотизмді қалыптастырудағы рөліне мән беру қажет. Білім алушылардың өздерінің азаматтық жауапкершілігін сезінуі, құқықтық нормалар- ды бұзудың жеке және қоғамдық салдарына саналы көзқарасының қалыптасуы ел болашағына жауапкершілікпен қараудың негізі ретінде қарастырылуы тиіс.


Адам мен азаматтың құқықтарын, оның ішінде жеке өмірге қол сұқпау, жеке қа- уіпсіздік, бостандық және әділ сот төрелігі құқығын құрметтеуге ерекше назар аудару керек.


Сабақты жоспарлауда жұптық және топтық жұмыстарды ұйымдастыруға көңіл бөлген дұрыс. Коммуникативтік және ынтымақтастық дағдыларын дамыту білім алушыларға құқықтық алаңда, сондай-ақ мемлекеттік органдарға жүгіну барысында тиімді әрекет етуге мүмкіндік береді. «Іс жүргізу құқығының негіз- дері» бөлімінің тақырыптары аясында сот процестерін үлгілеу арқылы олардың ашықтығы мен заңнамаға сай жүргізілуін көрсету ұсынылады.


Қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын дамыту.


Жалпы орта білім беру деңгейінде «Құқық негіздері» пәні бойынша қауіпсіз мі- нез-құлық дағдыларын дамыту мақсатында сабақтарды жоспарлау кезінде келе-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
76




сі ерекшеліктерді басшылыққа алу ұсынылады:

  1. Сабақты жоспарлауда азаматтың жеке басына қол сұғылмаушылық, бостан- дық, қауіпсіздік және ар-намысты қорғау құқығы сияқты негізгі құқықтарын түсіндіруге ерекше назар аудару керек. Заң аясында аталған құқықтарды қалай қорғайтынын және білім алушылар оларды бұзған жағдайда қандай шаралар қолданылуы мүмкін екенін түсіндіру маңызды. Бұл нормалардың күнделікті өмірдегі маңыздылығын білім алушылардың жақсы түсінуі үшін заңнама тәжірибесінен нақты мысалдарды қолдану ұсынылады.
  2. Білім алушылардың оқу материалын терең әрі саналы меңгеруін қамтамасыз ету мақсатында олардың құқықтық қауіпсіздікке қатысты жағдаяттарды сипат- тайтын кейстерді шешуіне арналған тапсырмалар беру ұсынылады. Әлеумет- тік ортадағы (мысалы, қоғамдық көлікте, интернет кеңістігінде, келіспеушілік туындаған сәттерде тиімді әрекет ету) қауіпсіз мінез-құлық мәселелеріне ар- налған пікірталастар құқықтық тұрғыдан өзін-өзі қорғау дағдыларын дамы- туға ықпал етеді. Бұл білім алушылардың күрделі жағдайларда дұрыс шешім қабылдау қабілетін қалыптастыруға және құқықтық сана мен жауапкершілікті нығайтуға мүмкіндік береді.
  3. Сабақ барысында сот процесі, құқық қорғау органдарына жүгіну, киберқа- уіптерден қорғану сияқты шынайы өмірлік жағдайларды үлгілеу мен рөлдік ойындарды қолдану ұсынылады. Мұндай іс-әрекеттер білім алушыларға түр- лі күрделі жағдайларда құқықтық әрекет ету тетіктерін меңгеруге, сондай-ақ мемлекеттік және құқық қорғау органдарымен тиімді қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.
  4. Цифрландыру жағдайында «Құқық негіздері» пәні бойынша оқыту процесінде білім алушылардың ақпараттық қауіпсіздік бойынша құзыреттіліктерін қалып- тастыру маңызды. Сондықтан Интернет желісіндегі жеке деректерді қорғау- дың құқықтық аспектілеріне, алаяқтық пен ақпараттық кеңістіктегі қауіптер- ден қорғану шараларына назар аудару қажет. Білім алушылардың құқықтық сауаттылығын арттыру үшін өмірден алынған нақты жағдаяттар мен мысал- дарды қолдану ұсынылады. Бұл білім алушыларға нормативтік-құқықтық ак- тілердің практикалық маңызын түсінуге, өз құқықтары мен мүдделерін он- лайн ортада қорғауға дағдыландыруға мүмкіндік береді.
  5. Білім алушылардың өзге адамдардың құқықтарына құрметпен қарауын, өз әрекеттері үшін жауапкершілік сезімін және қоғамдағы қауіпсіздікті қамта- масыз етудегі заңнаманы сақтаудың маңызын түсінуін қалыптастыруға на- зар аудару қажет. Моральдық және құқықтық мәселелерді талқылау, күрделі құқықтық жағдаяттарды талдау, пікірталастарға қатысу арқылы білім алушы- лардың дауларды сындарлы жолмен шешу және азаматтық белсенділікті көрсету дағдылары дамиды.


Бұл ұсынымдар 10-11-сыныпта «Құқық негіздері» пәні бойынша сабақты ұйымда- стыруда білім алушылардың құқықтық білімдерін тереңдетумен қатар олардың өмірлік жағдайларда қауіпсіз әрі сенімді әрекет ету дағдыларын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық процесті жүйелі түрде құруға мүмкіндік береді.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
77




«Дүниетану» пәні арқылы бастауыш сынып білім алушыларының функцио- налдық және қаржылық сауаттылығын қалыптастыру


«Дүниетану» оқу пәні бастауыш сынып білім алушыларының қоғамдағы құбылы- стар мен әлеуметтік қатынастардың өзара байланысы және олардың бір-бірі- не ықпалы туралы түсініктерін қалыптастыруға бағытталған. Пән мазмұны білім алушыларды адам өмірінің түрлі салаларымен таныстырып, әлеуметтік және технологиялық ортада жауапкершілікпен әрекет етуге баулиды.


Функционалдық сауаттылықты дамытуда оқу мақсаттарының бірізділігі мен жүй- елілігіне сүйену білім алушылардың ақпаратты іздеу, түсіну, талдау және оны өмірлік жағдаяттарда қолдану дағдыларын біртіндеп қалыптастыруға мүмкін- дік береді. Мысалы: 1-сыныпта «1.1.3.2 өзі тұратын елді мекеннің басты көшесін, ғимараттарын және көрнекі жерлерін сипаттау» оқу мақсаты білім алушының өз ортасымен танысып, оны сипаттау қабілетін дамытады; 2-сыныпта «2.1.3.2 Қа- зақстан картасынан ірі өзен-көлдерді, қалаларды, жолдарды, өз облысын көрсе- ту» оқу мақсаты картадан ақпарат іздеу және оны қолдану білігін қалыптастыра- ды; 3-сыныпта «3.1.3.2 қала мен ауылдың байланысын зерттеу, мысалдар келтіру» оқу мақсаты білім алушының әлеуметтік қатынастар мен аймақтық өзара әре- кеттестік туралы түсінігін тереңдетеді; 4-сыныпта «4.1.3.2 түрлі дереккөздерге не- гізделе отырып, өз аймағының экономикалық қызмет атқаратын субъектілеріне сипаттама беру» оқу мақсаты ақпаратты жинақтап, дереккөздермен жұмыс істеу арқылы қорытынды жасау дағдыларын дамытады.


Сонымен қатар, «Дүниетану» оқу пәні қаржылық сауаттылықтың бастауын қалай- ды. Пән мазмұны арқылы білім алушылар қарапайым экономикалық ұғымдар- мен танысып, жеке қаржыны басқару бойынша алғашқы білім мен дағдыларды меңгереді. Атап айтқанда: 1-сыныпта «1.1.1.4 тауар-ақша қатынасының қарапайым түрлерін түсіндіру» оқу мақсаты арқылы білім алушылар ақша мен тауардың рөлі туралы алғашқы түсінік алады; 2-сыныпта «2.1.1.4 бақылау мен сауалнама негізін- де тұтыну заттарына деген отбасы қажеттіліктерінің құрылымын, олардың түсу көзін анықтау» оқу мақсаты отбасылық шығындарды жоспарлау туралы бастапқы түсінік қалыптастырады; 3-сыныпта «3.1.1.5 өз шығындарын оңтайландыру жол- дарын ұсыну» оқу мақсаты тиімді шығын жасау, басым қажеттіліктерді анықтау және артық шығыннан аулақ болу тәсілдерін меңгертеді; 4-сыныпта «4.1.1.3 отба- сы бюджетінің негізгі кіріс-шығыстарын талдау» оқу мақсаты отбасы бюджетін талдау және оны жоспарлау қабілетін дамытуға бағытталған.


Оқу тапсырмалары білім алушыларды түрлі дереккөздермен жұмыс істеуге, ақпаратты саралауға және өмірлік шешімдер қабылдауға бейімдейді. Мұның өзі функционалдық және қаржылық сауаттылықтың өзара кіріге дамуына мүмкіндік береді.


Жалпы алғанда, «Дүниетану» оқу пәні бастауыш білім беру деңгейінде білім алушылардың функционалдық және қаржылық сауаттылығын қалыптастыруда маңызды құрал болып табылады. Ол білім алушыларды әлеуметтік ортада сана- лы әрекет етуге, ақпаратты талдап, өмірлік жағдаяттарда тиімді шешім қабылда-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
78




уға бағыттайды.


Білім алушылардың тарих сабақтарында оқу сауаттылығын дамыту мақсатын- да төмендегі жұмысты ұйымдастыру ұсынылады:

  • деректі, публицистикалық, көркем, оқу мәтіндерін немесе олардың үзін- ділерін тарихи дереккөз ретінде талдау, бұл дереккөзден сұрақтарға жауап іздеу, ақпаратты таңдау және талдау дағдыларын дамытады;
  • тарихи оқиғалардың түрлі нұсқаларын ұсынатын тарихи дереккөздерден алынған ақпаратты салыстыру, бұл білім алушылардың сыни ойлау және әртүрлі көзқарасты салыстыру қабілетін дамытуға көмектеседі;
  • «Қазақстан тарихы» сабақтарында «6.3.1.1 оқиғалардың өзара байланысын табу арқылы Түрік қағанатының құрылуының тарихи маңызын анықтау»;

«7.1.2.1 дәстүрлі қазақ қоғамындағы өзгерістерді өткен тарихи кезеңдермен салыстыру арқылы анықтау»; «9.3.1.1 қоғамдық-саяси өмірдің ерекшеліктерін түсіндіру және өзіндік интерпретация жасау» оқу мақсаттарын іске асыруда білім алушылардың қабылданған ғылыми терминологияны қолдана отырып, тарихи дереккөздерді сипаттай білу дағдысын қалыптастыру ұсынылады;

  • «Дүниежүзі тарихы» пәні бойынша «8.2.2.1 XIX – XX ғасырдың басындағы өнер- дегі негізгі ағымдарды сипаттау (модернизм, символизм, реализм, аван- гардизм)»; «8.4.1.2 индустриялық қоғамның даму процесін түсіндіру үшін

«модернизация» ұғымын пайдалану»; «7.2.2.2 өнердегі негізгі стильдер мен ағымдардың белгілерін (неоклассицизм, романтизм, импрессионизм, реа- лизм) анықтау» оту мақсаттарын жүзеге асыруда білім алушыларға оқиғалар мен құбылыстар арасындағы байланысты жақсы түсінуге көмектесетін тари- хи мәнмәтіндер негізінде тарихи түсініктер қатарын құру ұсынылады.


Тарих сабақтарында аталған жұмыс түрлері білім алушылардың тарихи оқиға- ларды терең түсінуіне және олардың тарихи дереккөздермен жұмыс істеу дағ- дыларын дамытуға ықпал етеді.

 




 
 


Тарихты зерделеу кезінде тарихи фактілер мен оқиғаларда кеңістіктік бағдар- лау, тарихи картаны «оқу» және оны дереккөзі ретінде пайдалану дағдыларын дамыту ұсынылады. Білім алушыларда тарихи картамен жұмыстың негізі 5-сы- ныптан қаланады, ол картаның шартты белгілерін қолдана білуі, тарихи және ге- ографиялық нысандарда дұрыс бағдарлана білуді қажет етеді.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
79




Мысалы, 6-сыныпта «6.3.1.2 VI-IX ғасырлардағы түркі мемлекеттерінің даму ерек- шеліктерін түсіндіру, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау» мақсатында мұғалім білім алушыларға уақыт пен кеңістікте бағдарлау дағдыла- рын дамытуға ықпал ететін тарихи картаны пайдалану бойынша тапсырма бере алады. Сондықтан білім алушыларға кеңістікті бағдарлауға мүмкіндік беретін картография дағдыларын дамыту ұсынылады.


7-9-сыныптарда картамен жұмысты нәтижелі деңгейде күшейту ұсынылады. Ол үшін тарихи дереккөздерді пайдалана отырып, тарихи картаның мазмұнын тал- дауға бағытталған тапсырмаларды қолдану қажет. Оқу карталарын оқытудың барлық кезеңдерінде: жаңа оқу материалын зерделеу, зерттелген материалды бекіту және жалпылау, білім мен дағдыларды тексеру кезінде қолдану ұсыныла- ды.


Тарих сабақтарында себеп-салдарлық байланыстарды анықтау бойынша тапсы- рмалар білім алушылардың белгілі бір оқиғалардың себептері мен салдарын анықтап қана қоймай, оларды берілген белгілер бойынша (мазмұны, уақыты мен рөлі бойынша) жіктей алатындай түрде әзірленуі керек. Бұл білім алушылардың әртүрлі себептер арасындағы байланыстарды тауып, оларды маңыздылық дәре- жесі бойынша саралай алуына (маңыздылығы) мүмкіндік береді. Тапсырмалар- ды құрастыру кезінде тарихи дереккөздерді түсіндіру дағдыларын дамытуға ерекше назар аудару керек. Білім алушылардың тарихи дереккөздермен жұмы- сы олардың жасы және танымдық мүмкіндіктері, сондай-ақ дайындық деңгейін ескере отырып, біртіндеп күрделене түсуі керек. Оқу процесінде тарихи дерек- тер, аудио және бейне материалдар, иллюстрациялар сияқты әртүрлі дереккөз- дерді пайдалану ұсынылады.


«Құқық негіздері» пәні бойынша сабақты жоспарлау кезінде адам құқықтары ту- ралы практикалық дағдылар мен терең білімді қалыптастыруда кей ерекшелік- терге назар аудару керек. Мысалы, 9-сыныпта «Конституциялық құқық» бөлімінде

«9.2.1.2 Қазақстан Республикасының Конституциясын талдау арқылы адам және азаматтың конституциялық құқықтары, бостандықтары мен міндеттерін анықтау» оқу мақсатын жүзеге асыруда топтық жұмыс арқылы Конституцияға түсініктемені пайдалана отырып, негізгі құқықтарға түсініктеме беру және Қазақстан Респу- бликасы Конституциясының II бөліміне салыстырмалы талдау жүргізу ұсыныла- ды. ҚР Конституциясында көрсетілген құқықтарды БҰҰ-ның Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында көрсетілген негізгі құқықтармен салыстырып, олардың күнделікті өмірдегі маңызын талқылау ұсынылады. Қазақстандық және әлемдік контекстегі адам құқықтарының әрқайсысының мәні мен маңызы тура- лы сұрақтар қоя отырып, білім алушыларды сыни тұрғыдан ойлауға ынталан- дыру қажет. Бұл оларға күнделікті өмірдегі адам құқықтарының маңызын жақсы түсінуге көмектеседі. Сондай-ақ адам құқықтарына оң көзқарасты қалыптастыру мақсатында білім алушылармен адам құқықтары жөніндегі өмірлік мысалдар арқылы оларды қазіргі қоғамда жүзеге асырудағы жетістіктер мен проблемала- рын талқылауға болады. Әр адамның адам құқықтарын қорғауға қосқан үлесіне назар аудару ұсынылады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
80




Оқу процесінде практикалық зерттеулер, шығармашылық жұмыстар, норма- тивтік-құқықтық актілермен жұмыс, жағдаяттық тапсырмаларды талдау және пікір алмасуға ерекше назар аудару ұсынылады. «Құқық негіздері» пәні бой- ынша жағдаяттық тапсырмалар білім алушылардың метапәндік құзыреттілік- терінің дамуын тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Мәселен «9.3.2.2 меншік құқығына ие болудың және тоқтатылудың жолдарын, құқықтық жағдаяттарды талдау арқылы анықтау» оқу мақсатын жүзеге асыру барысында білім алушылар қолданыстағы заңнамалық нормаларға сүйене отырып, құқықтық жағдайларды талдауға, өз көзқарастарын дәлелдеуге үйренеді. Бұл дағдылар күнделікті өмір- де кездесетін жағдайларды шешуде маңызды болады.



ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ ӨНЕР

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жал- пыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағар- ту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығына сәйкес «Технология және өнер» білім беру саласы аясында:

  • бастауыш білім беру деңгейінде «Бейнелеу өнері», «Еңбекке баулу» (1-4-сы- ныптар), «Музыка» (1-4-сыныптар);
  • негізгі орта білім беру деңгейінде «Музыка» (5-6-сыныптар), «Көркем еңбек» (5-9-сыныптар);
  • жалпы орта білім беру деңгейінде «Графика және жобалау» (10-11 сыныптар) оқу пәндері оқытылады.


Бастауыш білім беру


Бастауыш сыныптағы оқу процесінде «Технология және өнер» білім беру саласы тек қолөнер мен көркем еңбек дағдыларын қалыптастырумен шектелмей, білім алушылардың эстетикалық талғамын, шығармашылық қабілеттерін, еңбекке де- ген сүйіспеншілігін және ұлттық мәдениетке құрметін дамытуға бағытталуы тиіс. Бұл сала пән мазмұны мен тапсырмалары арқылы білім алушының тұлғалық қа- сиеттерін жетілдіруге мүмкіндік береді.


Пән мазмұнына ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды жүйелі түрде кіріктіру арқылы білім алушылардың негізгі құзыреттері: шығармашылық ойлау, еңбек дағдылары, топта жұмыс істеу, жауапкершілік және ынтымақ сияқты өмір- лік маңызды қабілеттері қалыптасады. Сонымен қатар, «Адал азамат» тәрбие бағдарламасында белгіленген отансүйгіштік, әділеттілік, еңбекқорлық, ынты- мақ, жаңашылдық құндылықтары осы пәннің мазмұны мен орындалатын тапсы- рмалары арқылы күнделікті оқу тәжірибесінде бекітілуі қажет.


Отансүйгіштік пен тәуелсіздік құндылықтары шығармашылық жұмыстарда ұлт- тық нақыштағы ою-өрнектер мен таңбаларды қолдану, дәстүрлі қолөнер түр-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
81




лерімен танысу, тарихи-мәдени элементтерді пайдалану арқылы дарытылады. Бұл арқылы білім алушылар өз елінің мәдени мұрасын танып, құрметтеуге үйре- неді.


Бірлік пен ынтымақтастық құндылықтары ұжымдық жобалар, топтық көрме- лер, ортақ бұйымдар жасау секілді жұмыстар барысында қалыптасады. Мұндай әрекеттер білім алушылардың тыңдай білу, өзара пікірлесу, көмектесу және келісімге келу дағдыларын дамытады.


Әділеттілік пен жауапкершілік шығармашылық тапсырмаларды мұқият орындау, өз еңбегін бағалау, материалдармен ұқыпты жұмыс істеу барысында қалыптаса- ды. Бұл білім алушылардың өз ісіне деген жауапкершілік пен әділеттілік сезімін күшейтеді.


Заң мен тәртіпке құрмет қауіпсіздік техникасын сақтау, нұсқаулықтарды орындау, технологиялық карталар бойынша әрекет ету арқылы дамиды. Мұндай тәжірибе балаларды еңбек процесінде тәртіпке баулып, белгіленген ережелерді сақтауға үйретеді.


Еңбекқорлық пен кәсіби дағдылар бұйымдарды жоспарлау, орындауда дәлдік таныту және жаңа материалдармен жұмыс істеу барысында қалыптасады. Бұл білім алушылардың ұқыптылыққа, төзімділікке және еңбекке деген ынтасын арттырады.


Шығармашылық пен жаңашылдық креативті тапсырмаларды орындау, автор- лық жобалар дайындау, қайта өңделетін материалдарды қолдану арқылы да- миды. Мұндай жұмыстар балалардың қиялын, еркін ойлауын, жаңаша идеялар ұсыну қабілетін жетілдіреді.


Құндылықтар оқу процесінде табиғи түрде, күнделікті тапсырмалар арқылы кіріктіріледі және арнайы уақыт бөлуді қажет етпейді. Құндылықтарға бағдар- ланған оқыту шығармашылық тапсырмалар, практикалық жұмыстар мен жоба- лар арқылы іске асырылады. Мұндай тәсіл білім алушылардың тек пәндік дағды- ларын ғана емес, сонымен қатар тұлғалық қасиеттерін дамытатын қуатты құрал болып табылады.


«Музыка» оқу пәні арқылы білім алушылар қазақ халқының дәстүрлі музыкасын, оның ішінде күй, ән және халық аспаптарын зерттейді. Музыка сабағында әртүр- лі этностың музыкалық шығармаларын тыңдау және орындау арқылы білім алушылар басқа мәдениеттерге құрметпен қарауды үйренеді. «Музыка» пәні му- зыкалық білім беруді, музыкалық дағдыларды дамытуды ғана емес, сонымен қа- тар ұлттық құндылықтарды, шығармашылықты және әлеуметтік жауапкершілікті қалыптастыруды мақсат етеді.


Білім алушылардың музыкалық мәдениетін қалыптастыру – олардың эмоцио- налды-эстетикалық қабылдауын, шығармашылық қабілеттерін, музыка өнеріне қызығушылығын дамыту, сондай-ақ отандық және әлемдік музыкалық дәстүрлер


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
82




арқылы рухани-адамгершілік құндылықтарды тәрбиелеу. Музыкалық шығар- машылық жұмыс, топтық орындау және жобалық жұмыс арқылы білім алушы- лар өз ойларын білдіреді, тыңдай біледі және ұжыммен жұмыс жасай алады. Қазақстанның көпұлтты қоғамында «Музыка» пәні арқылы патриотизм мен то- леранттылықты тәрбиелеу маңызды рөл атқарады. Бұл көпмәдениетті қоғамда бейбітшілік пен келісімді нығайтуға ықпал етеді, жауапкершілікке, ынтымақта- стыққа және өзара құрметке тәрбиелейді.


«Музыка» пәнінде ұлттық музыкалық шығармаларды орындау, музыкалық ас- паптарда ойнау, шығармашылық жобалар жасау және әртүрлі мәдениеттердің музыкасын зерттеу арқылы тәрбие құндылықтарын, ұлттық құндылықтар мен шығармашылық қабілеттерін қалыптастырып, дамытады.


«Адал азамат» бағдарламасы бойынша құндылықтарды сабақ барысында да- рыту жолдары


1. «Тәуелсіздік және отаншылдық» құндылығы. Тәуелсіздік тақырыбындағы му- зыкалық шығармаларды тыңдату және талдау арқылы патриоттық сезімін оята- ды. Мысалы, «1.1.2.1 ән айтуда оның сипатына және әндету ережелеріне сәйкес орындау»; «2.1.2.1 түрлі сипатты әндерді жеке, ансамбль және хор құрамында ән айту ережесін сақтап орындау»; «3.1.2.1 көркем образдарды аша отырып, түрлі си- паттағы әндерді орындау»; «4.1.1.1 музыкалық көркемдеуші құралдардың көме- гімен әуеннің жанрын, көркемдік образдарын анықтау және салыстыру»; «4.1.2.1 ән айту ережесін сақтай отырып, түрлі сипаттағы екі дауысты қарапайым эле- менттері бар әндерді орындау»; «4.1.3.1 музыкалық көркемдеуші құралдардың көмегімен шығарманы орындау және импровизациялау»; «5.1.3.1 әнді орындау барысында музыканын көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу»; «6.1.3.1 әуен- нің көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізе отырып, екі дауысты немесе канон элементтерін пайдаланып, әртүрлі стильдегі және жанрдағы әндерді орындау»;

«5.1.3.2 қазақ халқының дәстүрлі тұрмыс-салт әндерінің орындау тәсілдерін зама- науи интепретациясымен салыстыру»; «6.1.3.2 әртүрлі стильдегі және жанрдағы әндердің орындау түрлерін салыстыру»; «5.1.3.3 музыкалық шығармалардың қа- рапайым үзінділерін музыкалық аспаптарда бірлесіп орындау»; «6.1.3.3 музыка- лық шығармалардың қарапайым үзінділерінің сипатын жеткізу, партия бойын- ша және (немесе) ансамбльмен аспаптарда орындау» сияқты оқу мақсаттары құндылықтарды білім алушы бойында нығайта түседі.


Ұлттық музыкалық мұраны меңгерту арқылы отансүйгіштік сезімін дамыту; қа- зақтың күй өнері, жыраулық дәстүр арқылы ұлттық сана мен тарихи жадты қа- лыптастыру қалыптастыруда қуатты құрал болып табылады. Нұржан Өмірбаев- тың сөзіне, Жарасқан Төлебайдың музыкасына жазылған «Мен қазақпын» әні Қазақстанның тәуелсіздігі мен бірлігін бейнелейді. Бұл ән мектеп бағдарлама- сына енгізіліп, білім алушыларына патриоттық тәрбие беруге бағытталған, осы мазмұндас «Менің Отаным – Қазақстан», «Менің Отаным» әндері бар. Құрманға- зының «Сарыарқа» күйі қазақ халқының ұлттық мәдениетін бейнелейді. Қа- зақстан композиторларының тәуелсіздікке арналған шығармаларын үйреткен жөн.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
83




  • «Бірлік және ынтымақ» құндылығы. Хорда, ансамбльде бірлесе ән айту арқылы командалық рух пен өзара сыйластықты қалыптастыруға, түрлі этностар- дың музыкалық шығармаларын орындау арқылы ұлтаралық татулықты насихат- тауға, топтық жобалар (музыкалық қойылым, концерт ұйымдастыру) арқылы ын- тымақтастыққа үйретуге болады. «5.1.1.2 музыкалық шығармаларды ансамбльде, топпен немесе жұппен орындау», «6.1.1.1 хор, ансамбль, жеке орындауда музыка- лық шығармаларды орындау» кезінде серіктестік қарым-қатынас қалыптастыра- ды.


  • «Әділдік және жауапкершілік» құндылығы музыкалық байқаулар мен бағалау кезінде әділ сын айту, өзінің және өзгенің еңбегін әділ бағалау; сахналық мәде- ниет пен дайындыққа жауапкершілікпен қарау, ортақ орындау кезінде өз рөлін жауапкершілікпен атқару (мысалы, аспапта ойнау, партитураны оқу); уақытты тиімді пайдалану, берілген тапсырманы мерзімінде орындау арқылы қалыпта- сады. «3.1.3.1 әнді негізгі дирижерлік қимылдар көмегімен орындау», «5.1.4.1 му- зыкалық шығарманы орындауда өзін-өзі бағалау және өзгені бағалаудың әділ жолдарын қолдану», «6.1.3.1 өзінің музыкалық әрекетін және жетістіктерін баға- лау және рефлексия жасау» оқу мақсаттары арқылы білім алушыны әділ пікір айтуға, жауапкершілікке үйретуге болады.


«Музыка» пәні білім алушылардың музыкалық сауаттылығын арттырып, шығар- машылық қабілеттерін дамытады; ұлттық мәдениетке баулу арқылы патриотизм мен толеранттылықты тәрбиелейді; топтық жұмыстар мен шығармашылық жо- балар арқылы ынтымақтастық пен жауапкершілік дағдыларын қалыптастырады; қауіпсіз мінез-құлық пен салауатты өмір салтына үйретеді.


  • «Заң және тәртіп» құндылығы сахнада өзін-өзі ұстау ережелерін (сахнаға шығу, иілу, тыныштық сақтау) үйрету; сынып ішінде тәртіп сақтау, өзгені тыңдау, музыкалық құрылғыларға ұқыпты қарау; топта жұмыс істеу барысында тәртіп пен ережені сақтау мәдениетін қалыптастыру арқылы дариды.


Авторлық құқық, музыкадағы заңдылықтар туралы қарапайым түсінік беру (мы- салы, шығарманы рұқсатсыз көшірудің заңсыз екені туралы) маңызды. «5.2.1.1 му- зыкалық-шығармашылық жұмыстарды жасау үшін идеялар ұсыну, жоспарлау және материал жинақтау»; «6.2.1.1 музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идеялар ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалға интерпретация жасау»;

«5.2.2.1 музыкалық көркем құралдарды, музыкалық аспаптар мен дауысты қолда- на отырып, қарапайым композициялар шығару және импровизация жасау»;

«6.2.2.1 музыкалық көркем құралдарды, музыкалық аспаптар мен дауысты қолда- на отырып, музыкалық композициялар шығару және импровизация жасау» оқу мақсаттары сахна мәдениеті мен әдебін қалыптастыра алады.


  • «Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік» құндылығы еңбекке баулу, музыка са- ласындағы мамандықтармен (әнші, композитор, дирижёр және т.б.) таныстыру, табандылық пен мақсатқа жету жолдарын көрсету арқылы қалыптастырады. Мы- салы, «5.1.3.3 музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерін аспапта бірге орындау», «6.1.3.1 музыкалық мамандықтармен және олардың рөлімен танысу»

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
84




сияқты оқу мақсаттарын қолдануға болады.


  • «Жасампаздық және жаңашылдық» құндылығы білім алушыларға өз шығармасын (ән, әуен, ырғақ) шығаруға мүмкіндік беруге; заманауи музыкалық бағдарламалармен (GarageBand, FL Studio) жұмыс істеу арқылы шығармашылық қабілеттерін дамытуға; жасанды интеллект мүмкіндіктерін сауатты қолдануды дамытуға; музыкалық технологиялар мен жаңа форматтағы музыкалық бағыт- тарды таныстыруға (мысалы, этно-фьюжн, заманауи DJ өнері); жаңа жобалар жа- сау (бейнеролик, музыкалық подкаст) арқылы жаңашылдыққа ынталандыруға бағытталған. Мысалы, «5.3.2.2 музыкалық импровизация жасау, өз шығармасын шығару», «6.3.2.2 заманауи музыкалық технологияларды (цифрлық аспаптар, ды- быс жазу, бағдарлама) қолдану арқылы музыкалық жоба жасау» оқу мақсатта- рын қолдануға болады.


Цифрлық технологияларды кіріктіру. Музыка сабағында цифрлық технологи- яларды қолдану білім алушылардың музыкалық қабілеттерін дамытумен қатар заманауи құралдар мен платформаларды меңгеруге мүмкіндік береді. Нейро- желі арқылы музыкалық шығармаларға арналған визуалды контент жасау білім алушылардың шығармашылық әлеуетін арттырады. Бұл құралдар арқылы білім алушылар музыкалық туындылардың атмосферасын, көңіл-күйін және мәнін бейнелейтін суреттерді жасай алады.


Музыка сабағында көрнекі контент жасау білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, олардың музыкалық туындыларға деген көзқарасын кеңейтуге және заманауи цифрлық құралдарды меңгеруге мүмкіндік береді. Жасанды интеллект құралдарын пайдалану арқылы білім алушылар музыка- лық шығармаларға арналған альбом мұқабаларын, тректердің визуалды бей- нелерін және мультимедиялық жобаларды жасай алады. Бұл тәсілдер білім алушылардың музыкалық білімін тереңдетіп, олардың шығармашылық әлеу- етін толық жүзеге асыруға ықпал етеді: «5.2.2.2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музы- калық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау», « 6 . 2 . 2 . 2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау» оқу мақсаттары.


  1. Цифрлық дыбыс жұмыс станцияларын қолдану. GarageBand, FL Studio, Ableton Live, Logic Pro және басқа да цифрлық дыбыс жұмыс станциялары білім алушы- ларға келесі мүмкіндіктерді береді:
    • өз музыкалық шығармаларын жасау;
    • аудионы біріктіру (микширование) және мастеринг жасау;
    • вокал мен аспаптардың дыбысын жазу;
    • музыкалық аранжировканың негіздерін меңгеру.


  1. Музыкалық қосымшалар мен онлайн платформаларды пайдалану.

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
85




Қазіргі заманғы музыкалық қосымшалар мен онлайн платформалар білім алушыларға:

  • нота жазуды үйренуге, ноталарды оқуға, аккордтар мен интервалдарды түсінуге көмектеседі;
  • Sibelius, Finale, MuseScore сияқты бағдарламалар музыкалық шығармалар құрастыруға және оларды басып шығаруға мүмкіндік береді;
  • музыкалық ойындар мен тренажерлер арқылы есту қабілетін, ырғақты және музыкалық жадты дамытуға болады.


  1. Виртуалды музыкалық аспаптар.


Piano Marvel, Synthesia сияқты виртуалды аспаптар, сондай-ақ онлайн синтеза- торлар мен драм-машиналар білім алушыларға нақты аспап болмаған жағдай- да да түрлі аспаптарда ойнауды үйренуге мүмкіндік береді. Виртуалды пианино мен гитараларды келесі мақсаттарда қолдануға болады:

  • түрлі аспапта ойнаудың негіздерін меңгеру;
  • музыкалық есту қабілеті мен құрылымдарды түсінуін дамыту;
  • түрлі аспапты қолдана отырып, музыкалық шығармалар жасау.


  1. Мультимедиалық жобалар мен презентациялар.


Цифрлық дағдылар білім алушыларға мультимедиалық жобалар жасауға көмек- теседі. Мысалы:

  • видеоредакторлармен (Adobe Premiere, iMovie) жұмыс істей отырып, музыка- лық орындау видеоларын жазу;
  • Adobe After Effects немесе оның тегін аналогтері арқылы музыкалық бейне- баяндар немесе анимациялар жасау.


Сондай-ақ әртүрлі музыкалық аспапта ойнауға арналған видеосабақтарды он- лайн көруге болады.


  1. Дыбысты цифрлық өңдеу.


Білім алушылар дыбысты цифрлық өңдеудің негізгі қырларын үйрене алады, со- ның ішінде:

  • дыбысты жазу және өңдеу (Audacity немесе Adobe Audition бағдарламалары арқылы);
  • түрлі жобалар мен видеоларға арналған саундтректер мен дыбыстық эффек- тілер жасау;
  • эквалайзерлер сияқты эффектілермен жұмыс істеу және дыбысқа манипуля- циялар жасау.

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
86




Білім алушылар музыканы арнайы бағдарламалар мен жасанды интеллект көмегімен талдай алады. Ол аккордтарды, ырғақты және композицияның басқа да элементтерін анықтай алады: «5.1.1.1 музыкалық жанрын, стилін, түрін және көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы (туған өлкедегі му- зыкалық өнердің ерекшеліктері туралы түсінігінің болуын) талдау»; «6.1.1.1 туған өлкенің жыршы-термеші, әнші және сазгерлерінің шығармашылығы туралы тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі мен жан- рларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлері мен байланысын анықтау»; «5.3.1.1 өз жұмысын шығармашылықпен көрсету, критерийлерге сәйкес бағалау және өзінің жұмысын жақсарту үшін ұсыныстар енгізу»»; «6.3.1.1 шығармашылық көр- сетілімнің бағдарламасын таныстыру, оларды критерийлерге сәйкес бағалау, өзінің және өзгелердің жұмысын жақсарту үшін түрлі ұсыныстар енгізу» оқу мақ- саттары.


Бұл мақсаттарды іске асыру үшін модель әртүрлі музыкалық шығармаларды, со- ның ішінде дәстүрлі қазақ жанрларын (жыр, терме және айтысты) тануға және жіктеуге, сондай-ақ олардың музыкалық-көркемдік құралдарын анықтауға қа- білетті.


Музыка сабақтарында жасанды интеллектіні қолдану: «Жасанды интеллект фортепианода ойнауды үйренуге қалай көмектесе алады?» деген сияқты нақты сұраныс ЖИ-дің сіздің сұранысыңызды нақты түсініп, дәл жауап беруіне көмек- теседі.


Құрылымдық тәсіл: «Мақсат – Әдіс – Нәтиже»


Мақсаты: музыкалық шығарманы талдау, музыкалық ерекшеліктерін анықтау.


Әдіс: жасанды интеллект және арнайы бағдарламалар арқылы ырғақ, аккорд, стиль, жанрды тану.


Нәтиже: Музыканы тереңірек түсіну, дәстүрлі музыкамен байланысын көру, орындаушылық және аналитикалық дағдыларды дамыту.


Мысалы, «5.1.1.1 музыкалық жанрын, стилін, түрін және көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы (туған өлкедегі музыкалық өнердің ерекшелік- тері туралы түсінігінің болуын) талдау»; «6.1.1.1 туған өлкенің жыршы-тер- меші, әнші және сазгерлерінің шығармашылығы туралы тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі мен жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлері мен байланысын анықтау» сияқты оқу мақсаттарына ЖИ мүмкіндіктерін пайдалануға болады.


Жасанды интеллект музыкалық шығармалардың түрін, стилін және жанрын анықтауда, сондай-ақ оларды басқа өнер салаларымен байланыстыруда көмек- тесе алады. Модель дәстүрлі қазақ музыкалық формалары мен олардың ерек- шеліктері туралы ақпарат ұсына алады.


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
87




Жасанды интеллект қазақ музыкалық мәдениетін талдау және түсіндіру, соның ішінде шығармалардың музыкалық сипаттамаларын анықтау мен оларды туған өлке дәстүрлерімен байланыстыру үшін пайдалы құрал бола алады.


Музыкалық шығармалардың құрылымын түсіну мен үйренуге көмектесетін му- зыкалық қосымшаларды пайдалануға болады, мысалы: әртүрлі жанрлар мен стильдерді зерттеу үшін SoundCloud, Spotify немесе YouTube.


Музыка сабағында онлайн ресурстарды пайдалану кезіндегі жеке деректердің қауіпсіздігі


Музыкалық білім беру үшін онлайн ресурстар мен платформаларды (мысалы, виртуалды музыкалық аспаптар, цифрлық дыбыс жұмыс станциялары, музыка- лық қосымшалар) қолданған кезде білім алушылардың жеке деректерінің қорға- луына назар аудару маңызды.


Білім алушыларға құпиялықтың маңыздылығы туралы үйрету: Интернетте жеке деректерді білім беру мақсатында және қажет болған жағдайда ғана бөлісуге болатынын түсіндіру.


Виртуалды коммуникациялардағы этикет пен қауіпсіздік


Музыка бойынша виртуалды сабақтар бейнеконференциялар, чаттар және өза- ра әрекет етудің басқа түрлерін қамтуы мүмкін. Мұндай жағдайларда қауіпсіздік ережелерін сақтау маңызды.


Виртуалды коммуникация этикетін үйрету: білім алушыларға онлайн ортада өзін қалай ұстау керектігін, жеке шекараларды құрметтеуді, агрессиядан немесе басқа адамдардың жеке деректеріне рұқсатсыз қол жеткізуден аулақ болу ке- ректігін түсіндіру керек.


Негізгі орта және жалпы орта білім беру


«Көркем еңбек» оқу пәні (5-9-сыныптар) бастауыш мектеп курсының келесі білім беру деңгейіндегі жалғасы болып табылады. Бұл пән білім алушылардың жан- жақты дамуына бағытталған: зерттеу дағдыларын қалыптастыру, ізденімпаз- дықты, ғылыми қабылдауды және әлемді тұтас түсінуді дамыту, сондай-ақ қор- шаған ортаға және мәдени мұраға құндылық қатынасын тәрбиелеу.


Жалпы орта білім беру жүйесіндегі «Көркем еңбек» оқу пәнінің ерекшелігі әртүрлі өнер түрлерін зерделеу, өнер құралдарымен идеяларды көрсету, әмбе- бап (тұрмыстық) және арнайы (пәндік) білім мен дағдыларды, материалдар мен заттарды түрлендіру және көркемдік өңдеу дағдыларын, сондай-ақ үй мәдени- еті және технологияларды қолдану дағдыларын игеру болып табылады. Қазіргі білім беру жүйесі ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың дамуымен тығыз байланыста дамуда. Бұл өзгерістер әсіресе көркем еңбек пен шығар- машылық жұмысқа қатты әсер етеді. Дәстүрлі әдістермен қатар, цифрлық техно-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
88




логияларды қолдану өнер және дизайн саласында білім алушылардың дағды- ларын дамытуда жаңа мүмкіндіктер ашады. 3D модельдеу негізінде интерьерді құру және редакциялау сияқты күрделі міндеттер білім алушылардың шығар- машылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді және оларды инновациялық ойлау мен технологиялық сауаттылыққа үйретеді.


Цифрлық технологиялар, әсіресе өнердегі заманауи стильдік бағыттарды зерт- теу негізінде тәжірибелік жұмыс (2D немесе 3D форматында) орындау. Бұл «Көр- кем еңбек» пәнін оқыту процесіне деген жаңа көзқарас қалыптастырады. Қазіргі уақытта оқу құралдары мен ресурстарға дәстүрлі әдістермен шектелмей, білім алушылардың техникалық шығармашылық мүмкіндіктерін кеңейтетін жаңа цифрлық платформалар мен бағдарламалық қамтамасыз ету кіреді. Бұл шығар- машылық ойлауды дамытуға, білім алушылардың кеңістікке деген көзқарасын кеңейтуге, нақты объектілер мен кеңістіктерді жобалауда жаңа тәсілдерді қол- дануға мүмкіндік береді.


3D форматындағы интерьер дизайны мен құрылыста маңызды құралға айналды. Бұл әдіс арқылы білім алушылар техникалық дағдыларды игеріп, эстетикалық талғаммен және инновациялық тәсілмен жұмыс істеуді үйренеді. Сонымен қа- тар, цифрлық технологияларды қолдана отырып, дизайнның кез келген кезеңін- де түзетулер мен өзгерістер енгізу мүмкіндігі білім алушылардың дағдыларын жетілдіруге және қателіктерден сабақ алуға ықпал етеді. Мысалы, «7.1.6.4 шығар- машылық жұмыстар жасау үшін әртүрлі (заманауи) технологиялар мен өнер материалдарын анықтау, таңдау және біріктіру»; «7.1.6.2 бірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, оларды өңдеу, пайдалану және үйлестіру- дің тиімді жолдарын (немесе әдістерін) анықтау»; «7.2.1.1 күрделі шығармашылық идеялары мен сезімдерін білдіру үшін, өнер құралдары мен әртүрлі техникада таңдалған қасиеттері мен тәсілдерін визуалды элементтерді таңдау және негіз- делген түрде анықтау» үшін графикалық редакторларда жарық пен камераны баптау принциптерін қолдану керек.


Сондықтан «Көркем еңбек» пәні сабақтарында 3D форматын қолдану оқу про- цесінің тиімділігін арттырады және білім алушыларға заманауи жұмыс әлеміне дайындалуға көмектеседі.


Бұл ұсынымдар 3D форматтау құралдары мен әдістерін тиімді қолдануға бағыт- талған, сондай-ақ білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін жан-жақты дамытуға ықпал етеді.


«Көркем еңбек» пәнін оқытуда цифрлық технологияларды қолдану бойынша пе- дагогтерге арналған ұсынымдар (5-9-сыныптар):


  1. Цифрлық құралдарды пайдалану:
    • оқу процесіне 3D форматтауға арналған бағдарламаларды (мысалы, Tinkercad, Fusion 360), графикалық редакторларды және виртуалды шеберлік сағаттарын өткізуге арналған онлайн платформаларды енгізу;

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
89




  • көркем және техникалық еңбекті зерттеу үшін виртуалды зертханалар мен модельдерді қолдану.


  1. Технологияны дәстүрлі әдістермен біріктіру:
    • цифрлық технологияларды практикалық міндеттермен үйлестіру, мысалы, макет жасау, сурет салу, модельдеу процесінде. Бұл материалды тереңірек сіңіруге көмектеседі.
    • білім алушылардың оқу процесінде де, болашақ кәсіби қызметінде де пайда- лы дағдыларын дамытуға назар аудару.


  1. Шығармашылық қабілеттерін дамыту:
    • цифрлық технологияларды білім алушылардың шығармашылық әлеуетін ашу құралы ретінде пайдалану, оларды жобалар жасауға және инноваци- ялық өнімдерді әзірлеуге ынталандыру.


  1. Білім алушылардың өзін-өзі дамуы үшін жағдай жасау:
    • білім алушыларды цифрлық құралдармен өз бетінше жұмыс істеуге ынталан- дыру, оларға жеке жобалар жасауға және тәжірибе алмасуға мүмкіндік беру;
    • жұмыстарды көрсету және талқылау үшін платформаларды енгізу, бұл білім алушылардың көпшілік алдында сөйлеу және сыни талдау дағдыларын да- мытуға ықпал етеді.


Бұл ұсынымдар педагогтерге оқу процесіне цифрлық технологияларды тиімді енгізуге, білім беру сапасын арттыруға және білім алушылардың болашақ кәсіби өміріне қажетті маңызды дағдыларды дамытуға көмектеседі.


«Көркем еңбек» пәні бойынша қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын дамыту үшін, әсіресе цифрлық технологиялар мен 3D форматтауды пайдалану кезінде, білім алушылар үшін де, олардың жобалары үшін де қауіпсіздіктің бірнеше негізгі аспектілерін ескеру қажет. Оқу процесіне қауіпсіз мінез-құлықты енгізу білім алушылардың технологияларды жауапкершілікпен және қауіпсіз пайдалануы- на, сондай-ақ шығармашылық қызметпен байланысты ықтимал тәуекелдерді түсінуіне дайындауға мүмкіндік береді. Міне, осы сабақта қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын қалай дамытуға болатыны туралы бірнеше нұсқаулар:


  1. Цифрлық технологияларды пайдалану кезіндегі қауіпсіздік.


Киберқауіпсіздік негіздерін оқыту: білім алушыларға 3D форматтау бағдарлама- лық жасақтамасымен және графикалық редакторлармен қауіпсіз жұмыс істеуді, соның ішінде антивирустық бағдарламаларды пайдалануды және Интернетте жұмыс істеу кезінде қауіпсіздік шараларын сақтауды (мысалы, күдікті файлдарды жүктемеу немесе жеке деректерді рұқсатсыз пайдаланбау) үйрету.


Бағдарламалармен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелері:


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
90




Tinkercad және Fusion 360 сияқты бағдарламалық жасақтаманы қауіпсіз пайда- лану бойынша сабақтар өткізіп, құралдармен дұрыс жұмыс істеуді және ком- пьютерлік жүйені зақымдауына немесе деректердің жоғалуына әкелуі мүмкін қателіктерден аулақ болуды түсіндіру керек.


  1. Құралдармен және материалдармен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік.


Физикалық құралдарды қауіпсіз пайдалануға үйрету: материалдардың ықтимал қауіптерін түсіндіру, білім алушыларға тиісті сақтық шараларын қолдана отырып (мысалы, респираторларды немесе жақсы желдетуді қолдану), бояулар, желім- дер немесе химиялық заттар сияқты әртүрлі материалдармен қауіпсіз жұмыс істеуді үйрету.


  1. Виртуалды ортада жұмыс істеу және қауіпсіз цифрлық кеңістікті құру.
    • Виртуалды ортада, цифрлық жобаларды құру кезінде білім алушылардың жауапкершілігін арттыру. Мысалы, авторлық құқықты сақтау, жобалар үшін тек рұқсат етілген кескіндер мен материалдарды пайдалану және зияткерлік меншікті құрметтеу;
    • Сыни ойлауды дамыту: виртуалды нысандар мен интерьерлерді жасау кезін- де сыни көзқарастың маңыздылығымен таныстыру. Білім алушыларды эр- гономика немесе физикалық кеңістікке әсер ету (мысалы, интерьердегі зат- тарды пайдалану қауіпсіздігі) сияқты жобаларының қауіпсіздігіне қатысты ықтимал мәселелерді талдауға үйрету маңызды.


  1. Топтық дизайндағы қауіпсіз мінез-құлық принциптері.
    • Бірлескен жұмыс және топтық қауіпсіздік: қауіпсіз қарым-қатынас және сый- ластық қағидаттарын сақтай отырып, білім алушыларды топта жұмыс істеу- ге үйрету. Бұл жоба мүшелерімен әртүрлі көзқарастар мен сындарлы көзқа- растарды ескере отырып, жұмыс істеуді қамтиды;
    • Бірлескен талқылау және шешім қабылдау дағдыларын дамыту: интерьерді жобалау немесе күрделі модельдер жасау кезінде білім алушыларды барлық қатысушылар үшін жобаның қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, идеяларды ескере отырып, басқаның пікірімен санаса білуге үйрету.


  1. Деректермен жұмыс істеу және жұмысты сақтау кезіндегі қауіпсіздік.


Деректердің сақтық көшірмесін жасауды үйрену: білім алушыларға нәтижелерді жоғалтып алмау үшін жобалармен жұмыс істеу барысында деректерді үнемі сақтап отырудың және резервтік көшірудің маңыздылығын түсіндіру.


Қауіпсіздікке баса назар аудара отырып, «Көркем еңбек» пәнін оқытудағы жа- санды интеллектіні қолдану


  1. Шығармашылық жобаларда ЖИ идеялар мен тұжырымдарды құруға, жоба- лар үшін түпнұсқа идеяларды табуға көмектеседі (мысалы, 3D модельдері үшін

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
91




пішіндерді құру, түс схемалары мен стильдерін таңдау). ЖИ көмекші ретінде ди- зайнның болашақ бөлігін немесе интерьерді визуализациялау үшін кескін гене- раторларын пайдаланады.


  1. ЖИ-мен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік, цифрлық гигиена: ЖИ қызметтерімен қауіпсіз өзара әрекеттесуді үйрену, жеке деректерді енгізбеу, дереккөзді тексе- ру, авторлық құқықты сақтау үшін ЖИ қолданбау.


Жасанды интеллектіні қолданудың этикалық жағы: білім алушылармен жасан- ды интеллектіні қалай дұрыс пайдалану керектігін талқылау, басқаның жұмысын иемденбеу, қорлайтын немесе зиянды мазмұн жасау үшін жасанды интеллектіні пайдаланбау.


  1. Кері байланыс және бағалау. ЖИ-ді жұмыс сапасына кері байланыс беру үшін ЖИ қолдануға болады, мысалы, si талдауы.


«Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік» құндылығы «Үй мәдениеті» бөлімінде бұй- ымдардың эскиздерді әзірлеуге және сәнді интерьер элементтерін жасауға байланысты тапсырмаларды орындау арқылы көрінеді (2D/3D). Білім алушылар жобалау дағдыларын меңгереді, бөлшектерге назар аударуға, пропорцияларды түсінуге үйренеді және сапалы бұйымдар жасауға ұмтылады. Шеберліктің жоға- ры деңгейіне жету үшін шыдамдылық, дәлдік және жауапкершілік қажет.


Мысалы, жиһазға немесе үй декорына эскиз жасау кезінде білім алушылар кәсіпибілікпен тікелей байланысты заттардың функционалдығын, эстетикасын және беріктігін ескеруі керек.


Тапсырманың мысалы: білім алушылар эргономика мен жайлылық қағидала- рын ескере отырып, бөлмені безендіруге арналған эскиздер жасайды, арнайы бағдарламаларды қолдана отырып, өз жобаларының 3D форматын жасайды, жұ- мысқа жауапкершілікпен және басқа адамдардың еңбегіне құрметпен қарауға үйренеді.


Басқаның жұмысына деген жауапкершілік пен құрметті бірлескен жобалар құру және сыныптастарының жұмысына құрметпен қарау арқылы дамытуға болады. Білім алушылар өз жобаларын құрып, сонымен қатар басқалардың идеяларын, күш-жігерін және уақытын құрметтеуге, пікірталастар мен ұжым жұмысына қаты- суға үйренеді.


Инновациялық ойлау мен шығармашылық интерьерге арналған сәнді бұй- ымдарды жобалауда, соның ішінде өсімдіктер мен экологиялық таза матери- алдарды пайдалануда маңызды. Білім алушылар бірегей интерьер жасау үшін табиғат элементтері (өсімдіктер, табиғи материалдар) біріктірілген 2D/3D фор- маттарын жасай алады. Мысалы, өсімдік, ағаш, тас сияқты табиғи элементтерді қолдана отырып, жиһазды немесе декорды жобалау және тұрақты 3D модель- дерін жасау сияқты заманауи технологияларды енгізу.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
92




Қоршаған ортаға қамқорлық интерьер заттарын жасау үшін экологиялық таза және тұрақты материалдарды пайдалануға қатысты бөлімде көрініс табады. Білім алушылар табиғатты аялаудың, қоршаған ортаға зиян келтірмейтін өнімді жасау үшін материалды таңдаудың қаншалықты маңызды екенін үйренеді.


Табиғатпен өзара үндесу және салауатты өмір салты өсімдіктерді интерьерде, дәрілік шөп медицинасында және косметологияда қолдану контекстінде маңы- зды аспектілер болып табылады. Білім алушылар өсімдіктердің интерьер дизай- нында қалай қолданылатынын, үйде денсаулық пен атмосфераға әсер ететінін зерделейді. Табиғат элементтері адамның психологиялық және физикалық жағдайын қалай жақсарта алатынын түсіну маңызды. Білім алушыларға мынаай тапсырма беруге болады: тірі өсімдіктерді пайдаланып, шағын бақ немесе жа- сыл қабырға сияқты үйге сәндік элементтер жасау және олардың денсаулыққа әсерін зерттеу; қайта өңделген материалдарды немесе биоыдырайтын заттар- ды пайдалана отырып, интерьерді жобалау, 2D/3D форматында тұрақты, эколо- гиялық таза нысандарды жобалау. Білім алушылар өз жобаларын сыныпта таны- стырады, басқалардың жұмысын бағалайды, сындарлы пікір айтады және оны жақсарту бойынша ұсыныстар береді.


«Графика және жобалау» оқу пәні графикалық материалдарды, сызбаларды және дизайнды жасауға байланысты ауқымды тақырыптарды қамтиды. Негізгі тақырыптардың бірі – 3D модельдеу мүмкіндіктерін қолдана отырып, сызбалар- ды жобалау. Бұл тақырыпты меңгеруде объектілердің үш өлшемді модельдерін жасау үшін заманауи технологиялар мен бағдарламалық жасақтаманы қолда- нылады, бұл дизайн мүмкіндіктерін едәуір кеңейтеді және әртүрлі бөлшектер мен конструкцияларды визуализациялауды жеңілдетеді. 3D модельдеу дизайн процесін дәлірек және көрнекі ету үшін әртүрлі бұрыштан көрсетуге болатын үшөлшемді нысан үлгілерін жасауға мүмкіндік береді. Дәстүрлі 2D сызбалардан айырмашылығы: 3D модель нысанның пішіні, өлшемі, дизайн ерекшеліктері ту- ралы толық түсінік береді.


Заманауи технологиялар мен инновацияларды қолдану


Жаңа технологияларды енгізу 3D жобаларын тереңірек визуализациялау үшін білім алушыларды виртуалды және кеңейтілген шындық (VR және AR) сияқты инновациялық технологияларды пайдалануға ынталандырады. Мысалы, «10.3.4.1 бағдарламалық жасақтама, 3D басып шығару мүмкіндіктерін қолдана отырып, сызба жасай білу» оқу мақсатын меңгеру кезінде 3D басып шығару негіздерін қосып, оны жасалған модельдерді көрсету үшін пайдалануға болады. Бұл білім алушылардың өз жобаларының нысандарға қалай айналатынын көруге мүмкін- дік береді.


Бағдарламалық жасақтамамен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік


3D модельдеу бағдарламаларымен жұмыс істеу кезінде деректерді қорғау және жағымсыз жағдайларды болдырмау үшін қауіпсіздік шараларын сақтау қажет:

  • вирустар мен зиянды бағдарламалардан қорғау: вирустар немесе зиянды

 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
93




бағдарламалар болуы мүмкін сенімсіз нұсқаларды жүктеп алмау үшін лицен- зияланған бағдарламалық құралды пайдалану;

  • сыртқы қауіптерден қорғауды қамтамасыз ету үшін 3D форматтауға қолданы- латын барлық компьютерде антивирустық бағдарламаларды үнемі жаңар- тып отыру;
  • тұрақты сақтық көшірмелер жасап отыру: бағдарламалық жасақтама қателері немесе компьютерлердің істен шығуы деректердің жоғалуына әкелуі мүмкін. Білім алушылар сыртқы медиаға немесе бұлтты сақтау орындарына өз мо- дельдері мен жобаларының тұрақты сақтық көшірмесін жасап отыруға үйре- ту маңызды;
  • қолжетімді болу: білім алушылардың бағдарламалар мен жобаларға қол- жетімділігін бақылау маңызды. Деректердің кездейсоқ жойылуын немесе бүлінуін болдырмау үшін құқықтары шектеулі есептік жазбаларды пайдалану.


«Графика және жобалау» пәнінде жасанды интеллектіні қолдану:


  1. Дизайнды автоматтандыру. Кейбір Cad жүйелері (мысалы, Autodesk Fusion 360) дизайнды оңтайландыру, жүктемелерді есептеу және материалдарды сәй- кестендіру үшін ЖИ қолданады. Генеративті ЖИ білім алушыларға инженерлік ойлаудың балама тәсілдерін үйрететін берілген параметрлер негізінде дизайн нұсқаларын жасауға көмектеседі.


  1. Сызбалар мен 3D форматтаудағы ЖИ. Сызбаларда логикалық немесе симме- триялық қателерді таба алады, эргономиканы жақсартуды ұсынады. ЖИ қолда- нылатын бағдарламалар автоматты түрде өлшемдерді, белгілерді орната алады, техникалық сипаттамаларды жасай алады.


  1. Цифрлық баламасын жасау нақты нысандарды модельдеуге мүмкіндік береді. Жасанды интеллект фотосуреттер мен сканерленген бейнелерді талдап, олар- дың негізінде 3D пішімін жасай алады, бұл нақты нысандарды жобалауды жеңіл- детеді.


ЖИ-ді қауіпсіз және жауапкершілікпен пайдалану дағдылары:

  • педагог жасанды интеллект нәтижелерін талдауға үйретуі керек: жасан- ды интеллектіге толықтай сенбей, оның ұсыныстарын қателіктер мен қай- шылықтарға тексеру маңызды;
  • сыни ойлауды дамыту: білім алушылар ЖИ олардың шығармашылығы пен жауапкершілігін алмастыратын құрал емес екенін түсінуі керек;
  • деректерді қорғау: жұмыс нәтижелерін, әсіресе бұлтты қызметтер мен ЖИ құралдарын пайдалану кезінде қалай сақтау керектігін үйрету керек.


«Технология және өнер» білім беру саласы пәндері аясында білім алушылар- дың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
94




«Көркем еңбек» – білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытумен қатаролардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыруға ықпал ететін мек- теп бағдарламасындағы маңызды пәндердің бірі.


Өзінің және айналасындағылардың қауіпсіздігіне жауапкершілікпен қарау «Көр- кем еңбек» пәнін оқытудың маңызды бөлігі болып табылады. Осыған байланы- сты білім алушылардың үшін қауіпсіз әрекет ережелерін, еңбек гигиенасы мен қауіпсіздік ережелерін сақтауы, құралдарды мақсатына қарай ғана пайдалануы, оларды арнайы орындарда сақтауы, сондай-ақ жұмыс орындарында тазалық пен тәртіпті сақтауы маңызды.


Бұл білім беру саласындағы пәндердің мазмұны күнделікті өмірде қажетті дағ- дыларды қалыптастыруға ықпал етуі керек. «5.2.6.1 қадағалап, материалдар мен құралдарды қолдану» оқу мақсатын жүзеге асыру шеңберінде техника қауіпсізді- гін сақтай отырып, күнделікті тұрмысқа қажетті материалдардан әртүрлі бұйым тоқудың, әртүрлі материалдан күнделікті өмірде қажетті заттарды жасаудың және білім алушыларға матаның бір немесе бірнеше түстерін қолдана отырып, бұйымдарды тоқудың әдістерін үйрету ұсынылады. Мысалы, ас үй құралдарына арналған заттарды, жүннен жасалған жіптен сәндік панельдерді және т.б. бұй- ымдарды (шарф, стенд, ұялы телефонға арналған қапшық) тоқу.


Өнімді модельдеу күнделікті өмірге қажетті дағдылардың бірі ретінде осы білім беру саласының сабақтарында да дамиды. «7.1.5.2 түрлі графикалық құралдар- дың көмегімен бұйым дайындау үшін эскиздер орындау және графикалық пен технологиялық құжаттар әзірлеу» оқу мақсатын жүзеге асыру кезінде сабақта білім алушылардың бұйымдар жасауға арналған материалды (мата, моншақтар және т.б.) ескере отырып, қол техникасын немесе компьютерлік бағдарламалар- ды пайдалана отырып, бұйымдардың графикалық эскиздерін әзірлеу дағдыла- рын дамыту ұсынылады.


Білім алушылар технология және өнер тілі контекстке байланысты өзгеретінін түсініп, осы тілдерді дұрыс қолдана білулері керек. Технология сөздігі көбінесе техникалық сипатта болады және ұғымдарға, процестерге және өндіріске ар- налған арнайы терминдерді қамтиды. Білім алушылар суреттер, диаграммалар, блок-сызбалар, үлгілер, кестелер және графиктер түрінде берілген технологи- ялық ақпаратты түсінуді үйренуі керек. Білім алушылар технологиялық проце- стерде, әсіресе идеяларын тұжырымдау, талдау және бағалау кезінде тыңдау, диалог жүргізу пікірталасқа қатысу және талқылау дағдыларын меңгеруі керек.


Музыка сабақтарында білім алушылардың оқу сауаттылығын дамыту бойынша жұмыс жүйелі және мақсатты түрде жүргізілуі ұсынылады, өйткені музыкалық терминдерді, белгілер мен ұғымдарды оқи білу әртүрлі жанрдағы музыкалық шығармаларды түсінуге және орындауға әсер етеді.


Музыка математикалық сауаттылықты дамытуға да ықпал етеді, өйткені музы- ка кеңістіктік ойлауға ықпал етеді және музыкалық шығармалар симметрияға, ырғаққа және басқа математикалық заңдылықтарға негізделген. Музыкалық


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
95




нотаны үйренуде қатаң сақталуы тиіс математикалық заңдылығы бар. Музыка уақыт ұзақтығын (мысалы, сегізінші нота, ширек нота, жарты нота) түсінуге үй- ретеді: 4/4 немесе 3/4 сияқты музыкалық метрлер немесе «аккорд» термині – бірнеше дыбыстардан тұратын фраза. Музыка уақытқа негізделген, ноталардың ұзақтығы әртүрлі, ал ритм музыканың қарқынын белгілейді. Музыкадағы уақыт- тық қатынастарды түсіну білім алушыларға уақыт сезімі мен санау дағдыларын, сондай-ақ қайталануы, контрасты және дамуы бар логикалық құрылымдарды дамытуға көмектеседі. Бұл білім алушыларға фуга, соната сияқты күрделі шығар- маларды түсінуге, логикалық ойлау мен жағдаяттарды шешу дағдыларының да- муына көмектеседі.

 




 
 


ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ

«Дене шынықтыру» пәні физикалық қасиеттерді дамытуға, жалпы дамыту жат- тығуларын өз бетінше орындауға қызығушылықты арттыруға; салауатты өмір салты мәдениетін қалыптастыруға; дене шынықтырудың адам өміріндегі рөлі ту- ралы түсініктерін қалыптастыруға, спорт, ұлттық спорт түрлері туралы өз бетінше ақпарат тауып, оны денсаулықты нығайту үшін пайдалана білуге; оқу, ойын және бәсекелестік жағдайында сыныптастарымен қарым-қатынас мәдениетін қалып- тастыруға бағытталған.


Жалпы білім беретін мектепте дене тәрбиесі өзінің бағыты, мазмұны, ұйымда- стыру формалары, іске асыру әдістері бойынша біртұтас процесс болып табыла- ды. «Дене шынықтыру» оқу пәні, дене шынықтыру-сауықтыру іс-шаралары, дене шынықтыру пәнінен сыныптан тыс жұмыстар, жалпы мектептік және бұқаралық спорттық іс-шаралар арқылы жүзеге асырылады.


Үлгілік оқу бағдарламасы бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлеріндегі оқу-тәрбие процесінің мақсаттарын, міндеттерін, жоспар- ланған күтілетін нәтижелерін, мазмұны мен ұйымдастырылуын айқындайды. Са- нитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормалардың талаптарын сақтай отырып, білім беру ұйымымен сыныптық және мектептен тыс жұмыстар арқылы жүзеге асырылады. https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2100023890


Білім беру ұйымының қысқартылған оқу жүктемесі бар үлгілік оқу жоспарла-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
96




рын таңдау кезінде «Дене шынықтыру» пәніне вариативтік компонент есебінен 1 сағат міндетті түрде спорттық ойындарды өткізуге бөлінеді.


Дене шынықтырудың үшінші сағатында педагог оқу бағдарламасының мазмұ- нын өзгертпестен, оқу процесіне заманауи әдістер мен педагогикалық техноло- гиялар әзірлеп, енгізеді. Педагог сабақты үшінші сағатқа ұйымдастырған кезде МЖМБС және үлгілік оқу бағдарламасына сүйенуі қажет.


Дене шынықтырудың үшінші сағатын өткізу кезінде үлгілік оқу бағдарламасына енгізілген бірнеше спорттық ойындарды пайдалану ұсынылады. Спорттық ой- ындарға сағаттарды біркелкі бөлу жан-жақты дамуды, жеке қызығушылықты арт- тыруды және салауатты дене тәрбиесі принциптерін сақтауды қамтамасыз етеді. Физикалық дайындықты бағалау кезінде максималды нәтиже де, нәтиженің өсуі де ескеріледі. Сонымен қатар жеке жетістіктерге жетуі (яғни нәтижелердің өсуі) маңызды. Дене шынықтыру бойынша бағалау кезінде теориялық білім, қозғалыс әрекетін орындау техникасы және дене шынықтыру-сауықтыру қызметін жүзеге асыру қабілеті ескеріледі. «Дене шынықтыру», «Музыка», «Көркем еңбек», «Кәсіп- керлік және бизнес негіздері», «Графика және жобалау» пәндері бойынша сынақ тапсыруға қойылатын талаптармен Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім акаде- миясының әдістемелік ұсынымдарынан танысуға болады (2019 жылғы 17 қыркүй- ектегі № 8 хаттамамен Ғылыми кеңес басылымға ұсынды).


https://uba.edu.kz/storage/app/media/Metod%20usynymdama/2019/shynytyru- muzyka-korkem-ebek-ozin-ozi-tanu-ksipkerlik-zhne-biznes-negizderi-grafika-zhne- zhobalau-ou-pnderi-boyynsha-syna-talaptary.pdf.


Дене шынықтыру сабағын өткізуде педагогтің басты назары білім алушылардың техникалық дайындығына бағытталуы керек:

  • 1-4-сыныптарда жалпы физикалық дайындық құралдары туралы ақпаратты қоса алғанда, негізгі қозғалыс дағдыларын игеруге және білім алушылардың физикалық дайындығын арттыруға назар аудару;
  • 5-9-сыныптарда жалпы физикалық дайындық құралдары туралы ақпаратты қоса алғанда, білім алушылардың физикалық дайындығын арттыруға назар аудару;
  • 10-11-сыныптарда білім алушылардың физикалық қасиеттері мен техника- лық-тактикалық дайындығын жетілдіруге назар аудару.


«Дене шынықтыру» пәні бойынша оқу процесін ұйымдастыру және өткізу кезінде қауіпсіз жағдай жасалуы және құралдармен қамтамасыз етілуі қажет. Білім беру ұйымының аумағындағы спорттық жабдықтар, құрылғылар, олардың мөлшері, материалдары білім алушылардың жас және психофизикалық ерекшеліктеріне сәйкес келуі, сәйкестік сертификаты болуы және қауіпсіздік сынағынан өтуі тиіс.


«Дене шынықтыру» пәні бойынша сабақ кестесін құру кезінде бір спорттық залда бірнеше сыныпқа сабақты қатар жүргізу кезінде білім алушылардың жас ерек-


 

 

БАСТАУЫШ, НЕГІЗГІ ОРТА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДІҢ МЖМБС,

ҮОЖ, ҮОБ ІСКЕ АСЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
97




шеліктерін ескеру керек. https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2100023890


Мектепте сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру кезінде дене шынықтыру педагогтеріне «Білім беру ұйымдарында мектептен тыс спорттық жұмыстарды ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсынымдарды, бұқаралық спорттық және дене шынықтыру-сауықтыру іс-шараларын ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсынымдарды» пайдалану ұсынылады (https://www.nnpcfk.kz/index.php/ru/ metodicheskie-materialy, «Әдістемелік материалдар» бөлімі).



АЛҒАШҚЫ ӘСКЕРИ ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚ

Жалпы орта білім беру


Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығымен бекітілген Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының (4-қосымша) 23-тармағы 8-тармақшасына, 38 және 44-тармақта- рына сәйкес 10-11-сыныптарда білім беру саласының мазмұны «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» (бұдан әрі – АӘТД) пәні арқылы іске асырылады.


Оқу пәнінің мазмұны әскери істің негіздері туралы түсініктер мен білімдерді қа- лыптастыруды қамтамасыз етуі және келесі бөлімдер бойынша пәндік құзырет- тілікті дамытуы қажет:

  • Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріндегі қызмет туралы, робото- техника және IT-технологиялар туралы тұрақты түсінік қалыптастыру, әскери істің негіздері, жалпы әскери жарғылар талаптарының мазмұны бойынша білім беру;
  • жастардың азаматтық дүниетанымын қалыптастыру, Қазақстан Республи- касының егемендігін қорғаудың қажеттілігіне деген сенімділікті орнықтыру, әскери мамандыққа деген оң көзқарасты, қызығушылықты дамыту;
  • төтенше жағдайларда адамның өмір қауіпсіздігінің негіздерін меңгерту.


Оқу жүктемесінің көлемі «Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» Қазақстан Ре- спубликасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұй- рығының (2023 жылғы 26 қазандағы № 323 бұйрықпен өзгерістер мен толықты- рулар енгізілген) 21-30, 85-90-қосымшаларында (10-11-сыныптар) көрсетілген.


«Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қо- рытынды аттестаттауды өткізудің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығының 2-тарауына сәйкес «Алғашқы әскери және технологиялық дайын- дық» пәні бойынша білім алушылардың оқу жетістіктеріне формативті бағалау жүргізіледі. Бұл пән бойынша БЖБ және ТЖБ өткізілмейтін жағдайда да форма-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
98




тивті бағалауды жүргізуге шектеу қойылмайды.


10-сыныпта білім алушылардың практикалық біліктері мен дағдыларын дамыту, сондай-ақ әскери іске қызығушылығын қалыптастыру мақсатында оқу жылының соңында ұл балалармен бес күндік оқу-далалық (лагерлік) жиындар өткізіледі. Олар әскери бөлімдердің базаларында (әскери бөлім командирлерімен келісу арқылы) немесе тиісті оқу-материалдық базасы бар білім беру ұйымдарында 30 сағат көлемінде ұйымдастырылады.


Оқу-далалық (лагерлік) жиындарға қойылатын талаптар «Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім деңгейлерінің жалпы білім беретін пәндері мен таңдау курста- ры бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы» Қазақстан Республи- касы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығының 127-қосымшасында көрсетілген.


10-11-сыныптарда «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» пәні бой- ынша сабақтарда қауіпсіздік техникасын қатаң сақтау шараларымен таныстыру қажет:

  • жалпы қауіпсіздік шаралары: сабақ басталар алдында қауіпсіздік техника- сы бойынша нұсқаулық өткізіліп, арнайы журналға тіркеледі. Сабаққа бөгде заттарды (пышақ, шырпы немесе оттық, үшкір заттар) әкелуге қатаң тыйым салынады. Білім алушылар өз бетінше әрекет етпей, педагогтің барлық бұй- рықтары мен нұсқауларын дәл орындауға міндетті. Ғимарат ішінде және сап- тық алаңда тәртіп сақтау қажет;
  • оқу қаруымен (муляждармен) жұмыс істеу кезінде: оқу қаруымен тек педагог- тің рұқсатымен және қадағалауымен жұмыс істеу керек. Қаруды (тіпті оқу му- ляжін де) адамдарға бағыттауға болмайды. Педагогтің бұйрығынсыз қаруды бөлшектеуге немесе өзгертуге тыйым салынады. Қару макеті болса да, оны пайдаланбас бұрын, бос екеніне көз жеткізуі қажет;
  • саптық және дене дайындығы кезінде: киім мен аяқ киімнің ыңғайлылығы, тайғақ болмауы тексерілуі тиіс. Сабаққа тек спорттық немесе әскери киім- мен, ауа райына сәйкес (ашық ауада) қатысу керек. Арақашықтықты сақтау, бір-бірін итермеу, күрт немесе рұқсат етілмеген қимылдар жасамау қажет. Денсаулығы нашарлаған жағдайда оны дереу педагогке хабарлауы керек;
  • жергілікті жерде сабақ өткізу кезінде: қиын жерлермен қозғалғанда жеке қа- уіпсіздік шараларын сақтауы қажет. Бейтаныс нысандарға, күмәнді заттарға жақындауға болмайды. Ашық су көздерінен су ішуге тыйым салынады. Ауа райының жағдайына мән беру керек, қызып кетпеу немесе тоңып қалмау ке- рек.
  • төтенше жағдай кезінде әрекет ету: педагогтің бұйрықтарын шапшаң және сабырмен орындауы қажет. Эвакуация жолдарын, жиналу орындарын білуі керек;
  • алғашқы медициналық көмекті көрсете білуі қажет.

 


 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
 

99

 
 

ІШКІЖӘНЕСЫРТҚЫБАҒАЛАУДЫӨТКІЗУЕРЕКШЕЛІКТЕРІ       99

 




















«Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» пәнінде жасанды интеллек- тіні (ЖИ) қолдану жолдары

  1. Виртуалды жаттығулар мен тренажерлер: ЖИ арқылы жасалған жаттықты- рғыштар арқылы саптық дайындық, қарумен жұмыс істеу, алғашқы медици- налық көмек көрсету жаттығуларын қауіпсіз ортада үйренуге болады.
  2. Қауіпсіздік техникасы бойынша интерактивті нұсқаулықтар: ЖИ көмегімен бейне, графика арқылы түсіндіретін, автоматты түрде тест алатын қауіпсіздік бойынша интерактивті платформа жасауға болады.
  3. Оқу процесін жекелендіру: ЖИ білім алушының білім деңгейін талдап, әлсіз тұстарын анықтап, жеке оқу жоспарын ұсына алады.
  4. IT және робототехника бөлімінде: ЖИ арқылы роботтарды басқару, автомат- тандыру жүйелерін модельдеу және бағдарламалау дағдыларын дамытуға мүмкіндік бар.
  5. Төтенше жағдайларды модельдеу: ЖИ көмегімен өрт, су тасқыны, жер сілкінісі сияқты жағдайларды модельдеп, іс-қимыл әрекеттерін үйретуге болады.


«Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» пәні аясында білім алушы- лардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру


Білім алушылардың «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» пәні бойынша өмірде кездесетін әртүрлі жағдаяттарда білімдерін пайдалану қа- білетін қалыптастыру білім беру процесінің маңызды міндеті болып табылады. Ол бағдарламаның теориялық бөлігін түсінуді ғана емес, оларды нақты өмірде қолдану қабілетін де қамтиды. Әскери iс негiздерiн қалыптастыру кешендi тәсіл- демені талап етедi. «Экстремизм және терроризм ұлттық қауіпсіздікке қатер төн- діреді. Экстремизм түрлері» тақырыбында терроризмге және экстремистік әре- кетке толық сипаттама беру, террористік әрекеттің Конституцияға қарсы әрекет екенін, экстремизм мен терроризмнің пайда болу себептерін түсіндіру, олардың сипаттамалық ерекшеліктерін атау және қауіптің дәрежесін анықтау; зерттелген материалды жас ерекшеліктерін ескере отырып, әлемде болып жатқан оқиға- лармен салыстыруға болады. «Атыс дайындығы» бөлімінде «Калашников авто- матын толық бөлшектемеу және оны құрастыру тәртібі» нормативін орындауда


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
100




қажетті білім мен дағдыларды дамыту, автоматтың бөліктері мен механизмдерін игеруде дағдыларды пысықтау керек. Мұнда білім алушыларға қаруды бөлшек- теу және құрастыру тәртібін қатаң сақтау қажеттілігін түсіндіру ұсынылады.


Геосаяси жағдайда әскери робототехника және роботтарды әскери істе қолда- нудың негізгі бағыттары туралы түсініктерді дамыту; роботтарды олардың мақ- саты бойынша жіктеу, сондай-ақ білім алушылардың ату негіздері мен ереже- лері туралы білімдері мен дағдыларын қолдау; практикалық атыстарды орындау кезінде алған дағдыларын қолдану; қауіпсіздік техникасын сақтау маңызды.





Білім беру сапасы білім беру қызметінің тиімділігін, сондай-ақ білім алушы мен тәрбиеленушіні даярлығының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стан- дартының талаптарына, жеке тұлғаның, қоғамның және мемлекеттің қажеттілік- теріне сәйкестігін сипаттайды.


Қазақстан Республикасындағы білім сапасын бағалау жүйесі білім алушылардың оқу жетістіктерін ішкі және сыртқы бағалау рәсімдерін қамтитын кешенді тәсіл- демеге негізделген. Бұл рәсімдер педагогтерге білім алушылардың ілгерілеуін, оқу бағдарламаларын меңгеру деңгейі мен сапасын, негізгі құзыреттердің қа- лыптасу дәрежесін бақылауға, сондай-ақ білім беру процесін одан әрі жетілдіру бағыттарын айқындауға мүмкіндік береді.


БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН ІШКІ БАҒАЛАУ


Нормативтік құжаттар: «Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» ҚР БжҒМ 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығы; «Орта, тех- никалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім алушылардың білімін бағалау өлшемшарттарын бекіту туралы» ҚР БжҒМ 2016 жылғы 21 қаңтардағы № 52 бұй- рығы.

 




 
 


Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау білім сапасын қамтамасыз ету- дің маңызды құралы болып табылады. Ол оқыту мен оқу материалын меңгеру тиімділігін талдауға мүмкіндік беретін тетік ретінде қызмет етеді. Ішкі бағалау педагогтерге оқыту динамикасын бақылауға, әрбір білім алушының күшті және әлсіз тұстарын айқындауға, сондай-ақ оқу процесін уақтылы түзетуге мүмкіндік береді.


 

 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
101




Ішкі бағалаудың негізінде критериалды бағалау жүйесі жатыр, оған жиынтық бағалау (ЖБ) және формативті бағалау (ФБ) кіреді.


Жиынтық бағалау


Жиынтық бағалау – білім алушылардың оқу бағдарламасының бөлімдерін мең- геру және оқу тоқсанының соңындағы білім деңгейін анықтау мақсатында жүр- гізіледі.


ЖБ ұйымдастыру кезінде педагог келесі нормаларды басшылыққа алуы тиіс:

  • бөлім бойынша жиынтық бағалау (БЖБ) түрін (бақылау жұмысы, практикалық немесе шығармашылық жұмыс, жоба, эссе, диктант, мазмұндама, шығарма, тест) және оның өткізу уақытын педагог өзі айқындайды;
  • академиялық адалдықты сақтау – басты қағида: педагог бағалау тапсырмала- рын адал құрастыруы, ал білім алушылар оларды әділ орындауы қажет;
  • ЖБ тапсырмалары үлгілік оқу бағдарламаларына сәйкес және өткен оқу ма- териалдары негізінде педагогтер тарапынан әзірленеді;
  • тоқсан бойынша жиынтық бағалау (ТЖБ) тапсырмалары жүргізілмес бұрын педагогтердің әдістемелік бірлестігінде қаралып, олардың оқу мақсаттарына сәйкестігі, көлемі, нұсқаулығы және орындалу уақыты бойынша талқылана- ды;
  • БЖБ өткізу жиілігі тоқсанда 3 реттен артық болмауы тиіс. Егер тоқсанда төрт немесе одан да көп бөлім қарастырылса, оларды біріктіріп, БЖБ-ны екі ке- зеңде өткізуге болады;
  • ТЖБ өткізу жиілігі бір күнде 3 реттен артық болмауы және пәндердің күр- делілігі ескерілуі тиіс. ТЖБ оқу тоқсанының соңғы күні, сондай-ақ сол күні сол пән бойынша БЖБ өткізілген жағдайда ұйымдастырылмайды.
  • бағалаудың объективтілігін қамтамасыз ету: жазбаша ТЖБ бойынша дау- лы жағдай туындаған кезде педагогикалық кеңестің шешімімен модерация тағайындалады. Модерация қорытынды бағалар қойылардан бір күн бұрын- нан кешіктірілмей өткізілуі тиіс.


ФБ, БЖБ және ТЖБ бойынша балл қою кезінде педагогтер келесі аспектілерді ескереді:

  • нәтижелерді тіркеу: формативті бағалау (ФБ), бөлім бойынша жиынтық баға- лау (БЖБ) және тоқсан бойынша жиынтық бағалау (ТЖБ) бойынша алынған балдар электронды журналға енгізіледі;
  • тоқсандық бағаны қалыптастыру: ФБ нәтижелері – 25%, БЖБ нәтижелері – 25%, ТЖБ нәтижелері – 50% үлесте ескеріледі.
  • ФБ бойынша балдар: 2-11-сыныптарда ең жоғары балл – 10 балл (ФБ үшін балл әр сабақта қойылуы міндетті емес);

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
102




  • БЖБ бойынша балдар: 1-4-сыныптар үшін – 7-ден 15 баллға дейін; 5-11(12)-сы- ныптар үшін – 7-ден 20 балға дейін;
  • ТЖБ бойынша балдар пәндер мен сыныптардың техникалық ерекшеліктері- не сәйкес белгіленеді:
  • бағалаудың объективтілігі: БЖБ және ТЖБ бойынша қорытынды балл қой- ған кезде тапсырма шарттарының рәсімделуі немесе білім алушының тәртібі есепке алынбайды;
  • балды бағаға ауыстыру шкаласы: 0%–39% – «2»; 40%–64% – «3»; 65%–84% – «4»;

85%–100% – «5»;

  • жылдық баға (2–11(12)-сыныптар үшін) тоқсандық бағалардың арифметикалық ортасы ретінде есептеледі және бүтін санға дөңгелектенеді. Жылдық баға қо- рытынды баға болып табылады.


Формативті бағалау


Формативті бағалаудың басты мақсаты – білім алушылардың оқу барысындағы ілгерілеуін ерте кезеңде бақылау арқылы оқыту әдістерін бейімдеу және білім беру процесінің тиімділігін арттыру.


Формативті бағалауды тиімді іске асыру үшін педагогке қажет:

  • әрбір сабақтың / оқу процесінің мақсатын, соның ішінде бағалау критерий- лері мен жоғары сапалы жұмыстардың үлгілерін көрсету арқылы жүйелі түр- де түсіндіріп отыру;
  • сыныптағы бағалау нәтижелерін жүйелі түрде талдап, оқыту әдістерін қайта қарау және түзету үшін пайдалану;
  • білім алушыларға оқуын тиімді жоспарлауына көмектесетін тұрақты, мазмұн- ды, нақты және жедел кері байланыс ұсыну;
  • білім алушыларды өзін-өзі және бірін-бірі бағалау дағдыларын дамыту мақ- сатында бағалау процесіне белсенді қатыстыру.


Қорытынды аттестаттау


9(10) және 11(12)-сыныптардан кейінгі қорытынды аттестаттау Білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылау мен аттестаттауды жүргізудің үлгілік қағидалары- на сәйкес жүзеге асырылады. Аттестаттаудың мақсаты – мемлекеттік стандартқа сәйкес оқу пәндерін меңгеру деңгейін анықтау.


Аттестаттау 9(10)-сыныптарда қорытынды емтихандарды және 11(12)-сыныптарда мемлекеттік емтихандарды қамтиды. Аттестаттаудың мазмұны мен нәтижелері әр пән бойынша әзірленген техникалық ерекшеліктерімен реттеледі.


9(10)-сынып білім алушылары үшін емтихан материалдарын, тапсырмалар мен


 

 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
103




балдарды қою схемасын облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалала- рының білім басқармалары (бұдан әрі – білім басқармалары) дайындайды, орта білім беру ұйымдарының 11(12)-сынып білім алушылары үшін, сондай-ақ респу- бликалық мектептердегі 9(10) және 11(12)-сыныптардың білім алушылары үшін ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің «Ұлттық тестілеу орталығы» ШЖҚ РМК (бұдан әрі – ҰТО) дайындайды.


9(10)-сыныптағы емтихан нәтижелері электрондық журналға қойылады және қо- рытынды баға ретінде келесі арақатынаспен шығарылады: 30% – емтихан нәти- жесі, 70% – тоқсандық бағалар. Қорытынды баға бүтін санға дейін дөңгелекте- леді. Емтихан нәтижелері педагогикалық кеңесте қаралып, білім беру сапасын арттыруға бағытталған шаралар қабылданады.


Қазақ тілі пәні бойынша емтихан


2023-2024 оқу жылынан бастап 5-8 және 10-сынып білім алушылары оқу жылы- ның соңында қазақ тілі бойынша емтихан тапсырады. Емтихан аттестаттау жүр- гізудің үлгілік қағидаларына сәйкес өткізіледі, жазбаша және ауызша бөлімдер- ден тұрады.


Пән педагогтері тапсырмаларды академиялық адалдық талаптарын сақтай оты- рып құрастырады, білім беру ұйымының әкімшілігі бекітеді. Емтихан қазақ тілінде өткізіледі. Қазақ тілінде оқытатын мектептерде емтихан оқылым, жазылым және сөйлеу нормаларын сақтау дағдыларын тексеруді қамтиды. Оқыту қазақ тілін- де жүргізілмейтін мектептерде «Қазақ тілі мен әдебиеті» пәні бойынша емтихан тыңдалым, айтылым, оқылым және жазылым дағдыларын бағалауға бағыттала- ды.


Емтихан нәтижелері бес балдық шкала бойынша бағаланады, бұл ретте рубри- калар арқылы жұмыс деңгейлері сипатталады: жоғары деңгей – 5 балл, орта дең- гей – 3-4 балл, төмен деңгей – 1-2 балл. Қорытынды баға емтихан нәтижесінің 30% және жылдық бағаның 70% үлесі негізінде есептеледі. Қорытынды нәтиже ең жақын бүтін санға дейін дөңгелектеледі.


Академиялық адалдықты сақтау


Академиялық адалдық сапалы білім берудің негізі болып табылады және білім беру процесінің барлық қатысушыларынан жауапкершілікке, этикалық норма- ларға негізделген мінез-құлықты талап етеді. Мектептерде академиялық адал- дықты тиімді дамыту үшін академиялық адал мінез-құлық талаптарын және оларды бұзғаны үшін қолданылатын жауапкершілік шараларын айқындайтын мектепішілік ережелерді әзірлеп, енгізу керек.


Білім алушылар үшін білім беру процесіндегі академиялық адалдықтың негізгі қағидаттары:

  • барлық оқу тапсырмаларын адал орындау;

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
104




  • алдау, көшіру мен плагиатқа жол бермеу;
  • білім алушылардың орындаған жұмыстарының шынайылығына сенім біл- діру;
  • тапсырмаларды адал орындағанда, іс-әрекеттің салдарын түсінгенде және заңбұзушылықтар туралы айтуға дайын болғанда, әділеттілік пен жауапкер- шілік болады.


Білім беру процесіндегі білім алушылардың этикалық нормаларына:

  • өзгенің зияткерлік еңбегінің нәтижесіне құрметпен қарау, басқа білім алушы- лардың идеялары мен жұмыстарын иемденуге жол бермеу;
  • сыныптастарымен және педагогтермен өзара сенімге негізделген диалог құруда ашықтық пен шынайылық таныту;
  • көшірмеу немесе өзгенің жауаптарын пайдаланбау және тапсырмаларды өз бетінше орындауға жауапкершілікпен қарау жатады.


Білім алушылардың академиялық адалдық қағидаттарын бұзу әрекеттеріне:

  • жиынтық бағалау мен емтихандар барысында көшіру, шпаргалканы, түрлі көмекші материалдарды немесе техникалық құралдарды пайдалану;
  • авторды көрсетпей, өзгенің идеяларын, мәтіндерін немесе шығармаларын өзінікі ретінде ұсыну;
  • шындықты жасыру мақсатында эксперименттер, сауалнамалар, зерттеу- лердің нәтижелерін бұрмалау;
  • өз жұмыстарын басқа білім алушыларға беріп, олардың бұл жұмыстарды өз еңбегі ретінде көрсетуіне жағдай жасау жатады.


Білім беру ұйымында академиялық адалдық мәдениетін қалыптастыру үшін мы- надай іс-әрекеттер ұсынылады:

  • академиялық адалдық бойынша мектепішілік ережелерді әзірлеу және енгі- зу. Бұл ережелерге әділетсіз мінез-құлық түрлері, жасанды интеллектіні пай- далану ережелері және ереже бұзушылықтар бойынша әрекет ету алгорит- мдері кіруі тиіс. Құжат мектептің стратегиялық материалдарына (МДЖ, МБЖ және т.б.) енгізілуі қажет;
  • білім алушылармен және олардың ата-аналарымен жүйелі түрде ақпарат- тық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу (жадынамалар, ақпараттық буклеттер, ата-аналар жиналысы, постерлер, мессенджерлердегі хабарламалар және т.б. арқылы);
  • педагогтердің академиялық адалдық қағидаттарын сақтауы, бағалау рәсім- дерінің ашықтығы, сабақта сенім мен ашық диалог атмосферасын қалыпта- стыруы білім алушылардың бойында жауапкершілікті дамытуға ықпал етеді;
  • академиялық адалдық және этика мәселелері жөніндегі мектепішілік бір-

 

 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
105




лестіктерді (кеңестерді, комитеттерді) құру, олардың қызметі мектепте акаде- миялық адалдық қағидалаттарының іске асырылуын және сақталуын бақыла- уға, сондай-ақ ереже бұзушылық жағдайларын қарастыруға бағытталуы тиіс.

 




 
 


БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН СЫРТҚЫ БАҒАЛАУ


Білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі (ББЖМ) – бұл оқу жетістік- терінің МЖМБС талаптарына сәйкестігін бағалау мақсатында білім беру ұйымда- рынан тәуелсіз түрде өткізілетін сыртқы мониторинг. Мақсаты – бастауыш және негізгі орта білім беру деңгейлерінде білім сапасын арттыру бойынша шешім- дер қабылдау үшін объективті деректер алу.


ББЖМ аясында тестілеу ұйымдастырылып, өткізіледі, нәтижелерге өңдеу мен талдау жүргізіледі, осылардың негізінде білім беру сапасын қамтамасыз ету үшін әдістемелік қолдау көрсетіліп, ұсынымдар әзірленеді. ББЖМ ҚР «Білім туралы» Заңына және ҚР Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 5 мамырдағы № 204 бұйрығымен бекітілген «Білім алушылардың білім жетістіктеріне мониторинг жүргізу қағидаларына» сәйкес жүзеге асырылады.


Өткізу мерзімі. ББЖМ 2026 жылдың сәуір айында еліміздің барлық өңірлерінде бірыңғай форматта бекітілген кесте бойынша өткізу жоспарланып отыр. Өткізу мерзімдері туралы ақпарат бұйрықпен бекітіліп, білім беру ұйымдарына алдын ала хабарланады.


Бағаланатын бағыттар. Білім алушылардың функционалдық сауаттылығы келе- сі үш бағыт бойынша бағаланады:

  • оқу сауаттылығы;
  • математикалық сауаттылық;
  • жаратылыстану-ғылыми сауаттылық.


Тест мазмұны мектеп бағдарламалары негізінде әзірленген және халықаралық зерттеулердің талаптарын ескере отырып бейімделген.


Өткізу форматы. ББЖМ онлайн режимде компьютерлік форматта өткізіледі. Білім алушылар тестілеуді мектептердің компьютерлік сыныптарында жеке ком- пьютерде интернетке қосыла отырып орындайды. Тестілеуді қағаз форматында өткізу көзделмеген.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
106




Процесті ұйымдастыру


Қатысушылар: еліміздің барлық өңірлерінен іріктелген мектептердің 4 және 9-сынып білім алушылары қатысады, жалпы білім беретін мектептердің шама- мен 25%-ы қамтылады. Тестілеуді ұйымдастыру және өткізу үшін жауапты мектеп үйлестірушісі ұйым басшысының бұйрығымен тағайындалады.


Тест әкімшілері ретінде пән мұғалімдері болып табылмайтын мектеп қызмет- керлері (мысалы, психологтер, кітапханашылар) тағайындалады. Тест әкімшілері тестілеу рәсімдерінің сақталуын және деректердің құпиялылығын қамтамасыз етеді.


Сыртқы тәуелсіз бақылаушылар тестілеу кезінде аудиторияларды аралап, рәсім- дердің сақталуын бақылайды, бұзушылықтарды тіркейді және есептік құжаттар жасайды. Олар мониторинг процесінің ашықтығын және академиялық адалдық қағидаттарының сақталуын қамтамасыз ету.


Үйлестірушілерге, әкімшілерге және IT-мамандарға арналған оқыту вебинар- лары Zoom немесе Microsoft Teams платформаларында өткізіледі, онда барлық қатысушының рөлдері мен міндеттері түсіндіріледі. Әдістемелік материалдар алдын ала ұсынылады.


Тестілеу барысында қатаң түрде тыйым салынады:

  • ұялы телефондарды, смарт құрылғыларды және басқа да электрондық гад- жеттерді пайдалану;
  • көмекші материалдарды (шпаргалкалар, формулалар, оқулықтар) алып кіру;
  • тест мазмұнын жариялау, көшіру, суретке түсіру және тапсырмаларды тарату;
  • ресми өкілеттігі жоқ бөгде адамдардың аудиторияда болуы.


Ереже бұзушылықтар анықталған жағдайда қатысушыны аудиториядан шыға- ру, нәтижелерін жою және акт жасау сияқты тиісті шаралар қолданылады. Білім алушылар тестілеу барысында және одан кейін де тапсырмалар туралы ақпа- ратты, оның ішінде әлеуметтік желілерде таратуға жол берілмейтіні туралы ал- дын ала хабардар етіледі.


ББЖМ нәтижелері тек диагностикалық мақсатта жүргізіледі, білім алушылар- дың аттестациясына және мектептердің рейтингіне әсер етпейді. Бұл нәтиже- лер білім беру жүйесінің жағдайына талдау жасау, проблемалық аймақтарды анықтау және оларды жою бойынша ұсынымдар әзірлеу үшін қолданылады. Әр мектепке өз білім алушыларының және жалпыұлттық мәліметтердің нәтижелері көрсетілген диагностикалық есеп ұсынылады.


Ескерту: ББЖМ қорытындыларын шығару кезінде сенімсіз және қалыптан тыс жоғары нәтижелерді анықтау үшін деректерге кешенді талдау жүргізіледі. Ака- демиялық адалдықты бұзу күдігі туындаған жағдайда мұндай деректер қоры-


 

 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
107




тынды есептерден алынып тасталады. Қорытынды есепте тек объективті түрде алынған нәтижелер ескеріледі.


ББЖМ нәтижесінде анықталған білім алушылардың типтік қиындықтары:


Оқу сауаттылығы бойынша 4 және 9-сынып білім алушылары арасында ортақ үрдіс байқалады: тапсырма күрделілігінің деңгейі артқан сайын оны орындау пайызы төмендейді. 4-сынып білім алушылары әртүрлі типтегі мәтіндерді тақы- рыбы, құрылымы мен тілдік құралдары бойынша салыстыруда қиындықтарға кезігеді. 9-сынып білім алушылары үшін ең күрделісі – стильдік және жанрлық ерекшеліктерді талдау, авторлық ұстанымды түсіну, сондай-ақ көркемдік бейне- леу құралдарын (ирония, әсірелеу, астарлау және т.б.) қолдану.


Математикалық сауаттылық бойынша бастауыш және негізгі орта білім дең- гейлерінде оқу бағдарламасының меңгерілуі күрделі бөлімдері арасында са- бақтастық байқалады. Атап айтқанда, еліміздің 4-сынып білім алушылары «Ма- тематикалық модельдеу», «Жиындар, логика элементтері» және «Геометрия элементтері» бөлімдерін оқуда айтарлықтай қиындықтарға тап болуда. Ал 9-сы- ныптарда соңғы үш жыл ішінде «Геометрия», «Математикалық модельдеу және талдау», сондай-ақ «Статистика және ықтималдықтар теориясы» бөлімдерін меңгеру деңгейі жеткіліксіз болып отыр.


Жаратылыстану-ғылыми сауаттылық бойынша 4 және 9-сынып білім алушыла- рының кей бөлімдерді меңгеруі қиын. Бұл жағдай мазмұндық сабақтастықтың бар екенін көрсетеді. Бастауыш мектепте қиындық туғызатын тақырыптар негізгі орта білім беру деңгейінде жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндерде (физика, химия, биология, география) жалғасын табады.

 




 
 


TIMSS


TIMSS-2023 халықаралық зерттеуін Халықаралық оқу жетістіктерін бағалау қа- уымдастығы (IEA) ұйымдастырды және 64 елді қамтыды. Зерттеу 4 және 8-сы- нып білім алушыларының математика және жаратылыстану ғылымдары бой- ынша дайындық деңгейін анықтауға бағытталды. Зерттеу нәтижесі бойынша Қазақстанның 4-сынып білім алушылары математикадан орта есеппен 487 балл жинап, 41-орынды иеленді, ал 8-сынып білім алушылары 454 баллмен 28-орынға тұрақтады. Жаратылыстану пәні бойынша 4-сынып білім алушылары 467 балл, ал 8-сыныптар 443 балл жинады. Білім алушылар білімді қолдану және ой қоры- туға бағытталған тапсырмаларды жақсы орындағанымен, «Деректер» (матема- тика) және «Биология» (жаратылыстану) бөлімдеріне қатысты тапсырмалар ең көп қиындық тудырды. Қала мен ауыл мектептеріндегі білім алушылардың нәти-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
108




желері арасындағы алшақтық сақталып отырғанымен, бұл айырмашылықтың біртіндеп азаю үрдісі байқалады.

 




 
 


Ұсынылады!


Пән педагогтеріне оқу процесін жоспарлау кезінде ББЖМ және TIMSS зерттеу- лерінің нәтижелерін ескеру ұсынылады, әсіресе білім алушылардың ең төмен нәтиже көрсеткен оқу бағдарламасының бөлімдері мен тақырыптарына ерекше назар аудару қажет.


Білім алушыларды нақты тест тапсырмаларына бағытталған «дайындыққа» емес, керісінше, меңгерілуі күрделі тақырыптарды оқу процесіне үйлесімді енгізуге назар аударған жөн. Бұл ретте пәндік қана емес, метапәндік құзыреттерді де да- мыту көзделуі тиіс.


Атап айтқанда, тілдік пәндер педагогтеріне білім алушылардың көркем және ақпараттық мәтіндерді талдау дағдыларын дамытуға назар аудару, соның ішінде: кейіпкерлердің уәждері мен сезімдері туралы тұжырым жасау; жасырын мағына мен детальдарды анықтау; аралас мәтіндерді (мәтін + инфографика, диаграмма және т.б.) бағалау және түсіндіру ұсынылады.


Жаратылыстану пәндері педагогтеріне білім алушылардың келесі бағыттар бойынша құзыреттерін дамытуға баса назар аудару ұсынылады: ғылыми білімді қоршаған орта құбылыстарын түсіндіру үшін қолдану; ғылым, технология және экология арасындағы өзара байланысты түсіну; тәжірибеге бағытталған зертха- налық жұмыстар мен жобалық зерттеулер жүргізу. Бұл тәсілдеме білім алушы- лардың теориялық білімдерін өмірлік жағдаяттарда қолдану қабілетін артты- рып, жаратылыстану-ғылыми сауаттылықты тереңдетуге мүмкіндік береді.


Математика пәні педагогтеріне «Геометрия», «Статистика және ықтималдықтар теориясы», «Математикалық модельдеу және талдау» бөлімдерін оқытуға ерек- ше назар аудару ұсынылады. Білім алушылардың логикалық ойлауын, дерек- терді талдау, модель құру және практикалық жағдаяттарда шешім қабылдау дағдыларын дамыту мақсатында өмірлік нақты жағдаяттарға негізделген тапсы- рмаларды әзірлеу аса маңызды.


Педагогтерге қолданылатын әдістер мен стратегиялардың тиімділігін арттыру мақсатында мектеп, аудан, қала және облыс деңгейлерінде әріптестік байланыс орнатып, тәжірибе алмасуға және білім беру деректерін бірлесе талдауға ар- налған кәсіби қауымдастықтар құру ұсынылады.


 

 

ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
109




Технологиялар қарқынды дамып, білім беруге қойылатын талаптар жаһандық деңгейде өзгеріп жатқан қазіргі жағдайда функционалдық сауаттылықты баға- лау мазмұны мен құрылымы үнемі жаңартылып отырады. Осыған байланысты PISA-2025 зерттеуінің шеңберін мұқият зерделеу ерекше маңызды. Аталған зерттеуде басым бағыт ретінде жаратылыстану-ғылыми сауаттылық белгіленген, сонымен қатар шетел тілдерін меңгеру, цифрлық құралдар мен тәжірибелерді қолдана отырып, мәселелерді шешу дағдыларын бағалауға қосымша көңіл бөлі- неді. Жасанды интеллект пен цифрлық технологиялар кеңінен енгізіліп жатқан кезеңде білім алушылардың сыни ойлау, ақпаратты талдау, бейімделгіштік және жедел өзгеретін ортада негізделген шешім қабылдау қабілеттерін дамыту ерек- ше маңызды.

 




 
 
 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

110      Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 



















Мемлекет басшысы Ұлттық құрылтайдың төртінші отырысында «Біртұтас тәрбие» бағдарламасының атауын «Адал азамат» деп өзгерту туралы шешім қабылдады. (бұдан әрі – Бағдарлама). Бағдарлама бұған дейін іске асырылған бастаманың толыққанды жалғасы болып табылады. Бағдарламаның түпкі мақсаты «Адал азамат» тұжырымдамасының идеалдарына сай, патриоттық рухта тәрбиеленген, білімді әрі жасампаз ұрпақты қалыптастыру.


Жаңа оқу жылында тәрбие жұмысы МЖМББС сәйкес айқындалған 6 негізгі 6 құндылық негізінде ұйымдастырылады.


Бағдарлама мазмұнына сәйкес ай сайын өткізілетін тұрақты іс-шаралар білім алушылардың біртұтас тұлғасын қалыптастыруға бағытталуы тиіс:

  • Қыркүйек – еңбекқорлық және кәсіби біліктілік айы;
  • Қазан – тәуелсіздік және отаншылдық айы;
  • Қараша – әділдік және жауапкершілік айы;
  • Желтоқсан – бірлік және ынтымақ айы;
  • Қаңтар – заң және тәртіп айы;
  • Ақпан – жасампаздық және жаңашылдық айы;
  • Наурыз – тәуелсіздік және отаншылдық айы;
  • Сәуір – еңбекқорлық және кәсіби біліктілік айы;
  • Мамыр – бірлік және ынтымақ айы.
  • Маусым – жасампаздық және жаңашылдық айы;
  • Шілде – заң және тәртіп айы;
  • Тамыз – заң және тәртіп айы.


2024–2025 оқу жылының қорытынды сауалнамасының нәтижесіне сәйкес, жаңа оқу жылында Бағдарлама аясында ұсынылған 6 әлеуметтік жоба мен алдын алу шаралары бойынша жұмысты күшейту ұсынылады.


 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
111




Жүзеге асырылуға ұсынылған жобалар:

  • «Қамқор» – әлеуметтік жобаларды жүзеге асыру арқылы құндылықтарды дәріптеу.
  • «Еңбегі адал – жас өрен» – білім алушылардың әртүрлі мамандыққа деген қы- зығушылығын арттыру және еңбекқорлық идеясы арқылы құндылықтарды дәріптеу.
  • «Шабыт» – білім алушылардың шығармашылық әлеуетін ашу арқылы құн- дылықтарды дәріптеу.
  • «Ұшқыр ой алаңы» – тілдік дағдыларды дамыту және тақырыптық талқылау арқылы құндылықтарды дәріптеу.
  • «Smart bala» – инновациялық жобалар конкурсы арқылы құндылықтар- ды дәріптеу. • «Балалар кітапханасы» – кітап оқуға және білім алуға қы- зығушылықты қалыптастыру.
  • «Балалар кітапханасы» – кітап оқуға және білім алуға қызығушылықты қалып- тастыру.


Құндылықтарды қалыптастырудағы жүйелі және кешенді жұмыс оқу-тәрбие процесінде күн сайын және апта сайын іске асырылатын іс-шараларды қамтиды (кесте-9):

  • кесте. Тәрбие процесінің жүйелі ұйымдастырылуы


№

Күнделікті

Апта сайын

1

«Ұлттық ойын – ұлт қазынасы»: үзіліс кезінде білім алушылардың бос уақы- тын ойын түрінде ұйымдастыру (асық, тоғызқұмалақ, бес тас және т.б.)

«Менің Қазақстаным» – оқу аптасының басында бірінші сабақта білім алушы- лар Қазақстан Республикасының Әнұранын орындайды.

Аптаның дәйексөздері – бүкіл ұйым- ның сабақта және сабақтан тыс іс-әре- кетінің лейтмотиві ретінде қызмет ететін мақал-мәтелдер, нақыл сөздер, халық даналығы, ұлы тұлғалардың ұлағатты сөздері. Аптаның дәйексөз- дері ақпараттық стендтерде, Led-э- крандарда, сынып тақталарда орнала- стырылады

2

«Өнегелі 15 минут» – ата-аналардың баласымен мінез-құлық және адамгер- шілік туралы күнделікті жеке әңгімеле- суі

«Қауіпсіздік сабағы» – жол қозға- лысы ережелерін, өмір қауіпсіздігі негіздерін зерделеу, білім алушы- лардың жеке қауіпсіздігін, қауіпсіз мінез-құлқын және т.б. сақтауы туралы сынып сағаты шеңберінде 10 минут ақпарат беру, әңгіме өткізу


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
112




3

«Үнемді тұтыну» – жадынамалар, нұсқа- улықтар мен парақшалар арқылы суды, тамақты, энергияны және табиғи ресурстарды үнемді тұтынуды және

іс-әрекет барысында табиғи ресур- старға (су, энергия және т.б.) ұқыпты

қарауды қалыптастыру.

Білім алушылардың қауіпсіз мі-

нез-құлық мәдениеті мен салауатты өмір салтын қалыптастыруға бағыт- талған сынып сағаттарын ұйымдасты- ру

4

«Күй күмбірі» – қоңыраудың орны- на күйді пайдалану, сондай-ақ үлкен үзіліс кезінде арнайы күй тыңдату.


Сынып сағаттарының мазмұнына келесі алдын алу шаралары біріктіріледі:

  • Цифрлық әлемде қауіпсіз қадам;
  • Буллингтен қорған!
  • Ойынға салауатты көзқарас;
  • Өмірге салауатты қадам;
  • Қоғамдық мүлікті қорға!
  • Қауіпсіз қоғам.

 




 
 



«Білім күні» өткізу бойынша ұсынымдар


«Білім күнін» өткізу форматын білім беру ұйымдары дербес анықтайды және мектептің барлық қауымдастығының қатысуын қамтамасыз етеді.


Ұсынылатын тақырып - «Мектебім – мейірім мекені!».


Мемлекеттік туды көтеру және гимнді орындау Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздерін пайдалану ережесіне сәйкес жүргізіледі.


Жаңа оқу жылында педагогтер «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасының аясындағы құндылықтарды дәріптеуге және жыл көлемінде білім алушылардың бойына дарытуға ерекше мән беруі қажет.


 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
113




Салтанатты іс-шараға бірінші сынып білім алушыларының ата-аналарының/ заңды өкілдерінің қатысуының маңыздылығына назар аудару қажет.


Педагогтерге ұсынылады:

  • Жаңа оқу жылынан күтетін үміттер мен жазғы демалыс туралы ашық диалог ұйымдастыру.
  • «Балалар кітапханасы» жобасы аясында оқылған кітаптарды талдап, ұнаған кейіпкерлері мен оқиғалары туралы және өзге де маңызды тұстары жөнінде пікір білдіру.
  • Заманауи технологияларды пайдалану (интерактивті тақта, презентация, бейнематериалдар, жасанды интеллект).


«Мектебім – мейірім мекені» республикалық интервью-челленджін өткізу (2025 жылғы 1 қыркүйекте білім алушылардың, олардың ата-аналарының және педа- гогтердің қатысуымен ұзақтығы 1-2 минут болатын қасқаша сұхбат).


Челленджтің тақырыбы:

  • 2-4-сынып білім алушылары: «Жазғы демалыстың жарқын естеліктері»
  • 5-8-сынып білім алушылары: «Жаз – жаңа тәжірибе уақыты»
  • 9-11-сынып білім алушылары: «Арманым мен мақсатым»


Бейнероликтерді 1 қыркүйек күні 17.00 – 21.00 аралығында #Bilim_quni #Mektebim_meirim_mekeni хештегтерін пайдалану арқылы жұмыстарын жа- риялау ұсынылады.


«ДОСБОЛLIKE» БАҒДАРЛАМАСЫН ЕНДІРУ ТУРАЛЫ


Жобаның мақсаты: Қазақстан Республикасындағы орта білім беру ұйымдарын- да буллингтің алдын алуға бағытталған кешенді жүйені іске асыру.


Іске асырудың негізгі қадамдары:

  1. Ішкі нормативтік құжаттарды бекіту.
  2. Мектептік буллингке қарсы команда құру.
  3. Қақтығыс болуы мүмкін аймақтарды бейнебақылау жүйелерімен жабдықтау (мүмкін болған жағдайда).
  4. Педагогикалық ұжымға түсіндіру семинарларын өткізу.
  5. Іс-шараларды тәрбие жұмысы жоспарына енгізу.
  6. Әлеуметтік-психологиялық ахуалды диагностикалау жұмысын жүргізу.
  7. Мамандардың біліктілігін арттыру.

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
114




  1. Қызметкерлерге әрекет ету алгоритмдері жөнінде нұсқаулық беру.
  2. Білім алушылардың қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын және эмоциялық ин- теллектін қалыптастыру.
  3. ППҚО-да ата-аналарға арналған сабақтар өткізу.
  4. Әлеуметтік ахуалға тұрақты мониторинг жүргізу.
  5. https://orken-instituty.kz/ru/dashboard/main цифрлық ресурстарды пайдалану.

 




 
 



«ЖЕКЕ ҚАУІПСІЗДІҚ САБАҚТАРЫ» БОЙЫНША ҰСЫНЫСТАР


«Жеке қауіпсіздік сабақтары» бағдарламасының мазмұнын өзектендіру мақ- сатында бағдарламаға білім алушылардың қабылдауын жақсарту үшін бейнема- териалдар және ақпараттық-әдістемелік материалдар толықтырылды.


Жеке қауіпсіздік сабақтарында «жасырын тасымалдаушы» рөліне ілінбеу жол- дары, алғашқы медициналық көмек көрсету, интернет қауіпсіздігі, төтенше жағдайларда нақты әрекет ету стратегиялары сияқты маңызды тақырыптар қарастырылады. Сондай-ақ, білім алушыларда дұрыс мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру, пайдалы әдеттерді дамыту, қоғамдағы қауіпсіз мінез-құлыққа үйрету, әлеуметтік желілердегі мәдениетті қарым-қатынас, салауатты өмір сал- ты және балалар мен жасөспірімдер арасында позитивті әрі қолайлы орта қа- лыптастыру мәселелері қамтылады. Практикалық дағдылар ұсынылып, олар өз өміріңді және қоршаған адамдардың өмірін сақтауға, зиянды әрекеттерден ал- дын ала қорғануға мүмкіндік береді.


Педагогикалық қоғамдастықтың міндеттері:

  • қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру;
  • қауіпсіздік мәдениетін қалыптастырып, оны пайдалы мінез-құлық дағдысына айналдыру.
  • білім алушыларды қауіптерді анықтауға, көмек сұрауға және дұрыс шешім қабылдауға үйрету.

 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
115




  • мектепте және мектептен тыс жағдайда зорлық-зомбылықтың, буллингтің және жазатайым оқиғалардың қаупін азайту.

Психология саласындағы зерттеулер көрсеткендей, білім алушыларды қа- уіпсіздік негіздеріне жүйелі түрде үйрету мынадай нәтижелерге ықпал етеді:

  • мазасыздық пен күйзеліс деңгейін төмендетуге;
  • қауіпсіз әрі салауатты орта қалыптастыруға;
  • эмоциялық интеллекті және қолдау сұрай білу дағдыларын дамытуға (ППРК

№748 от 31.08.2023 ж);

  • Білім беру ұйымының тәрбие жұмысының жоспары.


Жеке қауіпсіздік сабағын ұйымдастыру регламенті:

  1. Сынып сағаттарында жеке қауіпсіздікке қатысты сабақтарды апта сайын 10 минуттан өткізу.
  2. Қалыптасқан дағдыларды бақылау үшін чек-парақтар, сауалнамалар, байқа- у-сайыстар және бақылау әдістері арқылы мониторинг жүргізу.
  3. Қауіпсіздік сабақтарына ата-аналарды тарту және ақпараттандыру.
  4. Дайын жауаптарды таңуға жол бермей, пікірталас ұйымдастыру арқылы білім алушыларды ой қозғауға ынталандыру.
  5. Жасөспірімдер түсіне алатын шынайы оқиғаларды пайдаланыңыз.
  6. Мінез-құлық алгоритмдерін қарапайым әрі түсінікті қадамдар түрінде ұсыну.
  7. Сабақтарға төтенше жағдайлар қызметінің, полицияның, денсаулық сақтау саласының және басқа да сала мамандарын шақыру.


Қауіпсіздік техникасын оқытудың жас ерекшеліктері мен тәсілдері 1–4 сыныптар (7–10 жас)

Негізгі мақсат: өзін-өзі қорғаудың, қауіпті тану және көмек сұрау негізгі дағды- ларын дамыту.


Әдістемелік тәсілдер:

  • алгоритмдерді көрнекі суреттермен немесе нақты қадамдармен көрсету (мысалы, «Көмекке шақырудың 5 қадамы»);
  • «Не істеу керек, егер...» көріністері мен жаттығулары, рифмалары;
  • «Қауіпті және қауіпсіз жағдайлар» суретін салу;


5-9 сыныптар (11-15 жас)


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
116




Негізгі мақсат: жағдайларды талдаудың тұрақты дағдысын, стандартты емес жағдайларда шешім қабылдау және әрекет ету қабілетін дамыту.


Әдістемелік тәсілдер:

  • нақты жағдайлармен және жаңалықтармен тәжірибелік жұмыс;
  • интерактивті сабақ, жағдайды талдау, шағын топтарда жұмыс, бейне мазмұ- нын көру және талқылау, ситуациялық тапсырмалар.
  • рөлдік ойындар, жарыстар/викториналар;
  • цифрлық тәуекелдерді, кибербуллингті, келеңсіз қатынастарды талқылау;
  • бейне форматтары, цифрлық квесттер, бейнероликтер.


10-11 сынып (16-17 жас)


Негізгі мақсат: рефлексияны дамыту, тәуекелдерді бағалау, тәуекелдерді/қауіп- терді бағалау қабілеті, тәуекел, қауіптер мен беймәлім жағдайларындағы жауап- ты мінез-әрекет – нақты және цифрлық ортада.


Әдістемелік тәсілдер:

  • қысым астындағы ойсыз әрекеттердің салдарын, айла-шарғы жасаудың, қы- сым көрсетудің немесе қауіпті әрекеттерге қатысудың нақты жағдайларын талқылау (мысалы: «жасырын тасымалдауға» қатысу, «достық» бопсалау, «ке- леңсіз оқиғаға шақыру», қорқыту);
  • YouTube немесе TikTokта оқиғаларды талдау: «Бұл жерде қауіп қайда?»
  • цифрлық визуализациясы бар интерактивті тапсырмалар;
  • дағдарыс жағдайындағы мінез-әрекетті модельдеу;
  • алғашқы, жедел көмек көрсету бойынша практикумдар және т.б.


Жеке қауіпсіздік сабақтары жүйелі және қалыпты түрде білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамытатын, өз елінің жауапты азаматы болуға үй- ретеді және қауіпсіз қоғамды дамытуға үлесін қосады. Дұрыс мінез-құлық дағ- дыларын қалыптастыру, пайдалы әдеттерді кеңінен насихаттау және салауатты өмір салтын ілгерілету маңызды.


 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
117



 




 
 



«АДАЛ АЗАМАТ» БІРТҰТАС ТӘРБИЕ БАҒДАРЛАМАСЫН РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ОРТАЛЫҒЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖОБАЛАРЫ АРҚЫЛЫ ЕНГІЗУ


Мақсаты: Елдің бірегейлігін нығайта алатын, ұлттық құндылықтарға негізделген әділетті қоғамды құруға қабілетті, білімді, адал және парасатты ұрпақты тәрбие- леу.


Жобалар: «Балалар және театр», «Жасыл клубтар», «Балалар-жастар қозғалысы»


«Балалар және театр» танымдық жобасы өскелең ұрпақтың адамгершілік мә- дениетін қалыптастырудың ресурсы, тұлғаның әлеуметтену құралы, көркемдік талғамның қалыптасуы, эстетикалық дамыған, шығармашыл тұлғаны тәрбие- леу механизмі және балаларды қоғамның ережелері мен нормаларына үйрету ретінде қызмет етуі мүмкін.


«Жасыл клуб» экологиялық жобасы қоршаған ортаны қорғауға қызығатын білім алушыларды өз еркімен құрған бірлестігі, энергия мен ресурстарды үнемдей- тін ғылыми жобаларға, экология саласындағы StartUP және бизнес жобаларына арналған.


«Жас ұлан», «Жас қыран» ұйымдарының қызметі арқылы балалар мен жасөспірім- дер қоғамдық өмірге белсенді араласып, Отанға деген сүйіспеншілік рухында тәрбиеленеді, көшбасшылық қасиеттерді меңгереді және өз елінің жауапты аза- маттары болуға үйренеді.


Балалар-жастар қозғалысын жандандыру, балаларды әлеуметтендіру және өскелең ұрпақтың бойында патриотизмді, азаматтық жауапкершілікті, іске адал- дықты тәрбиелеу. Бұл мақсат жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар не- гізінде жүзеге асырылады.


«Балалар-жастар қозғалысы» білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, кәсіби бағдар беруге, сондай-ақ олардың әлеуметтік маңызды жоба- ларға қатысуына бағытталған; балаларды қоғамдық өмірге тартуға, оң тәжірибе жинақтауға мүмкіндік береді, олардың мүдделері мен құқықтарын білдіру мен


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
118




қорғау құралы болып қызмет етеді (10-кесте).

  • кесте. Негізгі іс-шаралар кестесі


№

Негізгі іс-шаралар

мерзімі

1

Республикалық балалар-жастар қозға- лысын дамыту жөніндегі үйлестіру кеңесінің отырысы

қазан

2

Мұғалімдер күніне орай «UstazToDay»

қазан

3

Мектеп/студенттік парламент прези- денттерін сайлау

қазан

4

«Іс-әрекет уақыты» Республикалық білім алушылар өзін-өзі басқару көшбасшы- ларының балалар құрылтайы

қараша

5

«Үздік балалар-жасөспірімдер ұйымы» республикалық байқауы

желтоқсан

Барлық жастағы балалардың ата-аналарына арналған «Ата-аналарға педаго- гикалық қолдау көрсету орталықтары» бағдарламасын жаңартылып, «Ішкі күш», «Баланың қауіпсіздігі» модульдері және ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың ата-аналарына арналған сабақтар толықтырылды. Өткен оқу жылындағы сабақ мазмұны онлайн қауіпсіздігі, жас ерекшеліктері мен гендер- лік мәселелер, зорлық-зомбылықтың алдын алу және жасөспірім қыздарды қол- дау тақырыптарын ескере отырып жаңартылды.


  1. Ата-аналарға педагогикалық қолдау орталықтарының қызметін ұйымдасты- ру ғылыми тұжырымдамасы:


Ата-аналардың педагогикалық құзыреттілігін арттыру: ата-аналарды балалар мен жасөспірімдердің жас және психологиялық ерекшеліктерін білуге бағыт- талған педагогика және жас ерекшелік психологиясының негіздеріне үйрету.


Психологиялық қолдау және кеңес беру: ата-аналарға балалармен және жасөспірімдермен қарым-қатынаста туындаған қиындықтардың алдын алу және оларды шешу мақсатында кеңес беру қызметтерін ұсыну.


Қақтығыстардың және девиантты мінез-құлықтың алдын алу: жасөспірімдер арасында девиантты және деструктивті мінез-құлықтың, сондай-ақ отбасындағы қақтығыстардың алдын алу әдістері мен бағдарламаларын енгізу.


Эмоционалды құзыреттілік пен ата-ана рефлексиясын дамыту: ата-аналардың өз сезімдерін түсіну және балалардың эмоционалды жағдайын дұрыс интер- претациялау мен басқаруға қабілеттілігін арттыруға ықпал ететін эмоционалды құзыреттілікті дамыту.


  1. Ата-аналарға педагогикалық қолдау көрсетудің міндеттері:

 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
119




  • Балалардың салауаттығын қамтамасыз ету үшін ЖАҚСЫ АТА-АНА МӘДЕНИ- ЕТІН дамыту, олардың психологиялы-педагогикалық және әлеуметтік құзы- реттерін дамыту үшін жүйелі педагогикалық қолдауды ұйымдастыру;
  • Орта білім беру ұйымы мен отбасы арасындағы балаларды тәрбиелеу мен дамытудағы өзара іс-қимылды нығайту;
  • Балаларды тәрбиелеу мен дамытуға ата-аналардың жауапкершілігін артты- ру.


  1. Ата-аналарға педагогикалық қолдау орталықтарының қызметін ұйымда- стырудың ерекшеліктері:


Басшының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары орталықтың қызметін ұйымдасты- руды жүзеге асырады: жоспарлау, кесте құру, бақылау.


Ата-аналарға педагогикалық қолдауды сынып жетекшілері, педагог-психолог- тар, әлеуметтік педагогтер, қосымша білім беру педагогтері жүзеге асырады.


Ата-аналардың сұранысын ескере отырып, ұсынылатын бағдарламаның 30% дейінгі көлемде сабақтардың тақырыптарын өздігімен анықтауға болады.


Қосымша ата-аналар арасынан аға буынының белсенді өкілдерін тарта отырып,

«Даналық мектебі» клубын ұйымдастыру ұсынылады.


  1. Ата-аналарға педагогикалық қолдау көрсетудің әдістері мен тәсілдері

  2. Диагностика және кеңес беру: ата-аналар мен олардың балаларының қа- жеттіліктерін тұрақты түрде диагностикалау, сондай-ақ психологтар мен пе- дагогтармен жеке және топтық кеңестер ұйымдастыру.
  3. Оқыту тренингтері мен семинарлары: ата-аналар үшін жас ерекшелік дағдарыстары, балалардың қорқыныштары, қақтығыстық мінез-құлық және балалармен позитивті қарым-қатынас орнату жолдары тақырыптарына оқы- ту іс-шараларын ұйымдастыру.
  4. Интерактивті өзара әрекеттесу нысандары: ата-аналардың балалармен өзара әрекеттесу дағдыларын қалыптастыру үшін отбасылық кеңес беру әді- стерді, рөлдік ойындарды, кейс-әдістерді және жағдайлық тапсырмаларды қолдану.
  5. Қолдау және сүйемелдеу бағдарламалары: қиын балалар мен жасөспірім- дері бар ата-аналар үшін психологиялық-педагогикалық қолдаудың жеке бағдарламаларын әзірлеу.
  6. Саналы ата-ана тәжірибелері: рефлексия және эмпатия дағдыларын дамыту үшін саналы болу мен түсінуді қамтитын ата-ана тәжірибелері мен техника- ларын енгізу.


5. Күтілетін нәтижелері


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
120




  1. Отбасылық құндылықтар жүйесінің ата-ана мен бала қарым-қатынасындағы және жақсы ата-аналық арқылы біртұтастай қалыптасуы.
  2. Отбасындағы психоэмоционалды жағдайдың жақсаруы және қақтығыстық жағдайлардың деңгейінің, жасөспірімдерде агрессивті және девиантты мі- нез-әректтің төмендеуі.
  3. Ата-аналардың балаларды тәрбиелеуге саналы, жақсы көзқарастың артуы.
  4. Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталықтары балалар мен жасөспірім- дерді тәрбиелеу және үйлесімді дамыту үшін қолайлы жағдай жасауға маңы- зды құралға айналуы.


ОРТА БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА

КӘСІБИ БАҒДАР БЕРУ ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ


Еңбек нарығында өз орнын табатын мамандарды сапалы даярлау мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады.


2025 жыл «Жұмысшы мамандықтарының жылы» болып жарияланды. Жұмысшы мамандықтарының жылын өткізу жоспарының 7 бағытының бірі – кәсіби бағдар беру ісін дамытуға арналған. 1000 бейінді сынып ашу бастамасы осы жыл аясын- да жүзеге асырылуда.


Бейінді сыныптарды ашудың негізгі мақсаты мен міндеттері: жұмысшы маман- дықтарының беделін арттыру, мектеп білім алушыларының техникалық және кәсіптік білімге деген тұрақты қызығушылығын қалыптастыру, сондай-ақ өңірлік еңбек нарығының сұранысын ескере отырып, ерте кәсіби бағдар беруді қамта- масыз ету.


Бейіндік сыныптар – бұл мектеп білім алушыларының кәсіби өзін-өзі анықта- уын ерте кезеңнен бастап жүзеге асыруға бағытталған жаңа білім беру тәжіри- бесі. Олар академиялық бейіндік сыныптардан айырмашылығы – өңірлік еңбек нарығында сұранысқа ие мамандықтармен практикалық танысуға бағытталған, жоғары оқу орындары, колледждер және жұмыс берушілермен тығыз байланы- ста жүзеге асырылады.


Бейіндік сыныптың бағыты оқу жылы ішінде екі рет өзгертілуі мүмкін.


Орта мектептерде бейіндік сыныптарды құрудың негізгі қадамдары.

  1. Қажеттілікті анықтау. Білім алушылар мен олардың ата-аналарына сауалнама жүргізу арқылы сұранысқа ие бағыттарды айқындау.
  2. Бейіндік бағытты таңдау. Бейіндік сыныптар өңірдің экономикалық ерек- шеліктерін ескере отырып қалыптастырылады. Мысалы: Атырау облысы: мұнай-газ өнеркәсібі, геология, технологиялар; Қарағанды облысы: тау-кен ісі, металлургия; Солтүстік Қазақстан облысы: агрономия, зоотехния, ветери- нария; Ауылдық өңірлер: ауыл шаруашылығы, тігін ісі, аспаздық, үй экономи-

 

 

ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 
121




касының негіздері және т.б.

  1. Серіктестікті орнату. Жұмыс берушілермен және кәсіптік білім беру ұйымда- рымен ынтымақтастық туралы меморандумдар жасасу.
  2. Оқу процесін ұйымдастыру. Бейіндік бағытты ескере отырып, іс-шаралар ке- стесін жасау.
  3. Нәтижелерді бағалау және кері байланыс. Білім алушылардың бейіндік білім мен дағдыларды меңгеру деңгейін тұрақты бақылау; таңдаған бағытқа деген қызығушылық пен мотивацияны арттыру; кәсіби бағыттағы арнайы іс-шара- ларға үнемі қатысуы мен белсенділігі; оқыту мазмұнының өңірлік еңбек на- рығы талаптарына сәйкестігі. Білім алушылар мен ата-аналардан кері байла- ныс алу.


Қажет болған жағдайда бейіндік бағытты түзету.


Мектепте кәсіби бағдар беру және әдістемелік жұмыстарды педагог- кәсіби бағдар беруші жүргізеді.


Мектептегі кәсіби бағдар беру жұмысының негізгі мақсаты:

  • өзінің қызығушылықтары мен бейімділіктерін, күшті және әлсіз жақтарын тану;
  • мамандықтар әлемімен және еңбек нарығының талаптарымен танысу;
  • мамандық пен білім беру бағытын саналы түрде таңдау.


Кәсіби бағдар беру жұмысын ұйымдастыруға арналған әдістемелік материал- дарды мына сілтеме арқылы таба аласыз: https://uba.edu.kz/ru/metodology/3


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

122      Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 



















Инклюзивті білім берудің тиімділігінің басты критерийі барлық балаларды, оның ішінде ерекше білім беруді қажет ететін балаларды табысты әлеуметтендіру, оларды мәдениетке баулу, қоғаммен өзара әрекеттесу және қатысу тәжірибесін қалыптастыру болып табылады.


Қазақстандық білім беру жүйесінде инклюзивті процестерді табысты ілгерілету үшін,


біріншіден, мемлекеттік-қоғамдық институт ретінде білім берудің ашықтығы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету;


екіншіден, инклюзивті білім берудің барлық субъектілерінің өзара іс-қимылын, жауапкершілігін және қатысуын күшейту қажет.


Бұл ратификацияланған БҰҰ конвенциялары мен ЮНЕСКО-ның білім берудегі инклюзия және теңдік стратегиялары аясында Қазақстанның халықаралық мін- деттемелерінде белгіленген қағидаттарды жүзеге асыруды көздейді.


«Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы» еліміздің білім беру саясатының жаңа көзқарасын көрсетеді. Осы Тұжырымда- мада ерекше білім беруді қажет ететін балаларды қолдау кабинеттерін қоса алғанда, білім беру ұйымдарының базалық инфрақұрылымын жақсарту, сон- дай-ақ халықаралық талаптарға сәйкес заманауи жабдықтармен жарақтандыру жөніндегі міндеттер айқындалған (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2300000249).


Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының (бұдан әрі – МЖМБС) мазмұнындағы өзгерістер оқу бағдарламаларының мазмұны мектептерде білім берудің инклюзивті тәсілін арттыруға бағытталған. Осылайша, «ерекше білім беруді қажет ететін балаларға арналған жеке дамыту бағдарламасы», «ерекше білім беруді қажет ететін балаларға арналған оқу бағдарламаларын бейімдеу» секілді ұғымдардың анықтамалары берілген, білім алу үшін арнайы жағдайлар жасау, ерекше білім беруді қажет ететін балаларды бағалау және т.б. нормалар қарастырылған (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2200029031).


Барлық деңгейдегі білім басқармалары, білім беру ұйымдарының әкімшілік-


 

 

ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ

 
123




тері инклюзивті білім беру саласындағы нормативтік құжаттарға барлық жаңа- лықтарды, өзгерістер мен толықтыруларды педагогикалық ұжымдарға уақытылы жеткізуі қажет.


2025 жылғы 29 сәуірде «Білім беру ұйымдарындағы психологиялық-педагогика- лық қолдау қызметінің жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Респу- бликасы Оқу-ағарту министрінің № 92 бұйрығы бекітілді, ол күші жойылған екі бұйрық негізінде құрылды: ҚР Білім және ғылым министрінің «Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру, қосымша білім беру ұйымдарында психологиялық-педагогикалық қолдап отыру қағидаларын бекіту туралы» 2022 жылғы 12 қаңтардағы №6 бұйрығы және ҚР Оқу-ағарту ми- нистрі м.а. «Орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы» 2022 жылғы 25 тамыздағы №37 бұйрығы.


№ 92 бұйрыққа сәйкес жалпы орта білім беру ұйымдарында Психологиялық-пе- дагогикалық қолдау қызметінің (бұдан әрі – ППҚҚ) жұмысын күшейту қажет. ППҚҚ - бұл білім беру ұйымындағы алқалы орган болып табылады және оның негізгі міндеті – білім алушылардың, соның ішінде ерекше білім беруді қажет ететін балалардың, психологиялық әл-ауқатын қамтамасыз ету, оқу мотиваци- ясын, үлгерімін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға жағдай жасау, кәсіби бағдар беруді жүзеге асыру, сондай-ақ білім беру процесіне қатысушыларға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету болып табылады.


Білім беру ұйымының басшысы бекітетін ППҚҚ құрамына басшының орынба- сарлары, педагог-психологтер, әлеуметтік педагогтер, арнайы педагогтер, педа- гог-ассистенттер, педагог-кәсіби бағдар берушілер кіреді.


Сыныптағы қолдау – пайда болатын қажеттіліктерге ең көп таралған және әдет- те бірінші жауап. Ол сыныптағы басқа балаларға қолданылатын тәсілдерді то- лықтыратын немесе одан ерекшеленетін оқыту тәсілдерін қажет ететін ерекше немесе жеке білім беруді қажет ететін білім алушыларға бағытталған.


Мектептегі қолдау. Кейбір жағдайларда сыныптағы қолдау деңгейіндегі іс-ша- ралар білім алушылардың ерекше білім беру қажеттіліктерін толық қанағаттан- дыру үшін жеткіліксіз болады. Сондықтан сынып жетекшісі келесі кезеңге өтіп, ППҚҚ мамандарын қиындықтарды шешуге тартады. Бұл процесс ақпаратты жүйелі түрде жинауды, мектепті қолдау жоспарын немесе білім алушыларды оқытудың жеке бағдарламаларын әзірлеуді және бақылауды қамтиды.


Мектептен тыс қолдау. Білім алушылардың ерекше білім беру қажеттіліктері ауыр және/немесе тұрақты болған жағдайда (мысалы, балалар аутизмі мен есту немесе көру қабілеттерінің ауыр деңгейдегі зақымдалуы секілді күрделі қиын- дықтар), оларға тар мамандардың қарқынды қолдауы қажет болуы мүмкін (мы- салы, сурдопедагог, тифлопедагог, клиникалық психолог және т.б.). Мектептен тыс қолдау (жеке қолдау), әдетте, мектеп ұжымына кірмейтін қызметкерлерді қиындықтарды шешу, ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау және тікелей арнайы қолдау көрсету процесіне тартуды білдіреді. Алайда сыныптағы және


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
124




мектептегі қолдау жұмыстарынан алынған ақпарат осы деңгейдегі мәселелерді шешудің бастапқы нүктесі болады. Сыныптағы қолдау және мектептегі қолдау баланың жеке оқу жоспарының маңызды элементтері болып қала береді.


Педагогтердің, ППҚҚ және педагогикалық кеңестің білім алушылардың ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау жөніндегі міндеттерінің, сондай-ақ қабылдау шарттары мен үлгілік ережелерін жасамағаны үшін басшылардың жауапкершілі- гінің кеңеюін ескере отырып, қазіргі мектеп жағдайында педагогтердің білімге және қолдауға тең қолжетімділікті қамтамасыз етудегі рөлі артады. Осыған бай- ланысты әкімшілік, барлық деңгейдегі білім беру ұйымдарының педагогтері өз- дерінің кәсіби құзыреттілігін, оның ішінде үздіксіз психологиялық-педагогика- лық қолдауды ұйымдастырудың заманауи тәсілдерін қолдану бойынша жүйелі негізде жетілдіруі қажет. (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2500036047)


ҚР БҒМ 2022 жылғы 12 қаңтардағы №4 «Ерекше білім беру қажеттіліктерін баға- лау қағидаларын бекіту туралы» бұйрығына өзгерістер енгізілді, оған сондай-ақ ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау бағдарламалары енгізілді, сол себепті бұйрықтың атауы «Ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау қағидаларын және бағдарламаларын бекіту туралы» болып өзгертілді.


Бұйрықтың жаңа редакциясына сәйкес психологиялық-педагогикалық қолдау қызметі оқуда қиындықтары бар балалардың ерекше білім беру қажеттіліктерін мынадай параметрлер бойынша бағалайды:

  1. когнитивтік және орындаушылық функциялар;
  2. сөйлеуді дамыту;
  3. оқу, жазу және санау дағдыларының болуы/болмауы;
  4. эмоционалды-еріктік сала;
  5. мектепке бейімделу;
  6. сенсорлық және моторлық жүйе;
  7. отбасындағы әлеуметтік проблемаларды анықтау (https://adilet.zan.kz/kaz/ docs/V2200026618).


Инклюзивті білім беру үшін жағдай жасау жөніндегі іс-шараларды жоспар- лау және іске асыру кезінде ҚР Оқу-ағарту министрі м.а. 12.07.2024 ж. №178 бұйрығымен бекітілген «Білім беру ұйымдарында инклюзивті білім беру үшін жағдай жасау жөніндегі әдістемелік ұсынымдар» пайдаланылады. Әдістемелік ұсынымдар мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымда- рында инклюзивті білім беру үшін жағдай жасаудың бірыңғай тәсілін айқындау мақсатында әзірленді. Инклюзивті білім беру көрсеткіштері бойынша дерек- терді білім беру ұйымдары Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 9 тамыздағы №354 бұйрығымен бекітілген «Ұлттық білім беру де- ректер қоры» ақпараттық жүйесін қалыптастыру, сүйемелдеу, жүйелік-техника- лық қызмет көрсету, интеграция және ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету


 

 

ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ

 
125




қағидаларына сәйкес «Ұлттық білім беру деректер қоры» ақпараттық жүйесінде (ҰБДҚ) толтырады.


«Мемлекеттік білім беру ұйымдары қызметкерлерінің үлгі штаттарын бекіту ту- ралы» 2023 жылғы 21 шілдедегі № 224 бұйрықтың қабылдануымен ҚР Оқу-ағар- ту министрлігі еліміздің білім беру жүйесінде инклюзивті практиканы нығайту жағына маңызды қадам жасады.


Үлгі штаттары инклюзивті білім беруді жүзеге асыру үшін қажетті мамандардың қосымша ставкаларын енгізу үшін нормативтік негізді бекітеді. Бұл ерекше білім беруді қажет ететін білім алушыларды жүйелі және тұрақты қолдау үшін жағдай жасайды.


Педагог-ассистенттің штат бірлігін белгілеу штат санының лимиті және тиісті шығыстар шегінде жүзеге асырылады.


Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру ұйымдарында психологиялық-ме- дициналық-педагогикалық консультацияның ұсынымы бойынша білім беру ұй- ымдарындағы жеке көмекші лауазымының штат бірлігі белгіленеді.


Білім беру ұйымдарындағы жеке көмекшінің штат бірлігін белгілеу штат саны- ның лимиті және тиісті шығыстар шегінде жүзеге асырылады (https://adilet.zan. kz/kaz/docs/V2300033166).


Зияты зақымдалған балаларды оқыту «Жоғары және жоғары оқу орнынан кей- інгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, тиісті типтердегі және түрлердегі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Респу- бликасы Оқу-ағарту Министрінің 2022 жылғы 31 тамыздағы №385 бұйрығымен бекітілген арнайы білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларының 75-тармағымен регламенттеледі.


Зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы оқыту шарттары:

  1. зияты зақымдалған білім алушыларды оқыту жалпы білім беретін мектеп- тердің Үлгілік оқу бағдарламаларының мазмұнына бағдарланбаған арнайы оқу бағдарламалары және арнайы оқулықтар бойынша;
  2. зияты зақымдалған білім алушыларды сынып педагогінің және психологи- ялық-педагогикалық қолдау мамандарының балалардың мүмкіндіктерін пси- хологиялық-педагогикалық зерделеу негізінде жасалған және жарты жыл- дан аспайтын мерзімге арналған жеке оқу бағдарламаларына сәйкес оқыту;
  3. өлшемді сипаттамалық бағалау және бес балдық шкаланы пайдалана оты- рып, оқу жетістіктерін бағалау. Орташа түрде зияты зақымдалған білім алушы- лардың жетістіктерін бағалау кезінде балдық бағалау пайдаланылмайды;
  4. сөйлеу тілі мен мінез-құлығының айқын түрдегі бұзылыстары болған жағдай- да логопедиялық және психологиялық көмек көрсету;

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
126




  1. емдік дене шынықтыру, әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау бойынша сабақтар (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2200029329).


Жалпы білім беретін мектепте зияты зақымдалған балаларды оқыту 9-сынып- тан кейін, арнайы мектепте 10-сыныптан кейін аяқталады. Екі жағдайда да «Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы құжаттардың түр- лерін, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы мемле- кеттік үлгідегі құжаттардың нысандарын және оларды есепке алу мен беру қағи- даларын, сондай-ақ білім беру ұйымдарында білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтаманың нысанын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 28 қаңтардағы №39 бұйрығына сәйкес БТ сериясының аттестаты беріледі. Осыған байланысты білім беру ұйымдары ата-а- наларды жалпы білім беретін мектепте зияты зақымдалған балаларды оқыту шарттары туралы, оның ішінде БТ сериясы аттестатын беру туралы, сондай-ақ жеке мүмкіндіктері мен ерекше білім беру қажеттіліктерін ескере отырып, тех- никалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында кәсіп алу қажеттілігі туралы уақытылы хабардар етуі қажет (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1500010348).


Жоғарыда аталған нормалар барлық білім алушылар үшін білім беру ортасының қолжетімділігін, жайлылығын және қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған. Әрбір педагог үшін бұл әлеуметтік әділеттілік мәселесі ғана емес, сонымен қа- тар адамгершілік қағидаттарында қалыптасатын қоғамның тұрақты дамуы, ерек- шеліктерді құрметтеу және барлық азаматтардың еліміздің өміріне тең қатысуға ұмтылуы үшін маңызды шарт екенін түсіну маңызды.


ҚР Оқу-ағарту министрлігінің тапсырысы бойынша инклюзивті практиканы да- мыту мәселелері бойынша педагогтерді әдістемелік қолдау мақсатында жыл сайын Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының сайтында (https:// uba.edu.kz/qaz/metodology/3) қолжетімді әдістемелік ұсынымдар әзірленеді, со- нымен қатар Арнайы және инклюзивті білім берудің Ұлттық ғылыми-практика- лық орталығының материалдарымен (https://special-edu.kz/news/86/single/812) танысуға кеңес береміз.


 


 

АРНАЙЫБІЛІМБЕРУ      127

 



















Арнайы мектептерде/сыныптарда балаларды оқыту және тәрбиелеу «Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына (бұдан әрі – Үлгілік оқу жоспары), «Жалпы білім беретін ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курста- рының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына (06.11.2024 жылғы № 327 өзгерістермен және толықтырулармен) сәйкес жүзеге асырылады.


Арнайы мектептерде/сыныптарда оқыту білім алушылардың дамуындағы бұ- зылыстардың түрлері бойынша ұйымдастырылады:

  1. есту қабілеті зақымдалған балаларға арналған;
  2. көру қабілеті зақымдалған балаларға арналған;
  3. сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар балаларға арналған;
  4. тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларға арналған;
  5. психикалық дамуы тежелген балаларға арналған;
  6. зияты зақымдалған балаларға (жеңіл және орташа түрдегі зият зақымдалуы).


Арнайы мектептер болмаған жағдайда, жалпы білім беретін мектептерде көру қабілеті (нашар көретін/көрмейтін), есту қабілеті зақымдалған (нашар еститін/ естімейтін), сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар, тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар, зияты жеңіл түрде зақымдалған, психикалық дамуы тежелген балаларға арналған сыныптар және зияты орташа түрде зақымдалған бала- ларға арналған өмірлік дағдылар сыныптары құрылады.


Арнайы мектептерде/сыныптарда бір сыныпта толымдылығы екі баладан аспай- тын қарым-қатынас және әлеуметтік өзара іс-әрекет бұзылыстары немесе қиын- дықтары (оның ішінде аутизмі немесе аутисттік спектр бұзылыстары) бар бала- ларды оқыту көзделеді.


Жергілікті жағдайлар мен қаржылық мүмкіндіктерге байланысты арнайы мек- тептерде/сыныптарда сыныптардың толымдылығы ұсынылған шекті мөлшер-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
128




ден төмен болуына рұқсат етіледі.


Оқу күнінің тәртібі білім алушылардың тез шаршауын ескере отырып, бірінші ауысымда және үзілістерде жеткілікті демалу уақытымен белгіленеді.


Қажетті жағдайлар (ұйқы және демалыс) жасау кезінде бастауыш білім беру дең- гейінде арнайы мектептердің/сыныптардың жұмысы бұзылған функцияларды еңсеру және орнын толықтыруға, қажетті қорғау (сөйлеу, қозғалыс) педагогика- лық режимін қамтамасыз ету, әлеуметтік дағдыларды қалыптастыру үшін ұзар- тылған күн режимінде ұйымдастырылады.


Оқу жылының ұзақтығы Үлгілік оқу жоспарына сәйкес 0-сыныпта – 32 апта, 1-сы- ныпта — 33 апта, 2 – 12 сыныптарда — 34 аптаны құрайды.


Бастауыш білім беру деңгейін аяқтағаннан кейін мүмкіндігі шектеулі балаларға инклюзивті білім беру жағдайында оқу мәселесін қарастыру мақсатында ПМПК арқылы ерекше білім беру қажеттіліктеріне бағалау жүргізу ұсынылады.


Есту, көру, тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары, сөйлеу тілінің күрделі бұ- зылыстары бар, психикалық дамуы тежелген білім алушыларға арналған үлгілік оқу жоспарларының инвариантты бөлігінің жалпы білім беретін пәндерінің тіз- бесі және олардың негізгі мазмұны ҚР МЖМБС талаптарына сәйкес келеді.


Екінші (қазақ, орыс) және үшінші (шетел) тілдерді оқыту білім алушылардың сөй- леу тілінің даму деңгейін ескере отырып жүзеге асырылады, дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін азайту – білім алушылардың психофизика- лық жай-күйінің ерекшеліктерін ескере отырып жүргізіледі.


Үлгілік оқу жоспарымен қарастырылған сағаттар шегінен шықпай, тілдік пән- дер мен дене шынықтыру сабақтары арасында сағаттарды қайта бөлуге жол беріледі.


Оқыту білім алушылардың психофизикалық ерекшеліктері мен танымдық мүм- кіндіктерін ескере отырып, негізгі орта білім берудің оқу бағдарламалары не- гізінде әзірленген арнайы оқу бағдарламаларын (бағдарламалар АИБД ҰҒПО- ның special-edu.kz сайтында орналастырылған), сондай-ақ жалпы орта білім берудің оқу бағдарламаларын қолдану арқылы жүзеге асырылады.


Оқу процесінде арнайы оқулықтар мен ОӘК, сондай-ақ жалпы білім беретін мектептерге арналған оқулықтар мен ОӘК қолданылады.


Арнайы мектептерде/сыныптарда оқытудың түзету-дамыту бағыты түзету пән- дері, жалпы білім беру циклі пәндері шеңберінде, сондай-ақ қосымша білім беру жүйесінде іске асырылады.


Үлгілік оқу жоспарының түзету компоненті арнайы білім беру жағдайында оқи- тын мүмкіндіктері шектеулі балалардың бұзылған функцияларын түзетуге және


 

 

АРНАЙЫ БІЛІМ БЕРУ

 
129




орнын толтыруға бағытталған арнайы оқу сабақтарының жиынтығын қамтитын міндетті компонент болып табылады.


Үлгілік оқу жоспарларының түзету компонентінің сабақтарын «Арнайы педаго- гика» («Дефектология») мамандығы бойынша жоғары педагогикалық білімі бар және арнайы мектеп түріне сәйкес білім беру бағдарламасы бар педагогтер жүргізеді. Түзету компоненті пәндері бойынша білім алушылардың жетістіктерін бағалау кезінде балдық бағалау қолданылмайды.


Арнайы мектеп-интернаттарда түзету компонентінің жеке/ кіші топтық/ топтық сабақтары білім беру ұйымының басшысы бекіткен кестеге сәйкес күннің бірін- ші және екінші жартысында өткізіледі.


Есту, көру қабілеті зақымдалған және тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларда зияттың зақымдалуы анықталған жағдайда 4–6 білім алушы- ны қамтитын арнайы сыныптар құрылады. Аталған сыныптарда оқыту зияты зақымдалған балаларға арналған Үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламалары бойынша, негізгі бұзылыс түріне сәйкес Үлгілік оқу жоспарының түзету компо- нентін енгізе отырып, жүзеге асырылады.


Арнайы мектептер/сыныптар жағдайында көру қабілеті зақымдалған (көр- мейтін, нашар көретін), есту қабілеті зақымдалған (естімейтін, нашар еститін), тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар білім алушылар 11-12 сыныптарда жалпы орта білімді алады, онда оқыту қоғамдық-гуманитарлық және жаратылы- стану-математикалық бағыттар бойынша бейіндік оқыту негізінде жүзеге асыры- лады. Білім беру процесінің түзету-дамыту бағыты жалпы білім беретін пәндер бойынша сабақтарда, түзету компонентінің сабақтарында қамтамасыз етіледі.


Есту, көру қабілеті зақымдалған, тірек-қимыл аппаратында бұзылыстары бар, сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар, психикалық дамуы тежелген балаларға арналған арнайы мектептердің/сыныптардың түлектері ҚР Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 28 қаңтардағы № 39 бұйрығына сәйкес алған білім дең- гейін растайтын мемлекеттік үлгідегі аттестат алады.


Көру қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектептерде/сыныптар- да оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Көру қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектепке/сыныпқа көр- мейтін, нашар көретін балалар қабылданады, онда оқыту бөлек жүзеге асырыла- ды, тиісті типтегі сынып болмаған кезде бірлескен оқытуға жол беріледі немесе оқыту шағын жинақты мектептердің типі бойынша ұйымдастырылады.


Көру қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектептерде/сыныптар- да бастауыш білім беру деңгейінде (оның ішінде үйден жеке тегін оқыту жағдай- ында) білім беру қызметін «Арнайы педагогика» («Дефектология») бағыты бой- ынша жоғары педагогикалық білімі бар және «Тифлопедагогика» білім беру бағдарламасы бойынша даярланған немесе қайта даярлау туралы құжаты бар


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
130




арнайы педагогтер жүзеге асырады.


5-10 сыныптарда (оның ішінде үйде жеке тегін оқыту кезінде) білім беру қызметін тифлопедагогика бойынша біліктілікті арттыру курстарынан өткен пән мұғалім- дері жүзеге асырады.


Көру қабілеті зақымдалған балаларды зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы оқу бағдарламалары бойынша оқыту кезінде мемлекеттік үлгідегі БТ се- риялы білім туралы құжат беріледі.


Жалпы орта білім беру деңгейінде түзету компонентінің сабақтары әлеумет- тік-тұрмыстық бағдарлау, кеңістіктікте бағдарлау, мимика мен пантомимиканы дамыту бойынша топтық және жеке түрде өткізіледі.


Есту қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектептерде/сыныптар- да оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Есту қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектепке/сыныпқа естімейтін және нашар еститін, соның ішінде кохлеарлы импланты бар балалар қабылданады, онда оқыту бөлек жүзеге асырылады, тиісті түрдегі сынып бол- маған кезде бірлесіп оқытуға жол беріледі немесе оқыту шағын жинақты мек- тептердің типі бойынша ұйымдастырылады.


Есту қабілеті зақымдалған балаларға арналған арнайы мектептерде/сыныптар- да бастауыш білім беру деңгейінде (оның ішінде үйден жеке тегін оқыту жағдай- ында) білім беру қызметін «Арнайы педагогика» («Дефектология») бағыты бой- ынша жоғары педагогикалық білімі бар және «Сурдопедагогика» білім беру бағдарламасы бойынша даярланған немесе қайта даярлау туралы құжаты бар арнайы педагогтер жүзеге асырады.


5-10 сыныптарда (оның ішінде үйде жеке тегін оқыту кезінде) білім беру қызметін сурдопедагогика бойынша біліктілікті арттыру курстарынан өткен пән мұғалім- дері жүзеге асырады.


Есту қабілеті зақымдалған балаларды зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы оқу бағдарламалары бойынша оқыту кезінде мемлекеттік үлгідегі БТ се- риялы білім туралы құжат беріледі.


Жалпы орта білім беру деңгейінде түзету компонентінің сабақтары дыбыстар- дың айтылуын қалыптастыру және есту қабілетін дамыту, ауызекі және тұрмы- стық сөйлеуді дамыту, ым-ишараттық сөйлеу тілін оқыту бойынша топтық және жеке түрде өткізіледі.


Трек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мек- тептерде/сыныптарда оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мек-


 

 

АРНАЙЫ БІЛІМ БЕРУ

 
131




тепке/сыныпқа өз бетінше жүріп-тұратын, арнайы құралдар арқылы жүріп-тұра- тын, жеке көмекші арқылы жүріп-тұратын балалар қабылданады.


Тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларға арналған мектептерде/ сыныптарда білім беру қызметін тиісті бейіндегі біліктілікті арттыру курстары- ның сертификаты бар бастауыш сынып мұғалімдері жүзеге асырады.


5-10 сыныптарда (оның ішінде үйде жеке тегін оқыту кезінде) білім беру қызметін бұзылыс түріне сәйкес біліктілікті арттыру курстарынан өткен пән мұғалімдері жүзеге асырады.


Тірек-қимыл аппаратының бұзылыстары бар балаларды зияты зақымдалған ба- лаларға арналған арнайы оқу бағдарламалары бойынша оқыту кезінде мемле- кеттік үлгідегі БТ сериялы білім туралы құжат беріледі.


Жалпы орта білім беру деңгейінде түзету компонентінің сабақтары емдік дене шынықтыру, әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау бойынша топтық және жеке түрде өткізіледі.


Сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мектептер- де/сыныптарда оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мектепке/ сыныпқа 1-2 деңгейдегі сөйлеу тілі жалпы дамымаған, оның ішінде кохлеарлы импланты бар балалар қабылданады.


Сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар балаларға арналған мектептерде/сы- ныптарда білім беру қызметін «Арнайы педагогика» («Дефектология») бағыты бойынша жоғары педагогикалық білімі бар және «Логопедия» білім беру бағдар- ламасы бойынша даярланған немесе қайта даярлау туралы құжаты бар арнайы педагогтер жүзеге асырады.


5-10 сыныптарда (оның ішінде үйде жеке тегін оқыту кезінде) білім беру қызметін логопедия бойынша біліктілікті арттыру курстарынан өткен пән мұғалімдері жү- зеге асырады.


Психикалық дамуы тежелген балаларға арналған арнайы мектептерде/сынып- тарда оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Психикалық дамуы тежелген балаларға арналған арнайы мектепке/сыныпқа әртүрлі генездегі психикалық дамуы тежелген, оның ішінде кохлеарлы имплан- ты бар балалар қабылданады.


Психикалық дамуы тежелген балаларға арналған мектептерде/сыныптарда білім беру қызметін тиісті бейіндегі біліктілікті арттыру курстарының сертифика- ты бар бастауыш сынып мұғалімдері жүзеге асырады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
132




5-10 сыныптарда (оның ішінде үйде жеке тегін оқыту кезінде) білім беру қызметін бұзылыс түріне сәйкес біліктілікті арттыру курстарынан өткен пән мұғалімдері жүзеге асырады.


Психикалық дамуы тежелген балаларда он екі жастан кейін шектік зияткерлік жеткіліксіздік жағдайы белгіленеді.


Зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы мектептерде/сыныптарда оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері


Зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы мектепке/сыныпқа жеңіл және орташа түрде зияты зақымдалған балалар қабылданады.


Зияты зақымдалған білім алушыларға арналған мектептерде/сыныптарда білім беру қызметін жоғары педагогикалық білімі бар және олигофренопедагогика саласында біліктілікті арттыру курстарынан өткен «Дене шынықтыру», «Музыка»,

«Кәсіби еңбекке баулу» пәндерін оқытатын мұғалімдерді қоспағанда, «Арнайы педагогика» («Дефектология») мамандығы және «Олигофренопедагогика» білім беру бағдарламасы бойынша жоғары педагогикалық білімі бар педагогтер жү- зеге асырады.


Зияты зақымдалған білім алушыларға арналған үлгілік оқу жоспарлары, оқу бағдарламалары мен оқулықтар ҚР МЖМБС мазмұнын іске асырмайды.


Оқу процесі зияты жеңіл және орташа түрде зақымдалған білім алушыларға Үл- гілік оқу жоспарларына сәйкес, арнайы оқулықтар мен ОӘК пайдалана отырып, арнайы оқу бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады.


Зияты орташа түрде зақымдалған білім алушыларды оқыту педагогикалық кеңестің шешімі бойынша жекелеген сыныптарда немесе зияты жеңіл түрде зақымдалған білім алушылармен (3 білім алушыдан аспайтын) бірлесіп ұйымда- стырылады.


Зияты орташа түрде зақымдалған білім алушыларды оқыту зияты орташа түрде зақымдалған білім алушыларға арналған үлгілік оқу бағдарламалары негізінде құрастырылған жеке оқу бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады.


Кәсіби еңбекке баулу, жалпы еңбекке даярлау, әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау, шаруашылық еңбек, қолөнер сабақтары үшін сыныптар екі топқа бөлінеді.


Зияты зақымдалған түлектер белгіленген үлгідегі БТ сериялы аттестат алады.


 


 

БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ПЕДАГОГТЕРІ МЕН БАСШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН

ӘДІСТЕМЕЛІК СҮЙЕМЕЛДЕУ

 
 

133

 
 

ПЕДАГОГТЕРЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ:АКАДЕМИЯЛЫҚЖАЗЫЛЫМБОЙЫНШАНҰСҚАУЛЫҚ       133

 




















Білім беру ұйымдарында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру «Мәдениет саласындағы білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру ұйымдарында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысты ұйымда- стыру және жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2023 жылғы 10 тамыздағы №253 бұйрығына сәйкес жү- зеге асырылады.


Білім беру ұйымдарында оқу-әдістемелік құжаттаманы әзірлеу білім беру сала- сындағы нормативтік құқықтық актілерге сәйкестікпен жүзеге асырылуы тиіс.


Мектептегі әдістемелік бірлестіктердің жұмысына ерекше назар аудару қа- жет, себебі академиялық зерттеулер олардың педагогтердің кәсіби дамуы мен білім алушылардың оқу жетістіктеріне айтарлықтай әсер ететінін көрсетеді. Сондықтан оқу-тәрбие процесін жетілдіруге және оқу нәтижелерін жақсартуға ұмтылатын мектеп әкімшілігі ең алдымен әдістемелік бірлестіктердің жүйелі жұ- мысын қамтамасыз етуі тиіс.


Әдістемелік бірлестіктердің жұмыс жоспарында пәндер бойынша оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруға бағытталған қажетті шараларды қарастыру ұсы- нылады. Атап айтқанда, білім алушылардың тақырыптық білім олқылықтарын анықтау және жою бойынша іс-шаралар, оқу мотивациясы төмен балалармен қосымша жұмыс, ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс, циф- рлық технологияларды қолдану арқылы оқыту әдістері, білім алушылардың сыни ойлауын және зерттеу дағдыларын дамыту мәселелері қамтылуы тиіс.


Әдістемелік бірлестік шеңберінде сабақ өткізуге қатысты мәселелерді тұрақты түрде талқылап отыру, сабақ жоспарларын бірлесе әзірлеу, жекелеген білім алушылардың үлгеріміндегі оң және теріс динамикаларды талдау, оқу мотива- циясы төмен балаларға қолдау көрсету бойынша қосымша шаралар қабылдау, сондай-ақ дарынды балалармен жұмыс жүргізу маңызды болып табылады.


Педагогтердің кәсіби құзыреттілігін арттырудың бір түрі – әдістемелік және ғылыми-әдістемелік материалдарды (авторлық бағдарламаларды) әзірлеу. Зерт- теушілік қызметтің нәтижесінде педагогтердің кәсіби деңгейі артады, алынған білім өз тәжірибесін түрлі деңгейде таратуға, аттестациядан сәтті өтуге, кәсіби


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
134




байқауларда танылуға мүмкіндік береді.


Педагогтер әзірлеген әдістемелік және ғылыми-әдістемелік материалдар (ав- торлық бағдарламалар) білім беру ұйымдарындағы әдістемелік бірлестіктер мен әдістемелік кеңестердің отырыстарында қарастырылып, оң қорытынды алғаннан кейін білім беру ұйымының басшысы бекітеді. Бұл мақсатта барлық деңгейде «Әдістемелік (оқу-әдістемелік, ғылыми-әдістемелік) кеңес қызметінің үлгілік қағидаларын және оны сайлау тәртібін бекіту туралы») Қазақстан Респу- бликасы Білім және ғылым министрінің міндетін атқарушының 2007 жылғы 21 желтоқсандағы №644 бұйрығына сәйкес әдістемелік кеңестер құрылады. Педа- гогтің әдістемелік материалдары мен әзірлемелері бойынша шешім әдістемелік кеңес отырысында кеңес мүшелерінің көпшілік даусымен қабылданып, хаттама- мен рәсімделеді.


Педагогтердің әдістемелік және ғылыми-әдістемелік материалдарын (авторлық бағдарламаларын) сараптау, жинақтау және республикалық деңгейде енгізу 2020 жылғы 29 желтоқсанда бекітілген Республикалық оқу-әдістемелік кеңес жанындағы Сараптамалық кеңестің ережесіне сәйкес жүзеге асырылады. Са- раптамалық кеңестің отырыстары тоқсан сайын бір рет өткізіледі (https://uba. edu.kz/qaz/metodology/6).


Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы педагогтер үшін «Инноваци- ялық педагогикалық тәжірибені зерделеу, жинақтау және тарату жөніндегі әді- стемелік ұсынымдарды» әзірлеген (https://uba.edu.kz/qaz/metodology/3?page=12)


Педагогтердің кәсіби шеберлік конкурстарына қатысуы олардың кәсіби дамуы- ның маңызды шарты. «Үздік педагог», «Үздік авторлық бағдарлама», «Дарынды балаларға – талантты ұстаз» және басқа да осындай конкурстар педагогтердің кәсіби деңгейін арттыруға, олардың әдістемелік және шығармашылық құзырет- терін дамытуға ықпал етеді.


Жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық және халықаралық олим- пиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының (ғылыми жарыстардың), орын- даушылар конкурстарының, кәсіби шеберлік конкурстарының мен спорттық жарыстардың тізімі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2011 жылғы 7 желтоқсандағы №514 бұйрығымен бекітілген. Қажетті конкурс осы тізімде болмаса, қосымша ақпарат алу үшін өңірлік әдістемелік кабинетке (орта- лыққа) жүгінуге ұсынылады.


Педагогтердің біліктілігін арттыру үздіксіз білім берудің ажырамас бөлігі. Қа- зақстан Республикасының 2019 жылғы 27 желтоқсандағы «Педагог мәртебесі ту- ралы» Заңына сәйкес, кәсіби қызмет атқаратын педагогтер үш жылда кемінде бір рет білім беру білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісілген бағдар- ламалары бойынша курстардан өтуі қажет. Курстарды аяқтаған соң педагогтер жаңа алған білімдерін оқу-тәрбие процесіне енгізуі, тәжірибелерімен әріпте- стерімен бөлісуі және мектептегі әдістемелік жұмыстарға белсенді қатысуы тиіс (https://www.gov.kz/memleket/entities/kdso/documents/2?lang=ru).


 

 

БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ПЕДАГОГТЕРІ МЕН БАСШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН

ӘДІСТЕМЕЛІК СҮЙЕМЕЛДЕУ

 
135




Жас педагогтердің кәсіби жолының басында оларға қолдау көрсету, олардың құзыреттерін дамыту және педагогикалық тәжірибенің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін олардың біліктілігін жүйелі түрде арттыру маңызды. Қазақстан Респу- бликасының «Педагог мәртебесі туралы» Заңына сәйкес, орта білім беру ұйы- мында алғаш рет кәсіби қызметке кіріскен педагогқа оқу жылы бойы тәлімгерлік ететін педагог бекітіледі. Тәлімгерлікті ұйымдастыру тәртібі «Тәлімгерлікті ұй- ымдастыру қағидаларын және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қой- ылатын талаптарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 24 сәуірдегі №160 бұйрығына сәйкес жүргізіледі. Осы құжатта тәлімгерлік процесін ұйымдастыру талаптары мен жағдайлары, мектеп әкімшілігінің, тәлімгердің және жас педагогтің міндеттері, тәлімгерлерді тағай- ындау және ауыстыру тәртібі және басқа да мәселелер айқындалған.


Тәлімгерлікті ұйымдастыру кезінде тәлімгерлік жоспарын әзірлеу, жас педагог- тің кәсіби дайындығын диагностикалау және кәсіби дамуын қолдау, тәлімгер мен жас педагог арасындағы кәсіби қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру сияқты бірқатар сұрақтар туындайды. Осыған байланысты Академия тарапынан

«Орта білім беру ұйымдарында тәлімгерлікті жетілдіру бойынша әдістемелік ұсынымдар» әзірленді (https://uba.edu.kz/ru/metodology/3).


Қазақстан Республикасының 2019 жылғы 27 желтоқсандағы «Педагог мәртебесі туралы» Заңының 14-бабына сәйкес, аттестаттау рәсімі Қазақстан Республика- сы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 27 қаңтардағы №83 бұйрығымен (2025 жылғы 25 ақпандағы ҚР Оқу-ағарту министрінің №32 бұйрығымен ен- гізілген өзгерістермен) бекітілген Педагогтерді аттестаттаудан өткізу қағида- лары мен шарттарына сәйкес жүзеге асырылады (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/ V1600013317).


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
136





 




 
 


1-сурет. Педагогтің тәжірибесін тарату бойынша алгоритм


 

 

БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ПЕДАГОГТЕРІ МЕН БАСШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН

ӘДІСТЕМЕЛІК СҮЙЕМЕЛДЕУ

 
137




Педагог-зерттеушілер мен педагог-шеберлердің тәжірибесін тарату білім беру саласында уәкілетті органның жанындағы Республикалық оқу-әдістемелік кеңес ұсынған оқу-әдістемелік материалдар немесе бағдарламалар негізінде жүзеге асырылады (1-сурет).



















































 




 
 
 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

138      Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 




















Ауыл мектептерінің әлеуетін дамыту 2024 жылғы 3 желтоқсанда өткен Қазақстан Республикасы Үкіметінің отырысының №40 хаттамалық тапсырмасы негізінде Қазақсатан Республикасының Премьер-Министрі тапсырмасына сәйкес жүзеге асырылады.


Хаттамалық тапсырмалар негізінде 2025 жылғы 31 қаңтарда Қазақстан Респу- бликасы Оқу-ағарту министрінің №21 «Қазақстан Республикасында ауыл мек- тептерін дамытудың «Ауыл мектебі – сапа алаңы» тұжырымдамалық тәсілдері» бұйрығы бекітілді.


«Ауыл мектебі – сапа алаңы» тұжырымдамалық тәсілдері» негізгі 4 тәсілді қамти- ды:

  1. ШЖМ-ны оңтайландыру және тірек мектептерінің бөлімшелерін құру;
  2. «Ауыл мектебі – сапа алаңы» («Тірек мектебі – ШЖМ») республикалық жоба- сын масштабтау;
  3. Ауылдық мектептерді мәдени-ағарту кешендеріне (комьюнити-орталықтар) трансформациялау;
  4. ШЖМ-ның 5-11-сынып білім алушылары үшін «Білім-Инновация» лицейіне, Назарбаев Зияткерлік мектептеріне ұқсас жаңа формациядағы мектеп-ин- тернаттар құру.

 




 
 
 

 

АУЫЛ МЕКТЕПТЕРІНІҢ ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУ

 
139




Ауыл мектептерін дамыту – ел болашағына бағытталған ұзақ мерзімді инвести- ция. Нақты талдауға және мүдделі тараптардың қатысуына сүйене отырып қа- былданған шешімдер ауылдық жерлерде болашақ ұрпақты табысқа жетелейтін тұрақты білім беру жүйесінің қалыптасуына негіз болады.


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

140      Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 




















2023 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы, 2024–2029 жылдарға арналған жасанды интеллектті дамы- ту тұжырымдамасы, сондай-ақ Орта білім беру жүйесінде жасанды интеллект- ті қолдану жөніндегі әдістемелік ұсынымдар (Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, №5 хаттама, 10.06.2024 ж.) негізінде білім беру ұйымдарына оқыту мен тәрбие беру процесіне жасанды интеллект (ЖИ) технологияларын жүйелі түрде енгізу ұсынылады.


Орта білім беру ұйымдарына арналған ұсынымдар:

  • Педагогикалық ұжымды әдістемелік ұсынымдардың мазмұнымен таныстыру, оларды оқыту тәжірибесіне кезең-кезеңімен енгізуді ұйымдастыру;
  • Жасанды интеллектті пайдалануға байланысты этикалық қағидаттар, рұқсат етілетін қолдану формалары, академиялық адалдықты сақтау алгоритмдері мен бұзушылықтарды қарау механизмдері қамтылатын мектепішілік саясат- ты әзірлеу;
  • ЖИ-ді оқу процесіне кіріктіру жолдары:
    • ЖИ-ді қолдана отырып сабақтар әзірлеу (әдістемелік ұсынымдардың 3.4.1– 3.4.4 тарауларына сәйкес);
    • жаңа материалды түсіндіру, жоспарлау, бағалау және рефлексия барысын- да ЖИ құралдарын пайдалану;
  • педагогтердің цифрлық сауаттылығы, ЖИ этикасы және генеративті модель- дер бойынша біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыру және әдістемелік қолдау көрсету;
  • білім алушылардың ЖИ өнімдерімен жұмыс істеуі кезінде ЖИ қолдану этика- сын насихаттау (әдістемелік ұсынымдардың 1.3 бөлімі);
  • білім алушылардың сыни пайымдау, ақпараттық гигиена және цифрлық тех- нологияларды саналы пайдалану дағдыларын қамтитын цифрлық құзырет- терін дамытуға жағдай жасау.

 

 

ОҚУ ПРОЦЕСІНЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТІНІ КІРІКТІРУ

 
141




Жасанды интеллект – бұл педагогтің жаңа мүмкіндіктері мен цифрлық көмекшісі



Жасанды интеллект (ЖИ) – келесі мүмкін- діктерге ие:

  • оқу деректерін жинайды, талдайды;
  • материалдарды білім алушының дең- гейі мен қызығушылықтарына бейім- дейді;
  • күнделікті тапсырмаларды автомат- тандырады (тест, есептер);
  • көрнекі және интерактивті ресурстар- ды жасауға көмектеседі.



Педагогке ЖИ не үшін қажет?


Педагогтің міндеті

ЖИ көмегі

Нәтиже

Сабақ жоспарлау

Идеяларды, мақсаттарды, критерийлер мен материалдарды ұсынады

Уақытты үнемдеу (жоспарға ≤ 1 сағат)

Сабақ өткізу

Презентациялар, тапсырмалар, көрнекі материалдар әзірлейді

Оқу материалын көр- некі түрде ұсыну

Бағалау

Тест тапсырмаларын автоматты түрде құрастырып, тексереді

Жедел кері байланыс

Білім алушыны қолдау

Жеке кеңестер ұсынады

Жекелеген прогресс

Сыныптан тыс жұмыс

Мақалаларды қысқаша мазмұндайды, жобаларға арналған идеялар ұсынады

Зерттеу дағдыларын дамыту

Педагогтің жетекші рөлі

  • ЖИ – педагогтің көмекші құралы. Қорытынды шешімдерді (контентті таңдау, бағалау, педагогикалық қолдау) педагог қабылдайды.
  • Педагогтің технология мүмкіндіктері мен шектеулерін түсінуі, материалдар- дың дұрыстығын тексеруі және этикалық нормаларды (деректер, авторлық құқық, психологиялық қауіпсіздік) сақтау маңызды.
  • Педагог ЖИ ресурстарымен саналы және қауіпсіз пайдалануға үйретеді.


Халықаралық мектеп тәжірибесінде кеңінен қолданылатын генеративті ЖИ құралдарының ең танымал түрлері төмендегі кестеде келтірілген. Бұл құралдар-


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
142




дың таныстыру және ақпарат беру мақсатында ғана ұсынылғанын, ешбір ком- панияның немесе платформаның мүддесін қолдамайтынын ескерген жөн. ЖИ құралдары тізбесінің мақсаты – оқу-тәрбие процесінің әртүрлі аспектілерінде педагогтер мен білім алушыларға пайдалы болатын мүмкіндіктерін көрсету.



САБАҚҚА ДАЙЫНДЫҚ / КУРСТЫ ҚҰРУ

№

ЖИ-құралдары

Сілтеме

Сипаты

1

Zotero, Mendeley, Scite

https://www.zotero.org/

https://www.mendeley. com/

https://scite.ai/

зерттеулерді іріктеуге, жүйелеуге, дәйексөз келтіруге және бөлісуге арналған құралдар

2

Deepl

https://www.deepl.com/ ru/translator

ғылыми мәтіндер мен үлкен көлем- дегі файлдарды аударуға арналған аударма құралы

3

YesChat, ChatGPT

https://www.yeschat.ai/

https://chatgpt.com/

суреттерді генерациялау, тапсырма- лар мен глоссарийлер құрастыру

4

Picsart,

https://picsart.com/ru/ create

онлайн фото және видео өңдеуші редактор

5

Nolej

https://nolej.io/

оқулықтар мен онлайн-контент негізінде интерактивті материалдар әзірлейтін платформа

6

Diffit

https://web.diffit.me/

сабаққа арналған ресурстар генера- торы

7

Perplexity

https://www.perplexity. ai/

дереккөздерді көрсете отырып, жау- ап беретін ЖИ жүйесі

8

Google Arts & Culture

https://artsandculture. google.com/

әлемдік өркениеттердің 2000+ музейі мен мәдени көрмелеріне онлайн қолжетімділік

9

Convai

https://convai.com/

оқыту ойынын әзірлеу

10

Gemini

https://gemini.google. com/app/

мәтін, сурет, аудио және видеоны өңдейтін ЖИ үлгісі

11

Kandinsky

https://www.sberbank. com/promo/kandinsky/

сурет пен анимация жасауға ар- налған қосымша







 




 
 

*Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы ешбір ұйымның мүддесін насихаттауды неме- се қолдауды мақсат етпейді. Жасанды интеллектіні қолданатын қосымшалар туралы мәлімет тек таныстыру және ақпараттық сипатта ұсынылған.


 

 

ОҚУ ПРОЦЕСІНЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТІНІ КІРІКТІРУ

 
143




САБАҚ ӨТКІЗУ

№

ЖИ-құралдар

Сілтеме

Сипаты

1.

Tome, Gamma, Slidebean

https://tome.app/

https://gamma.app/ https://slidebean.com/

Презентациялар жасауға арналған платформалар

2.

Magicschool,

https://app. magicschool.ai/

Жаттығулар, сабақ жоспарлары мен тапсырмалар әзірлеу платформасы

3.

Questgen Quizrise

https://www.questgen. ai/ https://www.quizrise. com/

MCQ сұрақ-жауап генераторы,

«Ақиқат немесе жалған», «Бос орын- ды толтыр»

4.

Quizgecko, Quiz Wizard, Prepai

https://quizgecko.com/

https://app. getquizwizard.com/

https://www.prepai.io/ us/

ұсынылған мәтін бойынша тест тапсырмаларын құрастыру

5.

Educaplay

https://domore.ai/

оқыту ойынын әзірлеу

БАҒАЛАУ

№

ЖИ-құралдар

Сілтеме

Сипаты

1

PrepAI, Teachology, ChatGPT

https://www.prepai.io/

https://www. teachology.ai/

https://chatgpt.com/

материалдарды әзірлеу

2

Edint

https://www.edint.io/

жасанды интеллект негізіндегі прок- торинг платформасы

3

Copyleaks, Smodin, Turnitin, Gptzero

https://copyleaks.com/ https://app.smodin.io/

https://search.vyager. com/

https://gptzero.me/

тапсырма жазу кезінде ЖИ қолда- нылғанын анықтайтын платформа- лар

СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫС

№

ЖИ-құралдар

Сілтеме

Сипаты

1

Scholarcy

https://www.scholarcy. com/

ғылыми мақала немесе оқулықтың қысқаша мазмұны

2

Elicit

https://elicit.com/

зерттеу тапсырмаларын автоматтан- дыру


 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
144




ПЕДАГОГТІҢ ЦИФРЛЫҚ АССИСТЕНТТЕРІ

№

ЖИ-құралдар

Сілтеме

Сипаты

1

Diffit

https://app.diffit.me/

оқу материалдарын әзірлеу құралы

2

Magicschool,

https://app. magicschool.ai/

интерактивті жаттығулар мен сабақ жоспарларын әзірлеу платформасы

3

Gradescope

https://www. gradescope.com/

сканерленген, қолмен жазылған және қағазға жазылған жұмыстарды бағалауға арналған құрал

4

Elicit

https://elicit.com/

зерттеу тапсырмаларын автоматтан- дыру: мақалаларды жалпылау, де- ректерді алу, нәтижелерді жинақтау

5

Mathigon

https://ru.mathigon.org/

математикалық ойын алаңы

Дереккөз: EduProject


Жасанды интеллектіні енгізу бойынша ұсыныстар

  1. Шағыннан бастаңыз: бір-екі қарапайым сервисті таңдап, оларды сабаққа дайындалу кезінде қолданып көріңіз.
  2. Саралап қолданыңыз: алынған материалдарды білім алушылардың жасына сәйкес өңдеп, бейімдеңіз.
  3. Қауіпсіздікті сақтаңыз: білім алушылардың құпия деректерін ашық серви- стерге жүктемеңіз.
  4. Тәжірибе алмасыңыз: мектептің әдістемелік бірлестіктерінде тиімді қолда- нылған платформаларды талқылаңыз.


ЖИ – бұл уақытты үнемдейтін және оқыту мүмкіндіктерін кеңейтетін құрал. Ба- сты құндылық – сіздің педагогикалық шеберлігіңіз.


Педагогикалық қызмет тиімділігін арттыру мақсатында жасанды интеллект құралдарын қолдану бойынша ұсынымдар


Сабаққа дайындық пен оны өткізу барысын оңтайландыру, сондай-ақ педагог- тердің күнделікті қайталанатын жұмыстарын жеңілдету мақсатында жасанды интеллект технологияларын келесі бағыттарда қолдану ұсынылады:


  1. Сабақты жоспарлау және дайындау:

    • Үлгілік оқу бағдарламасының талаптарына сай сабақ мақсаттарын құрастыру үшін ЖИ технологияларын пайдалану;


 




 
 

*Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы ешбір ұйымның мүддесін насихаттауды неме- се қолдауды мақсат етпейді. Жасанды интеллектіні қолданатын қосымшалар туралы мәлімет тек таныстыру және ақпараттық сипатта ұсынылған.


 

 

ОҚУ ПРОЦЕСІНЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТІНІ КІРІКТІРУ

 
145




  • сабақ мақсаттарына сәйкес келетін бағалау критерийлерін (дескрипторлар- ды) әзірлеу;
  • сараланған оқытуды қамтамасыз ету үшін білім алушылардың жас ерекшелік- теріне және әртүрлі күрделілік деңгейлеріне сай тапсырмаларын іріктеу;
  • негізгі ұғымдарға қатысты тірек-конспектілерді, көрнекі материалдарды, сы- збаларды, анықтамалар мен түсіндірмелерді әзірлеу.


  1. Сабақтың ұйымдастыру кезеңі:

    • білімді өзектендіру және проблемалық сұрақ элементтерін қамтитын са- бақтың кіріспе бөлімін жоспарлау;
    • білім алушылардың танымдық қызығушылығын ынталандыратын көрнекі және мәтіндік материалдарды таңдау үшін ЖИ қолдану.


  1. Жаңа материалды түсіндіру және меңгеру:

    • талдау, салыстыру, жалпылау және білімді қолдану дағдыларын дамытуға бағытталған тапсырмаларды құрастыру;
    • сабақ тақырыбы мен білім алушылар деңгейіне бейімделген мысалдарды құрастыру үшін ЖИ мүмкіндіктерін пайдалану.


  1. Функционалдық және оқу сауаттылығын қалыптастыру:

    • түсініп оқу және интерпретациялау, әртүрлі форматтағы ақпаратпен жұмыс істеу дағдыларын дамытуға бағытталған тапсырмаларды әзірлеу;
    • сыни ойлау дағдыларын дамытуға ықпал ететін жағдайларды модельдеу үшін ЖИ қолдану.


  1. Оқу жетістіктерін бақылау және бағалау:

    • түрлі форматтағы (көп нұсқалы жауаптар, ашық сұрақтар, сәйкестендіру) те- сттік және бақылау тапсырмаларын түрлендіру;
    • білім алушылардың ағымдағы ілгерілеуін қадағалауға бағытталған форма- тивті бағалау тапсырмаларын дайындау;
    • автоматтандырылған құралдарды қорытынды тапсырмаларды әзірлеу және өзін-өзі бағалау үшін пайдалану.


Практикалық ұсынымдар

  • ЖИ қандай мәселені шешетінін нақты анықтаңыз (жоспарлау, көрнекілеу, те- стілеу және т.б.).
  • ЖИ құралды тек уақытты үнемдейтін немесе оқытудың сапасын арттыратын жағдайда ғана пайдаланыңыз.

 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
146




  • Түрлендірілген мәтіндер, суреттер мен сұрақтарды міндетті түрде қарап шығыңыз.
  • Жас ерекшелігіне, оқу бағдарламасына және сабақтың тақырыбына сәйкес келетіндей етіп түзетулер енгізіңіз.
  • Сабақтың мазмұнына, бағалауға және білім алушыны қолдауға қатысты соңғы шешімді педагог қабылдайды.
  • ЖИ -ді «автопилот» ретінде емес, кеңесші ретінде пайдаланыңыз.
  • ЖИ нәтижелерін (дәлдігі, шынайылығы, маңыздылығы) сыни тұрғыдан баға- лай біліңіз.
  • Ақпаратты қауіпсіз әрі жауапкершілікпен іздеуге, дереккөздерді дұрыс дәй- ектеуге дағдыланыңыз.




Этикалық нормалар


Норма

Нені білдіреді

Педагогтің әрекеті

Ашықтық

Білім алушы ЖИ қай жерде қолданылғанын біледі

ЖИ көмегімен жасалған, бейімделген немесе тексерілген материалдар туралы алдын ала хабарлайды

Құпиялық

Білім алушының де- ректері қорғалған

Білім алушылардың жеке деректерін және өзге де құпия мәліметтерді ашық немесе қауіпті цифрлық сервистерге орналастыруға жол бер- мейді

Қауіпсіздік

Зиянды контенттің болмауы

Білім алушыларды зиянды, қауіпті контенттен қорғауды қамтамасыз етеді

Әділдік

Кемсітушілікке жол бермеу

ЖИ жасаған материалдарды сараптамалық тексеруден өткізеді

Дәлдік

Контент нақты және тексеруге болады

Фактілерді тексеріп, дереккөздерді көрсетеді

Жауапкер- шілік

Педагог — жауапты тұлға

ЖИ қатесін түзетеді, оның шектеулерін түсін- діреді

Психоло- гиялық әл-ауқат

Білім алушының ынта- сы мен өзін-өзі баға- лауына ықпалы

ЖИ қолдану кезінде білім алушылардың эмо- ционалдық жағдайы мен танымдық жүктеме деңгейін бақылайды


 

 

ОҚУ ПРОЦЕСІНЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТІНІ КІРІКТІРУ

 
147


 




 
 



 




 
 
 


 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі

148      Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 




















Ғылыми мақала – педагог өзінің зерттеу нәтижелерін немесе әдістемелік тәжіри- бесін ұсынатын жазбаша жұмыс. Мақала басқа педагог-әріптестер немесе оқыр- мандар сіздің идеяларыңызды түсініп, қолдана алуы үшін анық, логикалық және дәлелді болуы тиіс.


Ғылыми мақаланың негізгі ерекшеліктері:

  • Объективтілік – тек фактілер, талдаулар мен қорытындылар.
  • Ғылыми стиль – анық тұжырымдар, ауызекі сөздерді қолданбау.
  • Нақты құрылым – мақаланың әр бөлімі өз мазмұнын ашуы қажет.
  • Дереккөздерге сілтемелер – барлық дәйексөздер, деректер, басқа авторлар- дың/зерттеушілердің идеялары сілтемемен расталуы керек.


Ғылыми мақала – бұл нақты мысалдармен және жұмыстың нәтижелерімен расталған, басылым ережелеріне сәйкес құрастырылған сіздің педагогикалық тәжірибеңіздің нақты баяндамасы.


Мақаланы жазу кезінде мақаланың мақсаты анықталатын және оның мәтіні қа- лыптастырылатын тақырыпты таңдау ұсынылады. Ғылыми мақаланың мәтінін- дегі қорытындылар мен тұжырымдар фактілерге негізделуі керек. Сондай-ақ, мақаланы рәсімдеу кезінде басылымның талаптары бойынша метадеректерді толтыру қажет.


Мақала жазу алгоритмі


  1. Тақырыпты таңдау


Мақала тақырыбын дұрыс таңдау – өте маңызды қадам және оған жауапкер- шілікпен қарау керек. Тақырып мақалада қарастырылатын мәселені, оның өзек- тілігі мен шешу жолдарын қамтуы қажет.


Тақырып таңдаудың негізгі критерилері:

  • зерттеу мазмұнына сәйкестігі;

 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
149




  • ғылыми қызығушылық тудыра алуы;
  • жаңашылдығы және бұрын жарық көрген мақалаларды қайталамауы;
  • тақырып тым ауқымды немесе өте тар болмауы.


Ең өнімді тақырыптар – автордың кәсіби қызметімен тікелей байланысты тақы- рыптар. Атап айтқанда, педагогтің өзі әзірлеген әдістемелер, жүргізген зертте- улері немесе жұмысында кездесетін өзекті мәселелерге арналған тақырыптар.


  1. Мақаланы жоспарлау және құрылымы


Тақырыпты анықтағаннан кейін автор мақала жазуды жоспарлайды. Мақала жазуды жоспарлау ойды дәйекті және түсінікті жеткізуге мүмкіндік береді. Мақа- ланы рәсімдеу ережелерін, оның ішінде көлеміне, қаріптеріне және құрылымы- на қойылатын талаптарды алдын-ала нақтылау маңызды.


Мақаланың негізгі бөлімдері бойынша тезистерді тұжырымдаудан бастау ұсы- нылады. Тезистер мазмұны әр бөлімнің негізгі сипатын ашуы тиіс. Кестелер, ди- аграммалар мен суреттер деректерді көрнекі түрде ұсынуға көмектеседі. Теори- ялық тұжырымдарды практикалық тәжірибемен үйлестіру мақсатын да ескеру керек. Яғни, оқыту әдістерін ғана емес, сонымен қатар оқу-тәрбие процесінде қолдану бойынша ұсыныстарды және алынған нәтижелерді сипаттап жазу қа- жет.


Ұсынылатын мақала құрылымдары:


«Білім-Образование» журналы құрылымы: тақырып, аңдатпа, кілтті сөздер, не- гізгі тұжырымдамалар, кіріспе, материалдар мен әдістер, нәтижелер, талқылау, қорытынды, қаржыландыру туралы ақпарат (бар болса) және пайдаланылған дереккөздер тізімі.


«Алтынсарин академиясының хабаршысы» журналы құрылымы: тақырып, аңдатпа, түйінді сөздер, кіріспе, әдістеме, практикада қолдану, ұсыныстар, қоры- тынды және пайдаланылған дереккөздер тізімі.


  1. Әдебиетке шолу


Автор орта білім саласына арналған тақырыбы бойынша басқа да зертте- ушілердің жарияланымдарын (еңбектерін) оқып зерделеуі қажет. Аталған ең- бектердегі идеялар мен әдістемелік тәсілдерге талдау жасап, тақырыптың зерт- телу деңгейін анықтайды. Мұндай талдау зерттеу тақырыбын тереңірек түсінуге ықпал етеді, бұрыннан белгілі нәтижелерді қайталауға жол бермейді және ғылы- ми жұмыс үшін перспективалы бағыттарды айқындайды.


Ерекше назарды Қазақстан зерттеушілері мен ғалымдарының ғылыми еңбек- теріне және жарияланымдарына аудару қажет. Өзекті дереккөздерді іздеу үшін Google Академия, ҚР Ұлттық академиялық кітапханасының онлайн-ресурсы


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
150




және еліміздің жетекші университеттерінің электрондық дерекқорлары сияқты интернет-ресурстарын пайдалану ұсынылады.


Мақала жазуда әдебиет дереккөздерін іздеу үшін келесі сілтеме ұсынылады: http://surl.li/trlzm


  1. Мәтінді жазу


Ғылыми мақаланың құрылымы нақты, баяндау тілі дәйекті, кәсіби және түсінікті болуды талап етеді. Автор субъективті бағалауға жол бермеуі тиіс, тек фактілер- ге және практикалық мысалдарға сүйенуі керек. Тұжырымдарды нақты дерек- термен растап, жүргізілген зерттеулермен салыстыру қажет. Мақала жобасының қорытынды бөлімінде негізгі қағидаларды қысқаша түйіндеп, нәтижелерді мек- теп практикасында қолдану мүмкіндіктерін көрсету және әрі қарай зерттеу үшін перспективалы бағыттарды белгілеу маңызды.


  1. Редакциялау және түзету


Мақала мәтінін жазып болған соң, оны мұқият редакциялап түзету қажет. Ерек- ше назарды мақаланың грамматикалық және стилистикалық қателерін жоюға, баяндаудың логикалық тізбегін тексеруге, сонымен қатар академиялық ресім- деу стандартына сәйкестігін қадағалауға аудару керек.


  1. Жариялауға дайындау


Бұл кезеңде мақаланы ғылыми басылымның техникалық талаптарына сәйкес дайындау қажет. Журналдың редакциялық саясатымен белгіленген барлық ресми критерилерінің, атап айтқанда, дәйектемелерді қою ережелерінің, би- блиографияны ресімдеудің және құрылымдық элементтерінің сақталуын тексе- ру қажет.


  1. Журнал редакциясымен кері байланыс


Рецензиялау процесінде мақала мазмұнына да, ресімделуіне де қатысты рецен- зенттің ескерту-ұсыныстары болуы мүмкін. Мұндай жағдайда автор рецензент ескерту-ұсыныстары бойынша мақаласына түзетулер мен толықтырулар енгізе отырып редакциямен кері байланысқа шығуы тиіс.


 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
151


 




 
 


Алтынсарин академиясы басылымдарында мақала жариялау шарттары

  • Әдістемелік зерттеулердің тұтастығын қамтамасыз ету үшін автор Академия басылымдарымен белгілеген мақаланы ресімдеу талаптарын ұстануы қажет.
  • Академиялық жазылымды (мақаланы) журнал поштасына жолдағанда автор мақаланың түпнұсқа екеніне, бұрын өзге басылымдарда ағымдағы немесе ұқсас түрде жарияланбағанына және басқа баспаларға қарауға берілмегені- не кепілдік береді. Басқа тілдерде жарияланған мақалалардың аудармалары жариялануға қабылданбайды.
  • Мақалада авторларды көрсету ретін авторлардың өздері анықтайды және қолжазбаны редакцияға тапсырғаннан кейін өзгертілмейді. Мақаламен ре- дакциялық жұмыс барысында және оны қабылдағаннан кейін авторлар құра- мына өзгертулер енгізуге жол берілмейді.
  • Журналдың бір шығарылымында бір автордан (бірлескен автор ретінде қа- тысқандарды да қоса алғанда) бір ғана қолжазба жариялауға рұқсат етіледі.
  • Бір мақаладағы бірлескен авторлар саны 4 (төрт) адамнан аспауы тиіс.
  • Мақаланың түпнұсқалық (бірегейлік) деңгейі: «Білім-Образование» журналы үшін кемінде 70%, ал «Алтынсарин Академиясының хабаршысы» журналы үшін кемінде 60% болуы қажет.
  • Егер мақала балалар қатысқан зерттеулерге қатысты мәселелерді қозғаса, этикалық комитеттің қорытындысын ұсыну қажет.


«Білім-Образование» журналына мақаланы қалай жіберуге болады?


«Білім-Образование» ғылыми-педагогикалық басылымына мақаланы жария- лау үшін жолдау журналдың ресми сайты арқылы жүзеге асырылады. Авторлар журналдың веб-сайтына алдын ала тіркелуі керек. Басылымның редакциялық саясаты, авторларға арналған ережелер, материалды жіберу нұсқаулығы, ре- цензиялау тәртібі, жарияланым этикасы нормалары, журнал мұрағаты және т.б. туралы толық ақпарат келесі сілтеме арқылы қолжетімді: https://bilim-uba.kz/


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
152




«Білім-Образование» басылымы ISSN 16-07-2790 Халықаралық сериялық ба- сылымдарды тіркеу орталығында және Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Ақпарат және мұрағаттар комитетінде 2000 жылы (куәлік № 1308-Ж) тіркелген, 2023 жылы Ақпарат комитетінде қайта тіркелген (қайта тіркеу туралы куәлік № KZ94VPY00064976).


2024 жылдың шілде айынан бастап Ғылыми еңбектің негізгі нәтижелерін жария- лау үшін ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынатын ғылыми басылымдар тізбесінің 2-Тізіміне енді (ҚР Ғылым және білім министрлігі Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті төрағасының 2024 жылғы 12 шілдедегі № 603 бұйрығы).


«Алтынсарин академиясының хабаршысы» журналына мақаланы қалай жа- риялауға болады?


Мақаланы жіберу үшін авторлар келесімен танысуы қажет:

  1. Редакциялық саясат (журналдың мақсаты, тақырыптық бағыттары, мерзімділі- гі және т.б.);
  2. Мақаланы ресімдеу талаптары;
  3. Мақала үлгісі;
  4. Шығарылымдар мұрағаты.


Осы көрсетілген материалдар Алтынсарин академиясының ресми сайтында қолжетімді: https://uba.edu.kz/ru/vestnik-akademii-altynsarina


«Алтынсарин академиясының хабаршысы» әдістемелік журналына арналған мақаланың құрылымы келесідей болуы тиіс: кіріспе, әдістеме, практикада қол- дану, ұсыныстар, қорытынды және пайдаланылған дереккөздер тізімі.


Кіріспе


«Кіріспе» бөлімі ғылыми-педагогикалық мақала тақырыбының өзектілігін және оның практикалық маңызын негіздеуі тиіс. Автор зерттеудің мақсаты мен мін- деттерін нақты тұжырымдап жазуы қажет. Осы бөлімде ҚР Конституциясы,

«Білім туралы» Заңы, МЖМБС, үлгілік оқу бағдарламалары, ҚР Оқу-ағарту мини- стрінің бұйрықтары және басқа да регламенттеуші құжаттарды қамтитын нор- мативтік-құқықтық негіздемесін жазу міндетті болып табылады. Сонымен қатар кіріспеде қарастырылып отырған мәселе бойынша отандық және шетелдік зерт- теулердің қысқаша талдауын ұсыну қажет.


Отандық және шетелдік әдебиеттерге шолу зерттелетін мәселе бойынша қа- зақстандық және халықаралық дереккөздерде жарияланған ғылыми еңбектер- ге (мақалалар, монографиялар, диссертациялар) сыни талдаудан тұрады.


 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
153




Әдебиетке шолуға мысал ретінде «Мағыналы оқу дағдыларын меңгерту арқылы білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту» атты мақаласы: Отандық және шетелдік зерттеулерді талдау функционалдық сауаттылықты да- мыту мәселесіне ғылыми қауымдастықтың ерекше назарын аударатынын көр- сетеді. Қазақстан ғылымында аталған мәселе Г.А. Рудик, А.А. Жайтапова және С.Г. Стогтың еңбектерінде қаралған, олар терминологиялық аспектілерді, білім сапасы мәселелерін және PISA халықаралық зерттеулерін талдаған [5]. В.В. Гаврилюк, Г.Г. Сорокин және Ш.Ф. Фарахутдинов функционалдық сауатсыздық мәселесін ақпараттық қоғам контексінде қарастырады [6].


Басты назарды Н. Ханли, У.А. Оспанова және М.А. Баймаханбетовтың зерт- теулеріне аударуға болады, олар функционалдық сауаттылықты дамыту мен бағалаудың жаңа тәсілдері туралы ұлттық және халықаралық ғылыми пікірта- ласқа өз үлестерін қосқан [7]. Осы тақырып бойынша маңызды деректер «PISA- 2022 бойынша Қазақстанның нәтижелері» туралы Ұлттық есебінде берілген, осы құжатта білім алушылардың оқу, математикалық және жаратылыстану са- уаттылығының салыстырмалы талдауы көрсетілген [8].


Әдістеме


Бұл бөлімде мақалада баяндалған әдістеменің егжей-тегжейлі сипаттамасы жа- зылады. Әдістеме қалай әзірленгені, оның негізгі кезеңдері мен қағидаттары си- патталады. Оқу процесінде немесе білім алушылармен жұмыс істеу барысында қолданылатын әдістер де талданады.


Төменде «Әдістеме» бөлімін ресімдеуге арналған ұсыныстар «Білім алушылар- дың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру» тақырыбындағы мақала мы- салында берілді.


«Әдістеме» бөлімінде қолданылған тәсілдердің ғылыми негіздемесі сипатта- лып, олардың практикада қолданылуы міндетті түрде жазылуы қажет. Ұсыныла- тын әдістердің тиімділігі мектеп практикасынан алынған нақты мысалдармен расталуы тиіс, оған сабақтардың үзінділері мен қолданылған оқу материалда- ры жатады.


Мәтінмен жұмыс істеу жүйесін егжей-тегжейлі баяндап жазу қажет, оның үш негізгі кезеңін (алдын ала дайындық, оқу процесіндегі талдау жұмысы және мәтінді оқып болғаннан кейінгі рефлексиялық әрекет) дәйекті түрде ашып жазу керек. Әдістемені қолдануды көрнекі түсіндіру мақсатында сызбалар, кестелер мен графикалық суреттерді жазу ұсынылады, соның ішінде «Оқу кезеңдері» мо- делін де жазуға болады.


Ерекше назарды практикаға бағдарланған мысалдар ретінде топтық және жеке жұмыс тапсырмаларына да аудару керек. Міндетті компонент ретінде білім алушылардың сыни ойлау қабілетінің даму динамикасы мен әртүрлі мәтіндерді терең түсіну деңгейіне талдау жатады.


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
154




Әдістеме бөлімінің мазмұны ғылыми критерийлерге, атап айтқанда, сипатта- латын әдістердің теориялық негізіне және іс жүзінде апробациядан (сынақтан) өтуіне сәйкес келуі тиіс. Мәтінмен жұмыс істеу технологиялары мектеп білім алушыларының функционалдық сауаттылығын дамытудың тиімді құралы ретінде қарастырылуы керек.


Практикада қолдану


Бұл бөлім әдістеменің практикада қалай қолданылғанын баяндауға арналған. Автор әдістемені қолданудың нақты тәжірибесін (сабақтарды, авторлық бағдар- ламаны, жобаларды немесе басқа білім беру іс-шараларын) іс жүзінде білім беру процесінде қалай жүзеге асырғанын жазуы керек. Әдістемені қолдану нәтиже- лерін талдап, оның тиімділігін бағалау қажет. Бұл бөлімде әдістемені қолдану- дың артықшылықтары мен кемшіліктерін де сипаттауға болады.


«Практикада қолдану» бөлімін жазу мысалы («Мәтін орыс тілі сабағында функци- оналдық сауаттылықты дамытудың негізгі тәсілі ретінде» атты мақаласы негізін- де):


Аталған әдістеменің тәжірибелік жұмысы 2023-2024 оқу жылында Астана қала- сының №127 мектеп-гимназиясының 7-сыныптарында сәтті жүзеге асырылды. Бастапқы диагностика (тестілеу) білім алушылардың функционалдық сауат- тылық саласында айтарлықтай қиындықтар барын анықтады. Бұл терең жұ- мыс жүргізу үшін негізгі бағыттарды айқындауға мүмкіндік берді.


Анықталған қиындықтарды шешу үшін зерттеу (мақала) авторы 8-9 сабақтан тұратын арнайы топтама (цикл) әзірледі, білім алушылар экология, мораль, тәрбие, еңбек т.б. тақырыптарға арналған және әртүрлі жанрдағы мәтіндерді зерделеп талдады. Қорытынды диагностика нәтижелері тұрақты оң динами- каны көрсетті: мәтінді түсіну 27%-ға жақсарды, мәтіннің көркемдік ерекшелігін, идеясы мен құрылымын талдау дағдысы 30%-ға өсті және мәтін стилін анықтау қабілеті де 30%-ға артты.


Бұл әдістемені қолдану нәтижесінде білім алушылардың пәнге деген қы- зығушылығы артып, аналитикалық ойлау қабілеті дамып, функционалдық сау- аттылық дағдысы айтарлықтай өсті. Бұл деректер апробациядан өткен әдісте- менің орыс тілін оқыту процесінде қолдану тиімді екенін дәлелдейді.


Ұсыныстар


Бұл бөлімінде сынақтан өткен әдістемені оқу процесіне енгізу бойынша әріптес педагогтер мен көпшілік оқырмандар үшін ұсыныстар беріледі. Осы әдістемені қолдануға дайындық туралы кеңестерді, нәтижелерді бағалау әдістерін, әртүрлі оқу топтары мен контекстерге бейімдеуді, сондай-ақ басқа да практикалық ұсы- ныстарды жазуға болады.


 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
155




Қорытынды


Қорытынды – ғылыми мақаланың соңғы және өте маңызды бөлімі. Осы бөлімде мақалада көтерілген проблема туралы ойлар мен тұжырымдарға, әдістемелерге және олардың практикада қолданылуына қатысты жалпы қорытынды жасалады. Қорытынды қысқа, мазмұнды болуы тиіс және зерттеудің педагогтердің қызметі мен білім беру процесін дамыту үшін маңызын атап өтуі керек.


Пайдаланылған дереккөздер тізімі


Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ГОСТ 7.5-98 және ГОСТ 7.1-2003 стандарттарына сәйкес ресімделеді. Барлық дәйексөздер түпнұсқа тілінде көрсетіледі. Мақала- да келтірілген сілтемелер мен ескертпелер нөмірленіп, төртбұрышты жақшаға алынады.


«Алтынсарин академиясының хабаршысы» журналы редакциясының мақала- ларды қарау тәртібі


Басылым поштасына түскен мақалалар тексерудің үш кезеңінен өтеді:


  1. кезең – Бастапқы сараптама


Бұл кезеңде мақала журналдың техникалық ресімделу талаптарына, құрылымы- на және тақырыптық бағытына сәйкестігіне тексеріледі. Аталған талаптарға сай келетін мақалалар екінші кезеңге өтеді. Бастапқы сараптамадан өткізу мерзімі – 12 жұмыс күні.


  1. кезең – Плагиатты тексеру


Редакция саясатына сәйкес бірінші кезеңнен өткен мақалалар міндетті түрде плагиатқа тексеріледі. Журнал редакциясы лицензиясы бар Плагиат бағдар- ламасын қолданады. Бұл бағдарлама жасанды интеллектпен кіріктірілген, сол себепті мақала жазуда ЖИ көмегіне жүгінбеген жөн. Плагиатты тексеру нәтиже- лері туралы анықтама редакцияда сақталады. Мақаланың түпнұсқалығы (біре- гейлігі) 60 пайыздан жоғары болуы тиіс. Осы көрсеткішке жетпеген мақалалар журналда жарияланбайды. Плагиат бойынша тексеруден сәтті өткен мақалалар үшінші кезеңге жіберіледі. Плагиатты тексеру мерзімі – 3 жұмыс күні.


  1. кезең – Рецензиялау


Алдыңғы кезеңдерден сәтті өткен мақалалар міндетті түрде сарапшылардың талдауына, яғни рецензиялауға жіберіледі. Рецензенті журнал редакциясы тағайындайды. Рецензиялауға журнал талаптарына сәйкес келетін және мәтін бірегейлігі 60%-дан асқан мақалалар ғана қабылданады. Мақаланы рецензиялау мерзімі – 14 жұмыс күні. Рецензент келесі үш шешімнің бірін қабылдайды: «мақа- ланы жариялауға ұсыну», «мақаланы қабылдамау» және «ескертулерді жою және қайта рецензиялаудан кейін мақаланы қабылдау». Рецензенттің шешімі авторға


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
156




кері байланыс түрінде хабарланады.


Мақаланы журналда жариялау туралы түпкілікті шешім редакциялық алқа оты- рысында қабылданады.


Педагогтерге зерттеу нәтижелерін және әдістемелік материалдарын Ы.Алтын- сарин атындағы Ұлттық білім академиясының басылымдарында жариялау ұсы- нылады:

  1. «Білім-Образование» ғылыми-педагогикалық журналы: https://bilim-uba.kz/ index.php/science
  2. «Алтынсарин академиясының хабаршысы» әдістемелік журналы: https://www. uba.edu.kz/ru/vestnik-akademii-altynsarina



БІЛІМ БЕРУ ЖОБАЛАРЫ

БІЛІМ БЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ ДРАЙВЕРЛЕРІ РЕТІНДЕ


Үшөлшемді әдістемелік оқыту жүйесін енгізу жобасы


Ұлытау облысы, Сәтбаев қаласында педагогика ғылымдарының докторы, про- фессор Ж.А. Қараев әзірлеген Үшөлшемді әдістемелік оқыту жүйесін (ҮӘОЖ) енгізу жобасы табысты жүзеге асырылуда. Жоба «Ustaz Ulytau» педагогикалық трансформация орталығының бастамасымен, «Қазақмыс» корпорациясы мен

«The Ulytau Educational Foundation» қоғамдық қайырымдылық қорының қолда- уымен іске асырылуда. 2021 жылдан бастап ҮӘОЖ Сәтбаев қаласындағы бар- лық 13 мектепте, сондай-ақ Жезқазған қаласының және Қарағанды облысының басқа да аймақтарындағы бірқатар мектептерде енгізілді. Бұл технологияны ен- гізу білім сапасын арттыруға және білім алушылардың функционалдық сауат- тылығын дамытуға бағытталған.


ҮӘОЖ оқытудың деңгейлік саралануы, сыни ойлау және білім алушылардың дербес ізденіс әрекеті қағидаттарына негізделген. Жүйе синектикалық бөліктен тұрады, онда оқу процесі командалық жұмыс түрінде белсенді әдістерді қолда- ну арқылы жүзеге асады, және әртүрлі күрделілік деңгейіндегі тапсырмаларды білім алушының дербес орындауына бағытталған жеке бөліктен тұрады. Мұн- дай тәсіл оқуға тұрақты ынта қалыптастыруға және білім алушылардың негізгі құзыреттерін дамытуға ықпал етеді.


 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
157




«Отпан»: Маңғыстау облысының тірек мектептерінің желісін құру» жобасы


Маңғыстау облысы орта білім беру ұйымдарында білім сапасын көтеру мақса- тында «Отпан»: Маңғыстау облысының тірек мектептерінің желісін құру» жобасы іске асырылуда.


Жоба Білім беру саласын тұрақты дамыту қорының, «Назарбаев Зияткерлік мек- тептері» дербес білім беру ұйымының, «Білім-инновация» халықаралық қоғам- дық қорының және демеушілердің қолдауымен жүзеге асырылуда.


Жоба аясында мектептерді қажетті материалдық-техникалық базамен қамтама- сыз ету, оқу кабинеттерін жабдықтау, мектептерге әдістемелік қолдау көрсету және педагогтердің біліктілігін арттыру жұмыстары жүргізілуде.


«Мансап компасы» жобасы


Академия «Еңбек ресурстарын дамыту орталығы» АҚ-мен бірлесіп, білім алушы- ларға кәсіби бағдарлауды ұйымдастыруға арналған инновациялық құрал –

«Мансап компасы» цифрлық платформасын әзірлеу және енгізу жобасын іске асыруда. Бұл платформа 7–11-сынып білім алушыларына 400-ден астам сұра- нысқа ие мамандықтар туралы өзекті ақпаратқа қол жеткізуге, сондай-ақ кәсіби диагностикадан өтуге мүмкіндік береді. Мұның өзі болашақ мамандықты саналы таңдауға жол ашады.


Жоба аясында диагностикалық құралдарды бейімдеу және валидизациялау жүргізілуде. Соның ішінде білім алушылардың белгілі бір кәсіби бағыттарға бей- імділігін анықтауға мүмкіндік беретін Agile Work Profiler (AWP) аналитикалық жүйесі қолданылады.


«Мансап компасы» платформасы Enbek.kz порталының экожүйесіне кіріктіріл- ген және еңбек нарығын, білім беру бағдарламаларын, бос жұмыс орындарын талдау үшін жасанды интеллект пен машиналық оқыту технологияларын қолда- нады. Пайдаланушылар қажетті дағдылар талаптарымен таныса алады, өңірлер бойынша жалақы мөлшерін салыстырып, өздерінің мансаптық траекторияла- рын жоспарлай алады.


Алдағы уақытта платформа қызметін кеңейту жоспарлануда. Атап айтқанда, жаңа мамандықтар мен білім беру бағдарламаларын қосу, әртүрлі пайдаланушылар санаттарына арналған жеке кабинеттер енгізу арқылы ұсыныстардың дарала- нуын арттыру және кәсіби бағдар жұмысының тиімділігін күшейту көзделіп отыр.


«Hello, Kazakhstan!» жобасы


«Hello, Kazakhstan!» жобасы – Қазақстан Республикасы аумағындағы білім алушы- лардың цифрлық және IT құзыреттерін дамытуға бағытталған маңызды бастама. Жобаның негізгі мақсаты – әрбір білім алушыны цифрлық сауаттылық пен зама- науи IT дағдылары бойынша сапалы біліммен тегін қамтамасыз ету. Жоба іске


 

 

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

 
158




қосылған сәттен бастап 2000-нан астам білім алушы осы бағытта оқытудан өтті.


Жобаның ерекшелігі – оның мемлекеттік бюджет қаражатын тартусыз жүзеге асырылуы. Барлық іс-шаралар отандық IT-компаниялар мен салалық сарапшы- лардың белсенді қолдауы арқасында ұйымдастырылып отыр. Олар өз білімдері мен тәжірибелерін өтеусіз негізде бөлісіп, бизнестің жоғары әлеуметтік жауап- кершілігін көрсетуде.


Бастаманы кеңейту және білім берудің цифрлық трансформациясын тереңдету мақсатында Академия халықаралық Astana Hub технопаркімен ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды. Бұл серіктестік жоба аясында қосымша білім беруге бағытталған цифрлық білім беру платформасын бірлесе әзірлеуді қамти отырып, жаңа даму көкжиектерін ашады.


Жаңа платформа ақпараттық технологиялар, жасанды интеллект, геймдев және басқа да сұранысқа ие бағыттар бойынша өзекті онлайн курстарға қол жеткі- зу мүмкіндігін ұсынады. Платформаның мақсатты аудиториясы – мектеп білім алушылары, студенттер мен педагогтер. Бұл, өз кезегінде, тұрғылықты мекен- жайына қарамастан, баршаға заманауи білімге тең қолжетімділікті қамтамасыз етеді.


Сонымен қатар, ынтымақтастық аясында білім беру жүйесін цифрлық трансфор- мациялау бойынша бірлескен жұмыс жоспарланған. Оған әдістемелік матери- алдарды әзірлеу, педагогтердің біліктілігін арттыру және жаңа білім беру техно- логияларын енгізу кіреді.


«Hello, Kazakhstan!» жобасы мен оның Astana Hub-пен серіктестікте дамуы еліміздегі цифрлық білім беру экожүйесін қалыптастыруға және Қазақстан- ның цифрлық экономикасы үшін болашақ IT-мамандарды даярлауға елеулі үлес қосуда.


Комьюнити-орталықты дамыту жобасы


Шығыс Қазақстан облысы Самар ауданына қарасты Құлыңжон ауылының «Мек- теп-бөбекжай-балабақша кешені» жанында, білім алушылардың және ауыл тұрғындарының білімін, шығармашылығын және әлеуметтік белсенділігін дамы- туға бағытталған социомәдени алаң ретінде комьюнити-орталықты дамыту жо- басы іске асырылуда. Жоба Академияның ғылыми-әдістемелік жетекшілігімен жүзеге асырылып, әртүрлі жастағы тұрғындарға арналған кең ауқымды бағдар- ламаларды қамтиды — тілдік курстар мен тұлғалық даму тренингтерінен бастап, қолөнерге қатысты шеберлік сабақтары мен әлеуметтік бастамаларға дейін.


Мектеп жанындағы комьюнити-орталық ата-аналар мен жергілікті қауымда- стықты білім беру процесіне тартудың маңызды құралына айналды. Орталық ұрпақтар арасындағы байланысты нығайтуға, ауыл тұрғындарының еңбек на- рығындағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және мәдени дәстүрлерді сақтауға ықпал етеді.


 

 

ПЕДАГОГТЕР ЖАРИЯЛАНЫМДАРЫ: АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 
159




Жуық арада Құлыңжон ауылындағы мектеп аумағында спорт алаңын және пан- сионат салу жоспарлануда. Бұл мектепті көршілес ауылдардан келетін білім алушыларды қабылдай алатын толыққанды білім беру кешеніне айналдырып, сапалы білімге қолжетімділікті кеңейтеді.



















































 




 
 
 














АТАУЛЫ КҮНДЕР



  • Қазақтың ұлы ақыны, ағартушы, саяси қайраткер Абай (Ибраһим) Құнанба- евтың туғанына 180 жыл (1845-1904).
  • Жазушы, қоғам қайраткерi, Кеңес Одағының батыры Мәлiк Ғабдуллиннiң туғанына 110 жыл (1915-1973).
  • Қазақтың тұңғыш романының авторы, ақын, публицист, мәдениет және қоғам қайраткерi Мiржақып Дулатовтың туғанына 140 жыл (1885-1935).
  • Жазушы, қазақ балалар әдебиетiнiң негiзiн салушы Сапарғали Ысқақұлы Бе- галиннiң туғанына 130 жыл (1895-1983).
  • Көрнектi ағартушы, тарихшы, публицист, лингвист, географ, музыка зертте- ушi, археолог, этнограф Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың туғанына 190 жыл (1835–1865).
  • Халық қаһарманы, жазушы Бауыржан Момышұлының туғанына 115 жыл (1910- 1982).
  • Қазақ поэзиясының алыбы, ақын, ұлы жыршы Жамбыл Жабаевтың туғанына 180 жыл (1846-1945).
  • Қоғам және мемлекет қайраткерi, Алаш қозғалысының жетекшiсi Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхановтың туғанына 160 жыл (1866-1937).
  • Педагог, қоғам қайраткерi Ахмет Қуанұлы Жұбановтың туғанына 120 жыл (1906-1968).

 





1-қосымша




Оқу пәндерінен бөлім бойынша жиынтық бағалау сандары


Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау «Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім алушылардың үлгерімі- не ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қорытынды аттестаттауды өткізу- дің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы №125 бұйрығы (өзгерістер ҚР БҒМ 2022 жылғы 12 мамыр- дағы №93 бұйрығымен енгізілген) негізінде жүргізіледі.


Әрі қарай Үлгілік оқу бағдарламасына сәйкес оқу пәндерінен өткізілетін бөлім бойынша жиынтық бағалау саны кестелерде берілген.

  • кесте. «Қазақ тілі» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

2

2

2

2

2

3

2

2

2

2

4

2

2

2

2




  • кесте. «Әдебиеттік оқу» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстары- ның саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

2

2

2

2

2

3

2

2

2

2

4

2

2

2

2




  • кесте. «Математика» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстары- ның саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

2

2

3

3

3

3

3

3

3

3

4

3

3

3

3


 





  • кесте. «Жаратылыстану» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыста- рының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

2

1

1

1

1

3

2

2

2

2

4

2

2

2

2




  • кесте. «Дүниетану» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

2

1

1

1

1

3

1

1

1

1

4

1

1

1

1




  • кесте. «Қазақ тілі» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны





Сынып



Оқу пәнінің атауы

Үлгілік оқу жоспары бойынша


Үлгілік оқу жоспары

Үлгілік оқу жоспары (төмендетілген оқу жүкте- месімен)

1-

тоқсан

2-

тоқсан

3-

тоқсан

4-

тоқсан

1-

тоқсан

2-

тоқсан

3-

тоқсан

4-

тоқсан

5

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

6

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

7

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

8

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

9

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

10(ҚГБ)

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

10(ЖМБ)

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2


 





11 (ҚГБ)

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2

11(ЖМБ)

Қазақ тілі

2

2

2

2

2

2

2

2




  • кесте. 5-11-сыныптарда «Қазақ әдебиеті» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10

2

2

2

2

11

2

2

2

2

Сынып

Оқу жүктемесі төмендетілген Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10

2

2

2

2

11

2

2

2

2




  • кесте. «Қазақ тілі мен әдебиеті» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұ- мыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10

2

2

2

2


 





11

2

2

2

2

  • кесте. «Русский язык и литература» оқу пәнінен (оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптарда) бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны



Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10

2

2

2

2

11

2

2

2

2




  • кесте. «Шетел тілі» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

3

2

2

2

2

4

2

2

2

2

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10

2

2

2

2

11

2

2

2

2




  • кесте. «Математика», «Алгебра», «Алгебра және анализ бастамалары» және «Гео- метрия» оқу пәндерінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Үлгілік оқу жоспары бойынша


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

Математика

3

2

3

2

6

Математика

2

2

3

3



Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан


 





5

Математика

3

2

3

2

6

Математика

2

2

3

3

Үлгілік оқу жоспары бойынша


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

Алгебра

2

2

2

1

8

Алгебра

1

2

3

1

9

Алгебра

2

2

2

2

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

Алгебра

2

2

2

1

8

Алгебра

1

2

3

1

9

Алгебра

2

2

2

2

1-тоқсан

Үлгілік оқу жоспары бойынша

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан


7

Геометрия

1

1

1

1

8

Геометрия

1

1

1

1

9

Геометрия

1

1

1

1

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

Геометрия

1

1

1

1

8

Геометрия

1

1

1

1

9

Геометрия

1

1

1

1

Үлгілік оқу жоспары бойынша


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

10

ЖМБ

Алгебра және анализ бастамалары


3


3


3


2

10

ҚГБ

Алгебра және анализ бастамалары


2


2


2


1

10

ЖМБ


Геометрия


1


1


2


1

10

ҚГБ


Геометрия


1


1


2


1

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан


 





10

ЖМБ

Алгебра және анализ бастамалары


3


3


3


2

10

ҚГБ

Алгебра және анализ бастамалары


2


2


2


1

10

ЖМБ


Геометрия


1


1


2


1

10

ҚГБ


Геометрия


1


1


2


1

Үлгілік оқу жоспары бойынша


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

11

ЖМБ

Алгебра және анализ бастамалары


2


2


3


1

11

ҚГБ

Алгебра және анализ бастамалары


1


2


2


1

11

ЖМБ


Геометрия


1


1


1


1

11

ҚГБ


Геометрия


1


1


1


1

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)


1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

11

ЖМБ

Алгебра және анализ бастамалары


2


2


3


1

11

ҚГБ

Алгебра және анализ бастамалары


1


2


2


1

11

ЖМБ


Геометрия


1


1


1


1

11

ҚГБ


Геометрия


1


1


1


1




  • кесте. «Информатика» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстары- ның саны

 





Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

1

1

2

1

6

1

1

1

1

7

2

1

1

1

8

2

1

1

1

9

2

1

1

1

10 (ҚГБ)

2

1

1

1

11 (ҚГБ)

1

1

2

1

10 (ЖМБ)

2

1

1

1

11 (ЖМБ)

1

2

2

1




  • кесте. «Жаратылыстану оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыста- рының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

2

1

2

2

6

2

1

2

2




  • кесте. «Физика» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

2

2

2

2

8

2

2

2

1

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

3

3

3

2

10 (ҚГБ)

2

2

2

2

11 (ЖМБ)

2

2

2

2

11 (ҚГБ)

2

2

2

1

Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

2

2

2

2

8

2

2

2

1

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

3

3

3

2


 





10 (ҚГБ)

2

2

2

2

11 (ЖМБ)

2

3

3

2

11 (ҚГБ)

2

2

2

1




  • кесте. «Химия» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

2

2

2

2

8

3

3

3

3

9

3

3

2

3

10 (ЖМБ)

3

2

3

3

10 (ҚГБ)

3

3

3

2

11 (ЖМБ)

3

3

3

3

11 (ҚГБ)

2

1

2

2

Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

2

2

2

2

8

3

3

3

3

9

3

3

2

3

10 (ЖМБ)

3

3

3

3

10 (ҚГБ)

3

3

3

2

11 (ЖМБ)

2

3

3

3

11 (ҚГБ)

2

1

2

2




  • кесте. «Биология» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан


7

3

3

3

3

8

3

2

3

3

9

3

3

3

3

10 (ЖМБ)

2

3

3

3

10 (ҚГБ)

2

2

2

2

11 (ЖМБ)

2

3

3

3


 





11 (ҚГБ)

2

2

2

2

Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

7

3

3

3

3

8

3

2

3

3

9

3

3

3

3

10 (ЖМБ)

2

3

3

3

10 (ҚГБ)

2

3

3

3

11 (ЖМБ)

3

3

3

2

11 (ҚГБ)

2

3

3

3




  • кесте. «География» оқу пәнінен бөлім бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

7

3

2

3

3

8

3

3

3

2

9

3

2

3

3

10 (ЖМБ)

3

1

2

2

10 (ҚГБ)

2

1

2

2

11 (ЖМБ)

3

1

2

2

11 (ҚГБ)

2

1

2

2


Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

3

1

2

2

10 (ҚГБ)

2

1

2

2

11 (ЖМБ)

3

1

2

2

11 (ҚГБ)

2

1

2

2


 





  • кесте. «Қазақстан тарихы» пәні бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

5

1

2

2

3

6

1

1

3

2

7

2

2

3

1

8

1

1

2

2

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

1

11 (ЖМБ)

1

1

1

1

11 (ҚГБ)

1

1

1

1


Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

5

1

2

2

3

6

1

1

3

2

7

2

2

2

1

8

1

1

2

2

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

1

11 (ЖМБ)

1

1

1

1

11 (ҚГБ)

1

1

1

1




  • кесте. «Дүниежүзі тарихы» пәні бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

1-тоқсан

4-тоқсан

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

1

11 (ЖМБ)

1

1

1

1

11 (ҚГБ)

1

1

1

1


 







 

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

5

2

2

2

2

6

2

2

2

2

7

2

2

2

2

8

2

2

2

2

9

2

2

2

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

1

11 (ЖМБ)

1

1

1

1

11 (ҚГБ)

1

1

1

1




  • кесте. «Құқық негіздері» пәні бойынша жиынтық бағалау жұмыстарының саны


Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

9

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

2

11 (ҚГБ)

1

1

1

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

2

11(ЖМБ)

1

1

1

2

Сынып

Үлгілік оқу жоспары бойынша (төмендетілген оқу жүктемесімен)

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

9

1

1

1

1

10 (ҚГБ)

1

1

1

2

11 (ҚГБ)

1

1

1

2

10 (ЖМБ)

1

1

1

2

11 (ЖМБ)

1

1

1

2


 


]]> admin Tue, 02 Sep 2025 20:56:48 +0600 №398 бұйрық http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/o-detskom-sade/normativtk-zhattar/2104-398-bjry.html http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/o-detskom-sade/normativtk-zhattar/2104-398-bjry.html OK,Y-AFAPTY МННИСТРШГІ
 



 
 llyp-Cjшraн даласы
 MDDHBCTEPCTBO ПРОСВЕЩЕННЯ РЕСІІУБЛНКИ КАЗАХСТАН
ПРНКАЗ
№               &                               
город Нур-Султан
 

«Білім беру уйымдарында мектепішілік есепке алуды жургізу жвніндегі адістемелін усынымдарды бекіту туралы» К,азакстан Республикасы Оцу-агарту министрініц 2023 жылгы 3 наурыздагы N•. 61 буйрыгына взгеріс енгізу туралы

К,азацстан Республикасы Укіметініц 31.08.2023 ж. №748 цаулысымен бекітілген балаларды зорлыц-зомбылыцтан цоргау, суицидтіц алдын алу жане олардыц щкыцтары мен саламаттыгын цамтамасыз ету жвніндегі 2023 — 2025 жылдарга арналган кешенді жоспардыц 5-тармагын іске асыру маgсатында, БУЙЫРАМЫП:
  1. 1(азацстанРеспубликасыОку-агартуминистрініц«Білімберу
¥йымдарында мектепішілік есепке алуды жургізу жвніндегі адістемелік усынымдарды бекіту туралы» 2023 жылгы 3 наурыздагы № 61 б¥йрыгына мынадай взгеріс енгізілсін:
Кврсетілген буйрыкпен бекітілген білім 6ep ¥йымдарында мектепішілік есепке алуды жургізу жвніндегі адістемелік ¥Gынымдар осы 6¥-йрыцца цосымшага сайкес жаца редакцияда жазылсын.
  1. Осы б¥йрыцтыц орындалуын бахылау Цаэацстан Республикасы Ому
-агарту министрлігініц Тарбиемысы жане досымша білім беру департаментіне (Медетбекова М.А.) жуктелсін.
  1. Осы буйрыц фол цойылган кунінен бастап кушіне енеді.
Министр                                                                                 Г. Бейсембаев
004745
 Цазацстан Республикасы Ому-агарту министрініъt 2023 жылгы ‹Ы&»                /т      
3° J"J& буйрыгына цосымша
Цазацстан Республикасы Ому-агарту министрініц

2023 жылгы 3 наурыздагы Х. 61

б¥йрыгына цосымша

Орта білім беру уйымдарыпда мектепішілік есепке алу жвніндегі адістемелік усынымдар

1-бвлім. Жалпы ережелер
1. Орта білім 6ep ¥йымдарында мектеп шілік есепке алу жвніндегі осы адістемелік усынымдар (6 ан api — адістемелік усынымдар) жогары педагогикалыц назар аударуды жане оларга алеуметтік жане психологиялыц-
педагогикалыц квмек кврсетуді талап ететін білім алушыларга датысты орта білім беру ¥Йымдарыныц мектепішілік есебін жургізуге арналган.
с. адістемелік усынымдар усынымдыц сипатта болады.
  1. Мектепішілік есепке алудыц (б¥лан api — MEA) міндеттері:
    1. ч‹огары педагогикалыц   назар аударуды    талап ететін балаларды уацтылы аныцтауга;
    2. білім    алушыны   білім   беру   ортасыныц    жагдайына    бейімдеуге квмектесу, ому мотивациясьtн арттыруга;
    3. ата-аналарга жане взге де зацды вкілдерге балаларды опыту мен тарбиелеуде квмек кврсетуге;
    4. камелетке толмагандардыц цадагалаусыз, панасыз цалуыныц, щкыц бузушылыцтарыныц жане цогамга царсы іс-арекеттерініц алдын алуга;
5)білімалушыларга,   олардыцата-аналарына   жаневзгедезацды
вкілдеріне     алеуметтік,     психологиялыц-педагогикальщ      квмек     кврсетуге багытталады.
2 тарау. MEA-ra хою тартібі
  1. Білім алушыны MEA-гa рою, оныц ішінде алеуметтік ікане психологиялыц-педагогикальщ квмек кврсету кемінде бlлім беру ¥*ымыныц ведомствоаралыцвзараіс-цимылы(кейс-менеджмент)шецберіндесынып
 2
жетекшісініц, алеуметтік педагогтіц, пан мугалімініц жане баста да мудделі тщгалардыц втініші негізінде басшыныц тарбие ici жвніндегі орынбасарыныц усынысы бойынша Профилактикалык кецестіц отырысында царалады.
  1. Мектептіц Профилактикальщ кецесініц отырысы орта білім 6ep ¥* М= акімшілігініц шешімі бойынша вткізіледі.
  2. Профилактикалыц кецес орта білім беру ¥йыЈVtы цызметкерлерініц катарынан (кемінде 5 адам) щрылады жане білім 6ep ¥йымы басшысыныц б¥йрыгымен бекітіледі.
  3. Орта білім беру ¥йымыныц басшысы Профилактикалыц кецес тврагасы, хатшысы — алеуметтік педагог немесе оны алмастыратын адам болып табылады.
  4. К,ажет болган жагдайда Профилактикалыц кецес отырысына цатысуга мудделі мамандар (сынып жетекшісі, педагог-психолог, пан галімі, камелетке толмагандардыц істері жвніндегі аймацтыц полиция инспекторы, медицина дызметкері) тартылады.
  5. Профилактикалыц кецес отырысына цатысу ушін мектепішілік есепке алу маселесі царалып жатцан білім алушыныц ата—аналары немесе баста зацды вкілдері шацырылады.
  6. Мектепішілік есепке алуды жалпы уйлестlруді орта білім беру уйымы басшысыныц жауапты орынбасары жузеге асырады, бацылауды орта білім беру уйымыныц басшысы цамтамасыз етеді.
  7. Білім беру @ымы білім алушыныц (отбасыныц) алеуметтік Кауіпті жагдайда болуы туралы щцьщ б¥*УШ* лыцтардыц профилактикасы жуйесіне кіретін мудделі органдарда•. ¥йымдарданаппарат келіп тускен жагдайларда
1 (6ip)мыс куні ішінде оныц заъtнамада белгіленгентартіппен тіркелуін
цамтамасыз етеді.
  1. Профилактикалыц кецестіц хатшысы осы адістемелік ¥сынымдардыц
4 жане 11-тармацтарында квзделген жагдайларда 2 (екі)        мыс куні ішінде
сынып жетекшзсімен, педагог-психологпен жане баста да мудделі тулгалармен бірлесіп білім алушылар мен оныц отбасы мушелері (тегі, аты, акесініц аты (бар болса), орналасцан жері вмірдегі чиын жагдайдыц немесе алеуметтік кауіпті жагдайдыц жалпы сипаттамасы) туралы бастапцы аіщаратты жинауды жузеге асырады.
  1. Цажет болган жагдайда орта білім бер¥*ымдары:
    1. отбасыныЦ Т¥Г•*• уй-турмыстыц жагдайларын тексеру актісін жургізу ушін комиссия щрады не ата-аналарымен немесе взге де зацды вкілдерімен алдын ала кездесу вткізеді;
    2. мудделі органдар мен ¥иьМдарга (ішкі істер, денсаулыц сактау, халыцты алеуметтік цоргау, отбасын цолдау орталыцтары, діни цызмет саласындагы жане басцалар) сауал жолдайды;
    3. Профилактикалыц кецестіц отырысына цатысу ушін мудделі органдар мен ¥Й=Мдардыц вкілдерін шакырады.
  2. Сыныпжетекшісініцоцушыгабергенмінездемесін,педагог—
ПСИХОПОРТЫЦЦ0]ЭЫТЬІНДЫСЫН, Т¥Р*Ын уй-турмыстыцжагдайлардытексеру
 актісін, камелетке толмаган баламен, оныц ата-анасымен жургізілген профилактикалыц ж ыс туралы цысцаша ацпаратгы носа алганда, бастапцы багалау материалдары MEA-га дойылганга дейін орта білім беру уйымы басшысыныц тарбиемысы жвніндегі орынбасарына ¥сынылады.
  1. Профилактикалыдкецесбастапкыбагалауматериалдарынцарап,
мудделі вкілдерді, сондай-ац ата-аналарды немесе взге де зацды вкілдерді тыцдап, мектепішілік есепке бою не цоюдан бас тарту туралы шешім цабылдайды.
  1. Профилактикалых кецес отырысыныц оц цорытындысы шыццан жагдайда білім алушымен, оныц ата-аналарымен немесе взге де зацды вкілдерімен профилактикалыц жеке ящмьlс жоспарьт (бщан api - ПЖЖЖ) 1-цосымшага сайкес бекітіледі.
  2. Профилактикалыц кецес отырысыныц хаттамасында вткізілген куні, цатысушылар туралы деректер (аты-жвні (бар болса), лауазымы), кун тартібl, тыцдау цорытындылары бойынша цысцаша узінді квшірме, цабылданган шешім кврсетіледі. Профилактика кецесініц хаттамасына тврагалыц етуші мен хатшы
i . алеуметтік кауіпті в‹агдайга ыцпал ететін себептер мен жагдайларды негізге ала отырып, ПЖЖЖ жеке ыцпал ету шараларын кврсету жвніндегі іс- шаралар квзделеді: камелетке толмаганды психологиялыц-педагогикалыц суйемелдеуді цамтамасыз ету, сабахца цатысуын бахылау, сабахтардыц цосымша кестесі, пандері бойынша царыздарын тапсыру мерзімдерін белгілеу, цажет болган жагдайда психологиялыц-медициналыц-педагогикалыц кецес беру мамандарына жіберу, профилактикалыц ацгімелесу, сабакца цатысу, мінез- кулыцтьі тузету, жаца дагдыларды дамыту, сабацтан тыс уацытта жане 6oc уацытта, оныц ішінде каникул уацытындамыспен камту, ата—анамен жумыс,
ч‹алпы опыту корынан квмек, щцыц б¥зуШылыцтыц алдын алу жуйесіне кіретін мудделі органдар мен ¥*ымдардыц мамандарымен взара іс—цимыл жасау.
Профилактикалы>¥Мыстыц жеке жоспарыныц 6ip данасы ата-аналарга
немесе взге де зацды вкілге беріледі.
i 9. арбір іс-шара бойынша жауапты тщгалар кврсетіледі жане нацты орындау мерзімдері белгіленеді, кейін алеуметтік жане психологиялыц- педагогикалыц квмектіц сапасына мониторинг жане багалау жургізіледі.
  1. Профилактикалыц кецестіц хатшысы щцыд б¥Зушылыдтьтъt алдын алу жуйесіне кіретін мудделі органдар мен ¥йымдардан келіп тускен ацпаратты тарау натижелері бойынша 1 (6ip) мыс куні ішінде цабылданган шешім туралы ацпаратты олардьtц назарына жеткізеді жане одан api взара іс-цимылды
цамтамасыз етеді.
  1. Eгep ата—аналар немесе взге де занды вкілдер MEA аясында мектеп усынатын квмектен бас тартса жане балада туындаган проблемаларды шешуде шаралар цабылдамаса, білім беру ¥йымыныц акімшілігі камелетке толмагандардыц істері жане олардыц щдыдтарын цоргау жвніндегі аумактыц
комиссияга:
 4
  1. камелетке толмаган баланы асырау, тарбиелеу немесе опыту жвніндегі вз міндеттерін орындамайтын ата-аналарга немесе взге де зацды вкілдерге цатысты материалды царау туралы;
  2. камелетке толмагандардыц ата-аналарына ыцпал етудіц акімшілік шаралары туралы;
  3. акімшілік жауаптылыц белгіленген арекетті жасаган камелетке толмаган адамга цатысты материалды царау турI ¥GЬHыc береді.
3-бвлім. MEA жане одан шыгарудыц негіздемелері
22.  MEA ушін мыналар негіз болып табылады:
1)  академиялык улгермеушілік;
2)   отбасындагы жайсыздыsтар;
3)   цадагалаусыздыц, панасыздыц, цацгыбастык, цайыршылыц;
  1. мектептіц Жаргысын жане Мектептіц ішкі тартіп ережесін врескел немесе бірнеше рет б¥зу;
  2. сабацтарга далелсіз себептермен жуйелі турде цатыспау;
6)  акімшілік щцыц бузушылыц жасау;
  1. психикалыцбелсенді,уыттызаттарды,есірткіщралдарын,спиртті

ішімдіктерді т¥тыну, темекі шегу;

  1. ойынга жане интернетке тауелділік, лудомания;
  2. теріс бейресми балалар-жастар топтары мен бірлестіктеріне, теріс жастар субмадениеттеріне цатысу;
  3. діни агымдар мен радикалды квзцарастарды Встану.
  4. MEA туралы шешім жауапты адамныц втініші бойынша сынып жетекшісініц, психологияльщ цызмет мамандарыныц оц мінездемесі негізінде, сондай-ац баста да объективті себептермен (квшу, ому орнын ауыстыру) Профилактикалыц кецестіц отырысында цабылданады.
  5. MEA-да турган білім алушыны баста білім беру уйымына ауьtстырган жаFдайда жургізілген профилактикалыд крыс туралы аппарат вцірдіц білім басцармасы органыныц адістемелік цызметі бекіткен алгоритмге сайкес оку орны бойынша беріледі.
  6. Білім алушыны MEA щцыдтыц салдарга aкen соцпайды жане орта білім беру ¥йымыныц білім беру ортасы жагдайында уацтылы, аяе умеггік жане психологиялыц-педагогикалыц квмек кврсетуге арналган.
  7. Камелетке толмаган баланы ішкі істер органдарында есепке бою жагдайларын коспаганда, MEA білім алушылардыц саны білім 6ep ¥йымыныц рейтингіне теріс acep ететін кврсеткіш ретінде бола алмайды.
 5

Орта білім беру уйьtмдарында мектепішілік есепке алу жвніндегі адістемелік усынымдарга 1-цосьтмша

БЕКІТЕМІН:
 



 
 Білім беру ¥Йымыныц басшысыныц аты, тегі акесініц аты (болган жагдайда)
 



 
  



 
 Профилактикалыц жеке жумыс жоспары (ПЖЖЖ)
Ов;ушыныц тегі, аты, акесініц аты (болган жагдайда)                                                                    
 



 
 Туган куні, айы, жылы                                                                                                                          ЖСИ (жеке іtауліктіц/ туу туралы каулііtтіц квшірмесі/лері роса усынылады)
 



 
 Мекен-жайы                                                                                                                                         Тіркелген мекен-жайы                                                                                                                           Фміряік циын жагдай немесе алеуметтік кауіпті жагдайдыц сипаттамасы
 



 
                   ж. бастап                     ж. дейінгі аралыцца жасалды.
Квмек кврсету
турініц атауы		ЖауаптыКомектіц
кезеці/ квлемі		Квмек корсету           Сапаны
мерзімі                       багалау
ПЖЖЖ мазМ¥•ымен таныстым л‹ане кврсетілген усынымдарды орындау бойынша міндеттемелерді вз мойнына алуга келісемін
 



 
 (оцушыныц ата-анасыныіt немесе зацды вкілініц T.A.a. (болган жагдайда) жане колы)]]> OK,Y-AFAPTY МННИСТРШГІ
 



 
 llyp-Cjшraн даласы
 MDDHBCTEPCTBO ПРОСВЕЩЕННЯ РЕСІІУБЛНКИ КАЗАХСТАН
ПРНКАЗ
№               &                               
город Нур-Султан
 

«Білім беру уйымдарында мектепішілік есепке алуды жургізу жвніндегі адістемелін усынымдарды бекіту туралы» К,азакстан Республикасы Оцу-агарту министрініц 2023 жылгы 3 наурыздагы N•. 61 буйрыгына взгеріс енгізу туралы

К,азацстан Республикасы Укіметініц 31.08.2023 ж. №748 цаулысымен бекітілген балаларды зорлыц-зомбылыцтан цоргау, суицидтіц алдын алу жане олардыц щкыцтары мен саламаттыгын цамтамасыз ету жвніндегі 2023 — 2025 жылдарга арналган кешенді жоспардыц 5-тармагын іске асыру маgсатында, БУЙЫРАМЫП:
  1. 1(азацстанРеспубликасыОку-агартуминистрініц«Білімберу
¥йымдарында мектепішілік есепке алуды жургізу жвніндегі адістемелік усынымдарды бекіту туралы» 2023 жылгы 3 наурыздагы № 61 б¥йрыгына мынадай взгеріс енгізілсін:
Кврсетілген буйрыкпен бекітілген білім 6ep ¥йымдарында мектепішілік есепке алуды жургізу жвніндегі адістемелік ¥Gынымдар осы 6¥-йрыцца цосымшага сайкес жаца редакцияда жазылсын.
  1. Осы б¥йрыцтыц орындалуын бахылау Цаэацстан Республикасы Ому
-агарту министрлігініц Тарбиемысы жане досымша білім беру департаментіне (Медетбекова М.А.) жуктелсін.
  1. Осы буйрыц фол цойылган кунінен бастап кушіне енеді.
Министр                                                                                 Г. Бейсембаев
004745
 Цазацстан Республикасы Ому-агарту министрініъt 2023 жылгы ‹Ы&»                /т      
3° J"J& буйрыгына цосымша
Цазацстан Республикасы Ому-агарту министрініц

2023 жылгы 3 наурыздагы Х. 61

б¥йрыгына цосымша

Орта білім беру уйымдарыпда мектепішілік есепке алу жвніндегі адістемелік усынымдар

1-бвлім. Жалпы ережелер
1. Орта білім 6ep ¥йымдарында мектеп шілік есепке алу жвніндегі осы адістемелік усынымдар (6 ан api — адістемелік усынымдар) жогары педагогикалыц назар аударуды жане оларга алеуметтік жане психологиялыц-
педагогикалыц квмек кврсетуді талап ететін білім алушыларга датысты орта білім беру ¥Йымдарыныц мектепішілік есебін жургізуге арналган.
с. адістемелік усынымдар усынымдыц сипатта болады.
  1. Мектепішілік есепке алудыц (б¥лан api — MEA) міндеттері:
    1. ч‹огары педагогикалыц   назар аударуды    талап ететін балаларды уацтылы аныцтауга;
    2. білім    алушыны   білім   беру   ортасыныц    жагдайына    бейімдеуге квмектесу, ому мотивациясьtн арттыруга;
    3. ата-аналарга жане взге де зацды вкілдерге балаларды опыту мен тарбиелеуде квмек кврсетуге;
    4. камелетке толмагандардыц цадагалаусыз, панасыз цалуыныц, щкыц бузушылыцтарыныц жане цогамга царсы іс-арекеттерініц алдын алуга;
5)білімалушыларга,   олардыцата-аналарына   жаневзгедезацды
вкілдеріне     алеуметтік,     психологиялыц-педагогикальщ      квмек     кврсетуге багытталады.
2 тарау. MEA-ra хою тартібі
  1. Білім алушыны MEA-гa рою, оныц ішінде алеуметтік ікане психологиялыц-педагогикальщ квмек кврсету кемінде бlлім беру ¥*ымыныц ведомствоаралыцвзараіс-цимылы(кейс-менеджмент)шецберіндесынып
 2
жетекшісініц, алеуметтік педагогтіц, пан мугалімініц жане баста да мудделі тщгалардыц втініші негізінде басшыныц тарбие ici жвніндегі орынбасарыныц усынысы бойынша Профилактикалык кецестіц отырысында царалады.
  1. Мектептіц Профилактикальщ кецесініц отырысы орта білім 6ep ¥* М= акімшілігініц шешімі бойынша вткізіледі.
  2. Профилактикалыц кецес орта білім беру ¥йыЈVtы цызметкерлерініц катарынан (кемінде 5 адам) щрылады жане білім 6ep ¥йымы басшысыныц б¥йрыгымен бекітіледі.
  3. Орта білім беру ¥йымыныц басшысы Профилактикалыц кецес тврагасы, хатшысы — алеуметтік педагог немесе оны алмастыратын адам болып табылады.
  4. К,ажет болган жагдайда Профилактикалыц кецес отырысына цатысуга мудделі мамандар (сынып жетекшісі, педагог-психолог, пан галімі, камелетке толмагандардыц істері жвніндегі аймацтыц полиция инспекторы, медицина дызметкері) тартылады.
  5. Профилактикалыц кецес отырысына цатысу ушін мектепішілік есепке алу маселесі царалып жатцан білім алушыныц ата—аналары немесе баста зацды вкілдері шацырылады.
  6. Мектепішілік есепке алуды жалпы уйлестlруді орта білім беру уйымы басшысыныц жауапты орынбасары жузеге асырады, бацылауды орта білім беру уйымыныц басшысы цамтамасыз етеді.
  7. Білім беру @ымы білім алушыныц (отбасыныц) алеуметтік Кауіпті жагдайда болуы туралы щцьщ б¥*УШ* лыцтардыц профилактикасы жуйесіне кіретін мудделі органдарда•. ¥йымдарданаппарат келіп тускен жагдайларда
1 (6ip)мыс куні ішінде оныц заъtнамада белгіленгентартіппен тіркелуін
цамтамасыз етеді.
  1. Профилактикалыц кецестіц хатшысы осы адістемелік ¥сынымдардыц
4 жане 11-тармацтарында квзделген жагдайларда 2 (екі)        мыс куні ішінде
сынып жетекшзсімен, педагог-психологпен жане баста да мудделі тулгалармен бірлесіп білім алушылар мен оныц отбасы мушелері (тегі, аты, акесініц аты (бар болса), орналасцан жері вмірдегі чиын жагдайдыц немесе алеуметтік кауіпті жагдайдыц жалпы сипаттамасы) туралы бастапцы аіщаратты жинауды жузеге асырады.
  1. Цажет болган жагдайда орта білім бер¥*ымдары:
    1. отбасыныЦ Т¥Г•*• уй-турмыстыц жагдайларын тексеру актісін жургізу ушін комиссия щрады не ата-аналарымен немесе взге де зацды вкілдерімен алдын ала кездесу вткізеді;
    2. мудделі органдар мен ¥иьМдарга (ішкі істер, денсаулыц сактау, халыцты алеуметтік цоргау, отбасын цолдау орталыцтары, діни цызмет саласындагы жане басцалар) сауал жолдайды;
    3. Профилактикалыц кецестіц отырысына цатысу ушін мудделі органдар мен ¥Й=Мдардыц вкілдерін шакырады.
  2. Сыныпжетекшісініцоцушыгабергенмінездемесін,педагог—
ПСИХОПОРТЫЦЦ0]ЭЫТЬІНДЫСЫН, Т¥Р*Ын уй-турмыстыцжагдайлардытексеру
 актісін, камелетке толмаган баламен, оныц ата-анасымен жургізілген профилактикалыц ж ыс туралы цысцаша ацпаратгы носа алганда, бастапцы багалау материалдары MEA-га дойылганга дейін орта білім беру уйымы басшысыныц тарбиемысы жвніндегі орынбасарына ¥сынылады.
  1. Профилактикалыдкецесбастапкыбагалауматериалдарынцарап,
мудделі вкілдерді, сондай-ац ата-аналарды немесе взге де зацды вкілдерді тыцдап, мектепішілік есепке бою не цоюдан бас тарту туралы шешім цабылдайды.
  1. Профилактикалых кецес отырысыныц оц цорытындысы шыццан жагдайда білім алушымен, оныц ата-аналарымен немесе взге де зацды вкілдерімен профилактикалыц жеке ящмьlс жоспарьт (бщан api - ПЖЖЖ) 1-цосымшага сайкес бекітіледі.
  2. Профилактикалыц кецес отырысыныц хаттамасында вткізілген куні, цатысушылар туралы деректер (аты-жвні (бар болса), лауазымы), кун тартібl, тыцдау цорытындылары бойынша цысцаша узінді квшірме, цабылданган шешім кврсетіледі. Профилактика кецесініц хаттамасына тврагалыц етуші мен хатшы
i . алеуметтік кауіпті в‹агдайга ыцпал ететін себептер мен жагдайларды негізге ала отырып, ПЖЖЖ жеке ыцпал ету шараларын кврсету жвніндегі іс- шаралар квзделеді: камелетке толмаганды психологиялыц-педагогикалыц суйемелдеуді цамтамасыз ету, сабахца цатысуын бахылау, сабахтардыц цосымша кестесі, пандері бойынша царыздарын тапсыру мерзімдерін белгілеу, цажет болган жагдайда психологиялыц-медициналыц-педагогикалыц кецес беру мамандарына жіберу, профилактикалыц ацгімелесу, сабакца цатысу, мінез- кулыцтьі тузету, жаца дагдыларды дамыту, сабацтан тыс уацытта жане 6oc уацытта, оныц ішінде каникул уацытындамыспен камту, ата—анамен жумыс,
ч‹алпы опыту корынан квмек, щцыц б¥зуШылыцтыц алдын алу жуйесіне кіретін мудделі органдар мен ¥*ымдардыц мамандарымен взара іс—цимыл жасау.
Профилактикалы>¥Мыстыц жеке жоспарыныц 6ip данасы ата-аналарга
немесе взге де зацды вкілге беріледі.
i 9. арбір іс-шара бойынша жауапты тщгалар кврсетіледі жане нацты орындау мерзімдері белгіленеді, кейін алеуметтік жане психологиялыц- педагогикалыц квмектіц сапасына мониторинг жане багалау жургізіледі.
  1. Профилактикалыц кецестіц хатшысы щцыд б¥Зушылыдтьтъt алдын алу жуйесіне кіретін мудделі органдар мен ¥йымдардан келіп тускен ацпаратты тарау натижелері бойынша 1 (6ip) мыс куні ішінде цабылданган шешім туралы ацпаратты олардьtц назарына жеткізеді жане одан api взара іс-цимылды
цамтамасыз етеді.
  1. Eгep ата—аналар немесе взге де занды вкілдер MEA аясында мектеп усынатын квмектен бас тартса жане балада туындаган проблемаларды шешуде шаралар цабылдамаса, білім беру ¥йымыныц акімшілігі камелетке толмагандардыц істері жане олардыц щдыдтарын цоргау жвніндегі аумактыц
комиссияга:
 4
  1. камелетке толмаган баланы асырау, тарбиелеу немесе опыту жвніндегі вз міндеттерін орындамайтын ата-аналарга немесе взге де зацды вкілдерге цатысты материалды царау туралы;
  2. камелетке толмагандардыц ата-аналарына ыцпал етудіц акімшілік шаралары туралы;
  3. акімшілік жауаптылыц белгіленген арекетті жасаган камелетке толмаган адамга цатысты материалды царау турI ¥GЬHыc береді.
3-бвлім. MEA жане одан шыгарудыц негіздемелері
22.  MEA ушін мыналар негіз болып табылады:
1)  академиялык улгермеушілік;
2)   отбасындагы жайсыздыsтар;
3)   цадагалаусыздыц, панасыздыц, цацгыбастык, цайыршылыц;
  1. мектептіц Жаргысын жане Мектептіц ішкі тартіп ережесін врескел немесе бірнеше рет б¥зу;
  2. сабацтарга далелсіз себептермен жуйелі турде цатыспау;
6)  акімшілік щцыц бузушылыц жасау;
  1. психикалыцбелсенді,уыттызаттарды,есірткіщралдарын,спиртті

ішімдіктерді т¥тыну, темекі шегу;

  1. ойынга жане интернетке тауелділік, лудомания;
  2. теріс бейресми балалар-жастар топтары мен бірлестіктеріне, теріс жастар субмадениеттеріне цатысу;
  3. діни агымдар мен радикалды квзцарастарды Встану.
  4. MEA туралы шешім жауапты адамныц втініші бойынша сынып жетекшісініц, психологияльщ цызмет мамандарыныц оц мінездемесі негізінде, сондай-ац баста да объективті себептермен (квшу, ому орнын ауыстыру) Профилактикалыц кецестіц отырысында цабылданады.
  5. MEA-да турган білім алушыны баста білім беру уйымына ауьtстырган жаFдайда жургізілген профилактикалыд крыс туралы аппарат вцірдіц білім басцармасы органыныц адістемелік цызметі бекіткен алгоритмге сайкес оку орны бойынша беріледі.
  6. Білім алушыны MEA щцыдтыц салдарга aкen соцпайды жане орта білім беру ¥йымыныц білім беру ортасы жагдайында уацтылы, аяе умеггік жане психологиялыц-педагогикалыц квмек кврсетуге арналган.
  7. Камелетке толмаган баланы ішкі істер органдарында есепке бою жагдайларын коспаганда, MEA білім алушылардыц саны білім 6ep ¥йымыныц рейтингіне теріс acep ететін кврсеткіш ретінде бола алмайды.
 5

Орта білім беру уйьtмдарында мектепішілік есепке алу жвніндегі адістемелік усынымдарга 1-цосьтмша

БЕКІТЕМІН:
 



 
 Білім беру ¥Йымыныц басшысыныц аты, тегі акесініц аты (болган жагдайда)
 



 
  



 
 Профилактикалыц жеке жумыс жоспары (ПЖЖЖ)
Ов;ушыныц тегі, аты, акесініц аты (болган жагдайда)                                                                    
 



 
 Туган куні, айы, жылы                                                                                                                          ЖСИ (жеке іtауліктіц/ туу туралы каулііtтіц квшірмесі/лері роса усынылады)
 



 
 Мекен-жайы                                                                                                                                         Тіркелген мекен-жайы                                                                                                                           Фміряік циын жагдай немесе алеуметтік кауіпті жагдайдыц сипаттамасы
 



 
                   ж. бастап                     ж. дейінгі аралыцца жасалды.
Квмек кврсету
турініц атауы		ЖауаптыКомектіц
кезеці/ квлемі		Квмек корсету           Сапаны
мерзімі                       багалау
ПЖЖЖ мазМ¥•ымен таныстым л‹ане кврсетілген усынымдарды орындау бойынша міндеттемелерді вз мойнына алуга келісемін
 



 
 (оцушыныц ата-анасыныіt немесе зацды вкілініц T.A.a. (болган жагдайда) жане колы)]]> admin Tue, 02 Sep 2025 01:06:28 +0600 31.10.2024. Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылаудың, оларды аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгі қағидалары http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/o-detskom-sade/normativtk-zhattar/1743-125-bjry-bastauysh-negzg-orta-zhalpy-orta-blmn-blm-beretn-ou-badarlamalaryn-ske-asyratyn-blm-beru-jymdarynday-blm-alushylardy-lgermne-aymdy-baylaudy-olardy-araly-zhne-orytyndy-attestattau-zh.html http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/o-detskom-sade/normativtk-zhattar/1743-125-bjry-bastauysh-negzg-orta-zhalpy-orta-blmn-blm-beretn-ou-badarlamalaryn-ske-asyratyn-blm-beru-jymdarynday-blm-alushylardy-lgermne-aymdy-baylaudy-olardy-araly-zhne-orytyndy-attestattau-zh.html       Бұйрықтың қолданысқа енгізілу тәртібін 5-тармақтан қараңыз.
      Ескерту. Тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Білім және ғылым министрінің 25.09.2018 № 494 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      "Білім туралы" Қазақстан Республикасының Заңының 5-бабының 46) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
      Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 14.07.2023 № 208 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      1. Қоса беріліп отырған:
      1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылаудың, оларды аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгілік қағидалары;
      2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес Техникалық және кәсіптік, орта оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгілік қағидалары;
      3) алып тасталды – ҚР Білім және ғылым министрінің 25.09.2018 № 494 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Білім және ғылым министрінің 30.01.2017 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР Білім және ғылым министрінің 25.09.2018 № 494 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрықтарымен.
      2. Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім департаменті (С.М. Өмірбаев):
      1) осы бұйрықты белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді қамтамасыз етсін;
      2) мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін осы бұйрықты бұқаралық ақпарат құралдарында жарияласын.
      3. "Білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылаудан, аралық және қорытынды мемлекеттік аттестаттаудан өткізу ережесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2006 жылғы 7 қыркүйектегі N 481 бұйрығының (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде N 4394 болып тіркелген) күші жойылды деп танылсын.
      4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау вице-министр К.Н. Шәмшидиноваға жүктелсін.
      5. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланғаннан кейін он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
      МинистрЖ. Түймебаев


 Қазақстан Республикасы
 Білім және ғылым министрінің
 2008 жылғы 18 наурыздағы
 № 125 бұйрығына
 1-қосымша

Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылаудың, оларды аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгі қағидалары

      Ескерту. Үлгі қағидалар жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 13.04.2023 № 96 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылаудың, оларды аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгі қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 46) тармақшасына сәйкес әзірленді және бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылаудың, оларды аралық және қорытынды аттестаттау жүргізу тәртібін айқындайды.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 14.07.2023 № 208 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      2. Осы Қағидаларда мынадай анықтамалар қолданылады:
      1) бағалау – білім алушылардың оқуда нақты қол жеткізген нәтижелерін оқытудан күтілетін нәтижелермен әзірленген өлшемшарттар негізінде салыстыру процесі;
      2) бағалау өлшемшарттары – білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүргізуге негіз болатын белгі;
      3) білім алушылардың үлгерімін ағымдық бақылау – бұл жалпы білім беретін оқу бағдарламасына сәйкес ағымдағы сабақ барысында педагог жүргізетін білім алушылардың білімдерін жүйелі тексеру;
      4) білім алушыларды аралық аттестаттау – білім алушылардың оқу аяқталғаннан кейін оқу пәнінің бір бөлігінің немесе бүкіл көлемінің мазмұнын игеру сапасын бағалау мақсатында жүргізілетін рәсім;
      5) білім алушыларды қорытынды аттестаттау – Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 29031 болып тіркелген) бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында (бұдан әрі – МЖМБС) қарастырылған оқу пәндерінің көлемін меңгеру дәрежесін анықтау мақсатында жүргізілетін рәсім:
      6) жиынтық бағалау – белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, оқу жылы), сондай-ақ оқу бағдарламасына сәйкес бөлімдерді (ортақ тақырыптарды) оқып аяқтағаннан кейін өткізілетін бағалау түрі;
      7) модерация – бағалаудың объективтілігін және айқындығын қамтамасыз ету үшін балдарды қоюды стандарттау мақсатында тоқсандық жиынтық бағалау бойынша білім алушылардың жұмысын талқылау процесі;
      8) оқытудан күтілетін нәтижелер – оқыту процесі аяқталғанда білім алушының нені біліп, түсініп, көрсете алатынын сипаттайтын құзыреттіліктер жиынтығы;
      9) формативті бағалау – сыныптағы күнделікті жұмыс барысында жүргізілетін бағалау түрі білім алушылардың үлгерімінің ағымдағы көрсеткіші болып табылады, оқу барысында білім алушы мен мұғалім арасындағы жедел өзара байланысты, білім алушы мен педагог арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және білім беру процесін жетілдіруге мүмкіндік береді.

2-тарау. Білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды және аралық аттестаттауды жүргізу тәртібі

      Ескерту. 2-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      3. Білім алушылардың оқу жетістігін бағалау формативтік және жиынтық бағалау нысандарында жүзеге асырылады.
      4. Формативтік бағалау, оның ішінде үй жұмысын бағалау білім алушылардың оқу мақсаттарына қол жеткізуіне мониторинг жүргізу мен сабақта сараланған жұмысты одан әрі құру үшін жүргізіледі және педагогтің ұсыныстары арқылы жазбаша нысанда (дәптерлерде немесе күнделіктерде/электронды журналдарда) немесе ауызша жүзеге асырылады.
      5. Формативтік бағалау кезінде мұғалім сабақта кері байланысты жүзеге асырады. Педагог білім алушылардың санын, кері байланысты беру нысанын және жиілігін дербес анықтайды.
      6. Формативті бағалау нәтижелері қағаз түрінде басып шығаруды және сақтауды талап етпейді.
      Формативті бағалау нәтижелерін ұсыну білім алушылардың орындалған жұмыстарында және/немесе электронды журналдарда балл түрінде жүзеге асырылады, педагог түсінік бере алады.
      7. Білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылауды тоқсан, бөлім (ортақ тақырып) аяқталғаннан кейін оқу материалдарының мазмұнын меңгеру деңгейін анықтау және қадағалау үшін жиынтық бағалау нысанында педагогтер жүргізеді.
      1-сыныпта білім алушылардың оқу жетістіктері бағаланбайды.
      8. 2-11 сынып оқушыларына формативті бағалау, бөлім/ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалау (бұдан әрі – БЖБ) және тоқсан бойынша жиынтық бағалау (бұдан әрі ТЖБ) нәтижелері бойынша білім алушыларға тоқсандық оқу жетістіктерін бағалау кезінде ескерілетін балдар қойылады.
      9. Сабақта БЖБ орындау үшін өткізу нысаны (бақылау, практикалық немесе шығармашылық жұмыс, жоба, эссе, диктант, мазмұндама, шығарма, тестілеу және басқалар) мен уақытын педагог дербес айқындайды.
      БЖБ үшін максималды балл 1-4 сыныптарда кемінде 7 және 15 балдан артық емес, 5-11 (12) сыныптарда кемінде 7 және 20 балдан артық емес болуы керек.
      10. БЖБ және ТЖБ қойылатын қорытынды балды қою кезінде қолмен жөнделген жер, сондай-ақ оқу тапсырмалары мен есептер шарттарын ресімдеуі есептелмейді, мінез-құлқы үшін балдар төмендетілмейді.
      11. Аптасына 1 сағат оқу жүктемесі кезінде БЖБ қажет болған жағдайда бөлімдерді біріктіре отырып тоқсанына екі реттен артық жүргізілмейді, қорытынды баға жартыжылдыққа қойылады.
      12. БЖБ тоқсанына үш реттен артық өткізілмейді. Бөлімдер/ортақ тақырыптар тоқсанына төрт және одан да көп бөлімдерді/ортақ тақырыптарды оқып-зерделеген жағдайда тақырыптардың ерекшеліктерін және оқыту мақсаттарының санын ескере отырып біріктіріледі. Оны екі кезеңде өткізуге болады.
      13. Оқу пәндерінің күрделілік деңгейін есепке ала отырып, бір күнде үштен артық ТЖБ өткізуге болмайды. ТЖБ тоқсан аяқталатын соңғы күні өткізілмейді. Бір оқу пәні бойынша БЖБ мен ТЖБ бір күнде өткізілмейді.
      14. Үйде оқитын білім алушыларды бағалау кезінде педагог үйде оқитын білім алушылардың оқу жүктемесін және олардың оқып-зерделеген оқу материалын ескере отырып, сараланған және/немесе жеке тапсырмаларды әзірлейді.
      15. Ерекше білім берілуіне қажеттіліктері бар білім алушыларды бағалау кезінде мұғалім сараланған және/немесе жеке тапсырмаларды қолданады, сондай-ақ білім алушының ерекшеліктерін есепке ала отырып, оның ішінде жеке оқу бағдарламаларын іске асыру кезінде бағалау өлшемшарттарына өзгерістер енгізеді.
      16. "Көркем еңбек", "Музыка", "Дене шынықтыру", "Кәсіпкерлік және бизнес негіздері", "Графика және жобалау", "Алғашқы әскери және технологиялық дайындық", "Зайырлылық және дінтану негіздері" және бастауыш мектепте "Цифрлық сауаттылық" пәндері бойынша БЖБ мен ТЖБ өткізілмейді және тоқсан/жартыжылдық және оқу жылының қорытындысы бойынша "есептелінді" ("есептелінген жоқ") деген белгі жазылады.
      17. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8170 болып тіркелген) бекітілген Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын (бұдан әрі – Үлгілік оқу жоспары) таңдау кезінде 10-11-сыныптарда қысқартылған оқу жүктемесі бар инвариантты компоненттің тереңдетілген және стандартты деңгейінің пәндерін таңдау кезінде "Кәсіпкерлік және бизнес негіздері", "Графика және жобалау" оқу пәндерінен басқа пәндер бойынша жиынтық бағалау жүргізіледі.
      Вариативті компонент сағатының есебінен таңдалған 10-11-сыныптардың оқу пәндері бойынша жиынтық бағалау өткізілмейді, оқу жылының соңында "есептелінді" ("есептелінген жоқ") деген белгі жазылады.
      18. Қысқартылған оқу жүктемесі бар Үлгілік оқу жоспарларын таңдаған жағдайда БЖБ саны 11-тармаққа сәйкес жүргізіледі.
      Вариативтік компонент есебінен таңдалған 5-9-сыныптардағы оқу пәндері бойынша (инварианттық компоненттегі таңдау пәндері) жиынтық бағалау өткізілмейді, оқу жылының соңында "есептелінді"/"есептелінген жоқ" деген белгі жазылады.
      19. Жиынтық бағалау тапсырмалары білім алушылармен орындалады және Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8424 болып тіркелген) жалпы білім беретін пәндер бойынша Үлгілік оқу бағдарламасына (бұдан әрі – Үлгілік оқу бағдарламасы) сәйкес олар өткен материалдарды қамтиды.
      20. Формативті және жиынтық бағалау тапсырмаларын академиялық адалдық принциптерін сақтай отырып педагогтер дербес дайындайды.
      21. ТЖБ өткізер алдында педагогтердің әдістемелік бірлестігінің отырысында тапсырмалардың оқу мақсаттарына сәйкестігін, тапсырмалар көлемін, тапсырмаларды орындауға арналған нұсқаулықтарды, орындау уақытын талқылайды.
      Тілдік пәндер бойынша жиынтық бағалау сөйлеу қызметінің төрт түрі (тыңдалым (тыңдау), айтылым, оқылым, жазылым) бойынша жүргізіледі. Тыңдалым (тыңдау) және айтылым дағдыларын бағалау жиынтық бағалауды өткізу жоспарланған аптаның ішінде сабақтың барысында жүргізіледі.
      22. Даулы мәселелер туындаған жағдайда білім алушылардың тоқсандағы оқу жетістіктерінің нәтижелері бойынша жазбаша түрде өткізілетін жиынтық бағалауда объективтілікті және ашықтықты қамтамасыз ету үшін және/немесе педагогикалық кеңестің шешімімен педагогтер қажет болған жағдайда, ТЖБ бағасы қойылғанға дейін бір күннен кешіктірмей модерация жүргізеді.
      Балдары өзгертілуі тиіс болатын білім алушылардың тоқсандық жиынтық жұмыстарының модерациясы жүргізілген жағдайда олар қайта тексеріледі. Модерация қорытындысы бойынша ТЖБ үшін балл өсу жағына да, азаю жағына да өзгереді.
      23. Білім алушылар жиынтық бағалау өткізу күні объективті себептерге байланысты (денсаулық жағдайына байланысты, жақын туыстарының қайтыс болуы, қолайсыз метеожағдайларға байланысты, барлық деңгейдегі жарыстарға, конференцияларға, олимпиадаларға және ғылыми жобалар конкурстарына қатысу) болмаған жағдайда жиынтық бағалауды жеке кесте бойынша тапсырады.
      Ағымдағы тоқсан/жартыжылдық аяқталғанға дейін жиынтық жұмыстарды тапсырмаған жағдайда білім алушыға жиынтық жұмыстарды тапсырғанға дейін "уақытша аттестатталмады" деген белгі электронды журналда қойылады. Тапсыру қорытындысы бойынша төртінші/жартыжылдық баға қойылады.
      24. БЖБ және ТЖБ қорытындысы болмаған жағдайда білім алушы уақытша аттестаттаудан өтпеген болып есептеледі.
      25. Ағымдағы жылғы білім алушылардың жазбаша жиынтық жұмыстары мектепте сол оқу жылы аяқталғанға дейін сақталады.
      26. Білім алушылардың жиынтық бағалау нәтижелері балл түрінде (қағаз/электрондық) журналға қойылады және осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес балды бағаға ауыстыру шәкілі бойынша тоқсандық және жылдық бағаға ауыстырылады.
      27. Жиынтық бағалау қорытындысы бойынша ақпарат білім алушыларға және ата-аналарға немесе баланың өзге де заңды өкілдеріне қағаз түрінде немесе электронды нұсқада беріледі.
      28. Тоқсандық баға формативті бағалау және жиынтық бағалау қорытындысының негізінде 50%-да 50% пайыздық арақатынаста қойылады.
      Аптасына 1 сағат оқу жүктемесі кезінде жартыжылдыққа баға формативті бағалау және БЖБ нәтижесі бойынша қойылады.
      29. Ата-аналарының немесе өзге де заңды өкілдерінің өтініші бойынша психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация қорытындысы бойынша қайта оқу жылы ұсынылатын білім алушыларды қоспағанда, 1-сыныптың білім алушылары екінші оқу жылына қалдырылмайды.
      1-сыныпта баланы қайта оқыту педагогикалық кеңестің шешімімен ресімделеді.
      30. 2-11 (12) сынып білім алушыларының пәндер бойынша жылдық бағалары жақын бүтіндікке дөңгелектеу арқылы тоқсандық бағалар жиынтығының орташа арифметикалық мәні ретінде қойылады және қорытынды баға болып табылады.
      31. Бір немесе екі пәннен "2" бағасын алған 2-8 (9) және 10 (11) сынып білім алушылары үшін мектеп жасаған кестеге сәйкес жүргізілетін оқу жылындағы материал мазмұнын қамтитын жиынтық бағалау оқу жылына ұйымдастырылады.
      Қорытынды баға жақын бүтіндікке дөңгелектеу арқылы жылдық баға мен қосымша жиынтық бағаның орташа арифметикалық мәні арқалы қойылады.
      Үш немесе одан да көп пәннен "2" бағасын алған 2-8 (9) және 10 (11) сынып білім алушылары қайта оқуға орнында қалдырылады.
      "3", "4", "5" бағаларын алған 2-8 (9) және 10 (11) сынып білім алушылары келесі сыныпқа көшіріледі.
      32. Бір немесе екі оқу пәнінен қайта "2" бағасын алған 2-8 (9) және 10 (11) сыныптардың білім алушылары осы пәндерден қосымша жиынтық бағалаудан өткізіледі.
      Қорытынды баға жақын бүтіндікке дөңгелектеу арқылы жылдық баға мен қосымша жиынтық бағаның орташа арифметикалық мәні арқылы қойылады.
      Қосымша жиынтық бағалау жаңа оқу жылының басына дейін өткізіледі.
      Қосымша жиынтық бағалаудан "2" деген баға алған жағдайда, білім алушы сол сыныпта оқуға орнында қалдырылады.
      33. Тоқсандық, жылдық және қорытынды бағаларды қайта қарауға рұқсат берілмейді.
      34. Білім алушылар бір мектептен екінші мектепке ауысқан кезде оқу жылы көлеміндегі оның жиынтық бағалау нәтижесі электронды (қағаз) журналдан жазба арқылы ресімделіп, директордың қолымен және мектеп мөрімен расталып, білім алушының жеке іс қағазымен беріледі.
      Білім алушы бұрын қандай да бір пән оқытылмаған мектептен ауысқан жағдайда "Тоқсан үшін баға" бағанына "Оқытылмаған" белгісі енгізіледі. Бұл жағдайда білім алушыға оқу пәні бойынша жылдық баға осы пәнді оқу кезінде одан әрі ағымдағы оқу жылында алынған тоқсандық бағалар жиынтығының орташа арифметикалық мәні ретінде қойылады.
      35. Қазақ тілі бойынша емтихан білім алушылардың бағдарламалар мазмұнын меңгеруін бағалау мақсатында негізгі орта (5-8 сыныптар), жалпы орта (10 сынып) деңгейінде академиялық жыл аяқталған кезде қазақ тілінде оқытатын мектептерде "Қазақ тілі" пәні бойынша және қазақ тілінен басқа тілде оқытатын мектептерде "Қазақ тілі мен әдебиеті" пәні бойынша МЖМБС-қа (тыңдалым (тыңдау), айтылым, оқылым, жазылым) сәйкес жазбаша және ауызша нысанда өткізіледі.
      Емтиханды өткізу уақыты білім беру ұйымының педагогикалық кеңесімен айқындалады, тапсырмаларды академиялық адалдық қағидаттарын сақтай отырып, педагогтер құрастырады және білім беру ұйымының әкімшілігі бекітеді.
      "Қазақ тілі", "Қазақ тілі мен әдебиеті" пәндері бойынша қорытынды баға емтихан (бес балдық шкала бойынша) және жылдық бағалау (бес балдық шкала бойынша) нәтижелері негізінде 30-дан 70-ке пайыздық арақатынаста қойылады. Қорытынды бағалау ең жақын бүтінге қарай дөңгелектеледі.
      Қағидалардың осы тармағында көрсетілген пәндерді қоспағанда, оқу жылының қорытындылары бойынша аралық аттестаттау өткізілмейді.
      35-1. 5 (6) – 8 (9), 10 (11) сыныптардың білім алушылары аралық аттестаттаудан білім беру ұйымдары басшыларының бұйрықтарымен мынадай жағдайларда босатылады:
      1) денсаулық жағдайы бойынша;
      2) бірінші және екінші топтағы мүгедектігі бар адамдар, оның ішінде бала кезінен мүгедектігі бар адамдар, мүгедектігі бар балалар;
      3) жақын туыстарының қайтыс болуы.
      Білім алушыларды аралық аттестаттаудан босату туралы бұйрықтар:
      1) осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көрсетілген білім алушылар санаты үшін "Денсаулық сақтау саласындағы есепке алу құжаттамасының нысандарын, сондай-ақ оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 21579 болып тіркелген) (бұдан әрі – № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрық) бекітілген № 026/е нысанына сәйкес дәрігерлік-консультациялық комиссияның қорытындысы;
      2) жақын туыстарының қайтыс болғаны туралы куәлік негізінде шығарылады.
      Аралық аттестаттаудан босатылған білім алушылар үшін қорытынды баға ағымдағы оқу жылының жылдық бағасы негізінде қойылады.
      Ескерту. Қағидалар 35-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

3-тарау. Білім алушыларды қорытынды аттестаттаудан өткізу тәртібі

      36. Негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын меңгеру білім алушылардың міндетті қорытынды аттестаттауымен аяқталады және мынадай нысандарда өткізіледі:
      1) 9 (10) сыныптардың білім алушылары үшін қорытынды бітіру емтихандары;
      2) 11 (12) сыныптардың білім алушылары үшін мемлекеттік бітіру емтихандары.
      37. 1-8 (9), 10 (11) сыныптардың білім алушыларына қорытынды аттестаттау қарастырылмайды.
      38. Қорытынды аттестаттауға МЖМБС талаптарына сәйкес үлгілік жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын меңгерген 9 (10), 11 (12) сыныптардың білім алушылары жіберіледі.
      39. Негізгі орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын меңгерген 9 (10) сынып білім алушылары төрт пәннен емтихан тапсырады, оның біреуі таңдау бойынша.
      Жалпы орта білім берудің жалпы білім беру оқу бағдарламаларын меңгерген 11 (12) сынып білім алушылары бес емтихан түрінде қорытынды аттестаттау тапсырады, олардың біреуі таңдау бойынша.
      40. 9 (10) сынып білім алушылары үшін қорытынды аттестаттау мынадай нысандарда өткізіледі:
      1) қазақ тілі/орыс тілі және өзбек/ұйғыр/тәжік тілінде білім беретін мектептер үшін ана тілі (оқыту тілі) бойынша эссе нысанында жазбаша емтихан, гуманитарлық цикл пәндерін тереңдетіп оқытатын мектеп білім алушылары үшін жазбаша жұмыс (мақала, әңгіме, эссе);
      2) математикадан (алгебрадан) жазбаша емтихан;
      3) орыс, өзбек, ұйғыр және тәжік тілдерінде оқытатын сыныптардағы қазақ тілі мен әдебиеті бойынша жазбаша емтихан және қазақ тілінде оқытатын сыныптардағы орыс тілі мен әдебиеті бойынша жазбаша емтихан;
      4) таңдау пәні (физика, химия, биология, география, геометрия, Қазақстан тарихы, дүниежүзі тарихы, әдебиет (оқыту тілі бойынша), шет тілі (ағылшын/ француз/неміс), информатика) бойынша жазбаша емтихан.
      41. 11 (12) сынып білім алушыларын қорытынды аттестаттау мынадай нысандарда өткізіледі:
      1) қазақ тілі/орыс тілі бойынша және өзбек/ұйғыр/тәжік тілінде білім беретін мектептер/сыныптар үшін ана тілі (оқыту тілі) бойынша жазбаша емтихан;
      2) алгебра және анализ бастамаларынан жазбаша емтихан;
      3) Қазақстан тарихынан ауызша емтихан;
      4) орыс, өзбек, ұйғыр және тәжік тілдерінде оқытатын мектептерде/ сыныптарда қазақ тілі мен әдебиетінен және қазақ тілінде оқытатын мектептерде/ сыныптарда орыс тілі мен әдебиетінен жазбаша емтихан;
      5) таңдау бойынша пәннен (физика, химия, биология, география, геометрия, дүниежүзі тарихы, құқық негіздері, әдебиет (оқыту тілі), шетел тілі (ағылшын/ француз/неміс), информатика) жазбаша емтихан.
      42. Мамандандырылған музыкалық мектеп-интернаттардың 11-сынып білім алушыларын қорытынды аттестаттау жазбаша емтихан нысандарда өткізіледі:
      1) қазақ тілі/орыс тілі бойынша (оқыту тілі);
      2) алгебра және анализ бастамалары бойынша.
      Мамандандырылған музыкалық мектеп-интернаттардың 12-сынып білім алушылары үшін қорытынды аттестаттау мынадай нысандарда өткізіледі:
      1) Қазақстан тарихынан тестілеу;
      2) орыс тілінде оқытатын мектептерде қазақ тілінен және қазақ тілінде оқытатын мектептерде орыс тілінен тестілеу;
      3) білім алушының таңдауы бойынша пәннен (физика, химия, биология, география, геометрия, дүниежүзі тарихы, құқық негіздері, әдебиет, шетел тілі (ағылшын, француз, неміс), информатика) тестілеу.
      43. Халықаралық мектептерде 9 (10), 11(12)-сыныптардың білім алушыларын қорытынды аттестаттау білім алушылардың таңдауы бойынша қазақ тілінде, орыс тілінде, немесе олардың оқып жатқан тілінде өткізіледі.
      44. 9 (10) сынып білім алушылары үшін емтихан материалдарын (тапсырмалар мен балдарды қою схемасы) облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармалары (бұдан әрі – білім басқармалары) дайындайды, орта білім беру ұйымдарының 11 (12) сынып білім алушылары үшін, сондай-ақ республикалық мектептердің 9 (10) және 11 (12) сыныптар білім алушылары үшін Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің "Ұлттық тестілеу орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны (бұдан әрі – ҰТО) дайындайды.
      ҰТО әзірленген емтихан материалдары мазмұнының сапасына тәуелсіз бағалау жүргізуді қамтамасыз етеді.
      ҰТО емтихан материалдарының электрондық нұсқаларын олардың құпиялылығы мен сақталуын қамтамасыз ете отырып білім басқармаларына және республикалық білім беру ұйымдарына жібереді.
      Қорытынды аттестаттаудың мазмұны және күтілетін нәтижелер әр пән мен оқыту тілі бөлінісінде ерекшелікпен регламенттеледі.
      Ескерту. 44-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      45. Бір және екі пәннен (қорытынды аттестаттау өткізілмейтін) жылдық қанағаттанарлықсыз баға алған 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушыларына қорытынды аттестаттау басталғанға дейін сол пәндерден оқу жылы бойынша қосымша жиынтық бағалау жүргізіледі.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "3", "4", "5" бағасын алған кезде қорытынды баға жылдық бағаның орташа арифметикалық мәні және жақын бүтін санға дөңгелектене отырып, оқу жылына жиынтық бағалау ретінде қойылады.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "2" бағасын алған 9 (10) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді, қайта оқу жылына қалдырылады.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "2" бағасын алған 11 (12) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді және "Білім туралы құжаттардың түрлерін, білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттардың нысандарын және оларды есепке алу мен беру қағидаларын, білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттардың мазмұнына қойылатын негізгі талаптарды және оларды есепке алу мен беру қағидаларын, сондай-ақ білім беру ұйымдарында білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтаманың нысанын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 28 қаңтардағы № 39 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10348 болып тіркелген) (бұдан әрі – № 39 бұйрық) бекітілген нысанға сәйкес білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтама алады.
      Үш және одан да көп пән бойынша "2" бағасын алған 9 (10) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді және қайта оқу жылына қалдырылады.
      Үш және одан да көп пән бойынша "2" бағасын алған 11 (12) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді және № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес анықтама алады.
      46. Бір және екі пәннен (қорытынды аттестаттау өтілетін) жылдық қанағаттанарлықсыз бағалары бар 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары қорытынды аттестаттау басталғанға дейін осы пәндер бойынша оқу жылы үшін қосымша жиынтық бағалаудан өтеді.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "3", "4", "5" бағасын алған кезде қорытынды баға емтихан нәтижелері (бес балдық шәкіл бойынша) және оқу жылы үшін қосымша жиынтық бағалау (бес балдық шәкіл бойынша) үшін 30-дан 70-ке пайыздық арақатынаста қойылады. Қорытынды бағаны дөңгелектеу жақын бүтін санға жүргізіледі.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "2" бағасын алған 9 (10) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді және қайта оқу жылына қалдырылады.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "2" бағасын алған 11 (12) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді және № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес анықтама алады
      47. Білім алушыларды "Көркем еңбек", "Алғашқы әскери және технологиялық дайындық" және "Дене тәрбиесі" оқу пәндерінен Қазақстан Республикасының заңнамаларында белгіленген тәртіпте босату олардың үлгеріміне, қорытынды аттестаттауға жіберуге келесі сыныптарға көшіруге әсер етпейді.
      48. 5 – 9 (10)-сыныптардағы оқу кезеңінде барлық пәндер бойынша жылдық және қорытынды бағалары "5" болған 9 (10)-сынып білім алушыларына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес негізгі орта білім туралы үздік аттестат беріледі.
      49. Жалпы орта білім туралы аттестатқа қосымшаға енгізілетін пәндерден "5" болған және 10 (11) - 11 (12) сыныптардағы оқу кезеңінде барлық пәндер бойынша жылдық, қорытынды бағалары "5" болған 11 (12) сынып білім алушыларына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы үздік аттестат беріледі.
      50. 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары қорытынды аттестаттаудан білім басқармалары басшыларының бұйрықтарымен, республикалық мектептердің білім алушылары Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің бұйрығымен мынадай жағдайларда босатылады:
      1) денсаулық жағдайына байланысты;
      2) бірінші және екінші топтағы мүгедектігі бар адамдар, оның ішінде бала кезінен мүгедектігі бар адамдар, мүгедектігі бар балалар;
      3) халықаралық олимпиадаларға (жарыстарға) қатысу үшін Қазақстан Республикасының құрама командасына үміткерлер болып табылатын жазғы оқу-жаттығу жиындарына қатысушылар;
      4) жақын туыстарының қайтыс болуы.
      Ескерту. 50-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      51. Білім алушыларды қорытынды аттестаттаудан босату туралы бұйрықтар мынадай құжаттар негізінде шығарылады:
      1) осы Қағидалардың 50-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көрсетілген білім алушылар санаты үшін № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығымен бекітілген № 026/у нысанына сәйкес дәрігерлік-консультациялық комиссияның қорытындысы;
      2) осы Қағидалардың 50-тармағында көрсетілген білім алушылар санаты үшін мектептің педагогикалық кеңесінің шешімінен көшірме және мектептің қолдаухаты;
      3) осы Қағидалардың 50-тармағында көрсетілген білім алушылар санаты үшін "Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтері жүргізу үшін міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 6 сәуірдегі № 130 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізіліміне № 20317 болып тіркелген) бекітілген нысанға сәйкес білім алушылардың оқу үлгерімі табельдерінің (бұдан әрі – табель) түпнұсқасы және көшірмесі. Табельдердің түпнұсқалары оның көшірмесімен сәйкестігі тексерілгеннен кейін мектеп әкімшілігіне қайтарылады.
      4) жақын туыстарының қайтыс болуы туралы куәлік.
      Осы тармақтың 2) және 3) тармақшаларында көрсетілген құжаттар мектеп басшысының қолымен және мөрімен расталады.
      Қорытынды аттестаттаудан босатылған білім алушылардың қорытынды бағасы ағымдағы оқу жылының жылдық бағаcы негізінде қойылады.
      Ескерту. 51-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      51-1. Карантин, әлеуметтік, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар немесе аралық және қорытынды аттестаттауға қатысушылардың әрекеттеріне тәуелді емес өзге де мән-жайлар туындаған кезде білім беру саласындағы уәкілетті орган аралық, қорытынды аттестаттауды өткізу нысанын өзгерту және/немесе мерзімдерін ауыстыру не оларды өткізбеу жөнінде шешім қабылдайды.
      Ескерту. Қағидалар 51-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      52. Негізгі орта білім туралы үздік аттестат алған, негізгі, жалпы орта білім беру бағдарламаларына немесе "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымының (бұдан әрі – "НЗМ" ДББҰ) білім беру бағдарламаларына сәйкес 5 (6) - 11 (12) сыныптарда білім алған кезеңінде барлық пәндер бойынша жылдық және қорытынды бағалары "5", 10 (11)-11 (12)-сыныптар аралығында білім алу кезеңінде барлық пәндер бойынша тоқсандық бағалары "5" болған, жалпы орта білім беру аяқталғаннан кейін қорытынды аттестаттаудан "5" бағасына өткен 11 (12) сынып білім алушыларына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаты беріледі.
      Ескерту. 52-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      53. Алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      54. Осы Қағидалардың 50-тармағының 3) тармақшасына сәйкес қорытынды аттестаттаудан босатылған, негізгі орта білім туралы үздік аттестат алған, негізгі, жалпы орта білім беру бағдарламаларына немесе "НЗМ" ДББҰ-ның білім беру бағдарламаларына сәйкес 5 (6) - 11 (12) сыныптарда білім алған кезеңінде барлық пәндер бойынша жылдық және қорытынды бағалары "5", 10 (11)-11 (12)-сыныптар аралығында білім алу кезеңінде барлық пәндер бойынша тоқсандық бағалары "5" болған, тізбесі "Жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық және халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының (ғылыми жарыстардың), орындаушылар конкурстарының, кәсіби шеберлік конкурстары мен спорттық жарыстардың тізбесін және оларды іріктеу өлшемдерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2011 жылғы 7 желтоқсандағы № 514 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 7355 болып тіркелген) бекітілген соңғы үш жылдағы жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың жеңімпаздарына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаты және "Алтын белгі" белгісі беріледі.
      55. Қорытынды аттестаттаудың нәтижесі бойынша:
      1) бір немесе екі пәннен қанағаттанарлықсыз баға алған 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары мектепте тиісті оқу пәндері бойынша емтихан нысанында қайта қорытынды аттестаттаудан өтуге жіберіледі;
      2) үш және одан көп пәндерден қанағаттанарлықсыз бағалар алған 9 (10) сыныптың білім алушылары қайта оқу жылына қалдырылады;
      3) үш және одан көп пәндерден қанағаттанарлықсыз бағалар алған 11 (12) сыныптың білім алушыларына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтама беріледі.
      Келесі оқу жылы аяқталғаннан кейін № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтама алған білім алушылар мектепте тиісті оқу пәндері бойынша емтихан нысанында қайта қорытынды аттестаттаудан өтеді.
      56. Қайта қорытынды аттестаттау өткізу мерзімін білім беру ұйымы белгілейді.
      Қайта қорытынды аттестаттаудың емтихан материалдарын білім басқармалары әзірлейді.
      Қайта қорытынды аттестаттаудан өткен 9 (10) сынып білім алушыларына №39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес негізгі орта білім туралы аттестат беріледі.
      Қайта қорытынды аттестаттау кезінде қанағаттанарлықсыз баға алған 9 (10) сыныптың білім алушылары қайта оқу жылына қалдырылады.
      Қайта қорытынды аттестаттаудан өткен 11 (12) сынып білім алушыларына №39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы аттестат беріледі.
      Қайта қорытынды аттестаттау кезінде қанағаттанарлықсыз баға алған 11(12) сынып білім алушыларына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтаманы алады.
      57. Қорытынды аттестаттау кезеңінде ауырып қалған 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары сауыққаннан кейін өткізіп алған емтихандарды тапсырады.
      Қорытынды аттестаттау кезеңінде COVID-19 коронавирустық инфекциямен ауырғандармен байланыста болған 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары қорытынды бітіру емтиханын білім беру ұйымы белгілеген мерзімде тапсырады.
      58. 9 (10), 11 (12) сыныптардың бітірушілерін мерзімінен бұрын қорытынды аттестаттауға білім алушылар шетелге оқуға түскен немесе тұрғылықты орнын шетелге ауыстырған жағдайда, растайтын құжаттарын ұсынған кезде жіберіледі және ол оқу жылының аяқталуына дейін 2 ай бұрын қорытынды бітіру емтихандары немесе мемлекеттік бітіру емтихандары нысанында өткізіледі.
      9 (10) және 11 (12) сынып бітірушілерін мерзімінен бұрын қорытынды аттестаттауды білім беру ұйымдары жүргізеді. Жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестатын алуға үміткер мерзімінен бұрын аттестаттауды "5" бағаға тапсырған жағдайда білім беру ұйымдары № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы үздік аттестат береді.
      Мерзімінен бұрын қорытынды аттестаттауға арналған емтихан материалдарын білім басқармалары әзірлейді.
      59. Ағымдағы жылғы 1 ақпанға дейінгі мерзімде білім алушыларды қорытынды аттестаттау жөніндегі емтихан комиссиясы (бұдан әрі – Комиссия) мектеп директорының бұйрығымен мектептер жанында, білім бөлімі басшысының бұйрығымен аудандық, қалалық білім бөлімдері жанында, басқарма басшысының бұйрығымен білім басқармалары жанында және Министрдің бұйрығымен Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің (бұдан әрі – Министрлік) жанында (республикалық мектептер үшін) құрылады.
      60. Мектеп жанындағы Комиссия құрамына пән мұғалімдері және мектеп директорының орынбасарлары (болған жағдайда), қоғамдық ұйымдардың (болған жағдайда) және ата-аналар комитетінің өкілдері кіреді. Комиссияны мектеп директоры немесе оның орнын алмастырушы тұлға басқарады.
      Мектеп жанындағы Комиссия мүшелерінің саны негізгі және орта мектепте бір бітіруші сынып-кешен болған кезде кемінде бес адамнан және негізгі және орта мектепте екі және одан көп бітіруші сынып-кешен болған кезде кемінде жеті адамнан тұрады.
      61. Аудандық, қалалық білім бөлімі жанындағы Комиссия құрамына пән мұғалімдері, білім бөлімдерінің, қоғамдық ұйымдар мен ата-аналар комитетінің өкілдері, сондай-ақ білім бөлімі қызметкерінің арасынан тағайындалған хатшы енеді. Комиссияны білім бөлімінің басшысы немесе оның орнын алмастырушы тұлға басқарады.
      62. Білім басқармасы жанындағы Комиссия құрамына пән мұғалімдері, білім басқармасының мамандары, қоғамдық ұйымдардың және ата-аналар комитеттерінің, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері, сондай-ақ білім басқармасы қызметкерлерінің арасынан тағайындалған хатшы кіреді. Комиссияны білім басқармасының басшысы немесе оның орнын алмастырушы тұлға басқарады.
      63. Министрлік жанындағы Комиссия құрамына пән мұғалімдері, Министрлік және Министрлікке ведомстволық бағынысты ұйымдардың қызметкерлері, қоғамдық ұйымдардың және ата-аналар комитеттерінің өкілдері, сондай-ақ Министрлік қызметкерлері арасынан тағайындалған хатшы енеді. Комиссияны Министрліктің Орта білім беру комитетінің төрағасы немесе оны алмастырушы адам басқарады.
      64. Халықаралық алмасу бағдарламалары бойынша білім алушылар олардың білім алу кезеңінде халықаралық алмасу бағдарламалары бойынша кеткенге дейін оқыған Қазақстан Республикасы мектебінің контингентінде есептеледі.
      Халықаралық алмасу желісі бойынша шетелге оқуға кеткен 11 (12) сынып оқушылары 11 (12) сынып үшін қорытынды аттестаттаудан шетелде оқуды бітіргеннен кейін білім басқармалары әзірлеген емтихан материалдары бойынша Қазақстан Республикасының мектептерінде өтеді.
      Қорытынды аттестаттау басталғанға дейін мектеп комиссиясының шешімімен білім алушылар шетелде оқымаған Үлгілік оқу жоспарының инвариантты компоненті пәндері бойынша аттестаттаудан өтеді.
      Қорытынды аттестаттауды өткізу мерзімі педагогикалық кеңестің шешімімен белгіленеді.
      Қорытынды аттестаттаудан өткеннен кейін білім алушыларға шетелде оқыған пәндер бойынша бағалары, Қазақстан Республикасының мектептеріндегі алдыңғы сыныптарда алынған жылдық және қорытынды бағалары ескеріле отырып № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы аттестат беріледі.
      65. Халықаралық алмасу желісі бойынша шетелге оқуға кеткен және шетелде білім беру мекемелерін бітірген, сондай-ақ жалпы орта білім туралы аттестатқа қосымшаға енгізуге жататын пәндер бойынша бағалары "5" болған, 10 (11) - 11 (12) сыныптарда оқу аралығында барлық пәндер бойынша жылдық, қорытынды бағалары "5" болған білім алушыларға № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы үздік аттестат беріледі
      Ереженің 52-тармағында көрсетілген талаптарға сәйкес келетін халықаралық алмасу желісі бойынша шетелге оқуға кеткен және шетелде білім беру мекемелерін бітірген білім алушыларға № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес "Алтын белгі" жалпы орта білім туралы аттестат және "Алтын белгі" белгісі беріледі.
      66. Ерекше білім беруге қажеттілігі бар білім алушыларға және жеке оқу бағдарламасы бойынша оқитын білім алушыларға қорытынды аттесттау өткізу қажеттілігі туралы мәселені білім алушылардың жеке ерекшеліктеріне сәйкес педагогикалық кеңес шешеді.
      Арнайы білім беру ұйымдары мен жалпы білім беретін мектептердегі арнайы сыныптарындағы ерекше білім беруге қажеттілігі бар білім алушыларға арналған қорытынды аттестаттаудың емтихан материалдарын аудандық, қалалық білім бөлімдері немесе білім басқармасы әзірлейді.
      67. 9 (10) сыныпта жазбаша жұмыстарды орындауға – 2 астрономиялық сағат, математикаға (алгебраға) (жазбаша) – 3 астрономиялық сағат (физика-математикалық бағыттағы мамандандырылған мектептерде – 4 сағат) бөлінеді.
      68. 11 (12) сыныпта қазақ тілі /орыс тілі және ұйғыр/ тәжік/ өзбек тілінде оқытатын мектептер үшін ана тілі бойынша (оқыту тілі) жазбаша емтиханға 3 астрономиялық сағат, алгебра және анализ бастамалары бойынша 5 астрономиялық сағат бөлінеді.
      Қорытынды аттестаттаудан өтетін ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар үшін мектептің ұсынымдарына сәйкес білім алушыларды қорытынды аттестаттау жөніндегі емтихан комиссиясының шешімімен емтихан тапсыру кезінде қосымша уақыт беріледі.
      69. Жазбаша емтихандар 9 (10) және 11 (12) сынып білім алушылары бір-бірден отырғызылатын үлкен сынып бөлмелерінде (бір партаға бір білім алушысы отырғызылып толық сынып сиятындай мектеп ғимаратындағы үлкен бөлмеде) өтеді.
      Жазбаша жұмыстарды орындау үшін білім алушыларға мектептің мөртабаны басылған қағаз беріледі.
      Орындалған жұмысты жоба жазбаларымен бірге білім алушылар Комиссияға тапсырады.
      Жұмыстарын емтиханға арналып бөлінген уақыт ішінде аяқтай алмаған білім алушылар аяқталмаған қалпында тапсырады.
      70. Жазбаша емтихан өткізу кезінде (диктанттан басқа) білім алушыға дәлелді себеппен сынып бөлмесінен шығуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда ол жұмысты емтихан жұмысында немесе тіркеу журналында білім алушының емтиханда болмауының ұзақтығын белгілейтін Комиссия мүшесіне тапсырады.
      71. Жазбаша емтихан және тестілеу аяқталғаннан кейін Комиссия мүшелері мектеп ғимаратында жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндері жұмыстарынан басқа білім алушылардың жұмыстарын тексереді.
      Тексерілмеген жұмыстар мектеп басшысына сақтау үшін тапсырылады. Тексеру кезінде қателердің асты сызылады. Жалпы орта білім курсы бойынша эсседе қателердің саны жеке көрсетіледі.
      Математика (алгебра) бойынша "2" және "5" деген бағаға бағаланған жазбаша жұмысқа мектеп Комиссиясы рецензия береді.
      9 (10) және 11 (12) сыныптарда жұмыстар балдарды қою схемасына сәйкес тексеріледі.
      72. Мектептердің барлық сыныптарындағы жазбаша емтихан жұмыстары Астана қаласының уақытымен таңертеңгі сағат 10:00-де басталады.
      73. Тест тапсырмаларының саны мен нысаны, тестілеуге арналған жауап парағының нысаны әр пән, бейін және оқыту тілі бөлінісінде жасалған тест ерекшеліктерімен анықталады. Аттестаттау қорытындысы ерекшеліктерін ҰТО әзірлейді.
      Ескерту. 73-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      74. 9 (10) және 11 (12) сыныптарда пәндер бойынша қорытынды аттестаттау өткеннен кейін Комиссия білім алушыларға балдарды және емтихан бағаларын қояды және оларды осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша Негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлеріндегі оқу курсы емтиханының қағаз және электронды хаттамасына енгізеді.
      9 (10) және 11 (12) сынып білім алушыларының пәндер бойынша қорытынды аттестаттау нәтижелері балл түрінде журналға (қағаз/электрондық) қойылады және осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес емтихан балдарын емтихан бағасына ауыстыру шәкілі бойынша ауыстырылады.
      75. Оқу сабақтары ұйымдастырылған емдеу мекемесінде емделіп жатқан білім алушыларға қорытынды баға қою кезінде олардың осы емдеу мекемесінің жанындағы мектепте (сыныпта немесе топта) алған тоқсандық (жартыжылдық) және жылдық бағалары ескеріледі.
      76. Білім алушы жазбаша өтінішінің негізінде мектептің Комиссиясы мүшесінің қатысуымен өзінің жазба жұмысын тексеру нәтижелерімен танысады.
      77. Кезекті емтиханнан "2" деген баға алған 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары келесі емтиханға жіберіледі.
      78. 9 (10) және 11 (12) сыныпта пән бойынша қорытынды бағаларды шығару кезінде қорытынды баға емтихан нәтижелері (бес балдық шәкіл бойынша) және оқу жылындағы тоқсандық бағалар (бес балдық шәкіл бойынша) 30:70 арақатынаста қойылады. Қорытынды бағаны дөңгелектеу жақын бүтін санға жүргізіледі.
      Егер 11 (12) сыныптарда инварианттық компоненттің тереңдетілген және стандартты деңгейлерінің пәндері таңдалмаған жағдайда, жалпы орта білім туралы аттестатқа осы пәндер бойынша 9-сыныпта алған қорытынды бағалары қойылады.
      79. Жазбаша емтиханға қойылған бағамен келіспеген жағдайда білім алушы емтихан бағасын жариялағаннан кейін келесі күні сағат 13:00-ге дейін мектеп жанынан, аудандық, қалалық білім бөлімдері, білім басқармалары жанынан құрылған комиссияға апелляцияға өтініш береді, ал республикалық мектептердің білім алушылары Министрлік жанындағы комиссияға жүгінеді.
      Осы Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес нысан бойынша апелляцияға өтінішті тиісті Комиссия тек тапсырмалардың мазмұны және/немесе техникалық себептер бойынша қабылдайды және 2 (екі) жұмыс күні ішінде қарайды.
      Апелляцияға берілген өтініште баяндалған нақты фактілер қарауға жатады. Нақты тапсырма бойынша дәлелді негіздеме (толық түсіндірме) көрсетілмей өтініштер қарауға жатпайды.
      Апелляция бойынша өтініштер осы Қағидаларға 6-қосымшаға сәйкес нысан бойынша апелляцияға өтініштерді тіркеу журналында тіркеледі.
      Апелляцияға өтініштер бойынша шешім осы Қағидаларға 7-қосымшаға сәйкес нысан бойынша комиссия отырысының хаттамасымен ресімделеді.
      80. Мектеп жанындағы Комиссия келесі іс-шараларды жүзеге асырады:
      1) білім алушылар, педагогтер мен ата-аналар үшін қорытынды аттестаттау өткізу мәселелері бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
      2) 11 (12) сынып білім алушыларының таңдаған пәндерінің тізбесін көрсете отырып қорытынды аттестаттау тапсыратын 11 (12) сынып білім алушыларының тізімін қалыптастыру және ағымдағы жылғы 1 наурызға дейінгі мерзімде ҰТО филиалына жолдау;
      3) қорытынды аттестаттау өткізу, сондай-ақ қорытынды аттестаттауға білім алушыларды даярлау бойынша жұмыстарды ұйымдастыру;
      4) 9 (10) сынып білім алушыларының және жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің осы Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндерінен басқа 11 (12) сынып білім алушыларының жазбаша емтихан жұмыстарын қарау;
      5) жазбаша емтихан жұмыстары аяқталғаннан кейін Хаттаманың электронды нұсқасын білім бөлімдеріне немесе басқармаларына жолдау;
      6) тестілеу нәтижелерін беру және пайдалану;
      7) жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің осы Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндерінен жазбаша емтихан жұмыстарын білім басқармалары жанынан қалыптастырылған Комиссия қарауына (республикалық мектептер Министрлік жанынан қалыптастырылатын Комиссия қарауына) білім бөлімдері арқылы жолдау;
      8) осы Қағидаларға 4-қосымшада келтірілген Тестілеу балдарын жалпы орта білім туралы аттестаттың бағаларына ауыстыру шәкіліне сәйкес тестілеу нәтижелерінің балдарын бағаларға ауыстыру;
      9) апелляцияға түскен ұсыныстардың негізділігін қарау және шешім қабылдау.
      81. Аудандық, қалалық білім бөлімі жанындағы Комиссия келесі іс-шараларды жүзеге асырады:
      1) білім алушылар, педагогтер мен ата-аналар арасында қорытынды аттестаттау өткізу мәселелері бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
      2) қорытынды аттестаттауды өткізу бойынша жұмыстарды ұйымдастыру;
      3) осы Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндері бойынша "Алтын белгі" жалпы орта білім туралы аттестатын алуға үміткерлердің жазбаша емтихан жұмыстарын білім басқармасы жанындағы комиссияға жолдау;
      4) апелляцияға түскен ұсыныстардың негізділігін қарау және нақты шешім қабылдау.
      82. Білім басқармасы жанындағы Комиссия келесі іс-шараларды жүзеге асырады:
      1) білім алушылар, педагогтер мен ата-аналар арасында қорытынды аттестаттау өткізу мәселелері бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
      2) "Алтын белгі" жалпы орта білім туралы аттестат алуға үміткерлердің осы Қағидалардың 52-тармағында көрсетілген талаптарға сәйкестігін анықтау;
      3) қорытынды аттестаттауды өткізу бойынша жұмыстарды ұйымдастыру;
      4) жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің осы Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндерінен жазбаша емтихан жұмыстарын қарау;
      5) жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің жазбаша емтихан жұмыстарын қарау нәтижелерін мектептерге жолдау;
      6) апелляцияға түскен ұсыныстардың негізділігін қарау және нақты шешім қабылдау.
      83. Министрлік жанындағы Комиссия келесі іс-шараларды жүзеге асырады:
      1) білім алушылар, педагогтер мен ата-аналар арасында қорытынды аттестаттау өткізу мәселелері бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
      2) қорытынды аттестаттауды өткізу бойынша жұмыстарды ұйымдастыру;
      3) республикалық мектептердің жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің осы Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндерінен жазбаша емтихан жұмыстарын қарау;
      4) жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестатын және "Алтын белгі" белгісін алуға үміткерлердің жазбаша емтихан жұмыстарын қарау нәтижелерін білім басқармаларына, республикалық мектептерге жіберу;
      5) апелляцияға түскен ұсыныстардың негізділігін қарау және нақты шешім қабылдау.
      84. Жұмыстардың қорытындысын шығару және "Алтын белгі" белгісімен марапатталған білім алушылардың тізімін бекіту туралы шешімді қабылдау жөніндегі мектеп жанынан қалыптастырылған Комиссияның қорытынды отырысы тиісті жылдың 20 маусымынан кешіктірілмей өткізіледі.
      85. Негізгі орта білім туралы үздік аттестат, жалпы орта білім туралы үздік және жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын және "Алтын белгі" белгісін иеленген білім алушылардың тізімі мектеп директорының бұйрығымен бекітіледі.
      86. Білім басқармалары және республикалық мектептер білім алушыларды қорытынды аттестаттау нәтижесі туралы қорытынды мәліметтерді Министрлікке ағымдағы жылғы 1 шілдеден кешіктірмей ұсынады.
      87. Білім алушыларды қорытынды аттестаттау нәтижелері ағымдағы жылғы тамызда оқу жылының жұмыс қорытындылары бойынша мектеп жанынан құрылған Комиссияның барлық мүшелерінің қатысуымен педагогикалық кеңесте талқыланады.
      Педагогикалық кеңес оқу-тәрбие жұмысының сапасын жақсарту бойынша нақты шаралар қабылдайды


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
1-қосымша

Балдарды бағаға ауыстыру шәкілі

Жүктеу
2-11 (12) сыныптардағы балдардың пайыздық мазмұны (%)Баға
0 – 39қанағаттанарлықсыз – "2"
40 – 64қанағаттанарлық – "3"
65 – 84жақсы – "4"
85 – 100өте жақсы – "5"


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
2-қосымша

"НЗМ" ДББҰ бітірушілерінің оқудағы нәтижелерін сырттай бағалау балдарын ҰБТ балдарына ауыстыру шәкілі

      Ескерту. 2-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
3-қосымша

Негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейіндегі оқыту курсы үшін емтихан хаттамасы

      ______________________________________ бойынша Қазақстан Республикасы
      (оқу пәнінің атауы)
      ____________________________________________________________________
      (облыстың атауы)
      ____________________________________________________________________
      (аудан атауы)
      ____________________________________________________________________
      (қала (ауыл) атауы)
      ____________________________________________________________________
      (мектеп атауы)
      Емтихан комиссиясының құрамында:
      ____________________________________________________________________
      Емтихан комиссиясы төрағасының Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      ____________________________________________________________________
      Емтихан алушының Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      ____________________________________________________________________
      Ассистенттің Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      Емтиханға келді:
      ____________________________________________________________________
      Білім алушылардың Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      Емтиханға келген жоқ:
      ____________________________________________________________________
      Білім алушылардың Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      Емтихан ____ сағат ____ минутта басталды.
      Емтихан ____ сағат ____ минутта аяқталды.
      Емтихан нәтижелері бойынша мынадай бағалар қойылды:
Жүктеу
№Емтихан тапсырушының Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)Балл (жазумен)Емтихан бағасы (жазумен)
1


2


      Емтиханды өткізу күні: "___" __________20__ ж.
      Бағаны хаттамаға енгізу күні: "___"__________ 20__ ж.
      Комиссия төрағасы _________________________________ _____________
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) қолы
      Емтихан алушы мұғалім _____________________________ _____________
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) қолы
      Ассистенттер ______________________________________ _____________
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) қолы
      _____________________________ _____________
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)             қолы
      Ескерту: ұқсас Хаттаманың электронды нұсқасы қағаз нұсқамен бірдей қолданылады.


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
4-қосымша

9 (10) және 11 (12) сынып білім алушыларының емтихан балдарын емтихан бағаларына ауыстыру шәкілі

Жүктеу
БағаМаксимальды балл 30 болған пәндер үшін балдарМаксимальды балл 40 болған пәндер үшін балдарМаксимальды балл 50 болған пәндер үшін балдарМаксимальды балл 60 болған пәндер үшін балдар
"2"0-110-150-190-23
"3"12-1916-2520-3224-38
"4"20-2526-3333-4239-50
"5"26-3034-4043-5051-60


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
5-қосымша
 НЫСАН

Апелляцияға өтініш

      Мен __________ ________ пән(дер) бойынша жазбаша жұмыс нәтижесімен келіспеймін
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      Келесі негіздер бойынша:________________№___тапсырмадан алған балдар санын қайта қарауды сұраймын.
      Күні
      Қолы


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
6-қосымша
 НЫСАН

Апелляцияға өтініштерді тіркеу журналы

Жүктеу
№Білім алушының Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)Класс, оқыту тіліАпелляция берілген пән(дер)Өтініш беру уақытыБілім алушының қолы

1.






2.






…






      Комиссия мүшесі
      (Т.А.Ә., қолы)
      Толтырылған күні


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
7-қосымша
 НЫСАН

Апелляцияға берілген өтінішті қарау нәтижелері бойынша комиссия отырысының хаттамасы

      Қала ___________
      Емтихан орталығы _________
      Күні ____________
      Комиссия құрамы:
      Төраға: ___________________________
      Комиссия мүшелері: _________________________________
      Күн тәртібі: _______________ пән бойынша жазбаша емтихан үшін қойылған бағамен
      келіспеу туралы ____________________________________________ білім алушының
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      өтінішін қарау.
      Апелляцияға дейінгі емтихан бағасы – _____ балл.


 Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2008 жылғы 18 наурыздағы
№ 125 бұйрығына
2-қосымша

Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің үлгі қағидалары

      Ескерту. Үлгі қағидалар жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 13.04.2023 № 96 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Негізгі ережелер

      1. Осы техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің үлгі қағидалары (бұдан әрі - Қағидалар) "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 46) тармақшасына сәйкес әзірленген және меншік нысаны мен ведомстволық бағыныстылығына қарамастан техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің тәртібін айқындайды.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 14.07.2023 № 208 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      2. Осы Қағидаларда мынадай анықтамалар пайдаланылады:
      1) біліктілік емтиханы – теориялық және практикалық дайындықтың, тәжірибе мен құзыреттіліктің жеткілікті екендігін объективті айқындауға, олардың талаптарға сәйкестігін бағалауға және біліктілік деңгейін беруге мүмкіндік беретін рәсім;
      2) біліктілік комиссиясы – техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының білім алушыларына бір біліктілік шеңберінде кәсіптік модульді (пәндер) игеру қорытындылары бойынша жұмысшы біліктілігін беру рәсімін өткізу үшін құрылатын алқалы орган;
      3) білім алушыларды аралық аттестаттау - білім алушылардың бір оқу сабағының, бір оқу пәнінің және (немесе) модульдің, сондай-ақ бір біліктілік шеңберінде кәсіптік модульдердің бір бөлігінің немесе бүкіл көлемінің мазмұнын оларды зерделеп бітіргеннен кейінгі меңгеру сапасын бағалау мақсатында жүргізілетін рәсім;
      4) білім алушыларды қорытынды аттестаттау - олардың тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында көзделген оқу сабақтарының, оқу пәндерінің және (немесе) модульдердің көлемін меңгеру дәрежесін айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім;
      5) білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылау – педагог сабақта өткізетін білім алушылардың білімін, іскерлігі мен дағдыларын жүйелі түрде тексеру;
      6) демонстрациялық емтихан – білім алушыға меңгерген кәсіби құзыреттіліктерін іс жүзінде көрсетуге мүмкіндік беретін аралық және/немесе қорытынды аттестаттауды өткізу нысаны;
      7) дипломдық жұмыс (жоба) – білім алушылардың техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру бағдарламасын меңгеру нәтижелерін оның ішінде жобалық тәсілдерді қолдана отырып жинақтауды білдіретін өзіндік бітіру жұмысы;
      8) қорытынды аттестаттау комиссиясы – техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының бітірушілеріне қорытынды аттестаттау өткізу үшін құрылатын алқалы орган;
      9) оқу жетістіктерін бағалаудың балдық–рейтингтік әріптік жүйесі - халықаралық практикада қабылданған сандық эквивалентті әріптік жүйеге сәйкес келетін және білім алушылардың рейтингін белгілеуге мүмкіндік беретін оқу жетістіктерінің деңгейін балмен бағалау жүйесі;
      10) оқыту нәтижелері – білім алушылардың білім беру бағдарламасының оқу модулін меңгеру бойынша алған, көрсететін білімінің, машықтарының, дағдыларының бағалаумен расталған көлемі және қалыптасқан құндылықтар мен қарым-қатынастар;
      11) практикалық жұмыс – кәсіптік міндеттерді шешу үшін білім алушылардың практикалық біліктері мен дағдыларын айқындауға мүмкіндік беретін аралық және/немесе қорытынды аттестаттауды өткізу нысаны.
      3. Білім алушылардың білімін бағалау цифрлық бес балдық жүйе бойынша жүргізіледі: (5 - "өте жақсы", 4 – "жақсы", 3 – "қанағаттанарлық", 2 - "қанағаттанарлықсыз").
      Балдық-рейтингтік әріптік жүйені қолдану кезінде білім алушылардың оқу жетістіктері (білім, білік, дағды және құзыреттілік) осы Қағидаларға қосымшаға сәйкес 4 балдық шкала бойынша тиісті цифрлық эквиваленті бар халықаралық тәжірибеде қабылданған әріптік жүйеге (оң бағалар, кемуіне қарай, "А" - дан "D"-ға дейін, "қанағаттанарлықсыз" - "F") сәйкес келетін 100 балдық шкала бойынша бағаланады.

2-тарау. Білім алушыларды ағымдағы бақылаудан және аралық аттестаттаудан өткізу

      4. Білім беру ұйымдары білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылауды және аралық аттестаттауды өткізудің нысандарын, тәртібін және кезеңділігін дербес таңдайды.
      Ағымдағы бақылау пәндер және (немесе) модульдер бойынша практикалық және лабораторлық сабақтар жоқ болған жағдайда, педагогтің оқу бағдарламасында көзделген міндетті бақылау жұмыстарын (жазбаша тапсырмалар, рефераттар) тексеруі арқылы, оның ішінде оқытудың жеке траекториясын ескере отырып жүзеге асырылады.
      Ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар тұлғалардың пәндер және (немесе) модульдер бойынша үлгеріміне ағымдағы бақылау психофизикалық даму ерекшеліктері ескеріле отырып жеке тапсырмалар бойынша өткізіледі.
      Қашықтан оқыту (бұдан әрі – ҚО) арқылы білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылау:
      1) білім алушы мен педагогтің телекоммуникациялық құралдарды пайдалана отырып онлайн немесе офлайн режимінде тікелей қарым-қатынасы;
      2) автоматтандырылған тестілеу кешендері;
      3) жеке тапсырмаларды тексеру (білім алушылардың электрондық поштасына, мессенджерлеріне тапсырмалар беру) арқылы жүзеге асырылады.
      Білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды жүргізу нысандарын педагог оқу материалының мақсатын, мазмұнын ескере отырып анықтайды.
      5. Оқу жоспарына сәйкес оқыту дәрістік курспен шектелетін пәндер және (немесе) модульдер бойынша міндетті бақылау жұмыстары болмаған жағдайда, үлгерімді ағымдағы бақылау жүзеге асырылмайды. Пәндердің және (немесе) модульдердің тізбесін білім беру ұйымдарының алқалы органы айқындайды.
      6. Білім алушыларды аралық аттестаттаудан өткізу пәндерінің және (немесе) модульдерінің тізбесі мен нысанын оқу жұмыс жоспарларына сәйкес техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары белгілейді және оқу жылының басында оқу процесінің кестесіне енгізіледі.
      ҚО арқылы аралық аттестаттау өткізу кезінде мынадай нысандар қолданылады:
      1) тапсырманы орындауға кететін уақытты шектеу мүмкіндігі бар автоматтандырылған тест жүйелерін қолдана отырып тестілеу;
      2) жобаны орындау;
      3) практикалық, шығармашылық тапсырманы орындау;
      4) емтиханды онлайн режимінде тапсыру.
      Жалпы білім беретін пәндер бойынша аралық аттестаттау: қазақ тілінде оқытатын топтар үшін қазақ тілі, орыс тілі және әдебиеті; орыс тілінде оқытатын топтар үшін орыс тілі, қазақ тілі және әдебиеті; Қазақстан тарихы, математика және мамандық бейініне сәйкес білім беру ұйымының таңдау пәні бойынша емтихандар өткізуді көздейді.
      Жалпы білім беретін пәндер бойынша аралық аттестаттау "жалпы білім беретін пәндер" модуліне/цикліне бөлінген кредиттер/сағаттар есебінен өткізіледі.
      Бақылау жұмыстары, сынақтар және курстық жобалар (жұмыстар) пәнді және (немесе) модульді оқытуға бөлінген оқу уақыты есебінен, емтихандар - аралық және/немесе қорытынды аттестаттауға бөлінген мерзімде өткізіледі.
      Өнер және мәдениет саласындағы мамандықтар үшін қорытынды және (немесе) аралық аттестаттау шығармашылық тапсырмалардың орындалуын көздейді.
      Шығармашылық тапсырма туралы ережені техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы дербес әзірлейді.
      Білім алушыларға жұмысшы біліктілігін беруге арналған аралық аттестаттау өткізу үшін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары басшысының бұйрығымен біліктілік комиссиясы құрылады.
      Жұмыс біліктілігі бағдарламасын меңгергеннен кейін біліктілік емтиханы өткізіледі.
      Біліктілік емтихан практикалық жұмыс немесе демонстрациялық емтихан нысанында техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымының оқу-өндірістік шеберханаларында, зертханаларында және оқу орталықтарында және/немесе кәсіпорындардың өндірістік алаңдарында өткізіледі.
      Жұмыс біліктілігін алу жөніндегі бағдарламаны меңгергеннен кейін оқуын жалғастырмайтын білім алушылар үшін біліктілік емтиханы қорытынды аттестаттау шеңберінде өткізіледі.
      Оқуды жалғастыратын білім алушылар үшін біліктілік емтиханы аралық аттестаттау шеңберінде өткізіледі.
      Жұмысшы біліктілігін беру туралы куәлік беру туралы шешім біліктілік комиссиясының шешімі бойынша біліктілік емтиханы негізінде қабылданады.
      7. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушыларды аралық аттестаттау оқу жұмыс жоспарлары мен бағдарламаларына сәйкес курстық жобаларды (жұмыстарды) қорғау, практика бойынша есептер, сынақтар және емтихандар нысанында жүзеге асырылады, бұл ретте сынақтар мен курстық жобаларды (жұмыстарды) қорғау емтихандар басталғанға дейін (болған жағдайда) өткізіледі.
      Курстық жобалар (жұмыстар) аталған пән және (немесе) модуль бойынша курстық жобаны (жұмысты) орындау үшін жеткілікті білімді меңгеруді қамтамасыз ететін пәннің және (немесе) модульдің теориялық бөлімі немесе тарауы аяқталғаннан кейін орындалады.
      Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар тұлғаларды аралық аттестаттау емтихандар және/немесе сынақтар нысанында өткізіледі.
      8. Сынақтар тізбесі оқу жұмыс жоспарына, сондай-ақ курстық жобаларға (жұмыстарға), кәсіптік практикаға сәйкес айқандалатын пәндер және (немесе) модульдер бойынша саралған бағалармен/балдармен өткізіледі.
      9. Білім алушыларды аралық аттестаттау материалдары әрбір оқу пәнінің және (немесе) модульдің оқу жұмыс жоспарлары мен бағдарламаларының негізінде жасалады.
      10. Білім алушыларды аралық аттестаттауға даярлау кезеңінде консультацияға бөлінген жалпы бюджет уақыты есебінен консультация өткізіледі.
      11. Білім алушыларды емтихан нысанында аралық аттестаттаудан өткізу үшін:
      1) емтихан билеттері (емтихандық бақылау тапсырмалары), тест тапсырмалары, ситуациялық тапсырмалар;
      2) емтихан кезінде пайдалануға рұқсат берілген көрнекі құралдар, анықтама сипатындағы материалдар, нормативтік құжаттар мен техника үлгілері;
      3) оқу және технологогиялық карталар;
      4) спорт залдары, жабдықтар, мүкәммалдар;
      5) емтихан ведомосы дайын болуы қажет.
      12. Аралық аттестаттауды (емтихандар мен сынақтарды қабылдау) педагог және (немесе) аталған пән және (немесе) модуль бойынша семестр бойы сабақ берген педагогтер не білім беру ұйымы басшысының тапсырмасы бойынша осы пәннің және (немесе) модульдің бейініне сәйкес келетін біліктілігі бар педагог жүзеге асырады.
      13. Аралық аттестаттау кезінде емтихандарға әрбір пән және (немесе) модуль бойынша оқу жұмыс жоспарлары мен білім беру бағдарламаларына сәйкес барлық практикалық, зертханалық, есептік-графикалық және курстық жұмыстарды (жобаларды), сынақтарды толық орындаған білім алушылар жіберіледі.
      1-2 пән және (немесе) модуль бойынша қанағаттанарлықсыз бағалары бар білім алушылар емтиханға педагогикалық кеңестің шешімімен жіберіледі.
      14. Емтихан билеттері бойынша тапсырманы орындау үшін аралық аттестаттауды өткізу кезінде:
      ауызша емтиханға әр білім алушыға 25 (жиырма бес) минуттан артық емес уақыт бөлінеді;
      жазбаша емтихан өткізуге:
      1) шығармаға және (немесе) эссеге әдебиет бойынша 6 астрономиялық сағат;
      2) математика және арнайы пәндерден және (немесе) модульдерден 4 академиялық сағат;
      3) қазақ және орыс тілінен мазмұндауға 3 астрономиялық сағат, диктантқа қазақ және орыс тілінен 2 астрономиялық сағат.
      Жазбаша емтихан жұмыстары білім беру ұйымының мөртабаны қойылған қағаздарда орындалады.
      Аралық аттестаттау шеңберінде біліктілік емтиханын өткізу кезінде практикалық тапсырманы орындау үшін 1 емтихан алушыға 6 астрономиялық сағаттан аспайтын, ал демонстрациялық емтиханы нысанында 12 астрономиялық сағаттан аспайтын уақыт бөлінеді.
      Біліктілік комиссиясының құрамы 60% - дан кем емес арақатынаста кәсіпорындар (жұмыс берушілер) өкілдері және 40% - дан артық емес білім беру ұйымдары өкілдері қатарынан қалыптастырылады.
      Біліктілік комиссиясы дауыс беру құқығы жоқ хатшыны қоспағанда, комиссия төрағасын, комиссия мүшелерін қоса алғанда, өкілдерінің тақ санынан тұрады.
      Дуальды оқыту кезінде біліктілік комиссиясының құрамына аттестатталушы адамдардың тәлімгерлері жіберілмейді.
      15. Тыңдауға, оқу жұмыстарын қарауға, спорт көріністеріне байланысты арнайы пәндер, модульдер бойынша емтихандарды тиісті әдістемелік пәндік және циклдық комиссиялардың, кафедралардың, бөлімдердің педагогтары қабылдайды. Оларды өткізу үшін нақты жұмсалатын, бірақ бір оқушыға бір академиялық сағаттан аспайтын уақыт қарастырылады.
      16. Аралық аттестаттауды (емтихандар мен сынақтарды) өткізу кезінде техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы басшысының рұқсатынсыз (оқу ісі, әдістемелік жұмыстар жөніндегі басшының орынбасарынан, бөлім меңгерушісі мен пәндік-циклдік комиссияның төрағасынан (төрайымынан) басқа) бөгде адамдардың қатысуына болмайды.
      17. Сырқаттануына байланысты немесе басқа да дәлелді себептермен аралық аттестаттаудан өтпеген білім алушыларға техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім білім беретін оқу орнының басшысы оны тапсыруға жеке мерзімді білім беру ұйымдарының бекітілген бұйрығымен белгілейді.
      18. "Қанағаттанарлықсыз" (сынақтан өткен жоқ) деген баға алған жағдайда емтиханды қайта тапсыруға бір пән және (немесе) модуль бойынша бір реттен артық рұқсат етілмейді.
      "Қанағаттанарлықсыз" деген баға алған кезде емтиханды (сынақты) қайта тапсыру мерзімін білім беру ұйымы дербес айқындайды.
      Аралық аттестаттау нәтижелері бойынша біреуден артық емес "қанағаттанарлық" бағасы бар білім алушылар үшін білім алушының білім беру ұйымы басшысының атына еркін нысандағы өтініші негізінде бағалауды арттыру мақсатында қайта тапсыруға жол беріледі.
      Емтиханды (сынақты) қайта тапсыру білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен ресімделеді.
      19. Аралық аттестаттау нәтижелері бойынша үштен астам "қанағаттанарлықсыз" бағасы бар білім алушылар педагогикалық кеңестің шешімі бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен білім беру ұйымынан шығарылады, оған белгіленген үлгідегі анықтама беріледі.
      20. Белгіленген курстағы оқу жоспарының талаптарын толықтай орындаған, аралық аттестаттаудың барлық сынақтары мен емтихандарын табысты тапсырған білім алушылар келесі курсқа техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен көшіріледі.
      21. Сараланған есепке алу көзделген пәндер және (немесе) модульдер бойынша қорытынды бағаларды педагогтер ағымдағы үлгерімді бақылау бағалары негізінде орташа арифметикалық баға ретінде қояды.
      21-1. Емтихан көзделген пәндер және (немесе) модульдер бойынша қорытынды баға мына формула бойынша есептеледі:
      И = 0,6 х (РО 1+...+ РО N) /N+ 0,4 х Е, мұндағы:
      РО – оқыту нәтижесі;
      N – оқыту нәтижелерінің саны;
      Э – емтихан бағасы.
      Оқыту нәтижесінің рейтингі (балдар) бағалау критерийлері үшін балдардың орташа арифметикалық мәнімен есептеледі:
      РO=KO1+...+ KON/N, қайда:
      КО – бағалау критерийлері;
      N – бағалау саны.
      22. Ағымдағы оқу сабақтарынан қол үзбей, аралық аттестаттау емтихандарын мерзімінен бұрын тапсыруға техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары басшысының бұйрығымен:
      1) ағымдағы семестрдің пәндері және (немесе) модульдері бойынша оқу жұмыс жоспарлары мен білім беру бағдарламаларына сәйкес зертханалық, практикалық, есептік-графикалық және курстық жұмыстарды (жобаларды), сынақтарды "өте жақсы" деген бағаға тапсырған;
      2) белгіленген мерзімде аралық аттестаттаудан өтуге мүмкіндігі жоқ (тиісті құжаттармен расталған дәлелді себептер бойынша) білім алушылар жіберіледі.

3-тарау. Білім алушыларға қорытынды аттестаттауды өткізу

      23. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының білім алушыларын қорытынды аттестаттау, медициналық білім беру бағдарламалары бойынша біліктілік емтиханын және (немесе) білім алушыларды қоспағанда, жалпы кәсіптік және арнайы пәндер және (немесе) модульдер бойынша қорытынды емтихандар тапсыруды немесе арнайы пәндердің және (немесе) модульдердің бірінде қорытынды емтихан тапсыру арқылы диплом жобасын (жұмысын) орындау мен қорғауды немесе дипломдық жұмысты орындауды және қорғауды қамтиды.
      Медициналық білім беру бағдарламалары бойынша білім алушыларды қорытынды аттестаттау Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-249/2020 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 21763 болып тіркелген) бекітілген Денсаулық сақтау саласындағы білім беру бағдарламалары білім алушыларының білімі мен дағдыларын бағалау, түлектерінің кәсіптік даярлығын бағалау, денсаулық сақтау саласындағы мамандардың кәсіптік даярлығын бағалау қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады.
      Қорытынды аттестаттау оны өткізудің алдын ала бекітілген кестесі бойынша өткізіледі.
      Қорытынды аттестаттауға академиялық қарызы жоқ және Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 29031 болып тіркелген) бекітілген техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарының (бұдан әрі – МЖМБС) талаптарына сәйкес білім беру бағдарламаларын толық көлемде меңгерген білім алушылар жіберіледі.
      Білім алушыларды қорытынды аттестаттауға жіберу білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен ресімделеді.
      ҚО арқылы қорытынды аттестаттауды өткізу кезінде білім беру ұйымы білім алушылардың жеке басын сәйкестендіруді қамтамасыз етеді, оның тәсілін ұйым дербес таңдайды және оны өткізу тәртібінің сақталуын бақылайды.
      Білім алушыларды сәйкестендіру білім алушының жеке басын бейне камера алдында ашық түрде ұсынылған жеке басын куәландыратын құжаттың деректерімен визуалды салыстыру арқылы жүзеге асырылады. Білім алушылар байланыс жабдықтары мен арналарына қойылатын техникалық талаптар туралы алдын ала хабардар етіледі. Білім беру ұйымы білім алушылардың техникалық мүмкіндігіне байланысты алдын ала тексеру арқылы көз жеткізеді.
      Компьютерлік тестілеу ақпараттық жүйелерге енгізілген құралдардың көмегімен немесе жеке құралдардың көмегімен өткізіледі. Тестілеу процесі автоматтандырылған. Тестілеу нәтижелерін автоматтандырылған өңдеу және сақтау қамтамасыз етіледі.
      24. Дипломдық жобаны (жұмысты) жұмысшы біліктілігі бойынша білім алатын студенттер, сондай-ақ жаратылыстану-ғылыми, гуманитарлық, экономикалық және шығармашылық мамандықтар бойынша білім алушылар орындайды және ол бітірушілердің арнайы теориялық білімі мен практикалық дағдыларын жүйелеуге, қорытындылауға және тексеруге бағытталған.
      Дипломдық жобаны (жұмысты) орта буын маманын, қолданбалы бакалавр дайындау кезінде техникалық, технологиялық және шаруашылық мамандықтар бойынша білім алатын студенттер орындайды, және ол кейбір техникалық құралдар мен технологиялар жасауды немесе олардың есебін болжайды.
      25. Білім беру ұйымдарында білім алушыларды қорытынды аттестаттауды өткізу үшін білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен қорытынды аттестаттау комиссиясы құрылады.
      Қорытынды аттестаттау комиссиясының құрамы дауыс беру құқығынсыз хатшыны қоса алғанда кәсіпорындардың білікті мамандарынан, арнайы пәндер оқытушыларынан, өндірістік оқыту шеберлерінен және оқу орнын басқарудың алқалы органдары өкілдерінен, яғни жұмыс берушілер өкілдерінен 60% - дан кем емес және техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының өкілдерінен 40% - дан артық емес арақатынасында құрылады.
      Қорытынды аттестаттау комиссиясы (бұдан әрі – комиссия) дауыс беру құқығы жоқ хатшыны қоспағанда, комиссия төрағасын, комиссия мүшелерін қоса алғанда, өкілдерінің тақ санынан тұрады.
      Медициналық білім беру бағдарламалары бойынша комиссиясының құрамына қосымша денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган аккредиттеген білім алушылардың білімі мен дағдыларын бағалауды жүзеге асыратын ұйымдардың өкілдері кіреді.
      26. Комиссия қорытынды аттестаттауды өткізу кезеңінде қорытынды аттестаттауды өткізуге бір ай қалғанда құрылады.
      27. Комиссия:
      1) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің білім беру бағдарламаларында белгіленген білім алушылардың теориялық және практикалық даярлық деңгейінің сәйкестігін;
      2) білім алушылардың өндірістік оқыту, жалпы кәсіптік және арнайы пәндер және (немесе) кәсіптік модульдер бойынша нақты білім, іскерлік деңгейін және практикалық дағдыларын, кәсіптер (мамандықтар) бойынша оқу бағдарламалары мен біліктілік сипаттамаларының талаптарына сәйкестігін айқындайды.
      28. Комиссия отырыстарының ұзақтығы күніне 6 сағаттан аспайды.
      29. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушыларды қорытынды аттестаттау, оның ішінде ҚО арқылы қорытынды атттестаттау оқу процесінің кестесінде көрсетілген мерзімде оқу жұмыс жоспарларының нысандары бойынша өткізіледі.
      Медициналық білім беру бағдарламалары бойынша білім алушыларды қорытынды аттестаттау медициналық білім беру бағдарламалары бойынша білім алушылардың білімі мен дағдыларын бағалау бойынша денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган аккредиттеген ұйымдармен келісілген мерзімде өткізіледі.
      Білім беру ұйымдарында ҚО арқылы қорытынды аттестаттау өткізу үшін орынжайлар:
      1) білім алушыларды үздіксіз бейне және аудио бақылау, бейнежазба жүргізуді;
      2) дипломдық жобаларды (жұмыстарды) қорғау кезінде білім алушылардың презентациялық материалдарын көрсету мүмкіндігін қамтамасыз ететін қажетті жабдықтар жиынтығымен жарақтандырылады.
      ҚО арқылы қорытынды аттестаттауға қатысатын білім алушылар рәсімнің тұтастығын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін техникалық құралдармен және бағдарламалармен қамтамасыз етіледі.
      ҚО арқылы қорытынды аттестаттау нақты уақыт режимінде (онлайн), оның ішінде білім алушының жеке басын міндетті сәйкестендіруді және кешенді емтихандарды өткізу тәртібінің сақталуын бақылауды жүзеге асыра отырып өткізіледі.
      Кешенді емтихандарды компьютерлік тестілеу нысанында өткізуге жол беріледі.
      30. Комиссияға мынадай материалдар мен құжаттар ұсынылады:
      1) мамандық бойынша оқу жұмыс жоспары;
      2) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы басшысының білім алушыларды қорытынды аттестаттауға жіберу туралы бұйрығы;
      3) білім алушылардың қорытынды бағаларының жиынтық ведомосы;
      4) оқу бағдарламасына сәйкес қорытынды емтиханға енгізілген емтихан билеттерінің жиынтығы мен сұрақтар тізбесі;
      5) денсаулық сақтау кадрларын даярлау бағыты бойынша оқу-әдістемелік бірлестікпен келісілген медициналық білім беру бағдарламалары бойынша білім алушыларға арналған тест тапсырмаларының техникалық ерекшеліктері мен клиникалық станциялар тізімі;
      6) күндізгі нысанында оқитын білім алушының денсаулық жағдайына байланысты қорытынды аттестаттау мерзімін жылжытуға құқығын растайтын құжаттар;
      7) сырттай нысанында оқитын білім алушының денсаулық жағдайына және (немесе) жұмыс орнынан дәлелді құжаттар ұсынылғанына байланысты қорытынды аттестаттау мерзімін жылжытуға құқығын растайтын құжаттар.
      31. ҚО арқылы кезінде техникалық ақаулықтар туындаған жағдайда, білім алушыға басқа күні және (немесе) басқа уақытта қорытынды аттестаттаудан өту мүмкіндігі беріледі. Бұл жағдайда техникалық хатшы электрондық акт ресімдейді және актінің көшірмесін комиссияның барлық мүшелеріне жібереді.
      Ерекше білім беру қажеттіліктері бар тұлғалар үшін қорытынды аттестаттау олардың денсаулық жағдайына теріс факторлардың әсерін болдырмайтын және білім алушылардың физиологиялық ерекшеліктері мен денсаулық жағдайына жауап беретін жағдайларда өткізіледі.
      Пәндер және (немесе) модульдер бойынша қорытынды емтихандар оқу бағдарламаларына сәйкес: бірнеше арнайы пәндер және (немесе) кәсіптік модульдер бойынша сұрақтарды қамтитын ауызша, жазбаша, кешенді емтихан нысандарында өткізіледі.
      Қорытынды аттестаттауды өткізу нысандарын білім беру ұйымдары айқындайды.
      Диплом жобасын (жұмысын) қорғау қорытынды аттестаттау өткізу жөніндегі комиссияның ашық отырысында оның мүшелерінің кемінде 2/3-сінің қатысуымен өткізіледі. Бір дипломдық жобаны (жұмысты) қорғау ұзақтығы бір білім алушыға 30 (отыз) минуттан аспайды. Диплом жобасын (жұмысын) қорғау үшін білім алушы ұзақтығы 10 (он) минуттан аспайтын баяндама жасайды.
      Қорытынды аттестаттау басталғанға дейін екі апта бұрын білім алушылар қорғауға жіберілген дипломдық жобаларды (жұмыстарды) рецензиялармен және презентациялық материалдармен ұсынады.
      Дипломдық жобаны (жұмысты) қорғауды өткізу уақыты кестемен анықталады және дипломдық жобаларды (жұмыстарды) қорғау басталғанға дейін кемінде үш жұмыс күні бұрын білім алушылардың назарына жеткізіледі.
      Дипломдық жобаны (жұмысты) қорғау, оның ішінде ҚО арқылы қорғау презентация түрінде өтеді.
      Ауызша қорытынды емтиханның ұзақтығы бір білім алушыға 15 (он бес) минуттан аспайды.
      Ерекше білім беру қажеттіліктері бар тұлғалар (ақыл-ойы сақталмаған) үшін қорытынды аттестаттау практикалық жұмысты орындау нысанында, өткізіледі, басқа санаттағылар үшін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы айқындайды.
      32. Өтініш негізінде және комиссияның шешімі бойынша ағымдағы оқу жылында тиісті оқу пәні және (немесе) модуль бойынша емтихан тапсыруға/дипломдық жобаны (жұмысты) қорғауға дәлелді себеппен қорытынды аттестаттауға келмеген (денсаулық жағдайына немесе тиісті құжаттармен расталған өзге де объективті себептерге байланысты) білім алушылар қайта жіберіледі. Білім алушылар өтінішті еркін нысанда жазады.
      Қанағаттанарлықсыз баға алғаннан кейін денсаулық жағдайы туралы ұсынылған құжаттар қаралмайды.
      Оң бағаны көтеру мақсатында қорытынды емтиханды қайта тапсыруға және дипломдық жобаны (жұмысты) қорғауға жол берілмейді.
      33. Диплом жобасын (жұмыс) қорғау немесе қорытынды емтихан тапсыру кезінде "қанағаттанарлықсыз" деген баға алған білім алушыға мамандығы (кәсібі) бойынша оқу курсын толық аяқтағандығы туралы белгіленген үлгідегі анықтама беріледі.
      34. Белгіленген мерзімде қорытынды аттестаттаудан өтуге мүмкіндігі жоқ (денсаулық жағдайына, әскери қызметке шақырылуына немесе тиісті құжаттармен расталған өзге де объективті себептерге байланысты) білім алушыларға оқу процесінің кестесіне сәйкес қорытынды аттестаттау басталатын күнге дейін екі айдан ерте емес мерзімде қорытынды аттестаттауды (сессияны мерзімінен бұрын тапсыру немесе ұзарту) жеке тапсыруға рұқсат етіледі.
      Қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу мекемелері жанындағы білім беру ұйымдарының білім алушыларын қорытынды аттестаттауды мерзімінен бұрын тапсыруға, жазасын өтеуден босату туралы мәселе шешілген жағдайда, оқу процесінің кестесіне сәйкес қорытынды аттестаттау басталатын күнге дейін үш айдан ерте емес мерзімде жол беріледі.
      35. Комиссиясының отырысы тиісті хаттамамен ресімделеді, оған комиссия төрағасы, мүшелері қол қояды.
      Қорытынды емтихандарды тапсыру және (немесе) дипломдық жобаны (жұмысты) қорғау нәтижелері олар өткізілген күні, көрсету емтиханын өткізу кезінде 3 жұмыс күнінен кешіктірілмей жарияланады.
      Карантин, әлеуметтік, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар немесе ҚО арқылы оқыту кезінде уәкілетті органның шешімі бойынша қорытынды аттестаттауға қатысушылардың іс-әрекеттеріне байланысты емес өзгеде мән-жайлар туындаған кезде, Комиссия осы Қағидалардың 23-тармағына сәйкес қорытынды аттестаттауды өткізу нысанын өзгерту және қорытынды аттестаттаудың нәтижелерін айқындау жөнінде шешім қабылдайды.
      Қорытынды аттестаттауды ҚО арқылы өткізу кезінде нәтижелерді есепке алу электрондық-цифрлық нысанда жүзеге асырылады. Бұл ретте қорытынды аттестаттау туралы мәліметтерді қағаз тасымалдағышта сақтау міндетті болып табылады.
      35-1. Аралық және (немесе) қорытынды аттестаттауды бағалау нәтижесімен келіспеген кезде білім алушылар білім беру ұйымы басшысының атына ол өткізілгеннен кейінгі келесі жұмыс күнінен кешіктірмей еркін нысанда өтініш (апелляцияға) жазады.
      Апелляциялық комиссия құрамын білім беру ұйымы дербес қалыптастыратын және айқындайтын білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен құрылады.
      Апелляциялық комиссия дауыс беру құқығы жоқ хатшыны қоспағанда, комиссия төрағасын, комиссия мүшелерін қоса алғанда, өкілдерінің тақ санынан тұрады.
      Апелляциялық комиссияның шешімі өтініш түскен күннен бастап 3 жұмыс күнінен кешіктірмей еркін нысандағы хаттамамен ресімделеді және оны білім алушының назарына жеткізеді.
      36. Оқу пәндері және (немесе) модульдер, курстық жобалар (жұмыстар) бойынша, оқу жоспарларының тәжірибелері бойынша есептердің сынақтар мен емтихандарының кемінде оқу бағдарламаларының кемінде 75 пайызын "жақсы" бағалармен ал қалғандарын – "жақсы" бағаларымен тапсырған және игерген және дипломдық жұмысты (жобаны) және (немесе) емтихандарды "жақсы" деген бағамен қорғаған білім алушылар, білім беру ұйымының қорытынды аттестациялық комиссиясының шешімі бойынша үздік диплом беріледі.
      Балдық-рейтингтік әріптік жүйені қолдану кезінде білім беру бағдарламасын "А", "А-", "В+", "В", "В-", "С+" бағаларымен игерген және тапсырған және оқудың барлық кезеңінде үлгерімінің орташа балы 3,5-тен төмен емес, сондай-ақ қорытынды аттестаттауды "А", "А-" бағаларымен тапсырған білім алушыларға, оқудың барлық кезеңі ішінде емтихандарды қайта тапсыру болмағанда, үздік диплом беріледі.
      37. Біліктілік деңгейін көрсете отырып диплом беру туралы шешім пәндер және (немесе) модульдер бойынша қорытынды емтихандар және (немесе) дипломдық жобаларды (жұмыстарды) қорғау нәтижелері негізінде қабылданады.


 Техникалық және кәсіптік, орта
білімнен кейінгі білім беру
ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдағы бақылауды, аралық
 және қорытынды аттестаттауды
өткізудің үлгі қағидаларына
қосымша

Төрт балдық жүйе бойынша цифрлық баламаға сәйкес келетін білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың әріптік жүйесі

Жүктеу
Әріптік жүйе бойынша бағаБалдардың сандық эквивалентіПайыздық мазмұныДәстүрлі жүйе бойынша баға
А4,095-100Өте жақсы
А-3,6790-94
В+3,3385-89Жақсы
В3,080-84
В-2,6775-79
С+2,3370-74
С2,065-69Қанағаттанарлық
С-1,6760-64
D+1,3355-59
D1,050-54
F00-49Қанағаттанарлықсыз


 Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2008 жылғы 18 наурыздағы
N 125 бұйрығымен
бекітілген

Жоғары оқу орындарында білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгілік қағидалары

      Ескерту. Қағида алып тасталды – ҚР Білім және ғылым министрінің 25.09.2018 № 494 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.]]>       Бұйрықтың қолданысқа енгізілу тәртібін 5-тармақтан қараңыз.
      Ескерту. Тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Білім және ғылым министрінің 25.09.2018 № 494 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      "Білім туралы" Қазақстан Республикасының Заңының 5-бабының 46) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
      Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 14.07.2023 № 208 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      1. Қоса беріліп отырған:
      1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылаудың, оларды аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгілік қағидалары;
      2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес Техникалық және кәсіптік, орта оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгілік қағидалары;
      3) алып тасталды – ҚР Білім және ғылым министрінің 25.09.2018 № 494 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Білім және ғылым министрінің 30.01.2017 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР Білім және ғылым министрінің 25.09.2018 № 494 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрықтарымен.
      2. Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім департаменті (С.М. Өмірбаев):
      1) осы бұйрықты белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді қамтамасыз етсін;
      2) мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін осы бұйрықты бұқаралық ақпарат құралдарында жарияласын.
      3. "Білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылаудан, аралық және қорытынды мемлекеттік аттестаттаудан өткізу ережесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2006 жылғы 7 қыркүйектегі N 481 бұйрығының (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде N 4394 болып тіркелген) күші жойылды деп танылсын.
      4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау вице-министр К.Н. Шәмшидиноваға жүктелсін.
      5. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланғаннан кейін он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
      МинистрЖ. Түймебаев


 Қазақстан Республикасы
 Білім және ғылым министрінің
 2008 жылғы 18 наурыздағы
 № 125 бұйрығына
 1-қосымша

Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылаудың, оларды аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгі қағидалары

      Ескерту. Үлгі қағидалар жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 13.04.2023 № 96 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылаудың, оларды аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгі қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 46) тармақшасына сәйкес әзірленді және бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылаудың, оларды аралық және қорытынды аттестаттау жүргізу тәртібін айқындайды.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 14.07.2023 № 208 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      2. Осы Қағидаларда мынадай анықтамалар қолданылады:
      1) бағалау – білім алушылардың оқуда нақты қол жеткізген нәтижелерін оқытудан күтілетін нәтижелермен әзірленген өлшемшарттар негізінде салыстыру процесі;
      2) бағалау өлшемшарттары – білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүргізуге негіз болатын белгі;
      3) білім алушылардың үлгерімін ағымдық бақылау – бұл жалпы білім беретін оқу бағдарламасына сәйкес ағымдағы сабақ барысында педагог жүргізетін білім алушылардың білімдерін жүйелі тексеру;
      4) білім алушыларды аралық аттестаттау – білім алушылардың оқу аяқталғаннан кейін оқу пәнінің бір бөлігінің немесе бүкіл көлемінің мазмұнын игеру сапасын бағалау мақсатында жүргізілетін рәсім;
      5) білім алушыларды қорытынды аттестаттау – Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 29031 болып тіркелген) бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында (бұдан әрі – МЖМБС) қарастырылған оқу пәндерінің көлемін меңгеру дәрежесін анықтау мақсатында жүргізілетін рәсім:
      6) жиынтық бағалау – белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, оқу жылы), сондай-ақ оқу бағдарламасына сәйкес бөлімдерді (ортақ тақырыптарды) оқып аяқтағаннан кейін өткізілетін бағалау түрі;
      7) модерация – бағалаудың объективтілігін және айқындығын қамтамасыз ету үшін балдарды қоюды стандарттау мақсатында тоқсандық жиынтық бағалау бойынша білім алушылардың жұмысын талқылау процесі;
      8) оқытудан күтілетін нәтижелер – оқыту процесі аяқталғанда білім алушының нені біліп, түсініп, көрсете алатынын сипаттайтын құзыреттіліктер жиынтығы;
      9) формативті бағалау – сыныптағы күнделікті жұмыс барысында жүргізілетін бағалау түрі білім алушылардың үлгерімінің ағымдағы көрсеткіші болып табылады, оқу барысында білім алушы мен мұғалім арасындағы жедел өзара байланысты, білім алушы мен педагог арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және білім беру процесін жетілдіруге мүмкіндік береді.

2-тарау. Білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды және аралық аттестаттауды жүргізу тәртібі

      Ескерту. 2-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      3. Білім алушылардың оқу жетістігін бағалау формативтік және жиынтық бағалау нысандарында жүзеге асырылады.
      4. Формативтік бағалау, оның ішінде үй жұмысын бағалау білім алушылардың оқу мақсаттарына қол жеткізуіне мониторинг жүргізу мен сабақта сараланған жұмысты одан әрі құру үшін жүргізіледі және педагогтің ұсыныстары арқылы жазбаша нысанда (дәптерлерде немесе күнделіктерде/электронды журналдарда) немесе ауызша жүзеге асырылады.
      5. Формативтік бағалау кезінде мұғалім сабақта кері байланысты жүзеге асырады. Педагог білім алушылардың санын, кері байланысты беру нысанын және жиілігін дербес анықтайды.
      6. Формативті бағалау нәтижелері қағаз түрінде басып шығаруды және сақтауды талап етпейді.
      Формативті бағалау нәтижелерін ұсыну білім алушылардың орындалған жұмыстарында және/немесе электронды журналдарда балл түрінде жүзеге асырылады, педагог түсінік бере алады.
      7. Білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылауды тоқсан, бөлім (ортақ тақырып) аяқталғаннан кейін оқу материалдарының мазмұнын меңгеру деңгейін анықтау және қадағалау үшін жиынтық бағалау нысанында педагогтер жүргізеді.
      1-сыныпта білім алушылардың оқу жетістіктері бағаланбайды.
      8. 2-11 сынып оқушыларына формативті бағалау, бөлім/ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалау (бұдан әрі – БЖБ) және тоқсан бойынша жиынтық бағалау (бұдан әрі ТЖБ) нәтижелері бойынша білім алушыларға тоқсандық оқу жетістіктерін бағалау кезінде ескерілетін балдар қойылады.
      9. Сабақта БЖБ орындау үшін өткізу нысаны (бақылау, практикалық немесе шығармашылық жұмыс, жоба, эссе, диктант, мазмұндама, шығарма, тестілеу және басқалар) мен уақытын педагог дербес айқындайды.
      БЖБ үшін максималды балл 1-4 сыныптарда кемінде 7 және 15 балдан артық емес, 5-11 (12) сыныптарда кемінде 7 және 20 балдан артық емес болуы керек.
      10. БЖБ және ТЖБ қойылатын қорытынды балды қою кезінде қолмен жөнделген жер, сондай-ақ оқу тапсырмалары мен есептер шарттарын ресімдеуі есептелмейді, мінез-құлқы үшін балдар төмендетілмейді.
      11. Аптасына 1 сағат оқу жүктемесі кезінде БЖБ қажет болған жағдайда бөлімдерді біріктіре отырып тоқсанына екі реттен артық жүргізілмейді, қорытынды баға жартыжылдыққа қойылады.
      12. БЖБ тоқсанына үш реттен артық өткізілмейді. Бөлімдер/ортақ тақырыптар тоқсанына төрт және одан да көп бөлімдерді/ортақ тақырыптарды оқып-зерделеген жағдайда тақырыптардың ерекшеліктерін және оқыту мақсаттарының санын ескере отырып біріктіріледі. Оны екі кезеңде өткізуге болады.
      13. Оқу пәндерінің күрделілік деңгейін есепке ала отырып, бір күнде үштен артық ТЖБ өткізуге болмайды. ТЖБ тоқсан аяқталатын соңғы күні өткізілмейді. Бір оқу пәні бойынша БЖБ мен ТЖБ бір күнде өткізілмейді.
      14. Үйде оқитын білім алушыларды бағалау кезінде педагог үйде оқитын білім алушылардың оқу жүктемесін және олардың оқып-зерделеген оқу материалын ескере отырып, сараланған және/немесе жеке тапсырмаларды әзірлейді.
      15. Ерекше білім берілуіне қажеттіліктері бар білім алушыларды бағалау кезінде мұғалім сараланған және/немесе жеке тапсырмаларды қолданады, сондай-ақ білім алушының ерекшеліктерін есепке ала отырып, оның ішінде жеке оқу бағдарламаларын іске асыру кезінде бағалау өлшемшарттарына өзгерістер енгізеді.
      16. "Көркем еңбек", "Музыка", "Дене шынықтыру", "Кәсіпкерлік және бизнес негіздері", "Графика және жобалау", "Алғашқы әскери және технологиялық дайындық", "Зайырлылық және дінтану негіздері" және бастауыш мектепте "Цифрлық сауаттылық" пәндері бойынша БЖБ мен ТЖБ өткізілмейді және тоқсан/жартыжылдық және оқу жылының қорытындысы бойынша "есептелінді" ("есептелінген жоқ") деген белгі жазылады.
      17. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8170 болып тіркелген) бекітілген Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын (бұдан әрі – Үлгілік оқу жоспары) таңдау кезінде 10-11-сыныптарда қысқартылған оқу жүктемесі бар инвариантты компоненттің тереңдетілген және стандартты деңгейінің пәндерін таңдау кезінде "Кәсіпкерлік және бизнес негіздері", "Графика және жобалау" оқу пәндерінен басқа пәндер бойынша жиынтық бағалау жүргізіледі.
      Вариативті компонент сағатының есебінен таңдалған 10-11-сыныптардың оқу пәндері бойынша жиынтық бағалау өткізілмейді, оқу жылының соңында "есептелінді" ("есептелінген жоқ") деген белгі жазылады.
      18. Қысқартылған оқу жүктемесі бар Үлгілік оқу жоспарларын таңдаған жағдайда БЖБ саны 11-тармаққа сәйкес жүргізіледі.
      Вариативтік компонент есебінен таңдалған 5-9-сыныптардағы оқу пәндері бойынша (инварианттық компоненттегі таңдау пәндері) жиынтық бағалау өткізілмейді, оқу жылының соңында "есептелінді"/"есептелінген жоқ" деген белгі жазылады.
      19. Жиынтық бағалау тапсырмалары білім алушылармен орындалады және Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8424 болып тіркелген) жалпы білім беретін пәндер бойынша Үлгілік оқу бағдарламасына (бұдан әрі – Үлгілік оқу бағдарламасы) сәйкес олар өткен материалдарды қамтиды.
      20. Формативті және жиынтық бағалау тапсырмаларын академиялық адалдық принциптерін сақтай отырып педагогтер дербес дайындайды.
      21. ТЖБ өткізер алдында педагогтердің әдістемелік бірлестігінің отырысында тапсырмалардың оқу мақсаттарына сәйкестігін, тапсырмалар көлемін, тапсырмаларды орындауға арналған нұсқаулықтарды, орындау уақытын талқылайды.
      Тілдік пәндер бойынша жиынтық бағалау сөйлеу қызметінің төрт түрі (тыңдалым (тыңдау), айтылым, оқылым, жазылым) бойынша жүргізіледі. Тыңдалым (тыңдау) және айтылым дағдыларын бағалау жиынтық бағалауды өткізу жоспарланған аптаның ішінде сабақтың барысында жүргізіледі.
      22. Даулы мәселелер туындаған жағдайда білім алушылардың тоқсандағы оқу жетістіктерінің нәтижелері бойынша жазбаша түрде өткізілетін жиынтық бағалауда объективтілікті және ашықтықты қамтамасыз ету үшін және/немесе педагогикалық кеңестің шешімімен педагогтер қажет болған жағдайда, ТЖБ бағасы қойылғанға дейін бір күннен кешіктірмей модерация жүргізеді.
      Балдары өзгертілуі тиіс болатын білім алушылардың тоқсандық жиынтық жұмыстарының модерациясы жүргізілген жағдайда олар қайта тексеріледі. Модерация қорытындысы бойынша ТЖБ үшін балл өсу жағына да, азаю жағына да өзгереді.
      23. Білім алушылар жиынтық бағалау өткізу күні объективті себептерге байланысты (денсаулық жағдайына байланысты, жақын туыстарының қайтыс болуы, қолайсыз метеожағдайларға байланысты, барлық деңгейдегі жарыстарға, конференцияларға, олимпиадаларға және ғылыми жобалар конкурстарына қатысу) болмаған жағдайда жиынтық бағалауды жеке кесте бойынша тапсырады.
      Ағымдағы тоқсан/жартыжылдық аяқталғанға дейін жиынтық жұмыстарды тапсырмаған жағдайда білім алушыға жиынтық жұмыстарды тапсырғанға дейін "уақытша аттестатталмады" деген белгі электронды журналда қойылады. Тапсыру қорытындысы бойынша төртінші/жартыжылдық баға қойылады.
      24. БЖБ және ТЖБ қорытындысы болмаған жағдайда білім алушы уақытша аттестаттаудан өтпеген болып есептеледі.
      25. Ағымдағы жылғы білім алушылардың жазбаша жиынтық жұмыстары мектепте сол оқу жылы аяқталғанға дейін сақталады.
      26. Білім алушылардың жиынтық бағалау нәтижелері балл түрінде (қағаз/электрондық) журналға қойылады және осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес балды бағаға ауыстыру шәкілі бойынша тоқсандық және жылдық бағаға ауыстырылады.
      27. Жиынтық бағалау қорытындысы бойынша ақпарат білім алушыларға және ата-аналарға немесе баланың өзге де заңды өкілдеріне қағаз түрінде немесе электронды нұсқада беріледі.
      28. Тоқсандық баға формативті бағалау және жиынтық бағалау қорытындысының негізінде 50%-да 50% пайыздық арақатынаста қойылады.
      Аптасына 1 сағат оқу жүктемесі кезінде жартыжылдыққа баға формативті бағалау және БЖБ нәтижесі бойынша қойылады.
      29. Ата-аналарының немесе өзге де заңды өкілдерінің өтініші бойынша психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация қорытындысы бойынша қайта оқу жылы ұсынылатын білім алушыларды қоспағанда, 1-сыныптың білім алушылары екінші оқу жылына қалдырылмайды.
      1-сыныпта баланы қайта оқыту педагогикалық кеңестің шешімімен ресімделеді.
      30. 2-11 (12) сынып білім алушыларының пәндер бойынша жылдық бағалары жақын бүтіндікке дөңгелектеу арқылы тоқсандық бағалар жиынтығының орташа арифметикалық мәні ретінде қойылады және қорытынды баға болып табылады.
      31. Бір немесе екі пәннен "2" бағасын алған 2-8 (9) және 10 (11) сынып білім алушылары үшін мектеп жасаған кестеге сәйкес жүргізілетін оқу жылындағы материал мазмұнын қамтитын жиынтық бағалау оқу жылына ұйымдастырылады.
      Қорытынды баға жақын бүтіндікке дөңгелектеу арқылы жылдық баға мен қосымша жиынтық бағаның орташа арифметикалық мәні арқалы қойылады.
      Үш немесе одан да көп пәннен "2" бағасын алған 2-8 (9) және 10 (11) сынып білім алушылары қайта оқуға орнында қалдырылады.
      "3", "4", "5" бағаларын алған 2-8 (9) және 10 (11) сынып білім алушылары келесі сыныпқа көшіріледі.
      32. Бір немесе екі оқу пәнінен қайта "2" бағасын алған 2-8 (9) және 10 (11) сыныптардың білім алушылары осы пәндерден қосымша жиынтық бағалаудан өткізіледі.
      Қорытынды баға жақын бүтіндікке дөңгелектеу арқылы жылдық баға мен қосымша жиынтық бағаның орташа арифметикалық мәні арқылы қойылады.
      Қосымша жиынтық бағалау жаңа оқу жылының басына дейін өткізіледі.
      Қосымша жиынтық бағалаудан "2" деген баға алған жағдайда, білім алушы сол сыныпта оқуға орнында қалдырылады.
      33. Тоқсандық, жылдық және қорытынды бағаларды қайта қарауға рұқсат берілмейді.
      34. Білім алушылар бір мектептен екінші мектепке ауысқан кезде оқу жылы көлеміндегі оның жиынтық бағалау нәтижесі электронды (қағаз) журналдан жазба арқылы ресімделіп, директордың қолымен және мектеп мөрімен расталып, білім алушының жеке іс қағазымен беріледі.
      Білім алушы бұрын қандай да бір пән оқытылмаған мектептен ауысқан жағдайда "Тоқсан үшін баға" бағанына "Оқытылмаған" белгісі енгізіледі. Бұл жағдайда білім алушыға оқу пәні бойынша жылдық баға осы пәнді оқу кезінде одан әрі ағымдағы оқу жылында алынған тоқсандық бағалар жиынтығының орташа арифметикалық мәні ретінде қойылады.
      35. Қазақ тілі бойынша емтихан білім алушылардың бағдарламалар мазмұнын меңгеруін бағалау мақсатында негізгі орта (5-8 сыныптар), жалпы орта (10 сынып) деңгейінде академиялық жыл аяқталған кезде қазақ тілінде оқытатын мектептерде "Қазақ тілі" пәні бойынша және қазақ тілінен басқа тілде оқытатын мектептерде "Қазақ тілі мен әдебиеті" пәні бойынша МЖМБС-қа (тыңдалым (тыңдау), айтылым, оқылым, жазылым) сәйкес жазбаша және ауызша нысанда өткізіледі.
      Емтиханды өткізу уақыты білім беру ұйымының педагогикалық кеңесімен айқындалады, тапсырмаларды академиялық адалдық қағидаттарын сақтай отырып, педагогтер құрастырады және білім беру ұйымының әкімшілігі бекітеді.
      "Қазақ тілі", "Қазақ тілі мен әдебиеті" пәндері бойынша қорытынды баға емтихан (бес балдық шкала бойынша) және жылдық бағалау (бес балдық шкала бойынша) нәтижелері негізінде 30-дан 70-ке пайыздық арақатынаста қойылады. Қорытынды бағалау ең жақын бүтінге қарай дөңгелектеледі.
      Қағидалардың осы тармағында көрсетілген пәндерді қоспағанда, оқу жылының қорытындылары бойынша аралық аттестаттау өткізілмейді.
      35-1. 5 (6) – 8 (9), 10 (11) сыныптардың білім алушылары аралық аттестаттаудан білім беру ұйымдары басшыларының бұйрықтарымен мынадай жағдайларда босатылады:
      1) денсаулық жағдайы бойынша;
      2) бірінші және екінші топтағы мүгедектігі бар адамдар, оның ішінде бала кезінен мүгедектігі бар адамдар, мүгедектігі бар балалар;
      3) жақын туыстарының қайтыс болуы.
      Білім алушыларды аралық аттестаттаудан босату туралы бұйрықтар:
      1) осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көрсетілген білім алушылар санаты үшін "Денсаулық сақтау саласындағы есепке алу құжаттамасының нысандарын, сондай-ақ оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 21579 болып тіркелген) (бұдан әрі – № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрық) бекітілген № 026/е нысанына сәйкес дәрігерлік-консультациялық комиссияның қорытындысы;
      2) жақын туыстарының қайтыс болғаны туралы куәлік негізінде шығарылады.
      Аралық аттестаттаудан босатылған білім алушылар үшін қорытынды баға ағымдағы оқу жылының жылдық бағасы негізінде қойылады.
      Ескерту. Қағидалар 35-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

3-тарау. Білім алушыларды қорытынды аттестаттаудан өткізу тәртібі

      36. Негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын меңгеру білім алушылардың міндетті қорытынды аттестаттауымен аяқталады және мынадай нысандарда өткізіледі:
      1) 9 (10) сыныптардың білім алушылары үшін қорытынды бітіру емтихандары;
      2) 11 (12) сыныптардың білім алушылары үшін мемлекеттік бітіру емтихандары.
      37. 1-8 (9), 10 (11) сыныптардың білім алушыларына қорытынды аттестаттау қарастырылмайды.
      38. Қорытынды аттестаттауға МЖМБС талаптарына сәйкес үлгілік жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын меңгерген 9 (10), 11 (12) сыныптардың білім алушылары жіберіледі.
      39. Негізгі орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын меңгерген 9 (10) сынып білім алушылары төрт пәннен емтихан тапсырады, оның біреуі таңдау бойынша.
      Жалпы орта білім берудің жалпы білім беру оқу бағдарламаларын меңгерген 11 (12) сынып білім алушылары бес емтихан түрінде қорытынды аттестаттау тапсырады, олардың біреуі таңдау бойынша.
      40. 9 (10) сынып білім алушылары үшін қорытынды аттестаттау мынадай нысандарда өткізіледі:
      1) қазақ тілі/орыс тілі және өзбек/ұйғыр/тәжік тілінде білім беретін мектептер үшін ана тілі (оқыту тілі) бойынша эссе нысанында жазбаша емтихан, гуманитарлық цикл пәндерін тереңдетіп оқытатын мектеп білім алушылары үшін жазбаша жұмыс (мақала, әңгіме, эссе);
      2) математикадан (алгебрадан) жазбаша емтихан;
      3) орыс, өзбек, ұйғыр және тәжік тілдерінде оқытатын сыныптардағы қазақ тілі мен әдебиеті бойынша жазбаша емтихан және қазақ тілінде оқытатын сыныптардағы орыс тілі мен әдебиеті бойынша жазбаша емтихан;
      4) таңдау пәні (физика, химия, биология, география, геометрия, Қазақстан тарихы, дүниежүзі тарихы, әдебиет (оқыту тілі бойынша), шет тілі (ағылшын/ француз/неміс), информатика) бойынша жазбаша емтихан.
      41. 11 (12) сынып білім алушыларын қорытынды аттестаттау мынадай нысандарда өткізіледі:
      1) қазақ тілі/орыс тілі бойынша және өзбек/ұйғыр/тәжік тілінде білім беретін мектептер/сыныптар үшін ана тілі (оқыту тілі) бойынша жазбаша емтихан;
      2) алгебра және анализ бастамаларынан жазбаша емтихан;
      3) Қазақстан тарихынан ауызша емтихан;
      4) орыс, өзбек, ұйғыр және тәжік тілдерінде оқытатын мектептерде/ сыныптарда қазақ тілі мен әдебиетінен және қазақ тілінде оқытатын мектептерде/ сыныптарда орыс тілі мен әдебиетінен жазбаша емтихан;
      5) таңдау бойынша пәннен (физика, химия, биология, география, геометрия, дүниежүзі тарихы, құқық негіздері, әдебиет (оқыту тілі), шетел тілі (ағылшын/ француз/неміс), информатика) жазбаша емтихан.
      42. Мамандандырылған музыкалық мектеп-интернаттардың 11-сынып білім алушыларын қорытынды аттестаттау жазбаша емтихан нысандарда өткізіледі:
      1) қазақ тілі/орыс тілі бойынша (оқыту тілі);
      2) алгебра және анализ бастамалары бойынша.
      Мамандандырылған музыкалық мектеп-интернаттардың 12-сынып білім алушылары үшін қорытынды аттестаттау мынадай нысандарда өткізіледі:
      1) Қазақстан тарихынан тестілеу;
      2) орыс тілінде оқытатын мектептерде қазақ тілінен және қазақ тілінде оқытатын мектептерде орыс тілінен тестілеу;
      3) білім алушының таңдауы бойынша пәннен (физика, химия, биология, география, геометрия, дүниежүзі тарихы, құқық негіздері, әдебиет, шетел тілі (ағылшын, француз, неміс), информатика) тестілеу.
      43. Халықаралық мектептерде 9 (10), 11(12)-сыныптардың білім алушыларын қорытынды аттестаттау білім алушылардың таңдауы бойынша қазақ тілінде, орыс тілінде, немесе олардың оқып жатқан тілінде өткізіледі.
      44. 9 (10) сынып білім алушылары үшін емтихан материалдарын (тапсырмалар мен балдарды қою схемасы) облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармалары (бұдан әрі – білім басқармалары) дайындайды, орта білім беру ұйымдарының 11 (12) сынып білім алушылары үшін, сондай-ақ республикалық мектептердің 9 (10) және 11 (12) сыныптар білім алушылары үшін Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің "Ұлттық тестілеу орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны (бұдан әрі – ҰТО) дайындайды.
      ҰТО әзірленген емтихан материалдары мазмұнының сапасына тәуелсіз бағалау жүргізуді қамтамасыз етеді.
      ҰТО емтихан материалдарының электрондық нұсқаларын олардың құпиялылығы мен сақталуын қамтамасыз ете отырып білім басқармаларына және республикалық білім беру ұйымдарына жібереді.
      Қорытынды аттестаттаудың мазмұны және күтілетін нәтижелер әр пән мен оқыту тілі бөлінісінде ерекшелікпен регламенттеледі.
      Ескерту. 44-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      45. Бір және екі пәннен (қорытынды аттестаттау өткізілмейтін) жылдық қанағаттанарлықсыз баға алған 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушыларына қорытынды аттестаттау басталғанға дейін сол пәндерден оқу жылы бойынша қосымша жиынтық бағалау жүргізіледі.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "3", "4", "5" бағасын алған кезде қорытынды баға жылдық бағаның орташа арифметикалық мәні және жақын бүтін санға дөңгелектене отырып, оқу жылына жиынтық бағалау ретінде қойылады.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "2" бағасын алған 9 (10) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді, қайта оқу жылына қалдырылады.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "2" бағасын алған 11 (12) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді және "Білім туралы құжаттардың түрлерін, білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттардың нысандарын және оларды есепке алу мен беру қағидаларын, білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттардың мазмұнына қойылатын негізгі талаптарды және оларды есепке алу мен беру қағидаларын, сондай-ақ білім беру ұйымдарында білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтаманың нысанын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 28 қаңтардағы № 39 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10348 болып тіркелген) (бұдан әрі – № 39 бұйрық) бекітілген нысанға сәйкес білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтама алады.
      Үш және одан да көп пән бойынша "2" бағасын алған 9 (10) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді және қайта оқу жылына қалдырылады.
      Үш және одан да көп пән бойынша "2" бағасын алған 11 (12) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді және № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес анықтама алады.
      46. Бір және екі пәннен (қорытынды аттестаттау өтілетін) жылдық қанағаттанарлықсыз бағалары бар 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары қорытынды аттестаттау басталғанға дейін осы пәндер бойынша оқу жылы үшін қосымша жиынтық бағалаудан өтеді.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "3", "4", "5" бағасын алған кезде қорытынды баға емтихан нәтижелері (бес балдық шәкіл бойынша) және оқу жылы үшін қосымша жиынтық бағалау (бес балдық шәкіл бойынша) үшін 30-дан 70-ке пайыздық арақатынаста қойылады. Қорытынды бағаны дөңгелектеу жақын бүтін санға жүргізіледі.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "2" бағасын алған 9 (10) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді және қайта оқу жылына қалдырылады.
      Оқу жылына қосымша жиынтық бағалауда "2" бағасын алған 11 (12) сынып білім алушылары қорытынды аттестаттауға жіберілмейді және № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес анықтама алады
      47. Білім алушыларды "Көркем еңбек", "Алғашқы әскери және технологиялық дайындық" және "Дене тәрбиесі" оқу пәндерінен Қазақстан Республикасының заңнамаларында белгіленген тәртіпте босату олардың үлгеріміне, қорытынды аттестаттауға жіберуге келесі сыныптарға көшіруге әсер етпейді.
      48. 5 – 9 (10)-сыныптардағы оқу кезеңінде барлық пәндер бойынша жылдық және қорытынды бағалары "5" болған 9 (10)-сынып білім алушыларына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес негізгі орта білім туралы үздік аттестат беріледі.
      49. Жалпы орта білім туралы аттестатқа қосымшаға енгізілетін пәндерден "5" болған және 10 (11) - 11 (12) сыныптардағы оқу кезеңінде барлық пәндер бойынша жылдық, қорытынды бағалары "5" болған 11 (12) сынып білім алушыларына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы үздік аттестат беріледі.
      50. 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары қорытынды аттестаттаудан білім басқармалары басшыларының бұйрықтарымен, республикалық мектептердің білім алушылары Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің бұйрығымен мынадай жағдайларда босатылады:
      1) денсаулық жағдайына байланысты;
      2) бірінші және екінші топтағы мүгедектігі бар адамдар, оның ішінде бала кезінен мүгедектігі бар адамдар, мүгедектігі бар балалар;
      3) халықаралық олимпиадаларға (жарыстарға) қатысу үшін Қазақстан Республикасының құрама командасына үміткерлер болып табылатын жазғы оқу-жаттығу жиындарына қатысушылар;
      4) жақын туыстарының қайтыс болуы.
      Ескерту. 50-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      51. Білім алушыларды қорытынды аттестаттаудан босату туралы бұйрықтар мынадай құжаттар негізінде шығарылады:
      1) осы Қағидалардың 50-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көрсетілген білім алушылар санаты үшін № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығымен бекітілген № 026/у нысанына сәйкес дәрігерлік-консультациялық комиссияның қорытындысы;
      2) осы Қағидалардың 50-тармағында көрсетілген білім алушылар санаты үшін мектептің педагогикалық кеңесінің шешімінен көшірме және мектептің қолдаухаты;
      3) осы Қағидалардың 50-тармағында көрсетілген білім алушылар санаты үшін "Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтері жүргізу үшін міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 6 сәуірдегі № 130 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізіліміне № 20317 болып тіркелген) бекітілген нысанға сәйкес білім алушылардың оқу үлгерімі табельдерінің (бұдан әрі – табель) түпнұсқасы және көшірмесі. Табельдердің түпнұсқалары оның көшірмесімен сәйкестігі тексерілгеннен кейін мектеп әкімшілігіне қайтарылады.
      4) жақын туыстарының қайтыс болуы туралы куәлік.
      Осы тармақтың 2) және 3) тармақшаларында көрсетілген құжаттар мектеп басшысының қолымен және мөрімен расталады.
      Қорытынды аттестаттаудан босатылған білім алушылардың қорытынды бағасы ағымдағы оқу жылының жылдық бағаcы негізінде қойылады.
      Ескерту. 51-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      51-1. Карантин, әлеуметтік, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар немесе аралық және қорытынды аттестаттауға қатысушылардың әрекеттеріне тәуелді емес өзге де мән-жайлар туындаған кезде білім беру саласындағы уәкілетті орган аралық, қорытынды аттестаттауды өткізу нысанын өзгерту және/немесе мерзімдерін ауыстыру не оларды өткізбеу жөнінде шешім қабылдайды.
      Ескерту. Қағидалар 51-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      52. Негізгі орта білім туралы үздік аттестат алған, негізгі, жалпы орта білім беру бағдарламаларына немесе "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымының (бұдан әрі – "НЗМ" ДББҰ) білім беру бағдарламаларына сәйкес 5 (6) - 11 (12) сыныптарда білім алған кезеңінде барлық пәндер бойынша жылдық және қорытынды бағалары "5", 10 (11)-11 (12)-сыныптар аралығында білім алу кезеңінде барлық пәндер бойынша тоқсандық бағалары "5" болған, жалпы орта білім беру аяқталғаннан кейін қорытынды аттестаттаудан "5" бағасына өткен 11 (12) сынып білім алушыларына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаты беріледі.
      Ескерту. 52-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      53. Алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      54. Осы Қағидалардың 50-тармағының 3) тармақшасына сәйкес қорытынды аттестаттаудан босатылған, негізгі орта білім туралы үздік аттестат алған, негізгі, жалпы орта білім беру бағдарламаларына немесе "НЗМ" ДББҰ-ның білім беру бағдарламаларына сәйкес 5 (6) - 11 (12) сыныптарда білім алған кезеңінде барлық пәндер бойынша жылдық және қорытынды бағалары "5", 10 (11)-11 (12)-сыныптар аралығында білім алу кезеңінде барлық пәндер бойынша тоқсандық бағалары "5" болған, тізбесі "Жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық және халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының (ғылыми жарыстардың), орындаушылар конкурстарының, кәсіби шеберлік конкурстары мен спорттық жарыстардың тізбесін және оларды іріктеу өлшемдерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2011 жылғы 7 желтоқсандағы № 514 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 7355 болып тіркелген) бекітілген соңғы үш жылдағы жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың жеңімпаздарына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаты және "Алтын белгі" белгісі беріледі.
      55. Қорытынды аттестаттаудың нәтижесі бойынша:
      1) бір немесе екі пәннен қанағаттанарлықсыз баға алған 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары мектепте тиісті оқу пәндері бойынша емтихан нысанында қайта қорытынды аттестаттаудан өтуге жіберіледі;
      2) үш және одан көп пәндерден қанағаттанарлықсыз бағалар алған 9 (10) сыныптың білім алушылары қайта оқу жылына қалдырылады;
      3) үш және одан көп пәндерден қанағаттанарлықсыз бағалар алған 11 (12) сыныптың білім алушыларына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтама беріледі.
      Келесі оқу жылы аяқталғаннан кейін № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтама алған білім алушылар мектепте тиісті оқу пәндері бойынша емтихан нысанында қайта қорытынды аттестаттаудан өтеді.
      56. Қайта қорытынды аттестаттау өткізу мерзімін білім беру ұйымы белгілейді.
      Қайта қорытынды аттестаттаудың емтихан материалдарын білім басқармалары әзірлейді.
      Қайта қорытынды аттестаттаудан өткен 9 (10) сынып білім алушыларына №39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес негізгі орта білім туралы аттестат беріледі.
      Қайта қорытынды аттестаттау кезінде қанағаттанарлықсыз баға алған 9 (10) сыныптың білім алушылары қайта оқу жылына қалдырылады.
      Қайта қорытынды аттестаттаудан өткен 11 (12) сынып білім алушыларына №39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы аттестат беріледі.
      Қайта қорытынды аттестаттау кезінде қанағаттанарлықсыз баға алған 11(12) сынып білім алушыларына № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтаманы алады.
      57. Қорытынды аттестаттау кезеңінде ауырып қалған 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары сауыққаннан кейін өткізіп алған емтихандарды тапсырады.
      Қорытынды аттестаттау кезеңінде COVID-19 коронавирустық инфекциямен ауырғандармен байланыста болған 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары қорытынды бітіру емтиханын білім беру ұйымы белгілеген мерзімде тапсырады.
      58. 9 (10), 11 (12) сыныптардың бітірушілерін мерзімінен бұрын қорытынды аттестаттауға білім алушылар шетелге оқуға түскен немесе тұрғылықты орнын шетелге ауыстырған жағдайда, растайтын құжаттарын ұсынған кезде жіберіледі және ол оқу жылының аяқталуына дейін 2 ай бұрын қорытынды бітіру емтихандары немесе мемлекеттік бітіру емтихандары нысанында өткізіледі.
      9 (10) және 11 (12) сынып бітірушілерін мерзімінен бұрын қорытынды аттестаттауды білім беру ұйымдары жүргізеді. Жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестатын алуға үміткер мерзімінен бұрын аттестаттауды "5" бағаға тапсырған жағдайда білім беру ұйымдары № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы үздік аттестат береді.
      Мерзімінен бұрын қорытынды аттестаттауға арналған емтихан материалдарын білім басқармалары әзірлейді.
      59. Ағымдағы жылғы 1 ақпанға дейінгі мерзімде білім алушыларды қорытынды аттестаттау жөніндегі емтихан комиссиясы (бұдан әрі – Комиссия) мектеп директорының бұйрығымен мектептер жанында, білім бөлімі басшысының бұйрығымен аудандық, қалалық білім бөлімдері жанында, басқарма басшысының бұйрығымен білім басқармалары жанында және Министрдің бұйрығымен Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің (бұдан әрі – Министрлік) жанында (республикалық мектептер үшін) құрылады.
      60. Мектеп жанындағы Комиссия құрамына пән мұғалімдері және мектеп директорының орынбасарлары (болған жағдайда), қоғамдық ұйымдардың (болған жағдайда) және ата-аналар комитетінің өкілдері кіреді. Комиссияны мектеп директоры немесе оның орнын алмастырушы тұлға басқарады.
      Мектеп жанындағы Комиссия мүшелерінің саны негізгі және орта мектепте бір бітіруші сынып-кешен болған кезде кемінде бес адамнан және негізгі және орта мектепте екі және одан көп бітіруші сынып-кешен болған кезде кемінде жеті адамнан тұрады.
      61. Аудандық, қалалық білім бөлімі жанындағы Комиссия құрамына пән мұғалімдері, білім бөлімдерінің, қоғамдық ұйымдар мен ата-аналар комитетінің өкілдері, сондай-ақ білім бөлімі қызметкерінің арасынан тағайындалған хатшы енеді. Комиссияны білім бөлімінің басшысы немесе оның орнын алмастырушы тұлға басқарады.
      62. Білім басқармасы жанындағы Комиссия құрамына пән мұғалімдері, білім басқармасының мамандары, қоғамдық ұйымдардың және ата-аналар комитеттерінің, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері, сондай-ақ білім басқармасы қызметкерлерінің арасынан тағайындалған хатшы кіреді. Комиссияны білім басқармасының басшысы немесе оның орнын алмастырушы тұлға басқарады.
      63. Министрлік жанындағы Комиссия құрамына пән мұғалімдері, Министрлік және Министрлікке ведомстволық бағынысты ұйымдардың қызметкерлері, қоғамдық ұйымдардың және ата-аналар комитеттерінің өкілдері, сондай-ақ Министрлік қызметкерлері арасынан тағайындалған хатшы енеді. Комиссияны Министрліктің Орта білім беру комитетінің төрағасы немесе оны алмастырушы адам басқарады.
      64. Халықаралық алмасу бағдарламалары бойынша білім алушылар олардың білім алу кезеңінде халықаралық алмасу бағдарламалары бойынша кеткенге дейін оқыған Қазақстан Республикасы мектебінің контингентінде есептеледі.
      Халықаралық алмасу желісі бойынша шетелге оқуға кеткен 11 (12) сынып оқушылары 11 (12) сынып үшін қорытынды аттестаттаудан шетелде оқуды бітіргеннен кейін білім басқармалары әзірлеген емтихан материалдары бойынша Қазақстан Республикасының мектептерінде өтеді.
      Қорытынды аттестаттау басталғанға дейін мектеп комиссиясының шешімімен білім алушылар шетелде оқымаған Үлгілік оқу жоспарының инвариантты компоненті пәндері бойынша аттестаттаудан өтеді.
      Қорытынды аттестаттауды өткізу мерзімі педагогикалық кеңестің шешімімен белгіленеді.
      Қорытынды аттестаттаудан өткеннен кейін білім алушыларға шетелде оқыған пәндер бойынша бағалары, Қазақстан Республикасының мектептеріндегі алдыңғы сыныптарда алынған жылдық және қорытынды бағалары ескеріле отырып № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы аттестат беріледі.
      65. Халықаралық алмасу желісі бойынша шетелге оқуға кеткен және шетелде білім беру мекемелерін бітірген, сондай-ақ жалпы орта білім туралы аттестатқа қосымшаға енгізуге жататын пәндер бойынша бағалары "5" болған, 10 (11) - 11 (12) сыныптарда оқу аралығында барлық пәндер бойынша жылдық, қорытынды бағалары "5" болған білім алушыларға № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес жалпы орта білім туралы үздік аттестат беріледі
      Ереженің 52-тармағында көрсетілген талаптарға сәйкес келетін халықаралық алмасу желісі бойынша шетелге оқуға кеткен және шетелде білім беру мекемелерін бітірген білім алушыларға № 39 бұйрықпен бекітілген нысанға сәйкес "Алтын белгі" жалпы орта білім туралы аттестат және "Алтын белгі" белгісі беріледі.
      66. Ерекше білім беруге қажеттілігі бар білім алушыларға және жеке оқу бағдарламасы бойынша оқитын білім алушыларға қорытынды аттесттау өткізу қажеттілігі туралы мәселені білім алушылардың жеке ерекшеліктеріне сәйкес педагогикалық кеңес шешеді.
      Арнайы білім беру ұйымдары мен жалпы білім беретін мектептердегі арнайы сыныптарындағы ерекше білім беруге қажеттілігі бар білім алушыларға арналған қорытынды аттестаттаудың емтихан материалдарын аудандық, қалалық білім бөлімдері немесе білім басқармасы әзірлейді.
      67. 9 (10) сыныпта жазбаша жұмыстарды орындауға – 2 астрономиялық сағат, математикаға (алгебраға) (жазбаша) – 3 астрономиялық сағат (физика-математикалық бағыттағы мамандандырылған мектептерде – 4 сағат) бөлінеді.
      68. 11 (12) сыныпта қазақ тілі /орыс тілі және ұйғыр/ тәжік/ өзбек тілінде оқытатын мектептер үшін ана тілі бойынша (оқыту тілі) жазбаша емтиханға 3 астрономиялық сағат, алгебра және анализ бастамалары бойынша 5 астрономиялық сағат бөлінеді.
      Қорытынды аттестаттаудан өтетін ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар үшін мектептің ұсынымдарына сәйкес білім алушыларды қорытынды аттестаттау жөніндегі емтихан комиссиясының шешімімен емтихан тапсыру кезінде қосымша уақыт беріледі.
      69. Жазбаша емтихандар 9 (10) және 11 (12) сынып білім алушылары бір-бірден отырғызылатын үлкен сынып бөлмелерінде (бір партаға бір білім алушысы отырғызылып толық сынып сиятындай мектеп ғимаратындағы үлкен бөлмеде) өтеді.
      Жазбаша жұмыстарды орындау үшін білім алушыларға мектептің мөртабаны басылған қағаз беріледі.
      Орындалған жұмысты жоба жазбаларымен бірге білім алушылар Комиссияға тапсырады.
      Жұмыстарын емтиханға арналып бөлінген уақыт ішінде аяқтай алмаған білім алушылар аяқталмаған қалпында тапсырады.
      70. Жазбаша емтихан өткізу кезінде (диктанттан басқа) білім алушыға дәлелді себеппен сынып бөлмесінен шығуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда ол жұмысты емтихан жұмысында немесе тіркеу журналында білім алушының емтиханда болмауының ұзақтығын белгілейтін Комиссия мүшесіне тапсырады.
      71. Жазбаша емтихан және тестілеу аяқталғаннан кейін Комиссия мүшелері мектеп ғимаратында жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндері жұмыстарынан басқа білім алушылардың жұмыстарын тексереді.
      Тексерілмеген жұмыстар мектеп басшысына сақтау үшін тапсырылады. Тексеру кезінде қателердің асты сызылады. Жалпы орта білім курсы бойынша эсседе қателердің саны жеке көрсетіледі.
      Математика (алгебра) бойынша "2" және "5" деген бағаға бағаланған жазбаша жұмысқа мектеп Комиссиясы рецензия береді.
      9 (10) және 11 (12) сыныптарда жұмыстар балдарды қою схемасына сәйкес тексеріледі.
      72. Мектептердің барлық сыныптарындағы жазбаша емтихан жұмыстары Астана қаласының уақытымен таңертеңгі сағат 10:00-де басталады.
      73. Тест тапсырмаларының саны мен нысаны, тестілеуге арналған жауап парағының нысаны әр пән, бейін және оқыту тілі бөлінісінде жасалған тест ерекшеліктерімен анықталады. Аттестаттау қорытындысы ерекшеліктерін ҰТО әзірлейді.
      Ескерту. 73-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      74. 9 (10) және 11 (12) сыныптарда пәндер бойынша қорытынды аттестаттау өткеннен кейін Комиссия білім алушыларға балдарды және емтихан бағаларын қояды және оларды осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша Негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлеріндегі оқу курсы емтиханының қағаз және электронды хаттамасына енгізеді.
      9 (10) және 11 (12) сынып білім алушыларының пәндер бойынша қорытынды аттестаттау нәтижелері балл түрінде журналға (қағаз/электрондық) қойылады және осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес емтихан балдарын емтихан бағасына ауыстыру шәкілі бойынша ауыстырылады.
      75. Оқу сабақтары ұйымдастырылған емдеу мекемесінде емделіп жатқан білім алушыларға қорытынды баға қою кезінде олардың осы емдеу мекемесінің жанындағы мектепте (сыныпта немесе топта) алған тоқсандық (жартыжылдық) және жылдық бағалары ескеріледі.
      76. Білім алушы жазбаша өтінішінің негізінде мектептің Комиссиясы мүшесінің қатысуымен өзінің жазба жұмысын тексеру нәтижелерімен танысады.
      77. Кезекті емтиханнан "2" деген баға алған 9 (10) және 11 (12) сыныптардың білім алушылары келесі емтиханға жіберіледі.
      78. 9 (10) және 11 (12) сыныпта пән бойынша қорытынды бағаларды шығару кезінде қорытынды баға емтихан нәтижелері (бес балдық шәкіл бойынша) және оқу жылындағы тоқсандық бағалар (бес балдық шәкіл бойынша) 30:70 арақатынаста қойылады. Қорытынды бағаны дөңгелектеу жақын бүтін санға жүргізіледі.
      Егер 11 (12) сыныптарда инварианттық компоненттің тереңдетілген және стандартты деңгейлерінің пәндері таңдалмаған жағдайда, жалпы орта білім туралы аттестатқа осы пәндер бойынша 9-сыныпта алған қорытынды бағалары қойылады.
      79. Жазбаша емтиханға қойылған бағамен келіспеген жағдайда білім алушы емтихан бағасын жариялағаннан кейін келесі күні сағат 13:00-ге дейін мектеп жанынан, аудандық, қалалық білім бөлімдері, білім басқармалары жанынан құрылған комиссияға апелляцияға өтініш береді, ал республикалық мектептердің білім алушылары Министрлік жанындағы комиссияға жүгінеді.
      Осы Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес нысан бойынша апелляцияға өтінішті тиісті Комиссия тек тапсырмалардың мазмұны және/немесе техникалық себептер бойынша қабылдайды және 2 (екі) жұмыс күні ішінде қарайды.
      Апелляцияға берілген өтініште баяндалған нақты фактілер қарауға жатады. Нақты тапсырма бойынша дәлелді негіздеме (толық түсіндірме) көрсетілмей өтініштер қарауға жатпайды.
      Апелляция бойынша өтініштер осы Қағидаларға 6-қосымшаға сәйкес нысан бойынша апелляцияға өтініштерді тіркеу журналында тіркеледі.
      Апелляцияға өтініштер бойынша шешім осы Қағидаларға 7-қосымшаға сәйкес нысан бойынша комиссия отырысының хаттамасымен ресімделеді.
      80. Мектеп жанындағы Комиссия келесі іс-шараларды жүзеге асырады:
      1) білім алушылар, педагогтер мен ата-аналар үшін қорытынды аттестаттау өткізу мәселелері бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
      2) 11 (12) сынып білім алушыларының таңдаған пәндерінің тізбесін көрсете отырып қорытынды аттестаттау тапсыратын 11 (12) сынып білім алушыларының тізімін қалыптастыру және ағымдағы жылғы 1 наурызға дейінгі мерзімде ҰТО филиалына жолдау;
      3) қорытынды аттестаттау өткізу, сондай-ақ қорытынды аттестаттауға білім алушыларды даярлау бойынша жұмыстарды ұйымдастыру;
      4) 9 (10) сынып білім алушыларының және жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің осы Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндерінен басқа 11 (12) сынып білім алушыларының жазбаша емтихан жұмыстарын қарау;
      5) жазбаша емтихан жұмыстары аяқталғаннан кейін Хаттаманың электронды нұсқасын білім бөлімдеріне немесе басқармаларына жолдау;
      6) тестілеу нәтижелерін беру және пайдалану;
      7) жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің осы Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндерінен жазбаша емтихан жұмыстарын білім басқармалары жанынан қалыптастырылған Комиссия қарауына (республикалық мектептер Министрлік жанынан қалыптастырылатын Комиссия қарауына) білім бөлімдері арқылы жолдау;
      8) осы Қағидаларға 4-қосымшада келтірілген Тестілеу балдарын жалпы орта білім туралы аттестаттың бағаларына ауыстыру шәкіліне сәйкес тестілеу нәтижелерінің балдарын бағаларға ауыстыру;
      9) апелляцияға түскен ұсыныстардың негізділігін қарау және шешім қабылдау.
      81. Аудандық, қалалық білім бөлімі жанындағы Комиссия келесі іс-шараларды жүзеге асырады:
      1) білім алушылар, педагогтер мен ата-аналар арасында қорытынды аттестаттау өткізу мәселелері бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
      2) қорытынды аттестаттауды өткізу бойынша жұмыстарды ұйымдастыру;
      3) осы Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндері бойынша "Алтын белгі" жалпы орта білім туралы аттестатын алуға үміткерлердің жазбаша емтихан жұмыстарын білім басқармасы жанындағы комиссияға жолдау;
      4) апелляцияға түскен ұсыныстардың негізділігін қарау және нақты шешім қабылдау.
      82. Білім басқармасы жанындағы Комиссия келесі іс-шараларды жүзеге асырады:
      1) білім алушылар, педагогтер мен ата-аналар арасында қорытынды аттестаттау өткізу мәселелері бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
      2) "Алтын белгі" жалпы орта білім туралы аттестат алуға үміткерлердің осы Қағидалардың 52-тармағында көрсетілген талаптарға сәйкестігін анықтау;
      3) қорытынды аттестаттауды өткізу бойынша жұмыстарды ұйымдастыру;
      4) жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің осы Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндерінен жазбаша емтихан жұмыстарын қарау;
      5) жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің жазбаша емтихан жұмыстарын қарау нәтижелерін мектептерге жолдау;
      6) апелляцияға түскен ұсыныстардың негізділігін қарау және нақты шешім қабылдау.
      83. Министрлік жанындағы Комиссия келесі іс-шараларды жүзеге асырады:
      1) білім алушылар, педагогтер мен ата-аналар арасында қорытынды аттестаттау өткізу мәселелері бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
      2) қорытынды аттестаттауды өткізу бойынша жұмыстарды ұйымдастыру;
      3) республикалық мектептердің жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын алуға үміткерлердің осы Қағидалардың 41-тармағының 1) және 2) тармақшаларында айқындалған оқу пәндерінен жазбаша емтихан жұмыстарын қарау;
      4) жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестатын және "Алтын белгі" белгісін алуға үміткерлердің жазбаша емтихан жұмыстарын қарау нәтижелерін білім басқармаларына, республикалық мектептерге жіберу;
      5) апелляцияға түскен ұсыныстардың негізділігін қарау және нақты шешім қабылдау.
      84. Жұмыстардың қорытындысын шығару және "Алтын белгі" белгісімен марапатталған білім алушылардың тізімін бекіту туралы шешімді қабылдау жөніндегі мектеп жанынан қалыптастырылған Комиссияның қорытынды отырысы тиісті жылдың 20 маусымынан кешіктірілмей өткізіледі.
      85. Негізгі орта білім туралы үздік аттестат, жалпы орта білім туралы үздік және жалпы орта білім туралы "Алтын белгі" аттестаттарын және "Алтын белгі" белгісін иеленген білім алушылардың тізімі мектеп директорының бұйрығымен бекітіледі.
      86. Білім басқармалары және республикалық мектептер білім алушыларды қорытынды аттестаттау нәтижесі туралы қорытынды мәліметтерді Министрлікке ағымдағы жылғы 1 шілдеден кешіктірмей ұсынады.
      87. Білім алушыларды қорытынды аттестаттау нәтижелері ағымдағы жылғы тамызда оқу жылының жұмыс қорытындылары бойынша мектеп жанынан құрылған Комиссияның барлық мүшелерінің қатысуымен педагогикалық кеңесте талқыланады.
      Педагогикалық кеңес оқу-тәрбие жұмысының сапасын жақсарту бойынша нақты шаралар қабылдайды


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
1-қосымша

Балдарды бағаға ауыстыру шәкілі

Жүктеу
2-11 (12) сыныптардағы балдардың пайыздық мазмұны (%)Баға
0 – 39қанағаттанарлықсыз – "2"
40 – 64қанағаттанарлық – "3"
65 – 84жақсы – "4"
85 – 100өте жақсы – "5"


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
2-қосымша

"НЗМ" ДББҰ бітірушілерінің оқудағы нәтижелерін сырттай бағалау балдарын ҰБТ балдарына ауыстыру шәкілі

      Ескерту. 2-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің м.а. 31.10.2024 № 321 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
3-қосымша

Негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейіндегі оқыту курсы үшін емтихан хаттамасы

      ______________________________________ бойынша Қазақстан Республикасы
      (оқу пәнінің атауы)
      ____________________________________________________________________
      (облыстың атауы)
      ____________________________________________________________________
      (аудан атауы)
      ____________________________________________________________________
      (қала (ауыл) атауы)
      ____________________________________________________________________
      (мектеп атауы)
      Емтихан комиссиясының құрамында:
      ____________________________________________________________________
      Емтихан комиссиясы төрағасының Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      ____________________________________________________________________
      Емтихан алушының Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      ____________________________________________________________________
      Ассистенттің Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      Емтиханға келді:
      ____________________________________________________________________
      Білім алушылардың Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      Емтиханға келген жоқ:
      ____________________________________________________________________
      Білім алушылардың Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      Емтихан ____ сағат ____ минутта басталды.
      Емтихан ____ сағат ____ минутта аяқталды.
      Емтихан нәтижелері бойынша мынадай бағалар қойылды:
Жүктеу
№Емтихан тапсырушының Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)Балл (жазумен)Емтихан бағасы (жазумен)
1


2


      Емтиханды өткізу күні: "___" __________20__ ж.
      Бағаны хаттамаға енгізу күні: "___"__________ 20__ ж.
      Комиссия төрағасы _________________________________ _____________
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) қолы
      Емтихан алушы мұғалім _____________________________ _____________
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) қолы
      Ассистенттер ______________________________________ _____________
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) қолы
      _____________________________ _____________
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)             қолы
      Ескерту: ұқсас Хаттаманың электронды нұсқасы қағаз нұсқамен бірдей қолданылады.


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
4-қосымша

9 (10) және 11 (12) сынып білім алушыларының емтихан балдарын емтихан бағаларына ауыстыру шәкілі

Жүктеу
БағаМаксимальды балл 30 болған пәндер үшін балдарМаксимальды балл 40 болған пәндер үшін балдарМаксимальды балл 50 болған пәндер үшін балдарМаксимальды балл 60 болған пәндер үшін балдар
"2"0-110-150-190-23
"3"12-1916-2520-3224-38
"4"20-2526-3333-4239-50
"5"26-3034-4043-5051-60


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
5-қосымша
 НЫСАН

Апелляцияға өтініш

      Мен __________ ________ пән(дер) бойынша жазбаша жұмыс нәтижесімен келіспеймін
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      Келесі негіздер бойынша:________________№___тапсырмадан алған балдар санын қайта қарауды сұраймын.
      Күні
      Қолы


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
6-қосымша
 НЫСАН

Апелляцияға өтініштерді тіркеу журналы

Жүктеу
№Білім алушының Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)Класс, оқыту тіліАпелляция берілген пән(дер)Өтініш беру уақытыБілім алушының қолы

1.






2.






…






      Комиссия мүшесі
      (Т.А.Ә., қолы)
      Толтырылған күні


 Бастауыш, негізгі орта, жалпы
орта білімнің білім беретін оқу
бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдық бақылаудың, оларды
аралық және қорытынды
аттестаттау жүргізудің үлгі
қағидаларына
7-қосымша
 НЫСАН

Апелляцияға берілген өтінішті қарау нәтижелері бойынша комиссия отырысының хаттамасы

      Қала ___________
      Емтихан орталығы _________
      Күні ____________
      Комиссия құрамы:
      Төраға: ___________________________
      Комиссия мүшелері: _________________________________
      Күн тәртібі: _______________ пән бойынша жазбаша емтихан үшін қойылған бағамен
      келіспеу туралы ____________________________________________ білім алушының
      Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)
      өтінішін қарау.
      Апелляцияға дейінгі емтихан бағасы – _____ балл.


 Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2008 жылғы 18 наурыздағы
№ 125 бұйрығына
2-қосымша

Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің үлгі қағидалары

      Ескерту. Үлгі қағидалар жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 13.04.2023 № 96 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Негізгі ережелер

      1. Осы техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің үлгі қағидалары (бұдан әрі - Қағидалар) "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 46) тармақшасына сәйкес әзірленген және меншік нысаны мен ведомстволық бағыныстылығына қарамастан техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің тәртібін айқындайды.
      Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 14.07.2023 № 208 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.
      2. Осы Қағидаларда мынадай анықтамалар пайдаланылады:
      1) біліктілік емтиханы – теориялық және практикалық дайындықтың, тәжірибе мен құзыреттіліктің жеткілікті екендігін объективті айқындауға, олардың талаптарға сәйкестігін бағалауға және біліктілік деңгейін беруге мүмкіндік беретін рәсім;
      2) біліктілік комиссиясы – техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының білім алушыларына бір біліктілік шеңберінде кәсіптік модульді (пәндер) игеру қорытындылары бойынша жұмысшы біліктілігін беру рәсімін өткізу үшін құрылатын алқалы орган;
      3) білім алушыларды аралық аттестаттау - білім алушылардың бір оқу сабағының, бір оқу пәнінің және (немесе) модульдің, сондай-ақ бір біліктілік шеңберінде кәсіптік модульдердің бір бөлігінің немесе бүкіл көлемінің мазмұнын оларды зерделеп бітіргеннен кейінгі меңгеру сапасын бағалау мақсатында жүргізілетін рәсім;
      4) білім алушыларды қорытынды аттестаттау - олардың тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында көзделген оқу сабақтарының, оқу пәндерінің және (немесе) модульдердің көлемін меңгеру дәрежесін айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім;
      5) білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылау – педагог сабақта өткізетін білім алушылардың білімін, іскерлігі мен дағдыларын жүйелі түрде тексеру;
      6) демонстрациялық емтихан – білім алушыға меңгерген кәсіби құзыреттіліктерін іс жүзінде көрсетуге мүмкіндік беретін аралық және/немесе қорытынды аттестаттауды өткізу нысаны;
      7) дипломдық жұмыс (жоба) – білім алушылардың техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру бағдарламасын меңгеру нәтижелерін оның ішінде жобалық тәсілдерді қолдана отырып жинақтауды білдіретін өзіндік бітіру жұмысы;
      8) қорытынды аттестаттау комиссиясы – техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының бітірушілеріне қорытынды аттестаттау өткізу үшін құрылатын алқалы орган;
      9) оқу жетістіктерін бағалаудың балдық–рейтингтік әріптік жүйесі - халықаралық практикада қабылданған сандық эквивалентті әріптік жүйеге сәйкес келетін және білім алушылардың рейтингін белгілеуге мүмкіндік беретін оқу жетістіктерінің деңгейін балмен бағалау жүйесі;
      10) оқыту нәтижелері – білім алушылардың білім беру бағдарламасының оқу модулін меңгеру бойынша алған, көрсететін білімінің, машықтарының, дағдыларының бағалаумен расталған көлемі және қалыптасқан құндылықтар мен қарым-қатынастар;
      11) практикалық жұмыс – кәсіптік міндеттерді шешу үшін білім алушылардың практикалық біліктері мен дағдыларын айқындауға мүмкіндік беретін аралық және/немесе қорытынды аттестаттауды өткізу нысаны.
      3. Білім алушылардың білімін бағалау цифрлық бес балдық жүйе бойынша жүргізіледі: (5 - "өте жақсы", 4 – "жақсы", 3 – "қанағаттанарлық", 2 - "қанағаттанарлықсыз").
      Балдық-рейтингтік әріптік жүйені қолдану кезінде білім алушылардың оқу жетістіктері (білім, білік, дағды және құзыреттілік) осы Қағидаларға қосымшаға сәйкес 4 балдық шкала бойынша тиісті цифрлық эквиваленті бар халықаралық тәжірибеде қабылданған әріптік жүйеге (оң бағалар, кемуіне қарай, "А" - дан "D"-ға дейін, "қанағаттанарлықсыз" - "F") сәйкес келетін 100 балдық шкала бойынша бағаланады.

2-тарау. Білім алушыларды ағымдағы бақылаудан және аралық аттестаттаудан өткізу

      4. Білім беру ұйымдары білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылауды және аралық аттестаттауды өткізудің нысандарын, тәртібін және кезеңділігін дербес таңдайды.
      Ағымдағы бақылау пәндер және (немесе) модульдер бойынша практикалық және лабораторлық сабақтар жоқ болған жағдайда, педагогтің оқу бағдарламасында көзделген міндетті бақылау жұмыстарын (жазбаша тапсырмалар, рефераттар) тексеруі арқылы, оның ішінде оқытудың жеке траекториясын ескере отырып жүзеге асырылады.
      Ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар тұлғалардың пәндер және (немесе) модульдер бойынша үлгеріміне ағымдағы бақылау психофизикалық даму ерекшеліктері ескеріле отырып жеке тапсырмалар бойынша өткізіледі.
      Қашықтан оқыту (бұдан әрі – ҚО) арқылы білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылау:
      1) білім алушы мен педагогтің телекоммуникациялық құралдарды пайдалана отырып онлайн немесе офлайн режимінде тікелей қарым-қатынасы;
      2) автоматтандырылған тестілеу кешендері;
      3) жеке тапсырмаларды тексеру (білім алушылардың электрондық поштасына, мессенджерлеріне тапсырмалар беру) арқылы жүзеге асырылады.
      Білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды жүргізу нысандарын педагог оқу материалының мақсатын, мазмұнын ескере отырып анықтайды.
      5. Оқу жоспарына сәйкес оқыту дәрістік курспен шектелетін пәндер және (немесе) модульдер бойынша міндетті бақылау жұмыстары болмаған жағдайда, үлгерімді ағымдағы бақылау жүзеге асырылмайды. Пәндердің және (немесе) модульдердің тізбесін білім беру ұйымдарының алқалы органы айқындайды.
      6. Білім алушыларды аралық аттестаттаудан өткізу пәндерінің және (немесе) модульдерінің тізбесі мен нысанын оқу жұмыс жоспарларына сәйкес техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары белгілейді және оқу жылының басында оқу процесінің кестесіне енгізіледі.
      ҚО арқылы аралық аттестаттау өткізу кезінде мынадай нысандар қолданылады:
      1) тапсырманы орындауға кететін уақытты шектеу мүмкіндігі бар автоматтандырылған тест жүйелерін қолдана отырып тестілеу;
      2) жобаны орындау;
      3) практикалық, шығармашылық тапсырманы орындау;
      4) емтиханды онлайн режимінде тапсыру.
      Жалпы білім беретін пәндер бойынша аралық аттестаттау: қазақ тілінде оқытатын топтар үшін қазақ тілі, орыс тілі және әдебиеті; орыс тілінде оқытатын топтар үшін орыс тілі, қазақ тілі және әдебиеті; Қазақстан тарихы, математика және мамандық бейініне сәйкес білім беру ұйымының таңдау пәні бойынша емтихандар өткізуді көздейді.
      Жалпы білім беретін пәндер бойынша аралық аттестаттау "жалпы білім беретін пәндер" модуліне/цикліне бөлінген кредиттер/сағаттар есебінен өткізіледі.
      Бақылау жұмыстары, сынақтар және курстық жобалар (жұмыстар) пәнді және (немесе) модульді оқытуға бөлінген оқу уақыты есебінен, емтихандар - аралық және/немесе қорытынды аттестаттауға бөлінген мерзімде өткізіледі.
      Өнер және мәдениет саласындағы мамандықтар үшін қорытынды және (немесе) аралық аттестаттау шығармашылық тапсырмалардың орындалуын көздейді.
      Шығармашылық тапсырма туралы ережені техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы дербес әзірлейді.
      Білім алушыларға жұмысшы біліктілігін беруге арналған аралық аттестаттау өткізу үшін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары басшысының бұйрығымен біліктілік комиссиясы құрылады.
      Жұмыс біліктілігі бағдарламасын меңгергеннен кейін біліктілік емтиханы өткізіледі.
      Біліктілік емтихан практикалық жұмыс немесе демонстрациялық емтихан нысанында техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымының оқу-өндірістік шеберханаларында, зертханаларында және оқу орталықтарында және/немесе кәсіпорындардың өндірістік алаңдарында өткізіледі.
      Жұмыс біліктілігін алу жөніндегі бағдарламаны меңгергеннен кейін оқуын жалғастырмайтын білім алушылар үшін біліктілік емтиханы қорытынды аттестаттау шеңберінде өткізіледі.
      Оқуды жалғастыратын білім алушылар үшін біліктілік емтиханы аралық аттестаттау шеңберінде өткізіледі.
      Жұмысшы біліктілігін беру туралы куәлік беру туралы шешім біліктілік комиссиясының шешімі бойынша біліктілік емтиханы негізінде қабылданады.
      7. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушыларды аралық аттестаттау оқу жұмыс жоспарлары мен бағдарламаларына сәйкес курстық жобаларды (жұмыстарды) қорғау, практика бойынша есептер, сынақтар және емтихандар нысанында жүзеге асырылады, бұл ретте сынақтар мен курстық жобаларды (жұмыстарды) қорғау емтихандар басталғанға дейін (болған жағдайда) өткізіледі.
      Курстық жобалар (жұмыстар) аталған пән және (немесе) модуль бойынша курстық жобаны (жұмысты) орындау үшін жеткілікті білімді меңгеруді қамтамасыз ететін пәннің және (немесе) модульдің теориялық бөлімі немесе тарауы аяқталғаннан кейін орындалады.
      Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар тұлғаларды аралық аттестаттау емтихандар және/немесе сынақтар нысанында өткізіледі.
      8. Сынақтар тізбесі оқу жұмыс жоспарына, сондай-ақ курстық жобаларға (жұмыстарға), кәсіптік практикаға сәйкес айқандалатын пәндер және (немесе) модульдер бойынша саралған бағалармен/балдармен өткізіледі.
      9. Білім алушыларды аралық аттестаттау материалдары әрбір оқу пәнінің және (немесе) модульдің оқу жұмыс жоспарлары мен бағдарламаларының негізінде жасалады.
      10. Білім алушыларды аралық аттестаттауға даярлау кезеңінде консультацияға бөлінген жалпы бюджет уақыты есебінен консультация өткізіледі.
      11. Білім алушыларды емтихан нысанында аралық аттестаттаудан өткізу үшін:
      1) емтихан билеттері (емтихандық бақылау тапсырмалары), тест тапсырмалары, ситуациялық тапсырмалар;
      2) емтихан кезінде пайдалануға рұқсат берілген көрнекі құралдар, анықтама сипатындағы материалдар, нормативтік құжаттар мен техника үлгілері;
      3) оқу және технологогиялық карталар;
      4) спорт залдары, жабдықтар, мүкәммалдар;
      5) емтихан ведомосы дайын болуы қажет.
      12. Аралық аттестаттауды (емтихандар мен сынақтарды қабылдау) педагог және (немесе) аталған пән және (немесе) модуль бойынша семестр бойы сабақ берген педагогтер не білім беру ұйымы басшысының тапсырмасы бойынша осы пәннің және (немесе) модульдің бейініне сәйкес келетін біліктілігі бар педагог жүзеге асырады.
      13. Аралық аттестаттау кезінде емтихандарға әрбір пән және (немесе) модуль бойынша оқу жұмыс жоспарлары мен білім беру бағдарламаларына сәйкес барлық практикалық, зертханалық, есептік-графикалық және курстық жұмыстарды (жобаларды), сынақтарды толық орындаған білім алушылар жіберіледі.
      1-2 пән және (немесе) модуль бойынша қанағаттанарлықсыз бағалары бар білім алушылар емтиханға педагогикалық кеңестің шешімімен жіберіледі.
      14. Емтихан билеттері бойынша тапсырманы орындау үшін аралық аттестаттауды өткізу кезінде:
      ауызша емтиханға әр білім алушыға 25 (жиырма бес) минуттан артық емес уақыт бөлінеді;
      жазбаша емтихан өткізуге:
      1) шығармаға және (немесе) эссеге әдебиет бойынша 6 астрономиялық сағат;
      2) математика және арнайы пәндерден және (немесе) модульдерден 4 академиялық сағат;
      3) қазақ және орыс тілінен мазмұндауға 3 астрономиялық сағат, диктантқа қазақ және орыс тілінен 2 астрономиялық сағат.
      Жазбаша емтихан жұмыстары білім беру ұйымының мөртабаны қойылған қағаздарда орындалады.
      Аралық аттестаттау шеңберінде біліктілік емтиханын өткізу кезінде практикалық тапсырманы орындау үшін 1 емтихан алушыға 6 астрономиялық сағаттан аспайтын, ал демонстрациялық емтиханы нысанында 12 астрономиялық сағаттан аспайтын уақыт бөлінеді.
      Біліктілік комиссиясының құрамы 60% - дан кем емес арақатынаста кәсіпорындар (жұмыс берушілер) өкілдері және 40% - дан артық емес білім беру ұйымдары өкілдері қатарынан қалыптастырылады.
      Біліктілік комиссиясы дауыс беру құқығы жоқ хатшыны қоспағанда, комиссия төрағасын, комиссия мүшелерін қоса алғанда, өкілдерінің тақ санынан тұрады.
      Дуальды оқыту кезінде біліктілік комиссиясының құрамына аттестатталушы адамдардың тәлімгерлері жіберілмейді.
      15. Тыңдауға, оқу жұмыстарын қарауға, спорт көріністеріне байланысты арнайы пәндер, модульдер бойынша емтихандарды тиісті әдістемелік пәндік және циклдық комиссиялардың, кафедралардың, бөлімдердің педагогтары қабылдайды. Оларды өткізу үшін нақты жұмсалатын, бірақ бір оқушыға бір академиялық сағаттан аспайтын уақыт қарастырылады.
      16. Аралық аттестаттауды (емтихандар мен сынақтарды) өткізу кезінде техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы басшысының рұқсатынсыз (оқу ісі, әдістемелік жұмыстар жөніндегі басшының орынбасарынан, бөлім меңгерушісі мен пәндік-циклдік комиссияның төрағасынан (төрайымынан) басқа) бөгде адамдардың қатысуына болмайды.
      17. Сырқаттануына байланысты немесе басқа да дәлелді себептермен аралық аттестаттаудан өтпеген білім алушыларға техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім білім беретін оқу орнының басшысы оны тапсыруға жеке мерзімді білім беру ұйымдарының бекітілген бұйрығымен белгілейді.
      18. "Қанағаттанарлықсыз" (сынақтан өткен жоқ) деген баға алған жағдайда емтиханды қайта тапсыруға бір пән және (немесе) модуль бойынша бір реттен артық рұқсат етілмейді.
      "Қанағаттанарлықсыз" деген баға алған кезде емтиханды (сынақты) қайта тапсыру мерзімін білім беру ұйымы дербес айқындайды.
      Аралық аттестаттау нәтижелері бойынша біреуден артық емес "қанағаттанарлық" бағасы бар білім алушылар үшін білім алушының білім беру ұйымы басшысының атына еркін нысандағы өтініші негізінде бағалауды арттыру мақсатында қайта тапсыруға жол беріледі.
      Емтиханды (сынақты) қайта тапсыру білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен ресімделеді.
      19. Аралық аттестаттау нәтижелері бойынша үштен астам "қанағаттанарлықсыз" бағасы бар білім алушылар педагогикалық кеңестің шешімі бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен білім беру ұйымынан шығарылады, оған белгіленген үлгідегі анықтама беріледі.
      20. Белгіленген курстағы оқу жоспарының талаптарын толықтай орындаған, аралық аттестаттаудың барлық сынақтары мен емтихандарын табысты тапсырған білім алушылар келесі курсқа техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен көшіріледі.
      21. Сараланған есепке алу көзделген пәндер және (немесе) модульдер бойынша қорытынды бағаларды педагогтер ағымдағы үлгерімді бақылау бағалары негізінде орташа арифметикалық баға ретінде қояды.
      21-1. Емтихан көзделген пәндер және (немесе) модульдер бойынша қорытынды баға мына формула бойынша есептеледі:
      И = 0,6 х (РО 1+...+ РО N) /N+ 0,4 х Е, мұндағы:
      РО – оқыту нәтижесі;
      N – оқыту нәтижелерінің саны;
      Э – емтихан бағасы.
      Оқыту нәтижесінің рейтингі (балдар) бағалау критерийлері үшін балдардың орташа арифметикалық мәнімен есептеледі:
      РO=KO1+...+ KON/N, қайда:
      КО – бағалау критерийлері;
      N – бағалау саны.
      22. Ағымдағы оқу сабақтарынан қол үзбей, аралық аттестаттау емтихандарын мерзімінен бұрын тапсыруға техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары басшысының бұйрығымен:
      1) ағымдағы семестрдің пәндері және (немесе) модульдері бойынша оқу жұмыс жоспарлары мен білім беру бағдарламаларына сәйкес зертханалық, практикалық, есептік-графикалық және курстық жұмыстарды (жобаларды), сынақтарды "өте жақсы" деген бағаға тапсырған;
      2) белгіленген мерзімде аралық аттестаттаудан өтуге мүмкіндігі жоқ (тиісті құжаттармен расталған дәлелді себептер бойынша) білім алушылар жіберіледі.

3-тарау. Білім алушыларға қорытынды аттестаттауды өткізу

      23. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының білім алушыларын қорытынды аттестаттау, медициналық білім беру бағдарламалары бойынша біліктілік емтиханын және (немесе) білім алушыларды қоспағанда, жалпы кәсіптік және арнайы пәндер және (немесе) модульдер бойынша қорытынды емтихандар тапсыруды немесе арнайы пәндердің және (немесе) модульдердің бірінде қорытынды емтихан тапсыру арқылы диплом жобасын (жұмысын) орындау мен қорғауды немесе дипломдық жұмысты орындауды және қорғауды қамтиды.
      Медициналық білім беру бағдарламалары бойынша білім алушыларды қорытынды аттестаттау Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-249/2020 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 21763 болып тіркелген) бекітілген Денсаулық сақтау саласындағы білім беру бағдарламалары білім алушыларының білімі мен дағдыларын бағалау, түлектерінің кәсіптік даярлығын бағалау, денсаулық сақтау саласындағы мамандардың кәсіптік даярлығын бағалау қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады.
      Қорытынды аттестаттау оны өткізудің алдын ала бекітілген кестесі бойынша өткізіледі.
      Қорытынды аттестаттауға академиялық қарызы жоқ және Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 29031 болып тіркелген) бекітілген техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарының (бұдан әрі – МЖМБС) талаптарына сәйкес білім беру бағдарламаларын толық көлемде меңгерген білім алушылар жіберіледі.
      Білім алушыларды қорытынды аттестаттауға жіберу білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен ресімделеді.
      ҚО арқылы қорытынды аттестаттауды өткізу кезінде білім беру ұйымы білім алушылардың жеке басын сәйкестендіруді қамтамасыз етеді, оның тәсілін ұйым дербес таңдайды және оны өткізу тәртібінің сақталуын бақылайды.
      Білім алушыларды сәйкестендіру білім алушының жеке басын бейне камера алдында ашық түрде ұсынылған жеке басын куәландыратын құжаттың деректерімен визуалды салыстыру арқылы жүзеге асырылады. Білім алушылар байланыс жабдықтары мен арналарына қойылатын техникалық талаптар туралы алдын ала хабардар етіледі. Білім беру ұйымы білім алушылардың техникалық мүмкіндігіне байланысты алдын ала тексеру арқылы көз жеткізеді.
      Компьютерлік тестілеу ақпараттық жүйелерге енгізілген құралдардың көмегімен немесе жеке құралдардың көмегімен өткізіледі. Тестілеу процесі автоматтандырылған. Тестілеу нәтижелерін автоматтандырылған өңдеу және сақтау қамтамасыз етіледі.
      24. Дипломдық жобаны (жұмысты) жұмысшы біліктілігі бойынша білім алатын студенттер, сондай-ақ жаратылыстану-ғылыми, гуманитарлық, экономикалық және шығармашылық мамандықтар бойынша білім алушылар орындайды және ол бітірушілердің арнайы теориялық білімі мен практикалық дағдыларын жүйелеуге, қорытындылауға және тексеруге бағытталған.
      Дипломдық жобаны (жұмысты) орта буын маманын, қолданбалы бакалавр дайындау кезінде техникалық, технологиялық және шаруашылық мамандықтар бойынша білім алатын студенттер орындайды, және ол кейбір техникалық құралдар мен технологиялар жасауды немесе олардың есебін болжайды.
      25. Білім беру ұйымдарында білім алушыларды қорытынды аттестаттауды өткізу үшін білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен қорытынды аттестаттау комиссиясы құрылады.
      Қорытынды аттестаттау комиссиясының құрамы дауыс беру құқығынсыз хатшыны қоса алғанда кәсіпорындардың білікті мамандарынан, арнайы пәндер оқытушыларынан, өндірістік оқыту шеберлерінен және оқу орнын басқарудың алқалы органдары өкілдерінен, яғни жұмыс берушілер өкілдерінен 60% - дан кем емес және техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының өкілдерінен 40% - дан артық емес арақатынасында құрылады.
      Қорытынды аттестаттау комиссиясы (бұдан әрі – комиссия) дауыс беру құқығы жоқ хатшыны қоспағанда, комиссия төрағасын, комиссия мүшелерін қоса алғанда, өкілдерінің тақ санынан тұрады.
      Медициналық білім беру бағдарламалары бойынша комиссиясының құрамына қосымша денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган аккредиттеген білім алушылардың білімі мен дағдыларын бағалауды жүзеге асыратын ұйымдардың өкілдері кіреді.
      26. Комиссия қорытынды аттестаттауды өткізу кезеңінде қорытынды аттестаттауды өткізуге бір ай қалғанда құрылады.
      27. Комиссия:
      1) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің білім беру бағдарламаларында белгіленген білім алушылардың теориялық және практикалық даярлық деңгейінің сәйкестігін;
      2) білім алушылардың өндірістік оқыту, жалпы кәсіптік және арнайы пәндер және (немесе) кәсіптік модульдер бойынша нақты білім, іскерлік деңгейін және практикалық дағдыларын, кәсіптер (мамандықтар) бойынша оқу бағдарламалары мен біліктілік сипаттамаларының талаптарына сәйкестігін айқындайды.
      28. Комиссия отырыстарының ұзақтығы күніне 6 сағаттан аспайды.
      29. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушыларды қорытынды аттестаттау, оның ішінде ҚО арқылы қорытынды атттестаттау оқу процесінің кестесінде көрсетілген мерзімде оқу жұмыс жоспарларының нысандары бойынша өткізіледі.
      Медициналық білім беру бағдарламалары бойынша білім алушыларды қорытынды аттестаттау медициналық білім беру бағдарламалары бойынша білім алушылардың білімі мен дағдыларын бағалау бойынша денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган аккредиттеген ұйымдармен келісілген мерзімде өткізіледі.
      Білім беру ұйымдарында ҚО арқылы қорытынды аттестаттау өткізу үшін орынжайлар:
      1) білім алушыларды үздіксіз бейне және аудио бақылау, бейнежазба жүргізуді;
      2) дипломдық жобаларды (жұмыстарды) қорғау кезінде білім алушылардың презентациялық материалдарын көрсету мүмкіндігін қамтамасыз ететін қажетті жабдықтар жиынтығымен жарақтандырылады.
      ҚО арқылы қорытынды аттестаттауға қатысатын білім алушылар рәсімнің тұтастығын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін техникалық құралдармен және бағдарламалармен қамтамасыз етіледі.
      ҚО арқылы қорытынды аттестаттау нақты уақыт режимінде (онлайн), оның ішінде білім алушының жеке басын міндетті сәйкестендіруді және кешенді емтихандарды өткізу тәртібінің сақталуын бақылауды жүзеге асыра отырып өткізіледі.
      Кешенді емтихандарды компьютерлік тестілеу нысанында өткізуге жол беріледі.
      30. Комиссияға мынадай материалдар мен құжаттар ұсынылады:
      1) мамандық бойынша оқу жұмыс жоспары;
      2) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы басшысының білім алушыларды қорытынды аттестаттауға жіберу туралы бұйрығы;
      3) білім алушылардың қорытынды бағаларының жиынтық ведомосы;
      4) оқу бағдарламасына сәйкес қорытынды емтиханға енгізілген емтихан билеттерінің жиынтығы мен сұрақтар тізбесі;
      5) денсаулық сақтау кадрларын даярлау бағыты бойынша оқу-әдістемелік бірлестікпен келісілген медициналық білім беру бағдарламалары бойынша білім алушыларға арналған тест тапсырмаларының техникалық ерекшеліктері мен клиникалық станциялар тізімі;
      6) күндізгі нысанында оқитын білім алушының денсаулық жағдайына байланысты қорытынды аттестаттау мерзімін жылжытуға құқығын растайтын құжаттар;
      7) сырттай нысанында оқитын білім алушының денсаулық жағдайына және (немесе) жұмыс орнынан дәлелді құжаттар ұсынылғанына байланысты қорытынды аттестаттау мерзімін жылжытуға құқығын растайтын құжаттар.
      31. ҚО арқылы кезінде техникалық ақаулықтар туындаған жағдайда, білім алушыға басқа күні және (немесе) басқа уақытта қорытынды аттестаттаудан өту мүмкіндігі беріледі. Бұл жағдайда техникалық хатшы электрондық акт ресімдейді және актінің көшірмесін комиссияның барлық мүшелеріне жібереді.
      Ерекше білім беру қажеттіліктері бар тұлғалар үшін қорытынды аттестаттау олардың денсаулық жағдайына теріс факторлардың әсерін болдырмайтын және білім алушылардың физиологиялық ерекшеліктері мен денсаулық жағдайына жауап беретін жағдайларда өткізіледі.
      Пәндер және (немесе) модульдер бойынша қорытынды емтихандар оқу бағдарламаларына сәйкес: бірнеше арнайы пәндер және (немесе) кәсіптік модульдер бойынша сұрақтарды қамтитын ауызша, жазбаша, кешенді емтихан нысандарында өткізіледі.
      Қорытынды аттестаттауды өткізу нысандарын білім беру ұйымдары айқындайды.
      Диплом жобасын (жұмысын) қорғау қорытынды аттестаттау өткізу жөніндегі комиссияның ашық отырысында оның мүшелерінің кемінде 2/3-сінің қатысуымен өткізіледі. Бір дипломдық жобаны (жұмысты) қорғау ұзақтығы бір білім алушыға 30 (отыз) минуттан аспайды. Диплом жобасын (жұмысын) қорғау үшін білім алушы ұзақтығы 10 (он) минуттан аспайтын баяндама жасайды.
      Қорытынды аттестаттау басталғанға дейін екі апта бұрын білім алушылар қорғауға жіберілген дипломдық жобаларды (жұмыстарды) рецензиялармен және презентациялық материалдармен ұсынады.
      Дипломдық жобаны (жұмысты) қорғауды өткізу уақыты кестемен анықталады және дипломдық жобаларды (жұмыстарды) қорғау басталғанға дейін кемінде үш жұмыс күні бұрын білім алушылардың назарына жеткізіледі.
      Дипломдық жобаны (жұмысты) қорғау, оның ішінде ҚО арқылы қорғау презентация түрінде өтеді.
      Ауызша қорытынды емтиханның ұзақтығы бір білім алушыға 15 (он бес) минуттан аспайды.
      Ерекше білім беру қажеттіліктері бар тұлғалар (ақыл-ойы сақталмаған) үшін қорытынды аттестаттау практикалық жұмысты орындау нысанында, өткізіледі, басқа санаттағылар үшін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымы айқындайды.
      32. Өтініш негізінде және комиссияның шешімі бойынша ағымдағы оқу жылында тиісті оқу пәні және (немесе) модуль бойынша емтихан тапсыруға/дипломдық жобаны (жұмысты) қорғауға дәлелді себеппен қорытынды аттестаттауға келмеген (денсаулық жағдайына немесе тиісті құжаттармен расталған өзге де объективті себептерге байланысты) білім алушылар қайта жіберіледі. Білім алушылар өтінішті еркін нысанда жазады.
      Қанағаттанарлықсыз баға алғаннан кейін денсаулық жағдайы туралы ұсынылған құжаттар қаралмайды.
      Оң бағаны көтеру мақсатында қорытынды емтиханды қайта тапсыруға және дипломдық жобаны (жұмысты) қорғауға жол берілмейді.
      33. Диплом жобасын (жұмыс) қорғау немесе қорытынды емтихан тапсыру кезінде "қанағаттанарлықсыз" деген баға алған білім алушыға мамандығы (кәсібі) бойынша оқу курсын толық аяқтағандығы туралы белгіленген үлгідегі анықтама беріледі.
      34. Белгіленген мерзімде қорытынды аттестаттаудан өтуге мүмкіндігі жоқ (денсаулық жағдайына, әскери қызметке шақырылуына немесе тиісті құжаттармен расталған өзге де объективті себептерге байланысты) білім алушыларға оқу процесінің кестесіне сәйкес қорытынды аттестаттау басталатын күнге дейін екі айдан ерте емес мерзімде қорытынды аттестаттауды (сессияны мерзімінен бұрын тапсыру немесе ұзарту) жеке тапсыруға рұқсат етіледі.
      Қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу мекемелері жанындағы білім беру ұйымдарының білім алушыларын қорытынды аттестаттауды мерзімінен бұрын тапсыруға, жазасын өтеуден босату туралы мәселе шешілген жағдайда, оқу процесінің кестесіне сәйкес қорытынды аттестаттау басталатын күнге дейін үш айдан ерте емес мерзімде жол беріледі.
      35. Комиссиясының отырысы тиісті хаттамамен ресімделеді, оған комиссия төрағасы, мүшелері қол қояды.
      Қорытынды емтихандарды тапсыру және (немесе) дипломдық жобаны (жұмысты) қорғау нәтижелері олар өткізілген күні, көрсету емтиханын өткізу кезінде 3 жұмыс күнінен кешіктірілмей жарияланады.
      Карантин, әлеуметтік, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар немесе ҚО арқылы оқыту кезінде уәкілетті органның шешімі бойынша қорытынды аттестаттауға қатысушылардың іс-әрекеттеріне байланысты емес өзгеде мән-жайлар туындаған кезде, Комиссия осы Қағидалардың 23-тармағына сәйкес қорытынды аттестаттауды өткізу нысанын өзгерту және қорытынды аттестаттаудың нәтижелерін айқындау жөнінде шешім қабылдайды.
      Қорытынды аттестаттауды ҚО арқылы өткізу кезінде нәтижелерді есепке алу электрондық-цифрлық нысанда жүзеге асырылады. Бұл ретте қорытынды аттестаттау туралы мәліметтерді қағаз тасымалдағышта сақтау міндетті болып табылады.
      35-1. Аралық және (немесе) қорытынды аттестаттауды бағалау нәтижесімен келіспеген кезде білім алушылар білім беру ұйымы басшысының атына ол өткізілгеннен кейінгі келесі жұмыс күнінен кешіктірмей еркін нысанда өтініш (апелляцияға) жазады.
      Апелляциялық комиссия құрамын білім беру ұйымы дербес қалыптастыратын және айқындайтын білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен құрылады.
      Апелляциялық комиссия дауыс беру құқығы жоқ хатшыны қоспағанда, комиссия төрағасын, комиссия мүшелерін қоса алғанда, өкілдерінің тақ санынан тұрады.
      Апелляциялық комиссияның шешімі өтініш түскен күннен бастап 3 жұмыс күнінен кешіктірмей еркін нысандағы хаттамамен ресімделеді және оны білім алушының назарына жеткізеді.
      36. Оқу пәндері және (немесе) модульдер, курстық жобалар (жұмыстар) бойынша, оқу жоспарларының тәжірибелері бойынша есептердің сынақтар мен емтихандарының кемінде оқу бағдарламаларының кемінде 75 пайызын "жақсы" бағалармен ал қалғандарын – "жақсы" бағаларымен тапсырған және игерген және дипломдық жұмысты (жобаны) және (немесе) емтихандарды "жақсы" деген бағамен қорғаған білім алушылар, білім беру ұйымының қорытынды аттестациялық комиссиясының шешімі бойынша үздік диплом беріледі.
      Балдық-рейтингтік әріптік жүйені қолдану кезінде білім беру бағдарламасын "А", "А-", "В+", "В", "В-", "С+" бағаларымен игерген және тапсырған және оқудың барлық кезеңінде үлгерімінің орташа балы 3,5-тен төмен емес, сондай-ақ қорытынды аттестаттауды "А", "А-" бағаларымен тапсырған білім алушыларға, оқудың барлық кезеңі ішінде емтихандарды қайта тапсыру болмағанда, үздік диплом беріледі.
      37. Біліктілік деңгейін көрсете отырып диплом беру туралы шешім пәндер және (немесе) модульдер бойынша қорытынды емтихандар және (немесе) дипломдық жобаларды (жұмыстарды) қорғау нәтижелері негізінде қабылданады.


 Техникалық және кәсіптік, орта
білімнен кейінгі білім беру
ұйымдарындағы білім
алушылардың үлгеріміне
ағымдағы бақылауды, аралық
 және қорытынды аттестаттауды
өткізудің үлгі қағидаларына
қосымша

Төрт балдық жүйе бойынша цифрлық баламаға сәйкес келетін білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың әріптік жүйесі

Жүктеу
Әріптік жүйе бойынша бағаБалдардың сандық эквивалентіПайыздық мазмұныДәстүрлі жүйе бойынша баға
А4,095-100Өте жақсы
А-3,6790-94
В+3,3385-89Жақсы
В3,080-84
В-2,6775-79
С+2,3370-74
С2,065-69Қанағаттанарлық
С-1,6760-64
D+1,3355-59
D1,050-54
F00-49Қанағаттанарлықсыз


 Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2008 жылғы 18 наурыздағы
N 125 бұйрығымен
бекітілген

Жоғары оқу орындарында білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгілік қағидалары

      Ескерту. Қағида алып тасталды – ҚР Білім және ғылым министрінің 25.09.2018 № 494 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.]]> admin Mon, 18 Nov 2024 20:46:55 +0600 Педагог мәртебесі (өзгерістер 27.04.2024) http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/o-detskom-sade/normativtk-zhattar/1737-pedagog-mrtebes-zgerster-27042024.html http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/o-detskom-sade/normativtk-zhattar/1737-pedagog-mrtebes-zgerster-27042024.html 1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар
      Осы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
      1) педагог – педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар және білім алушыларды және (немесе) тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеу, білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын адам;
      2) педагогтік әдеп – педагогтердің Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасында белгіленген мінез-құлық нормалары;
      3) педагогтік әдеп жөніндегі кеңес – білім беру ұйымдарында және білім беру саласындағы уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшелерінде құрылатын, педагогтердің педагогтік әдепті сақтау мәселелерін қарайтын алқалы орган;
      4) тәлімгерлік – педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен адамға кәсіптік бейімделуіне практикалық көмек көрсету жөніндегі қызметі.
      Ескерту. 1-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
2-бап. Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасы
      1. Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
      2. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңда қамтылғандардан өзгеше қағидалар белгіленсе, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.
3-бап. Осы Заңның қолданылу саласы
      Осы Заңның күші мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында, орта (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта), техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында, мамандандырылған, арнаулы білім беру ұйымдарында, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, балаларға қосымша білім беру ұйымдарында, сондай-ақ әдістемелік кабинеттерде кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге қолданылады.
      Әскери оқу орындарының педагогтеріне осы Заңның күші "Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген ерекшеліктермен қолданылады.
4-бап. Педагог мәртебесі
      1. Қазақстан Республикасында педагогтің ерекше мәртебесі танылады, бұл оның кәсіптік қызметін жүзеге асыруы үшін жағдайды қамтамасыз етеді.
      2. Білім беру саласында кәсіптік қызметін жүзеге асырған және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен тиісті ұйыммен еңбек қатынастарында болған кезеңде адам педагог мәртебесіне ие болады.
      3. Педагог лауазымдарының тізбесін мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру салаларындағы уәкілетті орган (бұдан әрі – білім беру саласындағы уәкілетті орган) бекітеді.
      Ескерту. 4-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
5-бап. Педагогтік әдеп
      1. Педагогтік әдеп заңдылық, адалдық, жауапкершілік, жеке адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеу қағидаттарына негізделеді.
      2. Педагогтік әдепті бұзу тәртіптік теріс қылық болып табылады және педагогті Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес тәртіптік жауаптылыққа алып келеді.
      3. Педагогтік әдепті білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
6-бап. Педагогтің кәсіптік қызметін қамтамасыз ету
      1. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес жұмыс беруші педагогке ол кәсіптік қызметін жүзеге асыру үшін жағдайды қамтамасыз етеді.
      2. Педагог кәсіптік қызметін жүзеге асыру кезінде:
      1) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, оны кәсіптік міндеттерімен байланысты емес жұмыс түрлеріне тартуға;
      2) одан Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасында көзделмеген есептілікті не ақпаратты талап етіп алдыруға;
      3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделмеген тексерулер жүргізуге;
      4) оған тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу бойынша міндетті жүктеуге жол берілмейді.
      3. Мемлекеттік орта білім беру ұйымдарының педагогтерін олар кәсіптік қызметін жүзеге асыру кезінде мемлекеттік емес ұйымдардың іс-шараларын өткізуге тартуға жол берілмейді.
7-бап. Педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыру кезіндегі құқықтары
      1. Кәсіптік қызметін жүзеге асыру кезінде педагогтің:
      1) тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талаптары сақталған кезде кәсіптік қызметті ұйымдастырудың тәсілдері мен нысандарын еркін таңдауға;
      2) лауазымды адамдар және басқа да тұлғалар тарапынан заңсыз араласудан және кедергі келтіруден қорғалуға;
      3) білім алушылар, тәрбиеленушілер және олардың ата-анасы немесе өзге де заңды өкілдері тарапынан кәсібіне құрметпен қаралуына және тиісінше мінез-құлық көрсетілуіне;
      4) кәсіптік қызметін жүзеге асыру үшін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз етілуге және қажетті жағдайлардың жасалуына;
      5) ғылыми, зерттеу, шығармашылық, эксперименттік қызметті жүзеге асыруға, педагогтік практикаға жаңа әдістемелер мен технологияларды енгізуге;
      6) тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талаптары сақталған кезде шығармашылық бастамаға, оқыту мен тәрбиелеудің авторлық бағдарламалары мен әдістерін әзірлеуге және қолдануға, оқыту мен тәрбиелеудің жаңа, неғұрлым жетілдірілген әдістерін дамытуға және таратуға;
      7) білім беру бағдарламасына сәйкес оқыту мен тәрбиелеудің оқу құралдарын, материалдарын және өзге де құралдарын таңдауға;
      8) білім беру бағдарламаларын, оқу жоспарларын, білім беру қызметінің әдістемелік материалдары мен өзге де құрауыштарын, сондай-ақ оқулықтарды, оқу-әдістемелік кешендер мен оқу құралдарын әзірлеуге қатысуға;
      9) жұмыс орны бойынша сайланбалы лауазымға сайлануға және оны атқаруға;
      10) білім беру сапасын жетілдіруге бағытталған, оның ішінде білім беру ұйымының қызметіне қатысты мәселелерді талқылауға қатысуға;
      11) білім беру ұйымын басқарудың алқалы органдарының жұмысына қатысуға;
      12) үш жылда бір реттен сиретпей біліктілігін арттыруға;
      13) үздіксіз кәсіптік дамуға және біліктілікті арттыру нысандарын таңдауға;
      14) біліктілік санатының мерзімінен бұрын берілуіне;
      15) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жеке педагогтік қызметке;
      16) кәсіптік қызметіндегі табыстары үшін көтермеленуге;
      17) "Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әскери қызметке шақыруды кейінге қалдыруға;
      18) Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған тәртіппен және шарттарда кәсіптік дағдыларын сақтап-тұру және арттыру үшін "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша тағылымдамадан өтуге;
      19) өзіне қатысты қабылданатын ұйым басшысының актілеріне, әрекеттеріне және шешімдеріне жоғары тұрған лауазымды адамдарға немесе сотқа шағым жасауға;
      20) білім алушылар, тәрбиеленушілер және олардың ата-анасы немесе өзге де заңды өкілдері тарапынан ар-намысы мен қадір-қасиетіне құрмет көрсетілуіне құқығы;
      21) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де құқықтары бар.
      2. Педагогтің осы баптың 1-тармағында көзделген құқықтарын жүзеге асыру басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға тиіс.
      Ескерту. 7-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
8-бап. Педагогтің материалдық қамтамасыз етілу құқығы
      1. Мемлекеттік ұйымдарда кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогке еңбегіне ақы төлеу жүйесі, лауазымдық айлықақылар, қосымша ақылар, үстемеақылар және ынталандыру сипатындағы басқа да төлемдер Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен айқындалады.
      Жекеменшік білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің еңбегіне ақы төлеуді олардың құрылтайшылары немесе соған уәкілеттік берілген адам Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес айқындайды.
      2. Мемлекеттік ұйымдар педагогтерінің жалақысын есептеу қағидаларын білім беру саласындағы уәкілетті орган еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органмен келісу бойынша бекітеді.
      3. Мемлекеттік білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің айлық жалақысын есептеу үшін бір аптаға нормативтік оқу жүктемесі:
      1) 16 сағат – орта білім беру ұйымдары үшін;
      2) 18 сағат:
      техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін;
      білім алушылар мен тәрбиеленушілерге қосымша білім беру ұйымдары үшін;
      мамандандырылған және арнаулы білім беру ұйымдары үшін;
      3) 24 сағат:
      мектепке дейінгі ұйымдар, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мектепалды топтары, білім беру ұйымдарының мектепалды сыныптары үшін;
      балалар мен жасөспірімдердің спорттық білім беру ұйымдары үшін;
      4) 30 сағат – интернаттық ұйымдардың, демалыс лагерьлерінің, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары жатақханаларының тәрбиешілері үшін;
      5) 25 сағат – арнайы білім беру ұйымдарының және жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарының тәрбиешілері үшін белгіленеді.
      4. Мемлекеттік ұйымдардың педагогіне негізгі жұмыс орны бойынша:
      философия докторы (PhD), бейіні бойынша доктор дәрежесі үшін – республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 17 еселенген мөлшерінде;
      ғылым кандидаты ғылыми дәрежесі үшін – республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 17 еселенген мөлшерінде, ғылым докторы ғылыми дәрежесі үшін айлық есептік көрсеткіштің 34 еселенген мөлшерінде;
      сабақтан тыс спорт сабақтарын жүргізу үшін – базалық лауазымдық айлықақысының жүз пайызы мөлшерінде қосымша ақы белгіленеді.
      5. Мемлекеттік орта білім беру ұйымында, сондай-ақ әдістемелік кабинетте кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогке негізгі жұмыс орны бойынша ғылыми-педагогикалық бағыт бойынша магистр дәрежесі үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 10 еселенген мөлшерінде қосымша ақы белгіленеді.
      6. Жергілікті атқарушы органдар педагогтерге республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің кемінде 300 еселенген мөлшерінде сыйақы түрінде қосымша ынталандыру төлемдерін белгілеуге құқылы.
      Ескерту. 8-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 02.01.2021 № 399-VI (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
9-бап. Педагогтің көтермеленуге құқығы
      1. Адал еңбегі және өзінің кәсіптік міндеттерін үлгілі орындағаны үшін педагогке Қазақстан Республикасының заңнамасында, сондай-ақ ұйымның ішкі тәртіп қағидаларында көзделген көтермелеулер қолданылады.
      2. Педагогтің аса үздік жетістіктері және Қазақстан Республикасына сіңірген айрықша еңбегі үшін оған "Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалары туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес мемлекеттік наградалар, оның ішінде "Қазақстанның еңбек сіңірген ұстазы" құрметті атағы беріледі.
      "Қазақстанның еңбек сіңірген ұстазы" құрметті атағына ие болған педагог республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 1000 еселенген мөлшерінде біржолғы төлем алады.
      3. Білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тізбе бойынша білім алушылар мен тәрбиеленушілер арасындағы халықаралық олимпиадалардың, конкурстардың және спорттық жарыстардың жеңімпазын, жүлдегерін дайындаған педагогке тиісті мемлекеттік білім беру ұйымының қызметі бойынша үнемдеу есебінен үш лауазымдық айлықақы мөлшерінде біржолғы сыйақы төленеді.
      Білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тізбе бойынша жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың жеңімпазын, жүлдегерін дайындаған педагог "Білім туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес бюджет қаражаты есебінен біржолғы сыйақымен көтермеленеді.
      4. Жергілікті атқарушы органдар біржолғы сыйақы төлей отырып немесе онсыз, жергілікті ерекшелік белгілері мен құрметті атақтарды тағайындау және ынталандырудың өзге де нысандары арқылы, оның ішінде Қазақстан Республикасында белгіленген мерекелік күндерге орай педагогтерді көтермелеудің қосымша шараларын белгілеуге құқылы.
      Жергілікті ерекшелік белгілері мен құрметті атақтардың сипаттамасын, оларды беру тәртібін, оның ішінде біржолғы сыйақы төлемдерінің мөлшерін жергілікті атқарушы орган айқындайды.
      5. Жыл сайын республикалық бюджет қаражаты есебінен "Үздік педагог" атағының иеленушісіне білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын мөлшерде және тәртіппен сыйақы төленеді.
      Ескерту. 9-бапқа өзгерістер енгізілді – ҚР 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
10-бап. Педагогтік қайта даярлау
      1. Педагогтік білімі жоқ, тиісті бейіні бойынша педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кірісетін кәсіптік білімі бар адамдар жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының базасында педагогтік қайта даярлаудан өтеді.
      2. Педагогтік қайта даярлау тәртібін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
      3. Осы баптың нормалары қосымша білімнің білім беру бағдарламалары бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын адамдарға қолданылмайды.
11-бап. Педагогтің кәсіптік қызметімен айналысуға қол жеткізуді шектеу
      Педагогтің кәсіптік қызметіне:
      1) соттың заңды күшіне енген үкіміне сәйкес педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыру құқығынан айырылған;
      2) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған;
      3) медициналық қарсы көрсетілімдері бар, сондай-ақ психикалық, мінез-құлықтық, оның ішінде психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты бұзылушылықтары (аурулары) бар, психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымдарда есепте тұрған;
      4) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білімі туралы құжаттары жоқ адамдар;
      5) Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде көзделген өзге де шектеулер негізінде жіберілмейді.
      Ескерту. 11-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
12-бап. Әлеуметтік кепілдіктер
      1. Педагогтерге:
      1) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тұрғынжайға, оның ішінде қызметтік тұрғынжайға және (немесе) жатақханаға;
      2) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскелеріне кепілдік беріледі.
      Ауылдық елді мекендерде кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскелерін беру Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген басымдық тәртіппен жүзеге асырылады;
      3) ұзақтығы күнтізбелік 56 күн жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысына;
      4) өздеріне кезекті еңбек демалысы берілген кезде күнтізбелік жылда бір рет кемінде бір лауазымдық айлықақы мөлшерінде сауықтыруға арналған жәрдемақыға кепілдік беріледі.
      1-1. Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес мемлекеттік мекемелер мен қазыналық кәсіпорындар шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындар болып қайта ұйымдастырылған жағдайда педагогтерге мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру кезектілігінің сақталуына кепілдік беріледі.
      2. Педагогтің жұмыс уақыты мен демалыс уақыты режимінің ерекшеліктері білім беру саласындағы уәкілетті орган тиісті саланың уәкілетті органдарымен келісу бойынша бекітетін қағидаларда айқындалады.
      3. Педагогтердің балаларына тұрғылықты жері бойынша мектепке дейінгі ұйымдардан орындарды жергілікті атқарушы органдар бірінші кезектегі тәртіппен береді.
      4. Педагог Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасына сәйкес денсаулық сақтау саласындағы құқықтарды қамтамасыз ететін әлеуметтік кепілдіктерді иеленеді.
      5. Ауылдық елді мекенде кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогке:
      1) жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша қала жағдайында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің ставкаларымен салыстырғанда айлықақылар мен тарифтік ставкалар кемінде жиырма бес пайызға арттырылып белгіленеді;
      2) жергілікті өкілді органдар бекіткен тәртіппен және мөлшерде бюджет қаражаты есебінен коммуналдық көрсетілетін қызметтерге ақы төлеу және отын сатып алу бойынша әлеуметтік қолдау көрсетіледі.
      6. Ауылдық елді мекендерге кәсіптік қызметін жүзеге асыру және тұру үшін келген педагогке жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша көтерме жәрдемақы және тұрғын үй сатып алу немесе салу үшін әлеуметтік қолдау көрсетіледі.
      7. Жергілікті атқарушы органдар педагогке тұрғынжайды жалдау (жалға алу) үшін және коммуналдық көрсетілетін қызметтерге өтемақы төлемдерін, санаторийлік-курорттық емделуге және демалуға жолдама сатып алу үшін толық немесе ішінара төлемдер, сондай-ақ педагогті әлеуметтік қолдауға бағытталған өзге де жеңілдіктер белгілеуге құқылы.
      Ескерту. 12-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
13-бап. Тәлімгерлік
      1. Орта білім беру ұйымында кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен педагогке бір оқу жылы кезеңіне тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагог бекітіліп беріледі.
      Тәлімгерлікті жүзеге асырғаны үшін педагогке Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қосымша ақы төленеді.
      2. Тәлімгерлікті ұйымдастыру тәртібін және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптарды білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
14-бап. Педагогтерді аттестаттау және педагогтерге біліктілік санаттарын беру (растау)
      Педагогтер аттестаттаудан өтеді, соның нәтижелері бойынша білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен біліктілік санаттары беріледі (расталады).
      Ескерту. 14-бап жаңа редакцияда - ҚР 31.03.2021 № 24-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
15-бап. Педагогтің міндеттері
      1. Педагог:
      1) өз қызметінде тиісті кәсіптік құзыреттерді меңгеруге;
      2) оқыту мен тәрбиелеудің педагогтік қағидаттарын сақтауға, оқыту мен тәрбиелеудің сапасын мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарында көзделген талаптардан төмен емес деңгейде қамтамасыз етуге;
      3) өзінің кәсіптік шеберлігін, зерттеу, зияткерлік және шығармашылық деңгейін үздіксіз жетілдіруге, оның ішінде біліктілік санаты деңгейін бес жылда бір реттен сиретпей арттыруға (растауға);
      4) педагогтік әдепті сақтауға;
      5) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен міндетті мерзімдік медициналық қарап-тексерулерден өтуге;
      6) білім алушылардың, тәрбиеленушілердің және олардың ата-анасының немесе өзге де заңды өкілдерінің ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге;
      7) балаларды заңға, адамның және азаматтың құқықтарына, бостандықтарына, ата-анасына, үлкендерге, отбасылық, тарихи және мәдени құндылықтарға, мемлекеттік рәміздерге құрмет көрсету, жоғары имандылық, патриоттық, қоршаған ортаға ұқыпты қарау рухында тәрбиелеуге;
      8) білім алушылар мен тәрбиеленушілердің өмірлік дағдыларын, құзыреттерін, өздігінен жұмыс істеуін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға және саламатты өмір салты мәдениетін қалыптастыруға;
      9) білім беру ұйымының басшылығына арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж баланың анықталу фактілері туралы дереу хабарлауға;
      10) құқық қорғау органдарына және білім беру ұйымының басшылығына қылмыстық не әкімшілік құқық бұзушылық белгілері бар әрекеттерді (әрекетсіздікті) кәмелетке толмағандардың жасау немесе оларға қатысты жасалу, оның ішінде білім беру ұйымынан тыс жерде кәсіптік қызметіне байланысты өзіне белгілі болған фактілер туралы дереу хабарлауға;
      11) білім алушылар мен тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеу мәселелері бойынша ата-анасына немесе өзге де заңды өкілдеріне консультация беруге міндетті.
      2. Педагог білім беру процесін саяси үгіттеу, білім алушылар мен тәрбиеленушілерді саяси, діни немесе өзге де сенім-нанымдарды қабылдауға не олардан бас тартуға мәжбүрлеу үшін, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық немесе діни алауыздықты қоздыру, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни немесе тілдік тиесілік белгісі, дінге көзқарасы бойынша азаматтардың ерекшелігін, астамшылығын не кемшіндігін насихаттайтын, оның ішінде білім алушыларға Қазақстан Республикасының ұлттары мен ұлыстарының тарихи, ұлттық, діни және мәдени дәстүрлері туралы анық емес мәліметтерді хабарлау арқылы үгіттеу үшін, сондай-ақ білім алушыларды Қазақстан Республикасының Конституциясына және Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келетін әрекеттерге итермелеу үшін пайдалануға құқылы емес.
      Ескерту. 15-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
16-бап. Педагогтік әдеп жөніндегі кеңес
      1. Педагогтік әдеп жөніндегі кеңестің қызметі білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітетін педагогтік әдеп жөніндегі кеңестің жұмысын ұйымдастырудың үлгілік қағидалары негізінде жүзеге асырылады.
      2. Педагогтік әдеп жөніндегі кеңестің шешімдері ұсынымдық сипатта болады.
      Педагогтік әдеп жөніндегі кеңестің ұсынымы ескеріле отырып, педагогті тәртіптік жауаптылыққа тарту туралы шешім – білім беру ұйымы басшысының актісімен, білім беру ұйымының басшысын тәртіптік жауаптылыққа тарту туралы шешім білім беруді басқару органы басшысының актісімен қабылданады.
      3. Педагогтік әдепті сақтау туралы мәселе қаралған кезде педагогтің:
      1) қаралып отырған мәселе туралы ақпаратты жазбаша түрде алуға;
      2) қаралып отырған мәселе бойынша барлық материалдармен танысуға;
      3) өз құқықтары мен заңды мүдделерін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жеке өзі немесе өкілі арқылы заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға;
      4) шешімді жазбаша түрде алуға;
      5) қабылданған шешімге Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шағым жасауға құқығы бар.
      4. Педагогке қатысты талқылаулар және олардың негізінде қабылданған шешімдер оның келісімімен ғана жариялануы мүмкін.
      Ескерту. 16-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
17-бап. Педагогті кәсіптік даярлау
      1. Педагогті кәсіптік даярлау техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында жүзеге асырылады.
      2. Педагогтерді кәсіптік даярлаудың білім беру бағдарламалары педагогтің кәсіптік стандартының талаптары негізінде әзірленеді.
18-бап. Педагогтің біліктілігін арттыру
      1. Педагог бұрын алған кәсіптік құзыреттерін сақтап-тұру және дамыту мақсатында біліктілігін арттыру курстарынан өтеді, олардан өту тәртібін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
      2. Педагогтің біліктілігін арттыру мақсатында қосымша білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқыту бір жолы немесе кезең-кезеңмен жекелеген бағыттар мен пәндерді (модульдерді) меңгеру арқылы, сондай-ақ "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша тағылымдамадан өту жолымен жүзеге асырылады.
      3. Педагогтер алған білімін практикада іске асыруы үшін біліктілікті арттыру курстарын өткізетін ұйымдар білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен педагогтер қызметін курстан кейінгі қолдауды тегін жүзеге асырады.
19-бап. Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасын бұзғаны үшін жауаптылық
      Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасын бұзу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылыққа алып келеді.
20-бап. Өтпелі ережелер
      Осы Заңның 8-бабы 3-тармағы 2) тармақшасы екінші абзацының қолданысы 2021 жылғы 1 қыркүйекке дейін тоқтатыла тұрсын, тоқтатыла тұру кезеңінде осы абзац мынадай редакцияда қолданылады деп белгіленсін:
      "орта білім беру ұйымдары мен техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін;".
21-бап. Осы Заңды қолданысқа енгізу тәртібі
      Осы Заң, 2021 жылғы 1 қыркүйектен бастап қолданысқа енгізілетін 8-баптың 3-тармағының 1) тармақшасын қоспағанда, алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
      Қазақстан Республикасының
Президенті      Қ. ТОҚАЕВ

]]> 1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар
      Осы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
      1) педагог – педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар және білім алушыларды және (немесе) тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеу, білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын адам;
      2) педагогтік әдеп – педагогтердің Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасында белгіленген мінез-құлық нормалары;
      3) педагогтік әдеп жөніндегі кеңес – білім беру ұйымдарында және білім беру саласындағы уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшелерінде құрылатын, педагогтердің педагогтік әдепті сақтау мәселелерін қарайтын алқалы орган;
      4) тәлімгерлік – педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен адамға кәсіптік бейімделуіне практикалық көмек көрсету жөніндегі қызметі.
      Ескерту. 1-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
2-бап. Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасы
      1. Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
      2. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңда қамтылғандардан өзгеше қағидалар белгіленсе, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.
3-бап. Осы Заңның қолданылу саласы
      Осы Заңның күші мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында, орта (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта), техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында, мамандандырылған, арнаулы білім беру ұйымдарында, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, балаларға қосымша білім беру ұйымдарында, сондай-ақ әдістемелік кабинеттерде кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге қолданылады.
      Әскери оқу орындарының педагогтеріне осы Заңның күші "Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген ерекшеліктермен қолданылады.
4-бап. Педагог мәртебесі
      1. Қазақстан Республикасында педагогтің ерекше мәртебесі танылады, бұл оның кәсіптік қызметін жүзеге асыруы үшін жағдайды қамтамасыз етеді.
      2. Білім беру саласында кәсіптік қызметін жүзеге асырған және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен тиісті ұйыммен еңбек қатынастарында болған кезеңде адам педагог мәртебесіне ие болады.
      3. Педагог лауазымдарының тізбесін мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру салаларындағы уәкілетті орган (бұдан әрі – білім беру саласындағы уәкілетті орган) бекітеді.
      Ескерту. 4-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
5-бап. Педагогтік әдеп
      1. Педагогтік әдеп заңдылық, адалдық, жауапкершілік, жеке адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеу қағидаттарына негізделеді.
      2. Педагогтік әдепті бұзу тәртіптік теріс қылық болып табылады және педагогті Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес тәртіптік жауаптылыққа алып келеді.
      3. Педагогтік әдепті білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
6-бап. Педагогтің кәсіптік қызметін қамтамасыз ету
      1. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес жұмыс беруші педагогке ол кәсіптік қызметін жүзеге асыру үшін жағдайды қамтамасыз етеді.
      2. Педагог кәсіптік қызметін жүзеге асыру кезінде:
      1) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, оны кәсіптік міндеттерімен байланысты емес жұмыс түрлеріне тартуға;
      2) одан Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасында көзделмеген есептілікті не ақпаратты талап етіп алдыруға;
      3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделмеген тексерулер жүргізуге;
      4) оған тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу бойынша міндетті жүктеуге жол берілмейді.
      3. Мемлекеттік орта білім беру ұйымдарының педагогтерін олар кәсіптік қызметін жүзеге асыру кезінде мемлекеттік емес ұйымдардың іс-шараларын өткізуге тартуға жол берілмейді.
7-бап. Педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыру кезіндегі құқықтары
      1. Кәсіптік қызметін жүзеге асыру кезінде педагогтің:
      1) тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талаптары сақталған кезде кәсіптік қызметті ұйымдастырудың тәсілдері мен нысандарын еркін таңдауға;
      2) лауазымды адамдар және басқа да тұлғалар тарапынан заңсыз араласудан және кедергі келтіруден қорғалуға;
      3) білім алушылар, тәрбиеленушілер және олардың ата-анасы немесе өзге де заңды өкілдері тарапынан кәсібіне құрметпен қаралуына және тиісінше мінез-құлық көрсетілуіне;
      4) кәсіптік қызметін жүзеге асыру үшін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз етілуге және қажетті жағдайлардың жасалуына;
      5) ғылыми, зерттеу, шығармашылық, эксперименттік қызметті жүзеге асыруға, педагогтік практикаға жаңа әдістемелер мен технологияларды енгізуге;
      6) тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талаптары сақталған кезде шығармашылық бастамаға, оқыту мен тәрбиелеудің авторлық бағдарламалары мен әдістерін әзірлеуге және қолдануға, оқыту мен тәрбиелеудің жаңа, неғұрлым жетілдірілген әдістерін дамытуға және таратуға;
      7) білім беру бағдарламасына сәйкес оқыту мен тәрбиелеудің оқу құралдарын, материалдарын және өзге де құралдарын таңдауға;
      8) білім беру бағдарламаларын, оқу жоспарларын, білім беру қызметінің әдістемелік материалдары мен өзге де құрауыштарын, сондай-ақ оқулықтарды, оқу-әдістемелік кешендер мен оқу құралдарын әзірлеуге қатысуға;
      9) жұмыс орны бойынша сайланбалы лауазымға сайлануға және оны атқаруға;
      10) білім беру сапасын жетілдіруге бағытталған, оның ішінде білім беру ұйымының қызметіне қатысты мәселелерді талқылауға қатысуға;
      11) білім беру ұйымын басқарудың алқалы органдарының жұмысына қатысуға;
      12) үш жылда бір реттен сиретпей біліктілігін арттыруға;
      13) үздіксіз кәсіптік дамуға және біліктілікті арттыру нысандарын таңдауға;
      14) біліктілік санатының мерзімінен бұрын берілуіне;
      15) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жеке педагогтік қызметке;
      16) кәсіптік қызметіндегі табыстары үшін көтермеленуге;
      17) "Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әскери қызметке шақыруды кейінге қалдыруға;
      18) Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған тәртіппен және шарттарда кәсіптік дағдыларын сақтап-тұру және арттыру үшін "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша тағылымдамадан өтуге;
      19) өзіне қатысты қабылданатын ұйым басшысының актілеріне, әрекеттеріне және шешімдеріне жоғары тұрған лауазымды адамдарға немесе сотқа шағым жасауға;
      20) білім алушылар, тәрбиеленушілер және олардың ата-анасы немесе өзге де заңды өкілдері тарапынан ар-намысы мен қадір-қасиетіне құрмет көрсетілуіне құқығы;
      21) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де құқықтары бар.
      2. Педагогтің осы баптың 1-тармағында көзделген құқықтарын жүзеге асыру басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға тиіс.
      Ескерту. 7-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
8-бап. Педагогтің материалдық қамтамасыз етілу құқығы
      1. Мемлекеттік ұйымдарда кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогке еңбегіне ақы төлеу жүйесі, лауазымдық айлықақылар, қосымша ақылар, үстемеақылар және ынталандыру сипатындағы басқа да төлемдер Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен айқындалады.
      Жекеменшік білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің еңбегіне ақы төлеуді олардың құрылтайшылары немесе соған уәкілеттік берілген адам Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес айқындайды.
      2. Мемлекеттік ұйымдар педагогтерінің жалақысын есептеу қағидаларын білім беру саласындағы уәкілетті орган еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органмен келісу бойынша бекітеді.
      3. Мемлекеттік білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің айлық жалақысын есептеу үшін бір аптаға нормативтік оқу жүктемесі:
      1) 16 сағат – орта білім беру ұйымдары үшін;
      2) 18 сағат:
      техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін;
      білім алушылар мен тәрбиеленушілерге қосымша білім беру ұйымдары үшін;
      мамандандырылған және арнаулы білім беру ұйымдары үшін;
      3) 24 сағат:
      мектепке дейінгі ұйымдар, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мектепалды топтары, білім беру ұйымдарының мектепалды сыныптары үшін;
      балалар мен жасөспірімдердің спорттық білім беру ұйымдары үшін;
      4) 30 сағат – интернаттық ұйымдардың, демалыс лагерьлерінің, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары жатақханаларының тәрбиешілері үшін;
      5) 25 сағат – арнайы білім беру ұйымдарының және жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарының тәрбиешілері үшін белгіленеді.
      4. Мемлекеттік ұйымдардың педагогіне негізгі жұмыс орны бойынша:
      философия докторы (PhD), бейіні бойынша доктор дәрежесі үшін – республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 17 еселенген мөлшерінде;
      ғылым кандидаты ғылыми дәрежесі үшін – республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 17 еселенген мөлшерінде, ғылым докторы ғылыми дәрежесі үшін айлық есептік көрсеткіштің 34 еселенген мөлшерінде;
      сабақтан тыс спорт сабақтарын жүргізу үшін – базалық лауазымдық айлықақысының жүз пайызы мөлшерінде қосымша ақы белгіленеді.
      5. Мемлекеттік орта білім беру ұйымында, сондай-ақ әдістемелік кабинетте кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогке негізгі жұмыс орны бойынша ғылыми-педагогикалық бағыт бойынша магистр дәрежесі үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 10 еселенген мөлшерінде қосымша ақы белгіленеді.
      6. Жергілікті атқарушы органдар педагогтерге республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің кемінде 300 еселенген мөлшерінде сыйақы түрінде қосымша ынталандыру төлемдерін белгілеуге құқылы.
      Ескерту. 8-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 02.01.2021 № 399-VI (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
9-бап. Педагогтің көтермеленуге құқығы
      1. Адал еңбегі және өзінің кәсіптік міндеттерін үлгілі орындағаны үшін педагогке Қазақстан Республикасының заңнамасында, сондай-ақ ұйымның ішкі тәртіп қағидаларында көзделген көтермелеулер қолданылады.
      2. Педагогтің аса үздік жетістіктері және Қазақстан Республикасына сіңірген айрықша еңбегі үшін оған "Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалары туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес мемлекеттік наградалар, оның ішінде "Қазақстанның еңбек сіңірген ұстазы" құрметті атағы беріледі.
      "Қазақстанның еңбек сіңірген ұстазы" құрметті атағына ие болған педагог республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 1000 еселенген мөлшерінде біржолғы төлем алады.
      3. Білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тізбе бойынша білім алушылар мен тәрбиеленушілер арасындағы халықаралық олимпиадалардың, конкурстардың және спорттық жарыстардың жеңімпазын, жүлдегерін дайындаған педагогке тиісті мемлекеттік білім беру ұйымының қызметі бойынша үнемдеу есебінен үш лауазымдық айлықақы мөлшерінде біржолғы сыйақы төленеді.
      Білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тізбе бойынша жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың жеңімпазын, жүлдегерін дайындаған педагог "Білім туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес бюджет қаражаты есебінен біржолғы сыйақымен көтермеленеді.
      4. Жергілікті атқарушы органдар біржолғы сыйақы төлей отырып немесе онсыз, жергілікті ерекшелік белгілері мен құрметті атақтарды тағайындау және ынталандырудың өзге де нысандары арқылы, оның ішінде Қазақстан Республикасында белгіленген мерекелік күндерге орай педагогтерді көтермелеудің қосымша шараларын белгілеуге құқылы.
      Жергілікті ерекшелік белгілері мен құрметті атақтардың сипаттамасын, оларды беру тәртібін, оның ішінде біржолғы сыйақы төлемдерінің мөлшерін жергілікті атқарушы орган айқындайды.
      5. Жыл сайын республикалық бюджет қаражаты есебінен "Үздік педагог" атағының иеленушісіне білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын мөлшерде және тәртіппен сыйақы төленеді.
      Ескерту. 9-бапқа өзгерістер енгізілді – ҚР 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
10-бап. Педагогтік қайта даярлау
      1. Педагогтік білімі жоқ, тиісті бейіні бойынша педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кірісетін кәсіптік білімі бар адамдар жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының базасында педагогтік қайта даярлаудан өтеді.
      2. Педагогтік қайта даярлау тәртібін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
      3. Осы баптың нормалары қосымша білімнің білім беру бағдарламалары бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын адамдарға қолданылмайды.
11-бап. Педагогтің кәсіптік қызметімен айналысуға қол жеткізуді шектеу
      Педагогтің кәсіптік қызметіне:
      1) соттың заңды күшіне енген үкіміне сәйкес педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыру құқығынан айырылған;
      2) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған;
      3) медициналық қарсы көрсетілімдері бар, сондай-ақ психикалық, мінез-құлықтық, оның ішінде психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты бұзылушылықтары (аурулары) бар, психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымдарда есепте тұрған;
      4) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білімі туралы құжаттары жоқ адамдар;
      5) Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде көзделген өзге де шектеулер негізінде жіберілмейді.
      Ескерту. 11-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
12-бап. Әлеуметтік кепілдіктер
      1. Педагогтерге:
      1) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тұрғынжайға, оның ішінде қызметтік тұрғынжайға және (немесе) жатақханаға;
      2) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскелеріне кепілдік беріледі.
      Ауылдық елді мекендерде кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскелерін беру Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген басымдық тәртіппен жүзеге асырылады;
      3) ұзақтығы күнтізбелік 56 күн жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысына;
      4) өздеріне кезекті еңбек демалысы берілген кезде күнтізбелік жылда бір рет кемінде бір лауазымдық айлықақы мөлшерінде сауықтыруға арналған жәрдемақыға кепілдік беріледі.
      1-1. Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес мемлекеттік мекемелер мен қазыналық кәсіпорындар шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындар болып қайта ұйымдастырылған жағдайда педагогтерге мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру кезектілігінің сақталуына кепілдік беріледі.
      2. Педагогтің жұмыс уақыты мен демалыс уақыты режимінің ерекшеліктері білім беру саласындағы уәкілетті орган тиісті саланың уәкілетті органдарымен келісу бойынша бекітетін қағидаларда айқындалады.
      3. Педагогтердің балаларына тұрғылықты жері бойынша мектепке дейінгі ұйымдардан орындарды жергілікті атқарушы органдар бірінші кезектегі тәртіппен береді.
      4. Педагог Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасына сәйкес денсаулық сақтау саласындағы құқықтарды қамтамасыз ететін әлеуметтік кепілдіктерді иеленеді.
      5. Ауылдық елді мекенде кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогке:
      1) жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша қала жағдайында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің ставкаларымен салыстырғанда айлықақылар мен тарифтік ставкалар кемінде жиырма бес пайызға арттырылып белгіленеді;
      2) жергілікті өкілді органдар бекіткен тәртіппен және мөлшерде бюджет қаражаты есебінен коммуналдық көрсетілетін қызметтерге ақы төлеу және отын сатып алу бойынша әлеуметтік қолдау көрсетіледі.
      6. Ауылдық елді мекендерге кәсіптік қызметін жүзеге асыру және тұру үшін келген педагогке жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша көтерме жәрдемақы және тұрғын үй сатып алу немесе салу үшін әлеуметтік қолдау көрсетіледі.
      7. Жергілікті атқарушы органдар педагогке тұрғынжайды жалдау (жалға алу) үшін және коммуналдық көрсетілетін қызметтерге өтемақы төлемдерін, санаторийлік-курорттық емделуге және демалуға жолдама сатып алу үшін толық немесе ішінара төлемдер, сондай-ақ педагогті әлеуметтік қолдауға бағытталған өзге де жеңілдіктер белгілеуге құқылы.
      Ескерту. 12-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
13-бап. Тәлімгерлік
      1. Орта білім беру ұйымында кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен педагогке бір оқу жылы кезеңіне тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагог бекітіліп беріледі.
      Тәлімгерлікті жүзеге асырғаны үшін педагогке Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қосымша ақы төленеді.
      2. Тәлімгерлікті ұйымдастыру тәртібін және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптарды білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
14-бап. Педагогтерді аттестаттау және педагогтерге біліктілік санаттарын беру (растау)
      Педагогтер аттестаттаудан өтеді, соның нәтижелері бойынша білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен біліктілік санаттары беріледі (расталады).
      Ескерту. 14-бап жаңа редакцияда - ҚР 31.03.2021 № 24-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
15-бап. Педагогтің міндеттері
      1. Педагог:
      1) өз қызметінде тиісті кәсіптік құзыреттерді меңгеруге;
      2) оқыту мен тәрбиелеудің педагогтік қағидаттарын сақтауға, оқыту мен тәрбиелеудің сапасын мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарында көзделген талаптардан төмен емес деңгейде қамтамасыз етуге;
      3) өзінің кәсіптік шеберлігін, зерттеу, зияткерлік және шығармашылық деңгейін үздіксіз жетілдіруге, оның ішінде біліктілік санаты деңгейін бес жылда бір реттен сиретпей арттыруға (растауға);
      4) педагогтік әдепті сақтауға;
      5) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен міндетті мерзімдік медициналық қарап-тексерулерден өтуге;
      6) білім алушылардың, тәрбиеленушілердің және олардың ата-анасының немесе өзге де заңды өкілдерінің ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге;
      7) балаларды заңға, адамның және азаматтың құқықтарына, бостандықтарына, ата-анасына, үлкендерге, отбасылық, тарихи және мәдени құндылықтарға, мемлекеттік рәміздерге құрмет көрсету, жоғары имандылық, патриоттық, қоршаған ортаға ұқыпты қарау рухында тәрбиелеуге;
      8) білім алушылар мен тәрбиеленушілердің өмірлік дағдыларын, құзыреттерін, өздігінен жұмыс істеуін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға және саламатты өмір салты мәдениетін қалыптастыруға;
      9) білім беру ұйымының басшылығына арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж баланың анықталу фактілері туралы дереу хабарлауға;
      10) құқық қорғау органдарына және білім беру ұйымының басшылығына қылмыстық не әкімшілік құқық бұзушылық белгілері бар әрекеттерді (әрекетсіздікті) кәмелетке толмағандардың жасау немесе оларға қатысты жасалу, оның ішінде білім беру ұйымынан тыс жерде кәсіптік қызметіне байланысты өзіне белгілі болған фактілер туралы дереу хабарлауға;
      11) білім алушылар мен тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеу мәселелері бойынша ата-анасына немесе өзге де заңды өкілдеріне консультация беруге міндетті.
      2. Педагог білім беру процесін саяси үгіттеу, білім алушылар мен тәрбиеленушілерді саяси, діни немесе өзге де сенім-нанымдарды қабылдауға не олардан бас тартуға мәжбүрлеу үшін, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық немесе діни алауыздықты қоздыру, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни немесе тілдік тиесілік белгісі, дінге көзқарасы бойынша азаматтардың ерекшелігін, астамшылығын не кемшіндігін насихаттайтын, оның ішінде білім алушыларға Қазақстан Республикасының ұлттары мен ұлыстарының тарихи, ұлттық, діни және мәдени дәстүрлері туралы анық емес мәліметтерді хабарлау арқылы үгіттеу үшін, сондай-ақ білім алушыларды Қазақстан Республикасының Конституциясына және Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келетін әрекеттерге итермелеу үшін пайдалануға құқылы емес.
      Ескерту. 15-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
16-бап. Педагогтік әдеп жөніндегі кеңес
      1. Педагогтік әдеп жөніндегі кеңестің қызметі білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітетін педагогтік әдеп жөніндегі кеңестің жұмысын ұйымдастырудың үлгілік қағидалары негізінде жүзеге асырылады.
      2. Педагогтік әдеп жөніндегі кеңестің шешімдері ұсынымдық сипатта болады.
      Педагогтік әдеп жөніндегі кеңестің ұсынымы ескеріле отырып, педагогті тәртіптік жауаптылыққа тарту туралы шешім – білім беру ұйымы басшысының актісімен, білім беру ұйымының басшысын тәртіптік жауаптылыққа тарту туралы шешім білім беруді басқару органы басшысының актісімен қабылданады.
      3. Педагогтік әдепті сақтау туралы мәселе қаралған кезде педагогтің:
      1) қаралып отырған мәселе туралы ақпаратты жазбаша түрде алуға;
      2) қаралып отырған мәселе бойынша барлық материалдармен танысуға;
      3) өз құқықтары мен заңды мүдделерін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жеке өзі немесе өкілі арқылы заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға;
      4) шешімді жазбаша түрде алуға;
      5) қабылданған шешімге Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шағым жасауға құқығы бар.
      4. Педагогке қатысты талқылаулар және олардың негізінде қабылданған шешімдер оның келісімімен ғана жариялануы мүмкін.
      Ескерту. 16-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
17-бап. Педагогті кәсіптік даярлау
      1. Педагогті кәсіптік даярлау техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында жүзеге асырылады.
      2. Педагогтерді кәсіптік даярлаудың білім беру бағдарламалары педагогтің кәсіптік стандартының талаптары негізінде әзірленеді.
18-бап. Педагогтің біліктілігін арттыру
      1. Педагог бұрын алған кәсіптік құзыреттерін сақтап-тұру және дамыту мақсатында біліктілігін арттыру курстарынан өтеді, олардан өту тәртібін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
      2. Педагогтің біліктілігін арттыру мақсатында қосымша білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқыту бір жолы немесе кезең-кезеңмен жекелеген бағыттар мен пәндерді (модульдерді) меңгеру арқылы, сондай-ақ "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша тағылымдамадан өту жолымен жүзеге асырылады.
      3. Педагогтер алған білімін практикада іске асыруы үшін біліктілікті арттыру курстарын өткізетін ұйымдар білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен педагогтер қызметін курстан кейінгі қолдауды тегін жүзеге асырады.
19-бап. Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасын бұзғаны үшін жауаптылық
      Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасын бұзу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылыққа алып келеді.
20-бап. Өтпелі ережелер
      Осы Заңның 8-бабы 3-тармағы 2) тармақшасы екінші абзацының қолданысы 2021 жылғы 1 қыркүйекке дейін тоқтатыла тұрсын, тоқтатыла тұру кезеңінде осы абзац мынадай редакцияда қолданылады деп белгіленсін:
      "орта білім беру ұйымдары мен техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін;".
21-бап. Осы Заңды қолданысқа енгізу тәртібі
      Осы Заң, 2021 жылғы 1 қыркүйектен бастап қолданысқа енгізілетін 8-баптың 3-тармағының 1) тармақшасын қоспағанда, алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
      Қазақстан Республикасының
Президенті      Қ. ТОҚАЕВ

]]> admin Thu, 05 Sep 2024 15:23:06 +0600 Білім туралы заң (өзгеріс 1.09.2024) http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/o-detskom-sade/normativtk-zhattar/1736-blm-turaly-za-zgers-1092024.html http://zhanatas-auezov.mektebi.kz/o-detskom-sade/normativtk-zhattar/1736-blm-turaly-za-zgers-1092024.html 1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар
      Осы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
      1) алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      1-1) адъюнкт – жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын шетелдік әскери оқу орындарында білім алып жатқан адам;
      2) академия – белгілі бір салада ғылыми-педагогикалық қызметті жүзеге асыратын және ғылыми-әдістемелік орталық болып табылатын жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы;
      2-1) академиялық кредит – білім алушының және (немесе) оқытушының (педагогтің) білім беру бағдарламасының оқу нәтижелеріне қол жеткізу үшін қажетті ғылыми және (немесе) оқу жұмысы (жүктемесі) көлемінің біріздендірілген өлшем бірлігі;
      2-2) академиялық ұтқырлық – білім алушыларды немесе оқытушы-зерттеушілерді оқыту немесе зерттеулер жүргізу үшін белгілі бір академиялық кезеңге (семестрге немесе оқу жылына) өзінің жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында немесе оқуды жалғастыру үшін басқа жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында академиялық кредиттер түрінде меңгерген оқу бағдарламаларынан, пәндерден міндетті түрде қайта сынақ тапсыра отырып, басқа жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымына (ел ішінде немесе шетелге) ауыстыру;
      2-3) аккредиттеу органы – аккредиттеу стандарттарының (регламенттерінің) негізінде білім беру ұйымдарын институционалдық және (немесе) мамандандырылған (бағдарламалық) аккредиттеуді жүргізетін заңды тұлға;
      2-4) аккредиттеу стандарттары (регламенттері) – аккредиттеу органының аккредиттеу рәсіміне қойылатын талаптарды белгілейтін құжаттары;
      3) атаулы стипендия - тиісті білім беру бағдарламаларын ойдағыдай меңгерген, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысатын, оқу орнының қоғамдық, мәдени және спорттық өміріне белсене қатысатын неғұрлым қабілетті білім алушыларды көтермелеу үшін жеке немесе заңды тұлғалар тағайындайтын стипендия;
      3-1) әдістемелік кабинет – білім беруді басқару органдарының білім беру процесінің ұйымдастырушылық-әдістемелік қамсыздандырылуын, нәтижелілігін талдау мен бағалауды, педагогтердің шығармашылық өсуіне және олардың кәсіптік тұрғыдан өзін-өзі жетілдіруіне жәрдемдесетін инновациялық педагогикалық тәжірибені жинақтау мен таратуды қамтамасыз ететін құрылымдық бөлімшесі;
      3-2) әскери, арнаулы оқу орындары – Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарына, Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігіне, Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлігіне, Қазақстан Республикасының прокуратура органдарына және Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігіне ведомстволық бағынысты білім беру ұйымдары;
      4) бакалавр – жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын меңгерген адамдарға берілетін дәреже;
      4-1) бакалавриат – тиісті мамандық бойынша "бакалавр" дәрежесін бере отырып, кадрлар даярлауға бағытталған жоғары білім, білім беру бағдарламалары;
      4-2) баланы жәбірлеу (буллинг) – қорлау сипатындағы жүйелі (екі және одан көп) әрекеттер, қудалау және (немесе) қорқыту, оның ішінде қандай да бір әрекетті жасауға немесе жасаудан бас тартуға мәжбүрлеуге бағытталған әрекеттер, сол сияқты жария түрде немесе масс-медиа және (немесе) телекоммуникация желілері және (немесе) онлайн-платформалар пайдаланыла отырып жасалған дәл сол әрекеттер (кибербуллинг);
      5) бейін алды даярлық - білім алушының жеке білім беру траекториясының негізгі орта білім беруді таңдауын мақсатты педагогикалық қолдау;
      5-1) бейіндік мектеп – жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламасын іске асыратын оқу орны;
      6) бейінді оқыту - білім алушылардың мүдделерін, бейімділігі мен қабілеттерін ескере отырып, оқытуды саралау және даралау процесі, білім беру процесін ұйымдастыру;
      6-1) бейіні бойынша доктор – Қазақстан Республикасында немесе одан тысқары жерлерде кәсіптік қызметтің тиісті саласы бойынша докторантураның бағдарламасын меңгерген және диссертация қорғаған адамдарға берілетін, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен танылған дәреже;
      7) "Болашақ" халықаралық стипендиясы — Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдік жетекші жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында күндізгі оқу нысаны бойынша оқуы немесе Шетелдерде кадрлар даярлау жөніндегі республикалық комиссия санаттарын айқындайтын жұмыскерлердің шетелдік ұйымдарда тағылымдамадан өтуі үшін Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайтын стипендия;
      7-1) біліктілікті арттырудың ваучерлік-модульдік жүйесі – білім беру қызметкеріне ұйымды, оқытудың мазмұны мен мерзімдерін таңдауға мүмкіндік беретін, мемлекет белгілеген және белгілі бір ақша сомасымен қамтамасыз етілген, атаулы құжат (ваучер) түрінде ресімделген жан басына шаққандағы норматив негізінде қаржыландырылатын біліктілікті арттыру нысаны;
      7-2) біліктілікті арттыру институты – үздіксіз білім беру жүйесінде кадрлардың кәсіптік біліктілігін арттырудың актуалды білім беру бағдарламаларын іске асыратын, білім берудегі әдістемелік жұмыстың тиімділігін қамтамасыз ететін инновациялық процестерді қолдауды жүзеге асыратын білім беру ұйымы;
      7-3) біліктілікті беру – тиісті кәсіптік қызмет түрінің шеңберінде жұмысты орындау үшін қажетті жеке қабілеттілік, кәсіптік білім, машықтар мен дағдылар жиынтығын растау рәсімі;
      7-4) білім алу үшін арнаулы жағдайлар – ерекше білім беруді қажет ететін адамдардың (балалардың), сондай-ақ мүмкіндігі шектеулі балалардың оларсыз білім беру бағдарламаларын меңгеруі мүмкін болмайтын, оқу, сондай-ақ арнаулы, жеке дамыту мен түзеу-дамыту бағдарламаларын және оқыту әдістерін, техникалық, оқу және өзге де құралдарды, тыныс-тіршілік ортасын, психологиялық-педагогикалық қолдап отыруды, медициналық, әлеуметтік және өзге де көрсетілетін қызметтерді қамтитын жағдайлар;
      8) білім алушыларды аралық аттестаттау – білім алушылардың бір оқу сабағының, бір оқу пәнінің және (немесе) модульдің, сондай-ақ бір біліктілік шеңберінде кәсіптік модульдердің бір бөлігінің немесе бүкіл көлемінің мазмұнын оларды зерделеп бітіргеннен кейінгі меңгеру сапасын бағалау мақсатында жүргізілетін рәсім;
      9) білім алушыларды қорытынды аттестаттау - олардың тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында көзделген оқу сабақтарының, оқу пәндерінің және (немесе) модульдердің көлемін меңгеру дәрежесін айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім;
      9-1) білім беру – имандылық, зияткерлік, мәдени, тәндік жағынан дамыту және кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру мақсаттарында жүзеге асырылатын тәрбиелеу мен оқытудың үзіліссіз процесі;
      9-2) білім беру бағдарламасы – оқытудың мақсатын, нәтижелері мен мазмұнын, білім беру процесін ұйымдастыруды және оларды іске асыру тәсілдері мен әдістерін, оқыту нәтижелерін бағалау өлшемшарттарын қамтитын білім берудің негізгі сипаттамаларының біртұтас кешені;
      10) білім беру гранты - "бакалавр" немесе "магистр" дәрежелері берілетін жоғары немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білімге ақы төлеу үшін Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген шарттармен білім алушыға берілетін ақшаның нысаналы сомасы;
      10-1) Білім беру инфрақұрылымын қолдау қоры – орта білім беру объектілерін салуды, реконструкциялауды қаржыландыру мақсатында ақша түсімдерін есепке жатқызу және жұмсау үшін Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органда ашылған қолма-қол ақшаны бақылау шоты;
      10-2) білім беру кредиті – қаржылық ұйымдар оқыту ақысын төлеу үшін қарыз алушыға мерзімділік, ақылылық және қайтарымдылық шарттарымен беретін ақша;
      10-3) білім беру жүйесі мен білім беру процесін әдіснамалық және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету – мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының, үлгілік оқу бағдарламаларының, үлгілік оқу жоспарларының, білім беру (оның ішінде эксперименттік) бағдарламаларының, нормативтік-әдістемелік, ғылыми-әдістемелік және оқу-әдістемелік материалдардың жобаларын дайындауды, оларды сынақтан өткізуді, ендіруді, мониторингілеуді, сондай-ақ білім беру саласындағы зерттеулерді қамтитын іс-шаралар кешені;
      11) білім беру қызметі - білім беру субъектілерінің мақсатты, педагогтік негізделген, дәйекті өзара іс-қимылы барысында жеке адамды оқыту, дамыту және тәрбиелеу міндеттері шешілетін процесс;
      12) білім беру мониторингі - білім беру процестерін жүзеге асырудың жай-күйін және нәтижелері мен шарттары өзгеруінің серпінін, білім алушылар контингентін, білім беру ұйымдары желісін, сондай-ақ олардың қызметі жетістіктерінің рейтингілік көрсеткіштерін жүйелі түрде байқау, талдау, бағалау және болжау;
      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      12-1) тармақша 01.01.2026 дейін қолданыста болады – ҚР 30.12.2022 № 177-VII Заңымен.
      12-1) білім беру саласындағы пилоттық ұлттық жобаны іске асыру жөніндегі дирекция – дауыс беретін акцияларының елу және одан көп пайызы тікелей немесе жанама түрде мемлекетке тиесілі, Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен айқындалатын, тапсырыс берушінің функциялары берілген, Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен білім беру саласындағы пилоттық ұлттық жобада көзделген жұмыстар, көрсетілетін қызметтер кешенін жүзеге асыратын заңды тұлға;
      13) білім беру саласындағы уәкілетті орган – мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органы;
      13-1) білім беру саласындағы уәкілетті органның операторы – жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын, білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын, студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырысты, жекеменшік білім беру ұйымдарында орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрлар даярлауға мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруды және мемлекеттік атаулы стипендияларды қоспағанда, мемлекеттік стипендиялар төлеуді жүзеге асыратын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген шекте жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыруға қатысушылардың қызметін үйлестіруді жүзеге асыратын және осы Заңның 47-бабының 17-тармағында аталған адамдардың бюджет қаражаты шығыстарын жұмыспен өтеу немесе жұмыспен өтемеген жағдайда орнын толтыру жөніндегі өз міндеттерін сақтауын мониторингтеу мен бақылауды қамтамасыз ететін заңды тұлға;
      13-2) білім беру сапасы – білім беру қызметі тиімділігінің кешенді сипаттамасы, сондай-ақ білім алушы мен тәрбиеленуші даярлығының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына, жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің қажеттіліктеріне сәйкестігі;
      14) білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі – білім беру сапасына сәйкестікті белгілеудің институционалдық құрылымдарының, рәсімдерінің, нысандары мен әдістерінің жиынтығы;
      14-1) білім беру сапасының мәдениеті – ішкі және сыртқы бағалау рәсімдерінің көмегімен қалыптастырылатын және білім беру ұйымдарында білім беру қызметінің субъектілері қолдайтын, білім беру процесіне қатысушылардың құндылықтары мен сенімдерінің жүйесі;
      15) алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      16) білім беру ұйымдарын аккредиттеу – білім беру қызметтерінің сапасы туралы объективті ақпарат беру және оны арттырудың тиімді тетіктерінің бар екенін растау мақсатында аккредиттеу органының белгіленген аккредиттеу стандарттарына (талаптарына) сәйкестігін тану рәсімі;
      17) алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      17-1) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      17-2) білім туралы құжаттарды тану – шетелдік білім беру ұйымдары, оның ішінде олардың филиалдары, сондай-ақ ғылыми орталықтар мен зертханалар берген білім туралы құжаттарды ресми растау;
      18) гимназия – білім алушылардың бейімділігі мен қабілеттеріне сәйкес қоғамдық-гуманитарлық және өзге де оқыту бағыттары бойынша кең ауқымда және тереңдете білім беруді қамтамасыз ететін бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орны;
      18-1) ғылыми-әдістемелік жұмыс – ғылым жетістіктері мен озық педагогикалық тәжірибеге негізделген және үздіксіз білім беру жүйесінің жұмыс істеуін және оны дамытуды жетілдіруге бағытталған қызмет түрі;
      18-2) ғылым кандидаты, ғылым докторы – ізденушілердің диссертациялар қорғауы негізінде берілген ғылыми дәрежелер;
      18-3) докторант – докторантурада білім алатын адам;
      18-4) докторантура – білім беру бағдарламалары философия докторы (PhD), бейіні бойынша доктор дәрежесін бере отырып, ғылыми, педагогтік және (немесе) кәсіптік қызмет үшін кадрлар даярлауға бағытталған жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру;
      18-5) ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган – жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органы;
      19) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      19-1) дуальды оқыту – кәсіпорынның (ұйымның), оқу орнының және білім алушының тең жауапкершілігі кезінде білім беру ұйымындағы оқытуды білім алушыларға жұмыс орындарын ұсынып және өтемақы төлемін төлей отырып, кәсіпорындағы (ұйымдағы) өндірістік оқыту мен кәсіптік практиканың міндетті кезеңдерімен ұштастыратын кадрлар даярлау нысаны;
      19-2) ерекше білім беруді қажет ететін адамдар (балалар) – тиісті деңгейде білім алу және қосымша білім алу үшін арнаулы жағдайларға тұрақты немесе уақытша қажеттілік көріп жүрген адамдар (балалар);
      19-3) ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау – білім алу үшін қажетті арнаулы жағдайларды айқындау;
      19-4) ерекше мәртебе – Қазақстан Республикасының Президенті жеке адамды тәрбиелеуге, оқытуға және оның кәсіптік қалыптасуына аса зор үлес қосқаны, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің тұрақты жоғары деңгейін қамтамасыз еткені үшін беретін, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының мәртебесі;
      20) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      21) жалпы білім беретін мектеп – білім алушылар мен тәрбиеленушілерге мектепке дейінгі тәрбие беру мен оқыту бағдарламаларын, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, арнаулы оқу мен жеке дамыту бағдарламаларын, сондай-ақ қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымы;
      21-1) жан басына шаққандағы қаржыландыру нормативі – білім берудің барлық деңгейлеріндегі мемлекеттік кепілдендірілген оқыту құнының қаржылық қамсыздандырылу нормативі;
      21-2) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлау бағыттарының сыныптауышы (бұдан әрі – кадрларды даярлау бағыттарының сыныптауышы) – жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлау бағыттарын сыныптау мен кодтауды белгілейтін және жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыру үшін пайдаланылатын құжат;
      21-3) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы – жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын және ғылыми-зерттеу қызметін жүзеге асыратын жоғары оқу орны;
      21-4) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының эндаумент-қоры – қайырымдылық көмек, өтеусіз аударымдар, қайырмалдықтар, гранттар, білім беру ұйымдары құрылтайшыларының (қатысушыларының) салымдары есебінен қалыптастырылатын нысаналы капитал қоры, одан түсетін инвестициялық кіріс ғылыми, ғылыми-техникалық, инновациялық қызметті және (немесе) білім беру қызметін қаржыландыруға бағытталады;
      21-5) жоғары колледж – жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің интеграцияланған модульдік білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орны;
      21-6) зерттеу университеті – Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен, бес жылға арналған даму бағдарламасын іске асыратын және білім мен ғылымды интеграциялау, жаңа білімді және технологияларды жинақтау мен трансферттеу үшін өз қызметінің нәтижелерін пайдаланатын университет;
      21-7) инклюзивті білім беру – ерекше білім беру қажеттіліктері мен жеке-дара мүмкіндіктерін ескере отырып, барлық білім алушылар үшін білім алуға тең қолжетімділікті қамтамасыз ететін процесс;
      21-8) желілік мектептер – орналасқан жеріне қарамастан бірыңғай мамандандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламасын іске асыратын орта білім беру ұйымдары;
      22) инновациялық - білім беру консорциумы - жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары, ғылыми ұйымдар мен өндіріс саласында жұмыс істейтін басқа да заңды тұлғалар іргелі, қолданбалы ғылыми зерттеулер мен технологиялық инновациялар негізінде жоғары білікті мамандар даярлау үшін зияткерлік, қаржылық және өзге де ресурстарды біріктіретін, бірлескен қызмет туралы шарт негізіндегі ерікті тең құқықты бірлестік;
      23) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      24) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      25) институт – ғылыми-педагогикалық қызметті, сондай-ақ кәсіби қызмет үшін кадрлар даярлауды жүзеге асыратын жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы;
      26) институционалдық аккредиттеу – мәлімделген мәртебесіне және белгіленген аккредиттеу стандарттарына (регламенттеріне) сәйкес білім беру ұйымында сапаны ішкі қамтамасыз ету жүйесі процестерінің тиімділігін аккредиттеу органының бағалау рәсімі;
      26-1) интеграцияланған білім беру бағдарламалары – білім беру бағдарламаларының тиісті мазмұнды аспектілерін біріктіру негізінде әзірленген білім беретін оқу бағдарламалары;
      27) интернаттық ұйымдар — тұратын орын беріле отырып, белгілі бір санаттағы адамдардың білім алу құқықтарына мемлекеттік кепілдіктерді қамтамасыз ететін білім беру ұйымдары;
      28) интернатура – клиникалық практикаға рұқсат алу үшін білім алушыларды базалық жоғары медициналық білім беру шеңберінде клиникалық мамандықтар бойынша даярлау нысаны;
      28-1) кадет – әскери, арнаулы оқу орнында техникалық және кәсіптік немесе орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім алып жатқан адам;
      28-2) кәмелетке толмағандарды бейiмдеу орталықтары – ата-анасын немесе басқа да заңды өкiлдерiн анықтау және оларға беру үшiн үш жастан он сегiз жасқа дейiнгi қадағалаусыз және панасыз қалған балаларды, уақтылы орналастырылуы мүмкiн болмаған жағдайда ата-анасының немесе оларды алмастыратын адамдардың қамқорлығынсыз қалған балаларды, қорғаншылық және қамқоршылық органы балалардың өмiрiне немесе денсаулығына тiкелей қатер төнген кезде ата-анасынан (олардың бiреуiнен) немесе қамқорлыққа алған басқа адамдардан алып қойған балаларды, арнаулы бiлiм беру ұйымдарына жiберiлетiн балаларды, сондай-ақ әлеуметтiк бейiмсiздiкке және әлеуметтiк депривацияға әкеп соққан қатыгездiкпен қарау салдарынан арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қабылдауды және уақытша бағып-ұстауды қамтамасыз ететiн, бiлiм беру органдарының қарамағындағы ұйым;
      29) кәсіптік бағдар - білім алушының кәсіптік қызығушылықтарына, жеке қабілеттері мен психикалық-физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес білім беру және кәсіптік мүмкіндіктер саласында, мамандық пен оқитын орнын еркін және саналы таңдау құқықтарын іске асыруына ақпараттар мен консультациялық көмек беру;
      29-1) кәсіптік білім – білім алушылардың белгілі бір салада кәсіптік қызметті жүргізуіне және (немесе) нақты кәсіп немесе мамандық бойынша жұмысты орындауына мүмкіндік беретін білімдерді, машықтарды, дағдыларды және құзыреттерді алуына бағытталған білім беру түрі;
      29-2) кәсіптік даярлау – белгілі бір жұмыс түрін орындау үшін қажет жаңа немесе өзгертілген кәсіптік дағдыны меңгеру үшін жеке адамды дамытуға бағытталған кәсіптік оқыту нысаны;
      30) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
      30-1) кәсіптік практика – болашақ кәсіптік қызметпен байланысты белгілі бір жұмыс түрлерін орындау процесінде теориялық білімдерді, дағдыларды бекітуге, практикалық машықтар мен құзыреттерді иемденуге және дамытуға бағытталған оқу қызметінің түрі;
      31) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      32) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      33) кешенді тестілеу - ақпараттық-коммуникациялық технологиялар қолданылып, бірнеше оқу пәндері бойынша бір мезгілде өткізілетін емтихан нысаны;
      34) клиникалық база - білім беру ұйымы бірлескен қызмет туралы шарт бойынша денсаулық сақтау саласында кадрлар даярлау және олардың біліктілігін арттыру үшін пайдаланатын денсаулық сақтау ұйымы;
      35) колледж – жалпы орта, техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орны;
      35-1) кооперативтік оқыту – мемлекеттің, жұмыс берушілердің және оқу орындарының корпоративтік жауапкершілігіне негізделген, кадрларды кәсіптік даярлауды ұйымдастыру нысандарының бірі;
      36) кредиттік оқыту технологиясы - академиялық кредиттерді жинақтай отырып, білім алушылардың пәндерді және (немесе) модульдерді оқып зерделеу дәйектілігін таңдауы және дербес жоспарлауы негізіндегі оқыту;
      36-1) курсант – әскери, арнаулы оқу орнында жоғары білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім алып жатқан адам;
      37) қабылдау квотасы – техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi және жоғары бiлiмнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын бiлiм беру ұйымдарына қабылдау үшiн бөлiнетiн мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысы, оның iшiнде бiлiм беру гранттары көлемiнiң шектi саны;
      37-1) Қазақстан Республикасы Президентінің "Өркен" білім беру гранты (бұдан әрі – "Өркен" гранты) – "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымында дарынды балалардың оқуына ақы төлеу үшін Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайтын грант;
      37-2) қауымдастырылған профессор (доцент), профессор – білім беру саласындағы уәкілетті орган беретiн ғылыми атақтар;
      38) қашықтан оқыту – педагог пен білім алушылардың қашықтан, оның ішінде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мен телекоммуникациялық құралдарды қолдана отырып өзара іс-қимыл жасауы кезінде жүзеге асырылатын оқыту;
      38-1) қолданбалы бакалавриат – білім беру бағдарламалары "қолданбалы бакалавр" біліктілігін бере отырып, кадрлар даярлауға бағытталған орта білімнен кейінгі білім;
      38-2) қолданбалы бакалавр – орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын меңгерген адамдарға берілетін біліктілік;
      38-3) қосымша бiлiм беретiн мектептен тыс ұйым – балаларға балалар мен жасөспірімдер шығармашылығын, спорт, мәдениет және өнер саласындағы қызығушылықтарды дамытуға бағытталған қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын iске асыратын оқу-тәрбие ұйымы;
      39) қосымша білім беру – білім алушылардың, тәрбиеленушілер мен мамандардың жан-жақты қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жүзеге асырылатын тәрбиелеу, оқыту процесі;
      40) лицей – білім алушылардың бейімділігі мен қабілеттеріне сәйкес оларға кең ауқымда және тереңдете жаратылыстанушылық-математикалық білім беруді қамтамасыз ететін негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орны;
      41) магистр – магистратураның білім беру бағдарламаларын меңгерген адамдарға берілетін дәреже;
      41-1) магистрант – магистратурада білім алатын адам;
      41-2) магистратура – білім беру бағдарламалары "магистр" дәрежесін бере отырып, кадрлар даярлауға бағытталған жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру;
      41-3) маман – адамдарға жоғары білімнің білім беру бағдарламасын меңгергеннен кейін берілетін біліктілік;
      42) мамандандырылған (бағдарламалық) аккредиттеу – білім беру ұйымы іске асыратын жекелеген білім беру бағдарламаларының сапасын бағалау рәсімі;
      42-1) мектепке дейінгі ұйым – мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін, арнайы оқу бағдарламаларын, жеке дамыту бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымы;
      43) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      44) мемлекеттік атаулы стипендия – ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган белгілейтін стипендия;
      44-1) мемлекеттік аттестаттау – білім беру ұйымдары ұсынатын білім беру қызметтерінің тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатында жүзеге асырылатын рәсім;
      44-2) мемлекеттік білім беру кредиті – білім алушыларға жоғары білім алуға ақы төлеу үшін берілетін нысаналы кредит;
      45) мемлекеттік білім беру тапсырысы - мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту, орта білім беру, мүмкіндігі шектеулі балаларды арнаулы психологиялық-педагогикалық қолдау, балаларға қосымша білім беру жөнінде, экономиканың қажеттілігін қамтамасыз ету, білікті жұмыс күші мен қоғамның зияткерлік әлеуетін молықтыру үшін кадрларды даярлау, білікті жұмыскерлер мен мамандардың біліктілігін арттыру және оларды қайта даярлау жөнінде, сондай-ақ білім беру жүйесін оқу-әдістемелік қамтамасыз ету жөнінде мемлекет қаржыландыратын қызмет көрсетулер көлемі;
      45-1) мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялау – облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті атқарушы органдарының қарамағындағы мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшылары арасындағы лауазымдық орын ауыстыру;
      45-2) мемлекеттік оқу бітіру емтиханы – білім алушылардың орта білім беру курсын аяқтағаны туралы куәландыратын, мемлекеттік үлгідегі құжатты алуы үшін қажетті шарт болып табылатын, орта білім беру ұйымдарында білім алушыларды қорытынды аттестаттау нысаны;
      45-3) мүмкіндігі шектеулі балаларды арнаулы психологиялық-педагогикалық қолдау – қызметтің қандай да бір түрін орындау қабілеттерін қалпына келтіруге немесе оның орнын толтыруға бағытталған көрсетілетін қызметтер мен іс-шаралар кешені;
      46) оқу бағдарламасы – әрбір оқу сабағы, әрбір оқу пәні және (немесе) модуль бойынша меңгерілуге тиіс білімнің, машықтың, дағды мен біліктіліктің мазмұны мен көлемін айқындайтын бағдарлама;
      47) оқу жоспары – тиісті білім беру деңгейінде білім алушылардың оқу сабақтарының, оқу пәндерінің және (немесе) модульдердің, кәсіптік практиканың, өзге де оқу қызметі түрлерінің тізбесін, реттілігін, көлемін (еңбекті қажетсінуін) және бақылау нысандарын регламенттейтін құжат;
      48) оқу-клиникалық орталығы - медициналық жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының қазіргі заманғы аппаратурамен, фантомдармен және муляждармен жабдықталған және білім алушылардың және (немесе) медицина қызметкерлерінің практикалық (клиникалық) машықтарды меңгеруіне және оларды бақылауға арналған құрылымдық бөлімшесі;
      48-1) оқыту – білім алушылар мен тәрбиеленушілердің білімдерді, машықтарды, дағдыларды және құзыреттерді иелену, қабілеттерді дамыту, білімдерін күнделікті өмірде қолдану тәжірибесін иелену және бүкіл өмір бойы білім алуға ынталануын қалыптастыру жөніндегі қызметін ұйымдастырудың мақсатты бағытталған процесі;
      48-2) оқыту нәтижелері – білім алушылардың білім беру бағдарламасын меңгеру бойынша алған, көрсететін білімінің, машықтарының, дағдыларының бағалаумен расталған көлемі және қалыптасқан құндылықтар мен қарым-қатынастар;
      48-3) оқыту-сауықтыру білім беру ұйымы – балаларды және оқушы жастарды тәрбиелеу, оларға білім беру, сауықтыру, демалдыру жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын заңды тұлға;
      48-4) онлайн-оқыту – білім алушы кеңістік және уақыт арақашықтығына қарамастан, педагог пен білім алушы арасында өзара әрекет болуға арналған ақпараттық-коммуникациялық технологиялар және Интернет арқылы жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімді алатын кадрлар даярлаудың нақты бағыттары бойынша оқыту нысаны;
      49) орта білім - азаматтардың Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепілдік берілген, білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарына сәйкес бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын меңгеруі нәтижесінде алатын білімі;
      49-1) "Орта білім беретін үздік ұйым" гранты – облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және астананың жергілікті атқарушы органдары мемлекеттік орта білім беру ұйымдарына рейтингілік көрсеткіштері негізінде конкурс қорытындылары бойынша жыл сайын бөлетін ақша;
      49-2) орта білім беру ұйымы – мектепке дейінгі тәрбие беру мен оқытудың, бастауыш, негiзгi орта, жалпы орта бiлiмнің жалпы бiлiм беретін оқу бағдарламаларын, мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын iске асыратын бiлiм беру ұйымы;
      49-3) алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      49-4) алып тасталды - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      49-5) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтары – тұрақты немесе уақытша (күндіз) болуды ұсына отырып, сондай-ақ қызметі арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаждықтың алдын алу жөніндегі шараларды жүзеге асырумен байланысты заңды тұлғаларға ақпараттық, консультациялық, делдалдық көрсетілетін қызметтерді ұсыну жолымен арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін, білім беру органдарының қарамағындағы ұйымдар;
      49-6) өндірістік оқыту – білім беру ұйымдарының және (немесе) кәсіпорындардың (ұйымдардың) базасында білім алушылардың теориялық білім алуына, практикалық машықтануына бағытталған оқыту;
      50) алып тасталды - ҚР 2012.07.10 N 36-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      50-1) педагог – педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар және білім алушыларды және (немесе) тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеу, білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын адам;
      50-2) педагог қызметін курстан кейін қолдау – педагогтің кәсіптік құзыреттілігін оның курстан кейінгі қызметін үздіксіз мониторингтеу және әдістемелік, консультациялық көмек көрсету арқылы дамытуды қамтамасыз ететін іс-шаралар жүйесі;
      50-3) психологиялық-педагогикалық қолдап отыру – білім беру ұйымдарында іске асырылатын, процесінде білім алушыларды, оның ішінде ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау негізінде ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) ойдағыдай оқыту және дамыту үшін әлеуметтік және психологиялық-педагогикалық жағдайлар жасалатын жүйелі-ұйымдастырылған қызмет;
      50-4) резидент-дәрігер – резидентураның білім беру бағдарламасы шеңберінде білім алатын және тәлімгердің қадағалауымен медициналық ұйымда жұмыс істейтін дәрігер;
      51) резидентура - мақсаты дербес клиникалық практикаға жіберу үшін тиісті мамандық бойынша дәрігердің кәсіптік біліктілігін алу немесе өзгерту болып табылатын, жоғары оқу орнынан кейінгі медициналық білім беру деңгейі;
      51-1) алып тасталды – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      52) рухани (діни) білім беру ұйымдары - дін қызметшілерін даярлаудың білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орындары;
      52-1) сапаны ішкі қамтамасыз ету жүйесі – білім беру ұйымдарында білім беру процесі мен білім беру ортасының сапасын қамтамасыз ету қағидаларының, стандарттарының (регламенттерінің), құралдарының жиынтығы;
      53) стипендия - білім алушыларға олардың тамағына, күнелтуіне және оқу әдебиетін сатыға алуына жұмсалатын шығындарды ішінара жабу үшін берілетін ақша сомасы;
      53-1) стипендиялық бағдарламалар – қазақстандық жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында шетелдіктерді, оның ішінде Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын, ұлты қазақ адамдарды оқытуды көздейтін және мемлекеттік бюджет қаражатынан қаржыландырылатын бағдарламалар;
      53-2) студент – техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымында оқитын адам;
      53-3) студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырыс – мемлекеттік білім беру тапсырысымен байланысты, студенттер, магистранттар мен докторанттар үшін жатақханалардан жаңа орындар беруді қамтамасыз ету бойынша көрсетілетін қызметтер үшін ақшалай төлемдер;
      53-4) сынып жетекшілігі – педагогке сыныпта білім алушылардың қызметін оқу-тәрбие процесі шеңберінде үйлестіру бойынша жүктелген функция;
      53-5) танылған аккредиттеу органдарының тізілімі – білім беру саласындағы уәкілетті орган қалыптастырған, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (ЭЫДҰ) мүше мемлекеттердің аккредиттеу органдарының тізіліміне және (немесе) қауымдастықтарына кірген ұлттық және шетелдік аккредиттеу органдарының тізбесі;
      53-6) тәлімгер – өндіріс немесе қызметтер көрсету саласы технологияларын меңгерген, өндірістік оқыту мен кәсіптік практикаға басшылықты жүзеге асыратын кәсіпорынның (ұйымның) білікті жұмыскері;
      53-7) техникалық және кәсіптік білім беру – білікті жұмысшы кадрлар мен орта буын мамандарын даярлауға бағытталған білім беру;
      53-8) "Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беретін үздік ұйым" гранты – облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті атқарушы органдары техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беретін мемлекеттік ұйымдарға рейтингтік көрсеткіштері негізінде конкурс қорытындысы бойынша жыл сайын бөлетін ақша;
      53-9) тыңдаушы – білім беру ұйымында қосымша білімнің және дайындық бөлімінің білім беру бағдарламалары бойынша білім алып жатқан адам;
      53-10) тiрек мектеп (ресурс орталығы) – шағын жинақталған мектеп оқушыларының сапалы бiлiм алуға қолжетiмдiлiгiн қамтамасыз ету мақсатында білім алушылардың қысқа мерзiмдi сессиялық сабақтарын, аралық және қорытынды аттестатталуын өткiзу үшiн таяу маңдағы шағын жинақталған мектептердiң бiлiм беру ресурстары оның базасында шоғырланатын орта бiлiм беру ұйымы;
      54) университет – әртүрлі салалар бойынша ғылыми-педагогикалық қызметті, кадрлар даярлауды, іргелі және (немесе) қолданбалы ғылыми зерттеулерді жүзеге асыратын және жетекші ғылыми-әдістемелік орталық болып табылатын жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы;
      55) училище – мәдениет саласында негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік немесе орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орны;
      56) ұлттық бірыңғай тестілеу – жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына түсуге арналған іріктеу емтихандарының бір нысаны;
      56-1) ұлттық жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы – ерекше мәртебесі бар жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы;
      56-2) ұлттық зерттеу университеті – ерекше мәртебесі бар зерттеу университеті;
      56-3) үздіксіз интеграцияланған білім беру - деңгейаралық интеграцияланған білім беру бағдарламалары шеңберінде біліктілігі жоғары кадрлар даярлауға бағытталған кәсіптік оқыту нысаны;
      57) философия докторы (РhD) – Қазақстан Республикасында немесе одан тысқары жерлерде ғылыми-педагогикалық бағыт бойынша докторантураның бағдарламасын меңгерген және диссертация қорғаған адамдарға берілетін, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен танылған дәреже;
      57-1) халықаралық мектеп – дербес әзірленген интеграцияланған білім беру бағдарламаларын іске асыратын, Халықаралық Бакалавриат Ұйымында авторизациялаудан немесе халықаралық институционалдық аккредиттеуден өткен оқу орны;
      58) шағын жинақты мектеп - білім алушылар контингенті шағын, сынып-жинақтары біріктірілген және оқу сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік нысаны бар жалпы білім беретін мектеп;
      59) эксперименттік алаң – жаңа педагогикалық технологиялар мен білім берудің жаңа мазмұнын сынақтан өткізуге арналған эксперимент режимінде білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымы;
      60) экстернат – білім алушы сабаққа үнемі қатыспай-ақ тиісті білім беру бағдарламасының оқу пәндерін өз бетімен оқитын оқыту нысандарының бірі;
      61) элиталық білім - дарынды адамдарға арналған мамандандырылған білім беру ұйымдарында іске асырылатын мамандандырылған жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламалары бойынша алынатын білім.
      Ескерту. 1-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.01.09 № 535-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2012.07.10 N 36-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 18.02.2014 № 175-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.11.2015 № 419-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 05.05.2017 № 60-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2017 № 88-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.01.2021 № 399-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 31.03.2021 № 24-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2021 № 58-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 177-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2023 № 15-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.07.2023 № 19-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.05.2024 № 86-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.06.2024 № 94-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
2-бап. Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасы
      1. Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
      2. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
      3. Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасымен реттелген құқықтық қатынастарға:
      1) аккредиттеу органының көрсетілетін қызметтерін;
      2) мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру бойынша көрсетілетін қызметтерді, тауарларды, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды;
      3) мемлекеттік білім беру тапсырысының көрсетілетін қызметтерін сатып алу бөлігінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасының күші қолданылмайды. Бұл ретте мемлекеттік білім беру тапсырысының көрсетілетін қызметтерінің шарттары білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіппен мемлекеттік сатып алу веб-порталы арқылы жасалады;
      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      4) тармақша 01.01.2026 дейін қолданыста болады – ҚР 30.12.2022 № 177-VII Заңымен.
      4) сатып алынуы Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен білім беру саласындағы пилоттық ұлттық жобада айқындалған тәртіппен жүзеге асырылатын жұмыстарды, тауарларды, көрсетілетін қызметтерді сатып алу бөлігінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасының күші қолданылмайды.
      Ескерту. 2-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 15.11.2021 № 72-VII (01.01.2022 бастап қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 177-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
3-бап. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың принциптері
      1. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері мыналар болып табылады:
      1) баршаның сапалы білім алуға құқықтарының теңдігі;
      2) білім беру жүйесін дамытудың басымдығы;
      3) әрбір адамның зияткерлік дамуы, психикалық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі білімге қолжетімділігі;
      4) білім берудің зайырлы, гуманистік және дамытушылық сипаты, азаматтық және ұлттық құндылықтардың, адам өмірі мен денсаулығының, жеке адамның еркін дамуының басымдығы;
      5) адамның құқықтары мен бостандықтарын құрметтеу;
      6) жеке адамның білімдарлығын ынталандыру және дарындылығын дамыту;
      7) білім беру деңгейлерінің сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесінің үздіксіздігі;
      8) оқытудың, тәрбиенің және дамытудың бірлігі;
      9) білім беруді басқарудың демократиялық сипаты, білім беру жүйесі қызметінің ашықтығы;
      10) білім беру ұйымдарының меншік нысандары, оқыту мен тәрбиенің нысандары, білім беру бағыттары бойынша алуан түрлі болуы.
      2. Білім беру ұйымдарында саяси партиялар мен діни ұйымдардың (бірлестіктердің) ұйымдық құрылымдарын құруға және олардың қызметіне тыйым салынады.
      Ескерту. 3-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

2-тарау. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІН БАСҚАРУ

4-бап. Қазақстан Республикасы Үкіметінің білім беру саласындағы құзыреті
      Қазақстан Республикасының Үкіметі:
      1) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      2) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      3) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      4) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      5) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      5-1) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      5-2) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      5-3) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      6) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      7) алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      8) алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      9) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      10) алып тасталды – ҚР 24.11.2021 № 75-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      11) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      12) Қазақстан Республикасының Президентіне жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына ерекше мәртебе беру туралы ұсыну енгізеді және жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының ерекше мәртебесі туралы ережені бекітеді;
      13) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, мемлекеттiк басқару органының ұсынысы бойынша бюджет қаражаты есебiнен қаржыландырылатын мемлекеттiк бiлiм беру ұйымдарын құрады, қайта ұйымдастырады және таратады;
      14) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      15) Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігімен келісу бойынша "Болашақ" халықаралық стипендиясын беру үшін үміткерлерді іріктеу қағидаларын бекітеді және "Болашақ" халықаралық стипендиясын жұмсау бағыттарын айқындайды;
      16) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      17) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      18) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      19) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      20) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      21) мемлекеттік білім беру ұйымдарының мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар отбасылардан, сондай-ақ мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алмайтын, жан басына шаққандағы табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен отбасылардан шыққан білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне және жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалып, отбасыларда тұратын балаларға, төтенше жағдайлардың салдарынан шұғыл жәрдемді талап ететін отбасылардан шыққан балаларға және білім беру ұйымының алқалы басқару органы айқындайтын өзге де санаттағы білім алушылар мен тәрбиеленушілерге жалпы білім беретін мектептерді ағымдағы күтіп-ұстауға және шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындарда орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруға бөлінетін бюджет қаражатының кемінде екі пайызы мөлшерінде қаржылай және материалдық көмек көрсетуге бөлінетін қаражатты қалыптастыру, жұмсау бағыты мен оларды есепке алу қағидаларын бекітеді;
      22) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      22-1) алып тасталды – ҚР 24.11.2021 № 75-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      22-2) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      23) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      24) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      24-1) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      25) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      25-1) осы Заңның 8-бабы 4-тармағының екінші бөлігінде аталған азаматтарға әлеуметтік көмектің мөлшерін, көздерін, түрлерін және оны беру тәртібін айқындайды;
      26) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      27) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      28) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      29) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      29-1) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      30) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Ескерту. 4-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.07.05 N 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.07.15 N 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 № 124-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.12.2019 № 287-VІ (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 291-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.11.2021 № 75-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.12.2022 № 168-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
5-бап. Білім беру саласындағы уәкілетті органның құзыреті
      Білім беру саласындағы уәкілетті орган мынадай өкілеттіктерді орындайды:
      1) азаматтардың білім беру саласындағы конституциялық құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қамтамасыз етеді;
      2) білім беру саласында жергiлiктi атқарушы органдарды үйлестіруді және оларға әдiстемелiк басшылық жасауды жүзеге асырады;
      3) білім беру саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты қалыптастырады және іске асырады, салааралық үйлестіруді жүзеге асырады, мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру, қосымша білім беру саласындағы халықаралық бағдарламаларды әзірлейді және іске асырады;
      4) мемлекеттік орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды сатып алу қағидаларын бекітеді;
      5) мемлекеттік орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру бойынша көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды жосықсыз берушілердің (әлеуетті өнім берушілердің) тізбесін қалыптастыру қағидаларын бекітеді;
      6) мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беруді дамытудың жай-күйі туралы жыл сайынғы ұлттық баяндама дайындау және жариялау арқылы қоғам мен мемлекетті мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру, қосымша білім беру жүйесінің жай-күйі және оның қызметінің тиімділігі туралы объективті ақпаратпен қамтамасыз етеді;
      7) білім беру сапасына халықаралық салыстырмалы зерттеулердің жүргізілуін үйлестіруді және білім беруді дамытудың жай-күйі туралы жыл сайынғы ұлттық баяндама дайындауды, сондай-ақ "Ұлттық білім беру дерекқоры" ақпараттық жүйесін қалыптастыруды, қолдап отыруды, оған жүйелік-техникалық қызмет көрсетуді, оны интеграциялауды және оның ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуді жүзеге асыратын, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғаны айқындайды;
      8) білім беруді басқару жүйесіне білім беру мониторингін және оны ақпараттық қамтамасыз етуді жүзеге асырады, мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру, қосымша білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілерін ұйымдастыру және олардың жұмыс істеу қағидаларын бекітеді;
      9) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарына қабылдау қорытындылары бойынша мониторинг жүргізу қағидаларын бекітеді;
      10) "Ұлттық білім беру дерекқоры" ақпараттық жүйесін қалыптастыру, қолдап отыру, жүйелік-техникалық қызмет көрсету, интеграциялау және оның ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;
      11) білім беру сапасын басқаруды, білім беру ұйымдары ұсынатын білім беру қызметтерінің сапасын әдістемелік және әдіснамалық қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      12) техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары үшін жалпы білім беретін пәндер циклінің немесе модулінің үлгілік оқу бағдарламаларын бекітеді;
      13) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары іске асыратын білім беру бағдарламаларының тізілімдерін жүргізу қағидаларын, сондай-ақ білім беру бағдарламаларының тізілімдеріне енгізу және олардан шығару негіздерін бекітеді;
      14) мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлерінің үлгілік оқу жоспарлары мен үлгілік оқу бағдарламаларын бекітеді;
      15) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы құжаттардың түрлерін, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттардың нысандарын және оларды есепке алу мен беру қағидаларын, білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттардың мазмұнына қойылатын негізгі талаптарды және оларды есепке алу мен беру қағидаларын, сондай-ақ білім беру ұйымдарында білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтаманың нысанын бекітеді;
      16) бас бостандығынан айыруға сотталғандардың бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім алуын ұйымдастыру қағидаларын қылмыстық-атқару қызметі саласындағы уәкілетті органмен келіседі;
      17) балалар музыка мектептерінің, балалар көркемөнер мектептерінің және балалар өнер мектептерінің үлгілік оқу жоспарлары мен білім беру бағдарламаларын бекітеді;
      18) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын, үлгілік оқу бағдарламаларына сараптама жасау және сынақтан өткізу жөніндегі жұмысты ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      19) заңды тұлғаларға:
      мамандықтар бойынша, әскери, арнаулы оқу орындары үшін мамандықтар топтары және күндізгі оқыту және онлайн-оқыту нысандары бойынша техникалық және кәсіптік білім беру;
      мамандықтар бойынша, әскери, арнаулы оқу орындары үшін мамандықтар топтары және күндізгі оқыту және онлайн-оқыту нысандары бойынша орта білімнен кейінгі білім беру;
      рухани білім беру үшін білім беру қызметімен айналысуға лицензия және (немесе) лицензияға қосымша береді;
      20) білім беру мониторингін жүзеге асыру тәртібін белгілейді;
      21) балаларға арналған мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту және қосымша білім беру бойынша қызметтi жүзеге асырудың басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы хабарламаларды қабылдауды жүзеге асырады;
      22) "Алтын белгi" белгiсi туралы ереженi бекiтедi;
      23) балаларға арналған мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту және қосымша білім беру бойынша рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік электрондық тізілімін жүргізеді;
      24) "Үздік педагог" атағын беру қағидаларын бекітеді;
      25) "Орта бiлiм беретін үздiк ұйым", "Техникалық және кәсіптік, орта бiлiмнен кейінгі білім беретін үздiк ұйым" гранттарының мөлшерін және оларды беру тәртiбiн белгiлей отырып, осы гранттарды беруге арналған конкурстарды өткiзу қағидаларын бекiтедi;
      26) халықтың тығыздығына және елді мекендердің шалғайлығына қарай білім беру ұйымдары желісінің кепілдік берілген мемлекеттік нормативін бекітеді;
      27) денсаулық сақтау саласындағы техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Сот төрелігі академиясын (бұдан әрі – Сот төрелігі академиясы) қоспағанда, мыналарды:
      мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын;
      бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын;
      техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің білім беру бағдарламаларын іске асыратын меншік нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестаттауды жүргізеді;
      28) аккредиттеу органдарын, оның ішінде шетелдік аккредиттеу органдарын тану қағидаларын бекітеді, танылған аккредиттеу органдарының, аккредиттелген білім беру ұйымдары мен білім беру бағдарламаларының тізілімін қалыптастырады және бекітеді, сондай-ақ оларды оған енгізу, оны тоқтата тұру және одан шығару негіздерін бекітеді;
      29) мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бағдарламаларын, бастауыш, негiзгi орта, жалпы орта бiлiмнің жалпы бiлiм беретін оқу бағдарламаларын, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын iске асыратын бiлiм беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бекітеді;
      30) тиісті типтердегі және түрлердегі мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларын бекітеді;
      31) мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру, қосымша білім беру ұйымдарында психологиялық-педагогикалық қолдап отыру қағидаларын бекітеді;
      32) ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау қағидаларын бекітеді;
      33) білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарын және оларға сәйкестікті растайтын құжаттардың тізбесін бекітеді;
      34) орта білім беру ұйымдарындағы сынып жетекшілігі туралы ережені бекітеді;
      35) тиісті саланың уәкілетті органымен келісу бойынша мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған, оларда пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесін бекітеді;
      36) мүдделі орталық атқарушы органдармен, жұмыс берушілермен және басқа да әлеуметтік әріптестермен өзара іс-қимыл жасай отырып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру мамандықтары мен біліктіліктерінің сыныптауышын бекітеді;
      37) мүдделі орталық атқарушы органдармен, жұмыс берушілермен және басқа да әлеуметтік әріптестермен өзара іс-қимыл жасай отырып, кадрлар даярлау бағыттарының сыныптауышын бекітеді;
      38) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында оқу жылының басталу және аяқталу мерзімдерін, сондай-ақ орта білім беру ұйымдарында білім алушыларды қорытынды аттестаттаудан өткізу мерзімдерін айқындайды;
      39) орта білім беру ұйымдары үшін міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды бекітеді;
      40) қолайсыз ауа райы метеожағдайларында орта білім беру ұйымдарында, сондай-ақ техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында сабақтарды тоқтату қағидаларын бекітеді;
      41) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында онлайн-оқыту нысанында оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      42) мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша сырттай және кешкі оқу, сондай-ақ экстернат нысандарында білім алуға жол берілетін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің мамандықтары мен біліктіліктерінің тізбесін бекітеді;
      43) мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында экстернат нысанында оқуға рұқсат беру қағидаларын бекітеді;
      44) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім алушыларды білім беру ұйымдарының типтері бойынша ауыстыру және қайта қабылдау қағидаларын бекітеді;
      45) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында білім алушыларға академиялық демалыс беру қағидаларын бекітеді;
      46) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің үлгілік қағидаларын бекітеді;
      46-1) білім беру ұйымдарының ішкі тәртіптемесінің үлгілік қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      47) мектепке дейінгі тәрбие беру мен оқыту бағдарламаларын, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының оқулықтарға және оқу-әдістемелік кешендерге қажеттілігін болжау әдістемесін бекітеді;
      48) мемлекеттік білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілерін оқулықтармен және оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;
      49) мемлекеттік орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының кітапханалар қорын қалыптастыру, пайдалану және сақтау жөніндегі қағидаларды бекітеді;
      50) орта білім беру ұйымдарына арналған оқулықтардың және мектепке дейінгі ұйымдарға, орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік кешендердің құрылымы мен мазмұнына қойылатын талаптарды бекітеді;
      51) мемлекеттік білім беру ұйымдары педагогтарының оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерді таңдау қағидаларын бекітеді;
      52) Қазақстан Республикасының аумағында танылатын орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы құжаттарды тану қағидаларын бекітеді;
      53) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарынан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою рәсімін жүзеге асырады;
      54) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарын бағалау өлшемшарттарын бекітеді;
      55) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім алушылардың білімін бағалау өлшемшарттарын бекітеді;
      56) бiлiм туралы мемлекеттiк үлгiдегi құжаттардың бланкiлерiне тапсырыс берудi ұйымдастыру, оларды сақтау, есепке алу мен беру және олармен негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және техникалық және кәсіптік, орта бiлiмнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын iске асыратын бiлiм беру ұйымдарын, ведомстволық бағынысты бiлiм беру ұйымдарын қамтамасыз ету жөнiндегi қағидаларды бекiтедi, олардың пайдаланылуына бақылауды жүзеге асырады;
      57) білім беру қызметінде орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары пайдаланатын қатаң есептіліктегі құжаттардың нысандарын бекітеді;
      58) мектепке дейінгі тәрбие және оқыту, орта, арнаулы, қосымша, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтері жүргізу үшін міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекітеді;
      59) мектепке дейінгі ұйымдар, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім беру қызметтерін көрсетудің үлгілік шартының, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін кәсіптік практиканы өткізуге арналған үлгілік шарттың және дуальды оқыту туралы үлгілік шарттың нысандарын бекітеді;
      60) білім беру жинақтау салымы туралы үлгілік шартты бекітеді;
      61) қаржы ұйымдары беретін білім беру кредиттеріне кепілдік беру және осындай кепілдік беру мөлшерін айқындау қағидаларын бекітеді;
      62) оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысқа басшылықты жүзеге асырады және оны жүргізуді үйлестіреді, мәдениет саласындағы білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру ұйымдарында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру және жүзеге асыру қағидаларын, оқытудың кредиттік технологиясы бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын, сондай-ақ қашықтан оқытуды ұсыну бойынша білім беру ұйымдарына қойылатын талаптарды және бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша қашықтан оқыту бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын және техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша онлайн-оқыту нысанында оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      63) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің республикалық оқу-әдістемелік кеңесін, бейіндер бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің оқу-әдістемелік бірлестіктерін құрады және олардың қызметі туралы ережелерді бекітеді;
      64) республикалық орта білім беру ұйымдарын, сондай-ақ халықаралық келісімдерге сәйкес шетелдік мектептерде оқитын отандастарды оқулықтармен және оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз етеді;
      65) мектепке дейiнгi, орта, техникалық және кәсiптiк, орта білімнен кейінгі бiлiм беру ұйымдарын, сондай-ақ арнаулы білім беру ұйымдарын жабдықтармен және жиһазбен жарақтандыру нормаларын бекiтедi;
      66) орта білім беру ұйымдарына арналған оқулықтарды және мектепке дейінгі ұйымдарға, орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік кешендерді дайындау, сараптама жасау, сынақтан өткізу және мониторинг жүргізу, басып шығару жөніндегі қағидаларды бекітеді;
      67) республикалық және жергілікті бюджеттер бекітілгенге дейін орта білім беру ұйымдарына арналған оқулықтардың, мектепке дейінгі ұйымдарға, орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік кешендердің тізбесін, оның ішінде электрондық нысанда бекітеді;
      68) мектепке дейінгі, орта білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілерін оқулықтармен және оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз ету бойынша жұмысты үйлестіреді;
      69) республикалық маңызы бар мектептен тыс іс-шаралар өткізуді ұйымдастырады;
      70) жаратылыстану-математика циклі пәндері бойынша Президенттік олимпиаданы, жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарын, орындаушылардың республикалық конкурстары мен кәсіби шеберлік конкурстарын ұйымдастыру мен өткізу қағидаларын бекітеді;
      71) жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық және халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының (ғылыми жарыстардың), орындаушылар конкурстарының, кәсіби шеберлік конкурстарының және спорттық жарыстардың тізбесін және оларды іріктеу өлшемшарттарын бекітеді;
      72) жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарына (ғылыми жарыстарға) қатысушылар құрамын қалыптастыру қағидаларын бекітеді;
      73) соңғы үш жылдағы жеңімпаздары мен жүлдегерлері (бірінші, екінші және үшінші дәрежелі дипломдармен марапатталған) жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына білім беру гранты беріле отырып қабылданатын, жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың және орындаушылардың халықаралық конкурстарының, спорттық жарыстардың тізбесін және оларды іріктеу өлшемшарттарын бекітеді;
      74) жеңімпаздары, жүлдегерлері және оларды дайындаған педагогтер бюджет қаражаты есебінен біржолғы сыйақымен көтермеленетін жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың тізбесін бекітеді;
      75) жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне, оларды дайындаған педагогтерге біржолғы сыйақы төлеу қағидаларын бекітеді, сондай-ақ жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне, оларды дайындаған педагогтерге біржолғы сыйақы мөлшерін бекітеді;
      76) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, ведомстволық бағыныстағы бiлiм беру ұйымдарының жарғыларын бекiтедi;
      77) білім беру ұйымдарында меншік нысандарына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру саласындағы заңнамасының және нормативтік құқықтық актілерінің, мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының, сондай-ақ ведомстволық бағыныстағы ұйымдардағы бюджеттік және қаржылық тәртіптің Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес орындалуына мемлекеттік бақылау жасауды жүзеге асырады;
      78) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерді қоспағанда, педагог лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын тиісті саланың уәкілетті органдарымен келісу бойынша бекітеді;
      79) педагогикалық әдеп қағидаларын бекітеді;
      79-1) мектепке дейін тәрбие беретін және оқытатын, орта, қосымша, сондай-ақ техникалық және кәсіптік білім беретін педагогтерге арналған кәсіптік стандарттарды әзірлейді және бекітеді;
      80) мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беретін мемлекеттік ұйымдардың бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидаларын бекітеді;
      81) педагогтерді қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастырады;
      82) педагогтердің біліктілігін арттыру курстарын, сондай-ақ педагог қызметін курстан кейін қолдауды ұйымдастыру және жүргізу қағидаларын бекітеді;
      83) педагогтердің біліктілігін арттыру курстарының білім беру бағдарламаларын әзірлеу, келісу және бекіту қағидаларын бекітеді;
      84) алып тасталды – ҚР 04.07.2023 № 15-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      85) салалық көтермелеу жүйесін бекітеді;
      86) шетелдік әріптестермен келіссөздер жүргізеді және өз құзыреті шегінде мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру саласындағы халықаралық шарттарға (келісімдерге) және бағдарламаларға қол қояды, білім беру ұйымдары жүзеге асыратын халықаралық ынтымақтастық ұйымдарының қағидаларын белгілейді және осы жұмысты үйлестіреді;
      87) техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi және жоғары бiлiмнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде білім алушылар үшін өтемақылар төлеу арқылы қысқы және жазғы каникул кезеңінде қалааралық теміржол және автомобиль көлігінде жеңілдікпен жол жүруді қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;
      88) студенттерді жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырысты орналастыру қағидаларын бекітеді;
      89) жекеменшік білім беру ұйымдарында орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын, оқуға ата-ана төлемақысының шекті мөлшерін бекiтедi;
      90) мүмкіндігі шектеулі балаларды арнаулы психологиялық-педагогикалық қолдауға мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру қағидаларын бекітеді;
      91) Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасының анықталған бұзушылықтарын нұсқамада белгіленген мерзімде жою туралы орындалуы міндетті жазбаша нұсқамалар береді;
      92) мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында эксперимент режимінде іске асырылатын білім беру бағдарламаларын әзірлеу, сынақтан өткізу және ендіру қағидаларын бекітеді;
      93) білім беру жүйесін басқару органдарын ақпараттық қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      94) білім беру ұйымдары, оның ішінде шағын жинақталған мектептер түрлерінің номенклатурасын бекітеді;
      95) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімдерінде қамтылған мәліметтерді алады;
      96) кәмелетке толмағандарды Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарында және арнаулы әлеуметтік көрсетілетін қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарында ұстаудың тәртібі мен шарттарын белгілейді;
      97) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, орта білім берудің, сондай-ақ кредиттік оқыту технологиясын ескере отырып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру әдістемесін (бұдан әрі – жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру әдістемесі) әзірлеуді ұйымдастырады және бекітеді;
      98) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, орта білім берудің, сондай-ақ кредиттік оқыту технологиясын ескере отырып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру қағидаларын әзірлеуді ұйымдастырады және бекітеді;
      99) біліктілікті арттырудың ваучерлік-модульдік жүйесінің әдістемесін әзірлеуді ұйымдастырады және бекітеді;
      100) экстернат нысанында оқыту қағидаларын бекітеді;
      101) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін кәсіптік практиканы ұйымдастыру мен өткізу қағидаларын және практика базалары ретінде кәсіпорындарды (ұйымдарды) айқындау қағидаларын бекітеді;
      102) мүдделі мемлекеттік органдармен келісу бойынша дуальды оқытуды ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      103) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының жатақханаларында орындарды бөлу қағидаларын бекітеді;
      104) мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балаларды олар орта білім алғанға дейін есепке алуды ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      105) республикалық орта білім беру ұйымдарындағы мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      106) мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарын дамыту бағдарламасының құрылымын және оны әзірлеу қағидаларын бекітеді;
      107) жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру іске асырылатын мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының типтері мен түрлерінің тізбесін бекітеді;
      108) мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған орта білім беру ұйымдарын шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысанына қайта ұйымдастыру үшін өлшемшарттарды бекітеді;
      109) мемлекеттік орта білім беру ұйымдарына бекітілген дене шынықтыру-сауықтыру және спорт құрылысжайларын мүліктік жалдауға (жалға) беру қағидаларын бекітеді;
      110) облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) білім беруді басқару органдарының бірінші басшыларын лауазымға тағайындауды және лауазымнан босатуды келіседі;
      111) бюджет қаражаты есебінен орта білім беру объектілерін салуды, реконструкциялауды қаржыландыру әдістемесін бекітеді;
      112) орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің жұмыс істеу қағидаларын бекітеді;
      113) тиісті саланың уәкілетті органымен келісу бойынша баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидаларын бекітеді;
      114) мемлекеттік білім беру ұйымдары, сондай-ақ мемлекеттік білім беру тапсырысын алатын білім беру ұйымдары педагогтерінің біліктілігін арттыру курстарының құнын айқындау әдістемесін бекітеді;
      115) "Өркен" грантын беру қағидаларын және оның мөлшерін бекітеді;
      116) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес білім беру ақысын төлеу мақсатында ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті органмен бірлесіп, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін нысаналы жинақ төлемдерін пайдалану қағидаларын әзірлейді және бекітеді.
      Білім беру саласындағы уәкілетті органның осы баптың бірінші бөлігінің 8), 9), 14), 20), 22), 23), 29), 30), 31), 32), 36), 38), 39), 40), 44), 45), 62), 66), 73), 78), 80), 81), 82), 83), 85), 88), 89), 90), 94), 97), 100), 101), 106), 107), 108), 109), 114) және 115) тармақшаларында көзделген өкілеттіктері әскери, арнаулы оқу орындарына және Сот төрелігі академиясына қолданылмайды.
      Ескерту. 5-бап жаңа редакцияда – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 04.07.2023 № 15-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
5-1-бап. Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің, Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің, Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының және Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің өздеріне ведомстволық бағынысты әскери, арнаулы оқу орындарына қатысты құзыреті
      Ескерту. 5-1-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 29.06.2021 № 58-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдары, Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі, Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлігі, Қазақстан Республикасының прокуратура органдарының және Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі өздеріне ведомстволық бағынысты әскери, арнаулы оқу орындарына қатысты мынадай өкілеттіліктерді жүзеге асырады:
      1) орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, әскери, арнаулы оқу орындарының білім беру қызметінің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарының жекелеген бөлімдерін әзірлеуге қатысады;
      2) әскери, арнаулы оқу орындарының білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарының жекелеген бөлімдерін және оларға сәйкестікті растайтын құжаттардың тізбесін әзірлеуге қатысады;
      3) әскери, арнаулы оқу орындарының қызмет қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      4) әскери, арнаулы оқу орындарында (орта білім беру ұйымдарында білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша) оқу процесін, оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қызметті ұйымдастыру және жүзеге асыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      4-1) әскери, арнаулы оқу орындарында (білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша орта білім беру ұйымдарында) қашықтан оқыту бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      5) әскери, арнаулы оқу орындарында білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылау, оларға аралық және қорытынды аттестаттау жүргізу қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      6) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      8) орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, оқулық басылымдары мен оқу-әдістемелік кешендерді дайындау, сараптау, сынамақтан өткізу, басып шығару және оларға мониторинг жүргізу жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      9) тиісті деңгейдегі білім беру бағдарламаларын іске асырып жатқан әскери, арнаулы оқу орындарына оқуға қабылдау қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      10) орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, әскери, арнаулы оқу орындарында оқу жылының басталу және аяқталу мерзімдерін айқындайды;
      11) әскери, арнаулы оқу орындарында білім алушылардың кәсіптік практикасын және тағылымдамасын ұйымдастыру және одан өту қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      12) әскери, арнаулы оқу орындарына ауыстыру және қайта қабылдау қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      13) орта, техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының азаматтық қызметшілерінің лауазымдарын қоспағанда, әскери, арнаулы оқу орындарындағы педагог лауазымдарының біліктілік сипаттамаларын әзірлейді және бекітеді;
      14) әскери, арнаулы оқу орындарында, азаматтық қызметші лауазымдарын қоспағанда, педагогтер, ғылыми қызметкерлер лауазымдарына орналасу қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      15) әскери, арнаулы оқу орындарының ақпараттық жүйелері мен интернет-ресурстарына қойылатын талаптарды әзірлейді және бекітеді;
      16) мамандықтар мен біліктіліктердің, әскери, арнаулы оқу орындарында іске асырылатын білім беру бағдарламаларының тізбелерін бекітеді;
      17) әскери, арнаулы оқу орындарында білім алу нысандары мен технологиясын айқындайды;
      18) әскери, арнаулы оқу орындарында білім беру технологияларын қолдана отырып, оқыту нысандарын, оның ішінде онлайн-оқытуды қолдану және оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      19) осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      Ескерту. 2-тарау 5-1-баппен толықтырылды - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2021 № 58-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
5-2-бап. Қазақстан Республикасы Жоғары Сот Кеңесінің Сот төрелігі академиясына қатысты құзыреті
      Ескерту. 5-2-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 27.03.2023 № 216-VII (15.07.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесінің Сот төрелігі академиясына қатысты мынадай өкілеттіктерді жүзеге асырады:
      1) Сот төрелігі академиясының білім беру қызметінің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарының жекелеген бөлімдерін әзірлеуге қатысады;
      2) Сот төрелігі академиясының білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарының жекелеген бөлімдерін және оларға сәйкестікті растайтын құжаттардың тізбесін әзірлеуге қатысады;
      3) Сот төрелігі академиясы қызметінің қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      4) Сот төрелігі академиясында оқу процесін, оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қызметті ұйымдастыру және жүзеге асыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      5) Сот төрелігі академиясына оқуға қабылдау қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      6) үлгілік оқу жоспарларын және үлгілік оқу бағдарламаларын әзірлейді және бекітеді;
      7) оқулық басылымдары мен оқу-әдістемелік кешендерді дайындау, сараптау, сынамалау, басып шығару және оларға мониторинг жүргізу жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      8) Сот төрелігі академиясында білім алушылардың кәсіптік практикасы мен тағылымдамасын ұйымдастыру мен одан өту қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      9) Сот төрелігі академиясына қайта қабылдау қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      10) Сот төрелігі академиясының педагогтері лауазымдарының біліктілік сипаттамаларын әзірлейді және бекітеді;
      11) Сот төрелігі академиясының педагогтері, ғылыми жұмыскерлері лауазымдарына орналасу қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      12) Сот төрелігі академиясының ақпараттық жүйелері мен интернет-ресурстарына қойылатын талаптарды әзірлейді және бекітеді;
      13) Сот төрелігі академиясында білім алу нысандары мен технологияларын айқындайды;
      14) Сот төрелігі академиясында білім беру технологияларын қолдана отырып оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      14-1) Сот төрелігі академиясында қашықтан оқыту бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      14-2) Сот төрелігі академиясын мемлекеттік аттестаттауды жүргізеді;
      15) осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      Ескерту. 2-тарау 5-2-баппен толықтырылды - ҚР 21.02.2019 № 227-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгеріс енгізілді – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (15.07.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
5-3-бап. Ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті органның құзыреті
      Ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган мынадай өкілеттіктерді орындайды:
      1) азаматтардың білім беру саласындағы конституциялық құқықтары мен бостандықтарын сақтауды қамтамасыз етеді;
      2) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты қалыпастырады және іске асырады, салааралық үйлестіруді жүзеге асырады, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру және ғылым саласындағы халықаралық бағдарламаларды әзірлейді және іске асырады;
      3) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласындағы білім беруді дамытудың жай-күйі туралы жыл сайынғы ұлттық баяндама дайындау және жариялау арқылы қоғам мен мемлекетті білім беру жүйесінің жай-күйі және оның қызметінің тиімділігі туралы объективті ақпаратпен қамтамасыз етеді;
      4) білім беруді басқару жүйесіне білім беру мониторингін және ақпараттық қамтамасыз етуді жүзеге асырады, білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілерін ұйымдастыру және олардың жұмыс істеу қағидаларын бекітеді;
      5) білім беру бағдарламалары бойынша жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына білім алушыларды қабылдау қорытындылары бойынша мониторинг жүргізу қағидаларын бекітеді;
      6) заңды тұлғаларға мыналарды;
      кадрларды даярлау бағыттары және оқыту нысандары бойынша жоғары білім беру;
      кадрларды даярлау бағыттары және оқыту нысандары бойынша жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру;
      рухани білім беру үшін білім беру қызметімен айналысуға лицензия және (немесе) лицензияға қосымша береді;
      7) білім беру мониторингін жүзеге асыру тәртібін белгілейді;
      8) Сот төрелігі академиясын қоспағанда, меншік нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, әскери, арнаулы оқу орындарында жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестаттауды жүргізеді;
      9) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бекітеді;
      10) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларын бекітеді;
      11) мүдделі орталық атқарушы органдармен, жұмыс берушілермен және басқа да әлеуметтік әріптестермен өзара іс-қимыл жасай отырып, кадрлар даярлау бағыттарының сыныптауышын бекітеді;
      12) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарынан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою рәсімін жүзеге асырады;
      13) оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысқа басшылықты жүзеге асырады және оны жүргізуді үйлестіреді, мәдениет саласындағы білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру ұйымдарында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру және жүзеге асыру қағидаларын, оқытудың кредиттік технологиясы бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын, сондай-ақ қашықтан оқытуды ұсыну бойынша білім беру ұйымдарына қойылатын талаптарды және жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша қашықтан оқыту бойынша оқу процесін ұйымдастыру және жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша онлайн-оқыту нысанында оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      14) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, ведомстволық бағынысты білім беру ұйымдарының жарғыларын бекітеді;
      15) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында меншік нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасының және нормативтік құқықтық актілерінің, мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының, сондай-ақ ведомстволық бағыныстағы ұйымдардағы бюджеттік және қаржылық тәртіптің Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес орындалуына мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
      16) еңбек жөніндегі уәкілетті органмен бірлесіп мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшылары мен педагогтерін лауазымға тағайындау, лауазымнан босату қағидаларын бекітеді;
      17) шетелдік әріптестермен келіссөздер жүргізеді және өз құзыреті шегінде жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру, сондай-ақ ғылыми қызмет саласындағы халықаралық шарттарға (келісімдерге) және бағдарламаларға қол қояды;
      18) студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырысты орналастыру қағидаларын бекітеді;
      19) Қазақстан Республикасының жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласындағы заңнамасының анықталған бұзушылықтарын нұсқамада белгіленген мерзімдерде жою туралы орындалуы міндетті жазбаша нұсқамаларды береді;
      20) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласындағы білім беру ұйымдары түрлерінің номенклатурасын бекітеді;
      21) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімдерінде қамтылған мәліметтерді алады;
      22) мүдделі мемлекеттік органдармен келісу бойынша дуальды оқытуды ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      23) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымын дамыту бағдарламасының құрылымын және оны әзірлеу қағидаларын бекітеді;
      24) стипендиялық бағдарламаларға қатысу үшін үміткерлерді іріктеу қағидаларын бекітеді;
      25) жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру іске асырылатын жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының типтері мен түрлерінің тізбесін бекітеді;
      26) "бакалавр" немесе "магистр" дәрежесін бере отырып, жоғары немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білімге ақы төлеу үшін білім беру грантын беру қағидаларын бекітеді;
      27) мемлекеттік атаулы стипендиялар тағайындайды;
      28) маманды жұмысқа жіберу, бюджет қаражаты есебінен жұмсалған шығыстарды өтеу, өз бетінше жұмысқа орналасу құқығын беру, осы Заңның 47-бабының 17-тармағында көрсетілген мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде білім алған Қазақстан Республикасының азаматтарын жұмыспен өтеу жөніндегі міндетінен босату немесе олардың міндетін тоқтату тәртібін айқындайды;
      29) шетелде кадрларды даярлаудың, қайта даярлаудың және олардың біліктілігін арттырудың халықаралық бағдарламалары бойынша, оның ішінде "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша іс-шаралар кешенін жүзеге асыратын ұйымды (әкімшіні) айқындайды.
      30) білім беру саласындағы уәкілетті органмен бірлесіп формалды емес білім беру арқылы алынған оқыту нәтижелерін, сондай-ақ кәсіптік біліктілігін тану нәтижелерін тану қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      31) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтеріне (профессор-оқытушылар құрамына) арналған кәсіптік стандартты әзірлейді және бекітеді;
      32) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес білім беру ақысын төлеу мақсатында білім беру саласындағы уәкілетті органмен бірлесіп, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін нысаналы жинақ төлемдерін пайдалану қағидаларын әзірлейді және бекітеді.
      Ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті органның осы баптың бірінші бөлігінің 4), 5), 7), 9), 10), 11), 13), 16), 18), 20), 22), 23), 24) және 25) тармақшаларында көзделген өкілеттіктері әскери, арнаулы оқу орындарына және Сот төрелігі академиясына қолданылмайды.
      Ескерту. Заң 5-3-баппен толықтырылды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 04.07.2023 № 15-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
6-бап. Білім беру саласындағы жергілікті өкілді және атқарушы органдардың құзыреті
      1. Жергілікті өкілді органдар:
      1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      2) білім алушылардың қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңілдікпен жол жүруі туралы шешім қабылдайды;
      3) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету жөніндегі өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      2. Облыстың жергілікті атқарушы органы:
      1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      1-1) білім беру саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады;
      1-2) бастауыш, негізгі орта және кешкі (ауысымды) оқу нысанын қоса алғанда, жалпы орта білім беру және интернат үлгісіндегі ұйымдар арқылы ұсынылатын жалпы орта білім беретін мемлекеттік білім беру ұйымдарында (қылмыстық-атқару (пенитенциарлық) жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) білім берудің сапасын қамтамасыз етеді;
      1-3) тірек мектептердің (ресурс орталықтарының) жұмыс істеуін, оның ішінде олардың шағын жинақты мектептермен өзара іс-қимылын қамтамасыз етеді;
      2) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің сапасын қамтамасыз етеді;
      3) ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) оқытуды, олардың білім беру ұйымдарында білім алуы үшін арнаулы жағдайлар жасауды, әмбебап дизайн және (немесе) ақылға қонымды ыңғайлылық қағидаттарын ескере отырып, мемлекеттік құрылыс нормалары мен стандарттарына сәйкес білім беру ұйымдарының ғимараттарына, құрылысжайлары мен үй-жайларына қолжетімділікті қамтамасыз етеді;
      4) мамандандырылған білім беру ұйымдарында дарынды балаларды оқытуды қамтамасыз етеді;
      4-1) мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балаларды есепке алуды, орта білім алғанға дейін оларды оқытуды ұйымдастырады;
      4-2) мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытуға мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысын орналастыруды қамтамасыз етеді;
      5) білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттардың бланкілеріне тапсырыс беруді және негізгі орта, жалпы білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын солармен қамтамасыз етуді ұйымдастырады және олардың пайдаланылуына бақылауды жүзеге асырады;
      5-1) алып тасталды - ҚР 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      6) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен, мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын қоспағанда, мектепке дейінгі тәрбие және оқыту, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және балаларға қосымша білім беру бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын, сондай-ақ білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын, мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын, балалар-жасөспірімдер спорт мектептерін құрады, қайта ұйымдастырады және таратады;
      6-1) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Білім беру инфрақұрылымын қолдау қорының қаражаты есебінен орта білім беру объектілерін салуды, реконструкциялауды қамтамасыз етеді;
      6-2) отыз жылдан көп пайдаланылып отырған мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдардың, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру ұйымдарының (қылмыстық-атқару (пенитенциарлық) жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) жай-күйін әрбір бес жыл сайын авариялығы тұрғысынан зерттеп-қарауды, сондай-ақ сейсмикалық қауіпті өңірлерде орналасқан мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарды, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру ұйымдарын сейсмикалық беріктігі тұрғысынан зерттеп-қарауды қамтамасыз етеді;
      7) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7-1) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7-2) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7-3) мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытуға мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысын, ата-ана төлемақысының мөлшерін бекiтедi;
      8) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      8-1) өңірлік кәсіпкерлер палаталарының және мүдделі ұйымдардың ұсыныстарын ескере отырып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастырады;
      8-2) мемлекеттік білім беру ұйымдарында орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      8-3) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      8-4) тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджеттерде бекітілген бюджет қаражатының көлемдері шегінде балаларға қосымша білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      8-5) тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджеттерде бекітілген бюджет қаражатының көлемдері шегінде мүмкіндігі шектеулі балаларды арнаулы психологиялық-педагогикалық қолдауға мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді және орналастырады;
      9) білім алушылардың ұлттық бірыңғай тестілеуге қатысуын ұйымдастырады;
      10) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын, сондай-ақ мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын (қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      10-1) бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын (қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) материалдық-техникалық қамтамасыз етуге қолдау көрсетеді және жәрдемдеседі;
      11) облыстық және аудандық (облыстық маңызы бар қала) ауқымдардағы мемлекеттік білім беру ұйымдарының мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар отбасылардан, сондай-ақ мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алмайтын, жан басына шаққандағы табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен отбасылардан шыққан білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне және жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалып, отбасыларда тұратын балаларға, төтенше жағдайлардың салдарынан шұғыл жәрдемді талап ететін отбасылардан шыққан балаларға және білім беру ұйымының алқалы басқару органы айқындайтын өзге де санаттағы білім алушылар мен тәрбиеленушілерге жалпы білім беретін мектептерді ағымдағы күтіп-ұстауға және шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындарда орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруға бөлінетін бюджет қаражатының кемінде екі пайызы мөлшерінде қаржылай және материалдық көмек көрсетуге қаражат жұмсайды;
      12) мемлекеттік тапсырыс негізінде техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын, сондай-ақ мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін жыл сайын 1 тамызға дейін қағаз және электрондық жеткізгіштерде оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерін сатып алуды және жеткізуді қамтамасыз етеді;
      12-1) жыл сайын 1 тамызға дейін аудандарда (облыстық маңызы бар қалаларда) орналасқан, мектепалды даярлықтың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына, орта білім беру ұйымдарына оқу жылына білім беру органдары болжайтын көлемде оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерді сатып алуды және жеткізуді ұйымдастырады;
      13) облыстық және аудандық (облыстық маңызы бар қала) ауқымдарда жалпы білім беретін пәндер бойынша мектеп олимпиадаларын және ғылыми жобалар конкурстарын, облыстық ауқымда орындаушылар конкурстары мен кәсіби шеберлік конкурстарын, аудандық (қалалық) ауқымдағы конкурстар ұйымдастыруды және өткізуді қамтамасыз етеді;
      13-1) мектепке дейінгі ұйымдарды және интернаттық ұйымдарға жатпайтын орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен білім беру ұйымдарының, оның ішінде аудандарда (облыстық маңызы бар қалаларда) орналасқан білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастырады;
      13-2) мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың сапасын қамтамасыз етеді, оның ішінде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қалалардағы аудандарда, облыстық және аудандық маңызы бар қалаларда, кенттерде, ауылдарда, ауылдық округтерде мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту ұйымдарында медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастырады;
      14) облыстық және аудандық (облыстық маңызы бар қала) деңгейлерде жүзеге асырылатын, балаларға қосымша білім берудің сапасын қамтамасыз етеді;
      15) бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылатын мемлекеттік білім беру ұйымдарының кадрларын қайта даярлау және қызметкерлерінің біліктілігін арттыру сапасын қамтамасыз етеді;
      16) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      16-1) балалар мен жасөспірімдердің психикалық денсаулығын зерттеп-қарауды және психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялық көмек көрсетуді қамтамасыз етеді;
      17) дамуында проблемалары бар балалар мен жасөспірімдерді оңалтуды және әлеуметтік бейімдеуді қамтамасыз етеді;
      18) жетім балаларды, ата-анаcының қамқорлығынсыз қалған балаларды белгіленген тәртіппен мемлекеттік қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      18-1) мектепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдарына, оның ішінде аудандарда (облыстық маңызы бар қалаларда) орналасқан мектепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдарына және отбасыларға қажетті әдістемелік және консультациялық көмек көрсетеді;
      19) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жекелеген санаттарын тегін және жеңілдікпен тамақтандыруды ұйымдастырады;
      20) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде бітірген адамдарды жұмысқа орналастыруға жәрдемдеседі;
      20-1) берілген өтінімдерге сәйкес кейіннен жұмысқа орналастыра отырып, ауылдық жердің кадрлар қажетсінуі туралы өтінімді білім беру және денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органдарға жыл сайын 15-ші сәуірге дейін ұсынады;
      21) мәслихатқа білім алушылардың қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңілдікпен жол жүруі туралы ұсыныстар енгізеді;
      22) білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша облыстық білім беруді басқару органының бірінші басшысын лауазымға тағайындайды және лауазымнан босатады;
      22-1) білім беру мониторингін жүзеге асырады;
      22-2) жыл сайын белгіленген мерзімдерде білім саласындағы уәкілетті органның ақпараттандыру объектілерінде статистикалық байқаулар деректерін жинауды қамтамасыз етеді;
      23) кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарының және арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарының жұмыс істеуін қамтамасыз етеді;
      24) кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарында және арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарында ұсталатын адамдарға жағдай жасайды;
      24-1) қамқоршылық кеңестерге жәрдем көрсетеді;
      24-2) мемлекеттік білім беру ұйымдарының сапалы кадрмен қамтамасыз етілуін жүзеге асырады;
      24-3) конкурс жеңімпаздарына – мемлекеттік орта білім беру ұйымдарына "Орта білім беретін үздік ұйым" грантын төлейді;
      24-4) негізгі орта, жалпы орта білім беру ұйымдарында, мамандырылған және арнайы жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, сондай-ақ мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында экстернат нысанында оқытуға рұқсат береді;
      24-5) әдістемелік кабинеттердің материалдық-техникалық базасын қамтамасыз етеді;
      24-6) алып тасталды – ҚР 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      24-7) алып тасталды – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      24-8) дуальды оқыту бойынша білікті жұмысшы кадрлар мен орта буын мамандарын даярлаудың сапасын қамтамасыз етеді;
      24-9) конкурс жеңімпаздарына – мемлекеттік техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарына "Техникалық және кәсіптік, орта бiлiмнен кейінгі білім беретін үздiк ұйым" грантын төлейді;
      24-10) білім беру ұйымдарында, оның ішінде аудандарда (облыстық маңызы бар қалаларда) орналасқан білім беру ұйымдарында психологиялық қызметке әдістемелік басшылықты қамтамасыз етеді;
      24-11) алып тасталды – ҚР 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      24-12) тиісті кентте, ауылда, ауылдық округте мектеп болмаған жағдайда білім алушыларды жақын жердегі мектепке дейін тегін алып баруды және одан алып қайтуды ұйымдастырады;
      24-13) мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидаларына сәйкес мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізеді;
      25) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесінде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      3. Республикалық маңызы бар қаланың және астананың жергілікті атқарушы органы:
      1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      2) мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балаларды есепке алуды, оларды орта білім алғанға дейін оқытуды ұйымдастырады;
      3) кешкі (ауысымды) оқу нысанын қоса алғанда, орта білім беру және интернат үлгісіндегі білім беру ұйымдары (қылмыстық-атқару (пенитенциарлық) жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) арқылы ұсынылатын орта білім берудің сапасын қамтамасыз етеді;
      4) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беруді ұйымдастырады және оның сапасын қамтамасыз етеді;
      5) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің, балаларға қосымша білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын, сондай-ақ мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен құрады, қайта ұйымдастырады және таратады;
      6) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      6-1) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      6-2) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      7-1) мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытуға мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысын, ата-ана төлемақысының мөлшерін бекiтедi;
      7-2) мемлекеттік білім беру ұйымдарында орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      7-3) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      7-4) тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджеттерде бекітілген бюджет қаражатының көлемдері шегінде балаларға қосымша білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      7-5) тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджеттерде бекітілген бюджет қаражатының көлемдері шегінде мүмкіндігі шектеулі балаларды арнаулы психологиялық-педагогикалық қолдауға мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді және орналастырады;
      8) білім алушылардың ұлттық бірыңғай тестілеуге қатысуын ұйымдастырады;
      9) мемлекеттік орта білім беру ұйымдары, сондай-ақ техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын, мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін жыл сайын 1 тамызға дейін оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер сатып алуды және жеткізуді ұйымдастырады;
      10) балаларға арналған қосымша білім берудің сапасын қамтамасыз етеді;
      11) мемлекеттік білім беру ұйымдарының мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар отбасылардан, сондай-ақ мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алмайтын, жан басына шаққандағы табысы ең төмен күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен отбасылардан шыққан білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне және жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалып, отбасыларда тұратын балаларға, төтенше жағдайлардың салдарынан шұғыл жәрдемді қажет ететін отбасылардан шыққан балаларға және мемлекеттік білім беру ұйымының алқалы басқару органы айқындайтын, білім алушылар мен тәрбиеленушілердің өзге де санаттарына жалпы білім беретін мектептерді ағымдағы күтіп-ұстауға және шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындарда орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруға бөлінетін бюджет қаражатының жиынтық көлемінің кемінде екі пайызы мөлшерінде қаржылай және материалдық көмек көрсетуге қаражат жұмсайды;
      12) мемлекеттік білім беру ұйымдарының (қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) және мектепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдарының материалдық-техникалық қамтамасыз етілуін жүзеге асырады;
      12-1) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Білім беру инфрақұрылымын қолдау қорының қаражаты есебінен орта білім беру объектілерін салуды, реконструкциялауды қамтамасыз етеді;
      12-2) отыз жылдан көп пайдаланылып отырған мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдардың, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру ұйымдарының (қылмыстық-атқару (пенитенциарлық) жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) жай-күйін әрбір бес жыл сайын авариялығы тұрғысынан зерттеп-қарауды, сондай-ақ сейсмикалық қауіпті өңірлерде орналасқан мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарды, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру ұйымдарын сейсмикалық беріктігі тұрғысынан зерттеп-қарауды қамтамасыз етеді;
      13) ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) оқытуды, олардың білім беру ұйымдарында білім алуы үшін арнаулы жағдайлар жасауды, әмбебап дизайн және (немесе) ақылға қонымды ыңғайлылық қағидаттарын ескере отырып, мемлекеттік құрылыс нормалары мен стандарттарына сәйкес білім беру ұйымдарының ғимараттарына, құрылысжайлары мен үй-жайларына қолжетімділікті қамтамасыз етеді;
      14) дарынды балаларды мамандандырылған білім беру ұйымдарында оқытуды қамтамасыз етеді;
      15) республикалық маңызы бар қала, астана ауқымында жалпы білім беретін пәндер бойынша мектеп олимпиадаларын, ғылыми жобалар конкурстарын, орындаушылар конкурстары мен кәсіби шеберлік конкурстарын ұйымдастыруды және өткізуді қамтамасыз етеді;
      16) балалар мен жасөспірімдердің психикалық денсаулығын тексеруді және халыққа психологиялық-медициналық-педагогтік консультациялық көмек көрсетуді қамтамасыз етеді;
      17) дамуында проблемалары бар балалар мен жасөспірімдерді оңалтуды және әлеуметтік бейімдеуді қамтамасыз етеді;
      18) бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылатын мемлекеттік білім беру ұйымдарының кадрларын қайта даярлау және қызметкерлерінің біліктілігін арттыру сапасын қамтамасыз етеді;
      19) жетім балаларды, ата-анаcының қамқорлығынсыз қалған балаларды белгіленген тәртіппен мемлекеттік қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      20) мектепке дейінгі ұйымдарды және интернаттық ұйымдарға жатпайтын орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастырады;
      21) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жекелеген санаттарын тегін және жеңілдікпен тамақтандыруды ұйымдастырады;
      22) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын мемлекеттік білім беру тапсырысының негізінде бітірген адамдарды жұмысқа орналастыруға жәрдемдеседі;
      23) мәслихатқа білім алушылардың қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңілдікпен жол жүруі туралы ұсыныстар енгізеді;
      24) мектепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдарына қажетті әдістемелік және консультациялық көмек көрсетеді;
      24-1) алып тасталды – ҚР 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      24-2) алып тасталды – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      25) білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша білім беруді басқару органының бірінші басшысын лауазымға тағайындайды және лауазымнан босатады;
      25-1) білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттардың бланкілеріне тапсырыс беруді және олармен негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары мен техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын қамтамасыз етуді ұйымдастырады және олардың пайдаланылуына бақылауды жүзеге асырады;
      25-2) білім беру мониторингін жүзеге асырады;
      25-3) қамқоршылық кеңестерге жәрдем көрсетеді;
      25-4) мемлекеттік білім беру ұйымдарының кадрмен қамтамасыз етілу сапасын қамтамасыз етеді;
      25-5) білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің әдістемелік басшылығын қамтамасыз етеді;
      25-6) конкурс жеңімпаздарына – мемлекеттік орта білім беру ұйымдарына "Орта білім беретін үздік ұйым" грантын төлейді;
      25-7) негізгі орта, жалпы орта білім беру ұйымдарында, мамандандырылған жалпы бiлiм беретін және арнайы оқу бағдарламаларын, сондай-ақ мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында экстернат нысанында оқытуға рұқсат береді;
      25-8 әдістемелік кабинеттердің материалдық-техникалық базасын қамтамасыз етеді;
      25-9) конкурс жеңімпаздарына – техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беретін мемлекеттік ұйымдарға "Техникалық және кәсіптік, орта бiлiмнен кейінгі білім беретін үздiк ұйым" грантын төлейді;
      26) кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарының және арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарының жұмыс істеуін қамтамасыз етеді;
      27) кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарында және арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарында ұсталатын адамдарға жағдай жасайды;
      27-1) мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидаларына сәйкес мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізеді;
      28) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесінде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      3-1. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті атқарушы органдары өздеріне жүктелген функцияларды білім беруді басқарудың тиісті органдары және республикалық маңызы бар қалалардағы, астанадағы аудандар әкімдерінің аппараттары арқылы іске асырады.
      Аудандарда, қалаларда немесе облыстық және республикалық маңызы бар қалалардағы, астанадағы аудандарда орналасқан білім бөлімдері облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың білім басқармаларына есеп береді және олардың бақылауында болады.
      4. Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органы:
      1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      2) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      3) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      4) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      4-1) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      5) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      6) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      6-1) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      6-2) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      8) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      8-1) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      8-2) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      8-3) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      9) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      10) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      11) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      12) жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды міндетті түрде жұмысқа орналастыруды және тұрғын үймен қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      13) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      14) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      15) білім беру ұйымдарында оқу бітірген адамдарды жұмысқа орналастыруға жәрдемдеседі;
      16) ауылдық жердегі білім беру ұйымдарына жұмыс істеуге келген жас мамандарды тұрғын үй-тұрмыстық жағдайлармен қамтамасыз етуге жәрдемдеседі;
      17) мәслихатқа білім алушылардың қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңілдікпен жол жүруі туралы ұсыныстар енгізеді;
      18) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      19) алып тасталды - ҚР 26.11.2019 № 273-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      19-1) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      19-2) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      19-3) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      20) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      21) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      21-1) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      21-2) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      21-3) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      21-4) алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      21-5) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      22) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесінде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      5. Алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Ескерту. 6-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.12.29 N 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.07.05 N 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.10.24 № 487-ІV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2011.07.15 N 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі), 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 № 124-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2013 № 130-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 22.12.2016 № 29-VІ (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 05.05.2017 № 59-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.05.2017 № 60-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2017 № 88-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.11.2019 № 273-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.12.2019 № 287-VІ (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 25.06.2020 № 347-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2021 № 24-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 177-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
6-1-бап. Облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) білім беруді басқару органдары
      1. Облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың білім беруді басқару органдары осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңнамасында айқындалған құзыреті шегінде тиісті аумақта білім беру саласындағы жергілікті мемлекеттік басқару функцияларын жүзеге асырады.
      2. Облыстық білім беруді басқару органдары білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) білім беруді басқару органдарының бірінші басшыларын лауазымға тағайындайды және лауазымнан босатады.
      Ескерту. 2-тарау 6-1-баппен толықтырылды - ҚР 26.11.2019 № 273-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
7-бап. Білім беру жүйесін басқару органдарын ақпараттық қамтамасыз ету
      1. Білім беру жүйесін басқару органдарын толық, анық, салыстырмалы ақпаратпен уақтылы қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасында білім беруді тиімді басқарудың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілері құрылады.
      2. Білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілері техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары іске асыратын білім беру бағдарламаларының тізілімдерін, білім беру мониторингінің деректерін, әкімшілік деректерді және білім беру саласындағы уәкілетті орган мен ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті орган, жергілікті атқарушы органдар, білім беру ұйымдары өз қызметін жүзеге асыру процесінде алған өзге деректерді де қамтиды.
      Білім беру саласындағы уәкілетті орган мен ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті орган Қазақстан Республикасының дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен ақпараттандыру объектілерінің деректеріне азаматтардың еркін қол жеткізуін қамтамасыз етуге міндетті.
      3. "Ұлттық білім беру дерекқоры" ақпараттық жүйесі білім беру саласындағы әкімшілік және өзге де деректерді жинауға, өңдеуге және талдауға, сондай-ақ басқа ақпараттандыру объектілерімен ақпараттық өзара іс-қимыл жасауды қамтамасыз етуге арналған.
      4. Білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілеріндегі дербес деректерді жинау, өңдеу және қорғау Қазақстан Республикасының дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
      Ескерту. 7-бап жаңа редакцияда - ҚР 25.06.2020 № 347-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
8-бап. Білім беру саласындағы мемлекеттік кепілдіктер
      1. Мемлекет білім алу құқығын білім беру жүйесін дамыту, оның жұмыс істеуінің құқықтық негізін жетілдіру және Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес білім алу үшін қажетті әлеуметтік-экономикалық жағдайлар жасау арқылы қамтамасыз етеді.
      Білім беру сапасын мемлекеттік бақылау білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін жасау және оның жұмыс істеуін қамтамасыз ету арқылы жүзеге асырылады.
      1-1. Мемлекет ерекше білім беруді қажет ететін адамдарға (балаларға) олардың жеке даму ерекшеліктерін ескере отырып, білім беру жүйесі ұсынған шекте білім алу нысанын таңдау құқығын беруді қоса алғанда, олардың өзін-өзі жетілдіруіне, білім берудің барлық деңгейлерінде өмір бойы оқуын жалғастыруына, өздерінің қабілеттерін еркін дамытуына жағдайлар жасайды.
      2. Мемлекет Қазақстан Республикасы азаматтарының тегін мектепалды, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім алуын, түлектерге бір мамандық шеңберінде жұмысшы біліктілігін немесе жұмысшы біліктіліктерін бере отырып, техникалық және кәсіптік білім алуын, сондай-ақ, әскери, арнаулы оқу орындарында және Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы білім беру ұйымдарында алынатын білімді қоспағанда, егер Қазақстан Республикасының азаматы осы деңгейлердің әрқайсысында бірінші рет білім алатын болса, мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес конкурстық негізде тегін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуын қамтамасыз етеді.
      Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын, сондай-ақ Қазақстан Республикасына отбасына қосылу мақсатында келген шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен Қазақстан Республикасының азаматтарымен бірдей мектепалды, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім алуға құқығы бар.
      Әскери, арнаулы оқу орындарын қоспағанда, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамдарға, егер олар осы деңгейлердің әрқайсысында бірінші рет білім алатын болса, мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес конкурстық негізде тегін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуға құқық беріледі.
      Стипендиялық бағдарламалар бойынша білім алатын адамдарды қоспағанда, шетелдіктердің мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес конкурстық негізде тегін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуға құқығы Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен айқындалады.
      2-1. Мемлекет ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланыла отырып, электрондық оқытудың ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымын құру жағдайларын қамтамасыз етеді.
      2-2. Мемлекет студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырысты орналастыру арқылы студенттер, магистранттар мен докторанттар үшін жатақханалардағы жаңадан берілетін орындармен студенттерді, магистранттар мен докторанттарды қамтамасыз ету бойынша жағдай жасайды. Жатақханаларда тұру үшін ақы төлеу студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырыстың құрамына кірмейді.
      Студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырыс шарты білім беру саласындағы уәкілетті орган, білім беру саласындағы уәкілетті органның операторы және жатақхананың меншік иесі арасында үш жылдан асатын мерзімге жасалады және бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органның аумақтық бөлімшелерінде міндетті тіркелгенінен кейін күшіне енеді. Жатақхананың нысаналы мақсатын өзгертуге кемінде жиырма жыл мерзімге тыйым салудың болуы студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырыс шартының міндетті талабы болып табылады.
      3. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуға қолжетімділікті қамтамасыз ету мақсатында Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесін және мемлекеттік емес білім беруді кредиттеуді дамыту үшін жағдайлар жасалады.
      Мемлекет қаржылық ұйымдар беретiн бiлiм беру кредиттерiнiң кепiлдiк жүйесiн құру жөнiнде шаралар қабылдайды.
      4. Мемлекет әлеуметтік көмекке мұқтаж Қазақстан Республикасы азаматтарын олардың білім алуы кезеңінде қаржылау шығыстарын толық немесе ішінара өтейді.
      Әлеуметтік көмек көрсетілетін Қазақстан Республикасы азаматтарының санатына:
      1) жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар;
      2) даму мүмкіндігі шектеулі балалар, мүгедектігі бар балалар, мүгедектігі бар адамдар және бала кезінен мүгедектігі бар адамдар;
      3) көп балалы отбасылардың балалары;
      4) кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарындағы және арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарындағы балалар;
      5) жалпы және санаторийлік үлгідегі мектеп-интернаттарында, мектеп жанындағы интернаттарда тұратын балалар;
      6) дарынды балаларға арналған мамандандырылған интернаттық білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балалар;
      7) интернаттық ұйымдардың тәрбиеленушілері;
      8) мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар отбасылардан, сондай-ақ мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алмайтын, жан басына шаққандағы орташа табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен отбасылардан шыққан балалар;
      9) денсаулық жағдайына байланысты бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру бағдарламалары бойынша ұзақ уақыт бойы үйде немесе стационарлық көмек, сондай-ақ қалпына келтіру емін және медициналық оңалту көрсететін ұйымдарда оқитын балалар;
      10) Қазақстан Республикасының заңдарымен айқындалатын өзге де санаттағы азаматтар;
      11) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша айқындалатын өзге де санаттағы азаматтар жатады.
      4-1. Мемлекет Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен білім алушылардың жекелеген санаттарын тамақтандыруға жұмсалатын шығыстарды толығымен немесе ішінара өтейді.
      5. Денсаулық жағдайына қарай ұзақ уақыт бойы орта бiлiм беру ұйымдарына бара алмайтын азаматтар үшін үйде немесе стационарлық көмек, сондай-ақ қалпына келтіру емін және медициналық оңалту көрсететін ұйымдарда тегін жеке оқыту ұйымдастырылады.
      6. Мемлекет инклюзивті білім берудің мақсатын іске асыра отырып, білім берудің барлық деңгейінде даму мүмкіндіктері шектеулі азаматтарға олардың білім алуына, дамуындағы ауытқуды түзетуіне және әлеуметтік бейімделуіне арнайы жағдайлар жасауды қамтамасыз етеді.
      7. Мемлекет тұрғындар саны аз елді мекендерде тұратын балалардың бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім алу құқықтарын қамтамасыз ету үшін шағын жинақты мектептер мен интернат ұйымдарының жұмыс істеуіне кепілдік береді.
      8. Мемлекет Қазақстан Республикасының дарынды азаматтарының элиталық білім, оның ішінде шетелде білім алуына қажетті жағдай жасайды.
      Ескерту. 8-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.07.22 № 478-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2013.01.14 N 68-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 21.05.2013 № 93-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.01.2014 № 161-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.11.2015 № 419-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.12.2015 № 435-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.12.2017 № 122-VI (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.03.2023 № 214-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
8-1-бап. Білім беру саласындағы ең төмен әлеуметтік стандарттар
      Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің, конкурстық негізде алынатын жоғары білімнің ең төмен әлеуметтік стандарттары "Ең төмен әлеуметтік стандарттар және олардың кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес білім беру саласындағы ең төмен әлеуметтік стандарттар болып табылады.
      Ескерту. 2-тарау 8-1-баппен толықтырылды - ҚР 19.05.2015 № 315-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
8-2-бап. Білім беру саласындағы мемлекеттік монополия
      Білім беру деңгейлері бойынша оқулықтарға, оқу-әдістемелік кешендерге сараптама жүргізуді, сондай-ақ білім беру жүйесі мен білім беру процесін әдіснамалық және ғылыми-әдістемелік (мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары, үлгілік оқу жоспарлары, үлгілік оқу бағдарламалары) қамтамасыз етуді ұйымдастыру жөніндегі қызмет мемлекеттік монополияға жатады.
      Ескерту. 2-тарау 8-2-баппен толықтырылды - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
8-3-бап. Мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдар, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары қызметкерлерінің штат саны мен штат кестесі
      Мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдардың, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының штат саны мемлекеттік білім беру ұйымдары қызметкерлерінің үлгілік штаттарында айқындалады.
      Мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдардың, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының бірінші басшылары штат саны мен штат кестесін бекітеді.
      Бірінші басшылар штат санының бекітілген лимиті шеңберінде басқарушы, әкімшілік және көмекші персоналдың штат саны мен штат кестесін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіппен, бірақ қаржы жылы ішінде бір реттен асырмай өзгертуге құқылы.
      Ескерту. 8-3-баппен толықтырылды – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
9-бап. Оқыту және тәрбиелеу тілі
      1. Білім беру ұйымдарындағы тіл саясаты Қазақстан Республикасының Конституциясына және Қазақстан Республикасының тіл туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
      2. Меншік нысандарына қарамастан барлық білім беру ұйымдары білім алушылардың мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін білуін, сондай-ақ білім берудің тиісті деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес орыс тілін және шет тілдерінің біреуін оқып-үйренуін қамтамасыз етуге тиіс.
      3. Ана тілінде білім алу құқығы тиісті білім беру ұйымдарының мүмкіндіктері болған жағдайда сыныптар, топтар құрумен, сондай-ақ олардың жұмыс істеуіне жағдай жасаумен қамтамасыз етіледі.
      Мемлекеттік тілде оқытатын тиісті білім беру ұйымдарын, сыныптарды, топтарды құру басым бағыт болып табылады.
      4. Мемлекеттік тіл және орыс тілі орта білім беру ұйымдарында білім алушыларға қорытынды аттестаттау өткізу кезінде пәндер тізбесіне енгізілетін міндетті пәндер болып табылады.
      Ескерту. 9-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
9-1-бап. Білім беру ұйымдарын аккредиттеу
      1. Білім беру ұйымын аккредиттеу ерікті негізде жүзеге асырылады.
      Білім беру ұйымы аккредиттеу органын өз бетінше таңдайды.
      2. Аккредиттеуден өткізу туралы немесе аккредиттеуді өткізуден бас тарту туралы шешімді аккредиттеу органы білім беру ұйымы өтінішінің және тізбесін аккредиттеу органы айқындайтын, ұсынылған құжаттардың қаралу нәтижелері бойынша қабылдайды.
      Аккредиттеуді өткізудің шарттары мен мерзімдері білім беру ұйымы мен аккредиттеу органы арасындағы аккредиттеуді өткізу туралы шартта айқындалады.
      3. Алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      4. Білім беру ұйымын аккредиттеу білім беру ұйымының қаражаты есебінен өткізіледі.
      5. Білім беру ұйымдары танылған аккредиттеу органдарының тізіліміне енгізілген аккредиттеу органдарында институционалдық және (немесе) мамандандырылған (бағдарламалық) аккредиттеуден өтуге құқылы.
      6. Алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Ескерту. 2-тарау 9-1-баппен толықтырылды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

3-тарау. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ

10-бап. Білім беру жүйесі ұғымы
      Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі өзара іс-қимыл жасайтын:
      1) білім беру деңгейінің сабақтастығын қамтамасыз ететін мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының және білім беру бағдарламаларының;
      2) үлгілері мен түрлеріне қарамастан, білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының;
      3) білім беруді басқару органдары мен тиісті инфрақұрылымдардың, оның ішінде білім беру мониторингін жүзеге асыратын оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету ұйымдарының;
      4) білім беру қызметінің субъектілері бірлестіктерінің жиынтығын бiлдiредi.
      Ескерту. 10-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
11-бап. Білім беру жүйесінің міндеттері
      1. Білім беру жүйесінің міндеттері:
      1) ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіптік шыңдауға бағытталған сапалы білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау;
      2) жеке адамның шығармашылық, рухани және күш-қуат
      мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін жағдай жасау арқылы ой-өрісін байыту;
      3) азаматтық пен патриотизмге, өз Отаны - Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздер мен мемлекеттік тілді құрметтеуге, халық дәстүрлерін қастерлеуге, Конституцияға қайшы және қоғамға жат кез келген көріністерге төзбеуге тәрбиелеу;
      4) белсенді азаматтық ұстанымы бар жеке адамды тәрбиелеу, республиканың қоғамдық-саяси, экономикалық және мәдени өміріне қатысу қажеттігін, жеке адамның өз құқықтары мен міндеттеріне саналы көзқарасын қалыптастыру;
      5) отандық және әлемдік мәдениеттің жетістіктеріне баулу; қазақ халқы мен республиканың басқа да халықтарының тарихын, әдет-ғұрпы мен дәстүрлерін зерделеу; мемлекеттік тілді, орыс, шетел тілдерін меңгерту;
      6) педагогтердің әлеуметтік мәртебесін арттыруды қамтамасыз ету;
      7) білім беру ұйымдарының еріктілігін, дербестігін кеңейту, білім беру ісін басқаруды демократияландыру;
      8) қоғам мен экономиканың қажеттеріне жауап беретін білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесінің жұмыс істеуі;
      9) оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде кәсіптік білім беру бағдарламаларының қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп отыратын қажеттеріне тез бейімделуіне ықпал ететін кредиттік, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізу және тиімді
      пайдалану;
      10) жалпы оқытудың, жұмыс орны бойынша оқытудың және еңбек нарығының қажеттері арасындағы өзара байланысты қамтамасыз ететін және әркімге өзінің білім мен біліктілікке негізделген жеке әлеуетін қоғамда барынша пайдалануға көмектесетін оқыту жүйесін өмір бойы дамыту;
      11) білімнің, ғылымның және өндірістің интеграциясы;
      12) білім алушылардың кәсіптік ұмтылысын қамтамасыз ету;
      13) жұмыс берушілермен және басқа да әлеуметтік әріптестермен белсенді өзара іс-қимыл арқылы техникалық және кәсіптік білім берудің озық қарқынмен дамытылуын қамтамасыз ету;
      14) білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, білім алуы үшін арнаулы жағдайлар жасау болып табылады.
      Ескерту. 11-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
12-бап. Білім беру деңгейлері
      Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесі жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларының үздіксіздігі және сабақтастығы принципі негізінде мынадай білім беру деңгейлерін:
      1) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды;
      2) бастауыш білім беруді;
      3) негізгі орта білім беруді;
      4) орта білім беруді (жалпы орта білім беруді, техникалық және
      кәсіптік білім беруді);
      5) орта білімнен кейінгі білім беруді;
      6) жоғары білім беруді;
      7) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруді қамтиды.
      Ескерту. 12-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

4-тарау. БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ

13-бап. Білім беру мазмұнының ұғымы
      Білім беру мазмұны - жеке адамның біліктілігі мен жан-жақты дамуын қалыптастыру үшін негіз болып табылатын білім берудің әрбір деңгейі бойынша білімдер жүйесі (кешені).
      Білім беру мазмұны білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары негізінде әзірленетін жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларымен айқындалады.
      Ескерту. 13-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
14-бап. Білім беру бағдарламалары
      Ескерту. 14-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Білім беру бағдарламалары мазмұны мен бағыттарына (міндеттеріне) қатысты:
      1) жалпы білім беретін (үлгілік, жұмыстық);
      2) кәсіптік (үлгілік, жұмыстық);
      3) қосымша болып бөлінеді.
      Үлгілік оқу бағдарламалары мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес әзірленеді.
      Жұмыстық оқу бағдарламалары тиісті үлгілік оқу жоспарларының және (немесе) үлгілік оқу бағдарламаларының негізінде әзірленеді.
      Жұмыс оқу жоспарлары мен жұмыс оқу бағдарламаларын жалпы білім беретін пәндер циклінің немесе модулінің білім беру бағдарламалары мен үлгілік оқу бағдарламалары негізінде техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын ұйымдар әзірлейді.
      Жалпы білім беретін пәндер циклінің жұмыс оқу бағдарламаларын қоспағанда, жұмыс оқу жоспарлары мен жұмыс оқу бағдарламаларын жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары негізінде жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары әзірлейді.
      2. Жалпы білім беретін оқу бағдарламалары жеке адамның жалпы мәдениетін қалыптастырудың, жеке адамды қоғамдағы өмірге бейімдеудің міндеттерін шешуге, кәсіпті, мамандықты саналы түрде таңдау мен меңгеру үшін негіз жасауға бағытталған.
      Жалпы білім беретін оқу бағдарламалары мазмұнына қарай мынадай оқу бағдарламаларына:
      1) мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту;
      2) бастауыш білім беру;
      3) негізгі орта білім беру;
      4) жалпы орта білім беру болып бөлінеді.
      Дарынды адамдардың әлеуетті мүмкіндіктерін неғұрлым толық дамыту үшін оқу бағдарламасының жекелеген пәндерін тереңдетіп оқытуды көздейтін мамандандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламалары әзірленеді.
      Мүмкіндігі шектеулі балалар үшін арнаулы оқу бағдарламалары әзірленеді.
      3. Білім беру бағдарламалары экономика салаларындағы кәсiптiк қызмет бағыттары бойынша білікті кадрлар, оның ішінде жұмысшы кадрлар мен орта буын мамандарын даярлауға, жеке бастың кәсiптiк және жалпы бiлiм деңгейiн дәйекті түрде арттыруға бағытталған.
      Кәсіптік бағдарламалар мазмұнына қарай:
      1) техникалық және кәсiптiк бiлiмнің;
      2) орта бiлiмнен кейiнгi бiлiмнің;
      3) жоғары бiлiмнің;
      4) жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiмнің білім беру бағдарламаларына бөлiнедi.
      4. Қосымша білімнің білім беру бағдарламалары білім алушылардың өзін-өзі билеуін, шығармашылығын дамыту, олардың қабілеттерін іске асыру, қоғам өміріне бейімделуі, азаматтық сана-сезімін, жалпы мәдениетін, салауатты өмір салтын қалыптастыру, бос уақытын мазмұнды ұйымдастыру үшін жағдайлар жасауды көздейді.
      5. Оқытудың жаңа технологияларын сынақтан өткізу, білім берудің жаңа мазмұнын енгізу үшін эксперимент режимінде (эксперименттік алаңдарда) жұмыс істейтін білім беру ұйымдарында іске асырылатын эксперименттік білім беру бағдарламалары әзірленеді.
      6. Интеграцияланған білім беру бағдарламаларын бiлiм беру ұйымдары әзiрлейдi. Интеграцияланған бiлiм беретін оқу бағдарламалары пәнаралық және деңгейаралық, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары аралық және халықаралық болуы мүмкiн.
      7. Алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      8. Медициналық және фармацевтикалық мамандықтар бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын білім беру саласындағы уәкілетті органмен және (немесе) ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      8-1. Су көлігі саласындағы мамандықтар бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын білім беру саласындағы уәкілетті органмен және (немесе) ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша сауда мақсатында теңізде жүзу саласында басшылықты жүзеге асыратын орталық атқарушы орган бекітеді.
      9. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, бiлiм беру ұйымы лицензиясы болған жағдайда әртүрлi деңгейдегi білім беру бағдарламаларын iске асыруға құқылы.
      Білім беру ұйымдары ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) оқыту үшін білім беру бағдарламаларын білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жеке даму ерекшеліктеріне және әлеуетті мүмкіндіктеріне сәйкес бейімдейді.
      Ескерту. 14-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.19 N 395-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.07.10 N 36-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.01.2015 № 276-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
15-бап. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламалары
      1. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламалары іс-әрекет түрлерінің мектеп жасына дейінгі балалар үшін ерекшеліктерін ескере отырып, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының негізінде әзірленеді.
      2. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламалары:
      1) балаларды тәрбиелеу, оқыту, дамыту және сауықтыру тұтастығы принциптерін ескере отырып, мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігін қамтамасыз етеді;
      2) әр баланың талабын, бейімділігін, қабілеттілігін, дарындылығын іске асыруға және оның даму ерекшеліктері мен денсаулық жағдайын ескере отырып, дара әдіс негізінде оны бастауыш білім берудің білім беру бағдарламасын меңгеруге даярлауға бағдарланады.
      3. Мектепке дейінгі оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламалары оқудың, жазудың, есептеудің және тілдік қатынас тәжірибесінің қарапайым дағдыларын қалыптастырады және бастауыш білім беруді меңгеру үшін бірдей бастапқы жағдайларды жасауды көздейді.
16-бап. Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары
      1. Бастауыш білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары баланың жеке басын қалыптастыруға, оның жеке қабілеттерін, оқу ісіндегі оң талпынысы мен алғырлығын: негізгі мектептің білім беру бағдарламаларын кейіннен меңгеру үшін оқудың, жазудың, есептеудің, тілдік қатынастың, шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі көрсетудің, мінез-құлық мәдениетінің берік дағдыларын дамытуға бағытталған.
      2. Негізгі орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары білім алушылардың ғылым жүйесінің базалық негіздерін меңгеруге, олардың бойында тұлғааралық және этносаралық қатынастың жоғары мәдениетін қалыптастыруға, жеке адамның өзін-өзі билеуіне және кәсіптік бағдарлануына бағытталады.
      Жалпы білім беретін оқу бағдарламасы білім алушылардың бейін алды даярлығын қамтиды.
      Әрбір пәннің мазмұнын зерделеу негізгі орта білім беру деңгейінде аяқталады.
      Негiзгi орта бiлiм берудің жалпы бiлiм беретін оқу бағдарламасын меңгеру мерзiмi – бес жыл.
      3. Жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бейіндік оқытуды енгізе отырып, білім беру мазмұнын саралау, интеграциялау және кәсіптік бағдарлау негізінде әзірленеді.
      Жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламасын игеру мерзімі - екі жыл.
      Ескерту. 16-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
17-бап. Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары
      Ескерту. 17-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Техникалық және кәсіптік білім беру орта білім беру деңгейінің құрамдас бөлігі болып табылады және білікті жұмысшы кадрлар мен орта буын мамандарды даярлауға бағытталған.
      2. Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары мазмұнына және білім алушылардың даярлық деңгейіне қарай мынадай болып бөлінеді:
      1) білікті жұмысшы кадрлар даярлауды көздейтін білім беру бағдарламалары.
      Білім беру бағдарламаларының мазмұны жалпы білім беретін, жалпы гуманитарлық, жалпы кәсіптік, арнаулы пәндерді зерделеуді, өндірістік оқыту мен кәсіптік практикадан өтуді немесе жалпы білім беретін пәндер модулін және жалпыға міндетті, базалық және кәсіптік модульдерге интеграцияланған жалпы гуманитарлық, жалпы кәсіптік, арнаулы пәндерді зерделеуді, оқыту нәтижелеріне бағдарланған жұмысшы біліктіліктері беріле отырып, өндірістік оқыту мен кәсіптік практикадан өтуді көздейді;
      2) орта буын мамандарын даярлауды көздейтін білім беру бағдарламалары.
      Білім беру бағдарламаларының мазмұны жалпы білім беретін, әлеуметтік-экономикалық, жалпы гуманитарлық, жалпы кәсіптік, арнаулы пәндерді зерделеуді, өндірістік оқыту мен кәсіптік практикадан өтуді немесе жалпы білім беретін пәндер модулін және жалпыға міндетті, базалық және кәсіптік модульдерге интеграцияланған әлеуметтік-экономикалық, жалпы гуманитарлық, жалпы кәсіптік, арнаулы пәндерді зерделеуді, оқыту нәтижелеріне бағдарланған "орта буын маманы" біліктілігі және (немесе) жұмысшы біліктіліктері беріле отырып, өндірістік оқыту мен кәсіптік практикадан өтуді көздейді.
      Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларының тізбесі білім беру бағдарламаларының тізілімінде қамтылады.
      3. Мәдениет және өнер мамандықтары бойынша техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары көрсетілген мамандықтар бойынша білім алушылардың ерте мамандануы қағидаты мен даярлау ерекшеліктері ескеріле отырып әзірленеді. Оқыту ұзақтығы бағдарламалардың күрделілігі мен берілетін біліктілік деңгейіне байланысты және ол тиісті мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартымен айқындалады.
      4. Жалпы орта білімі бар азаматтар үшін техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары жалпы кәсіптік, әлеуметтік-экономикалық, арнайы пәндерді зерделеуді және таңдаған мамандығы бойынша болашақ кәсіптік қызметін айқындайтын оқу-өндірістік жұмыстарды орындауды көздейді.
      5. Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары теориялық және өндірістік оқыту бағдарламаларынан және кәсіптік практикадан тұрады.
      6. Дуальды оқыту пайдаланылатын техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары білім беру ұйымдарындағы теориялық оқытуды және кәсіпорын (ұйым) базасында кәсіптік практика нысанындағы жалпы кәсіптік, арнаулы пәндердің және (немесе) базалық, кәсіптік модульдердің оқу уақыты көлемінің кемінде алпыс пайызын құрайтын өндірістік оқытуды көздейді.
      Ескерту. 17-бап жаңа редакцияда - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
18-бап. Мамандандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламалары
      Мамандандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламалары негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары негізінде әзірленеді және білім алушылардың ғылым, мәдениет, өнер, спорт, әскери іс негіздерін терең игеруіне, олардың шығармашылық әлеуеттері мен дарын-қабілеттерін дамытуға бағытталған.
      Мамандандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламалары дарынды балаларға арналған мамандандырылған білім беру ұйымдарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің әскер қатарына шақыруға дейінгі терең даярлықты мамандандырылған мектептерінде іске асырылады.
19-бап. Арнайы оқу бағдарламалары
      Ескерту. 19-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Арнайы оқу бағдарламалары мектепке дейiнгi тәрбие беру мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары және техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары негізінде әзірленеді және мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытуға және дамытуға бағытталады, білім алушылар мен тәрбиеленушілердің психологиялық-медициналық-педагогтік консультациялар ұсынымдары ескеріле отырып айқындалатын психикалық-физикалық ерекшеліктері мен танымдық мүмкіндіктерін ескереді.
      2. Алып тасталды – ҚР 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      3. Арнайы оқу бағдарламалары Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген арнаулы білім беру ұйымдарында, мектепке дейінгі ұйымдарда, жалпы білім беретін мектептерде, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында немесе үйде іске асырылады.
      Ескерту. 19-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
20-бап. Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары
      1. Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары орта (жалпы орта немесе техникалық және кәсіптік) білімі бар азаматтардың қатарынан қолданбалы бакалаврларды даярлауға бағытталған.
      2. Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларының мазмұны бакалавриаттың білім беру бағдарламаларының жекелеген модульдерін немесе пәндерін енгізе отырып, модульдерге интеграцияланған техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын зерделеуді көздейді.
      Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларының тізбесі білім беру бағдарламаларының тізілімінде қамтылады.
      Ескерту. 20-бап жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
21-бап. Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары
      1. Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары "бакалавр" дәрежесін немесе "маман" біліктілігін бере отырып, экономика салаларының қажеттіліктеріне сәйкес біліктілігі жоғары кадрлар даярлауға бағытталған.
      "Бакалавр" дәрежесі беріліп немесе "маман" біліктілігін бере отырып, жоғары білімнің білім беру бағдарламасы бойынша оқытуды аяқтаған адамдар өздері үшін біліктілік талаптарында жоғары білімі болуы көзделген лауазымдарға орналаса алады.
      2. Жоғары білімнің білім беру бағдарламаларының мазмұны жалпы білім беретін пәндер циклін, базалық пәндер циклін, бейіндеуші пәндер циклін зерделеуді, сондай-ақ оқыту нәтижелеріне және ұлттық біліктілік шеңберіне және салалық біліктілік шеңберлеріне сәйкестікке бағдарлана отырып, кадрлар даярлаудың тиісті бағыттары бойынша кәсіптік практикадан өтуді көздейді.
      Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары міндетті құрауыштың және таңдау бойынша құрауыштың пәндерін қамтиды.
      Білім алушы таңдау бойынша құрауыш шеңберінде жеке оқыту траекториясын айқындау кезінде:
      1) негізгі білім беру бағдарламасы бойынша пәндерді;
      2) қосымша білім беру бағдарламасы бойынша пәндерді таңдай алады.
      Негізгі және қосымша білім беру бағдарламалары бойынша пәндерді меңгерудің тәртібі мен көлемі кредиттік оқыту технологиясы бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларында белгіленеді.
      Жоғары білімнің білім беру бағдарламаларының тізбесі білім беру бағдарламаларының тізілімінде қамтылады.
      3. Жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын игеру мерзімі мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары білім беру стандартында айқындалады.
      4. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі немесе жоғары білімі бар Қазақстан Республикасының азаматтары үшін жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары қысқартылған оқыту мерзімдерін көздейтін білім беру бағдарламаларын әзірлейді және іске асырады.
      5. Дәрігер кадрларды даярлау үздіксіз интеграцияланған білім беру бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады, бакалавриатты, интернатураны және магистратураны қамтиды.
      Үздіксіз интеграцияланған білім беру шеңберінде интернатураның кәсіптік білім беру бағдарламасын меңгеру "дәрігер" біліктілігін алудың міндетті шарты болып табылады.
      Интернатурада медицина кадрларын даярлау қағидаларын денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 21-бап жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
22-бап. Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары
      Ескерту. 22-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары біліктілігі жоғары педагогтер, ғылыми қызметкерлер мен басшы кадрлар даярлауға, олардың ғылыми, педагогтік және кәсіптік даярлық деңгейін дәйектілікпен арттыруға бағытталған.
      2. Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларының мазмұны: базалық және бейіндеуші пәндерді қамтитын теориялық оқытуды, оқыту нәтижелеріне және ұлттық біліктілік шеңберіне және салалық біліктілік шеңберлеріне сәйкестікке бағдарлана отырып, кәсіптік практиканы, диссертация (бейіндік магистратураның білім беру бағдарламаларына арналған жобаны) жаза отырып, ғылыми-зерттеу (эксперименттік-зерттеу) жұмысын көздейді.
      Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларының тізбесі білім беру бағдарламаларының тізілімінде қамтылады.
      3. Резидентураның кәсіптік оқу бағдарламасын меңгеру тізбесін денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітетін клиникалық мамандықтар бойынша үздіксіз интеграцияланған білім беру бағдарламасын аяқтаған азаматтарға дербес клиникалық практикаға жіберудің міндетті шарты болып табылады.
      Ескерту. 22-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
23-бап. Қосымша білім беретін білім беру бағдарламалары
      Ескерту. 23-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Қосымша білім беретін білім беру бағдарламалары оқыту нәтижелеріне және ұлттық біліктілік шеңберіне және салалық біліктілік шеңберлеріне сәйкестікке бағдарлана отырып, білім алушылардың, тәрбиеленушілер мен мамандардың жан-жақты қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған.
      Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын Сот төрелігі академиясындағы, әскери, арнаулы оқу орындарындағы қосымша білім беретін білім беру бағдарламалары оқыту нәтижелеріне және (немесе) тиісінше Қазақстан Республикасының соттарындағы, құқық қорғау органдарындағы, Қорғаныс министрлігіндегі және ұлттық қауіпсіздік органдарындағы кәсіптік құзыреттерге, біліктілік сипаттамаларына және біліктілік талаптарына сәйкестікке бағдарлана отырып, білім алушылар мен мамандардың жан-жақты қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған.
      2. Қосымша білім беретін білім беру бағдарламалары мазмұнына және бағытына қарай:
      1) білім алушылар мен тәрбиеленушілерге қосымша білім беру бағдарламалары;
      2) қазіргі заман талаптарына сай келетін кәсіптік құзыреттерді дамытуға бағытталған мамандардың біліктілігін арттыру бағдарламалары;
      2-1) еңбек нарығының қажеттіліктері ескеріле отырып, біліктілік алуға бағытталған мамандарды қайта даярлау бағдарламалары;
      3) жетекші ғалымның жетекшілік етуімен мамандандырылған тақырып бойынша ғылыми білімді тереңдетуге, ғылыми және қолданбалы міндеттерді шешуге бағытталған докторлықтан кейінгі бағдарламалар болып бөлінеді.
      3. Балалардың музыкалық мектептерінің, балалардың көркемсурет мектептерінің және балалардың өнер мектептерінің білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітетін білім беру бағдарламаларын қоспағанда, мемлекеттік білім беру ұйымдары іске асыратын балаларға арналған қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын оларға қатысты мемлекеттік басқару органының функцияларын атқаратын органдар бекітеді.
      Ескерту. 23-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
24-бап. Ересектерге білім беру
      Ескерту. 24-бап алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
25-бап. Эксперименттік білім беру бағдарламалары
      Ескерту. 25-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      Эксперименттік білім беру бағдарламалары оқытудың жаңа технологияларын сынақтан өткізуге, білім берудің жаңа мазмұнын енгізуге бағытталған.
      Ескерту. 25-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

5-тарау. БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

26-бап. Білім алушылар мен тәрбиеленушілерді білім беру ұйымдарына қабылдауға қойылатын жалпы талаптар
      1. Сот төрелігі академиясын, әскери, арнаулы оқу орындарын қоспағанда, мектепке дейінгі ұйымдарға, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау тәртібі тиісті үлгідегі білім беру ұйымдарына қабылдаудың үлгілік қағидаларында айқындалады.
      1-1. Алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      2. Бiлiм беру ұйымы қызмет көрсететін аумақта тұратын барлық балаларды, оның ішінде ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) қабылдауды қамтамасыз ететiн мектепке дейiнгi ұйымдарға және орта бiлiм беру ұйымдарына оқуға қабылдау тәртiбi тиісті үлгідегі білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларында айқындалады.
      2-1. Конкурстық негізде "Өркен" гранты берілген Қазақстан Республикасының азаматтарын оқуға қабылдауды "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымы жүзеге асырады.
      3. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау, осы баптың 8-1-тармағында көзделген жағдайды қоспағанда, конкурстық негізде азаматтардың өтініші бойынша жүзеге асырылады. Конкурстың шарттары білім алу құқықтарын сақтауға кепілдік беруге және неғұрлым қабілетті және тиісті деңгейдегі білім беру бағдарламаларын меңгеруге даярлығы бар азаматтарды қабылдауды қамтамасыз етуге тиіс.
      Білім беру саласындағы уәкілетті орган бекіткен тізбе бойынша, жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың және орындаушылардың халықаралық конкурстарының, спорттық жарыстардың соңғы үш жылдағы жеңімпаздары мен жүлдегерлері (бірінші, екінші және үшінші дәрежелі дипломдармен марапатталған) өздері таңдаған мамандығы олимпиаданың, конкурстың немесе спорттық жарыстың пәніне сәйкес келген жағдайда, өздерінің өтініштері негізінде жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына білім беру гранты беріле отырып қабылданады.
      Әскери қызметшілерге мерзімді әскери қызметін өткеру аяқталғаннан кейін алдағы оқу жылына арналған жоғары білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқуға білім беру гранты "Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 50-1-бабының 2) тармақшасына сәйкес жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында оқуға даярлығы расталған кезде осы баптың 8-тармағының 2-1) тармақшасына сәйкес квота шегінде конкурстық негізде беріледі.
      3-1. Дербес білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау ұлттық бірыңғай тестілеу рәсімін қолданбастан, аталған ұйымдар айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.
      4. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жыл сайын бекітілетін мамандықтар тізбесіне сәйкес оқытудың күндізгі нысаны бойынша жетекші шетелдік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында жоғары оқу орнынан кейінгі білімді алу үшін Қазақстан Республикасы азаматтарының Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген жас шектеулері ескеріле отырып, конкурстық негізде "Болашақ" халықаралық стипендиясын алу құқығы бар.
      "Болашақ" халықаралық стипендиясы берілген Қазақстан Республикасының азаматтарымен "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша оқуға арналған шарт жасалады.
      5. Бiлiм беру гранттарын алуға, сондай-ақ жоғары бiлiмдi кадрлар даярлауға мемлекеттiк білім беру тапсырысы бойынша бiлiм алушылардың құрамына қабылдауға конкурс өткiзу кезiнде баллдары тең болған жағдайда, келесі кезектілікпен:
      1) "Алтын белгi" белгiсімен марапатталған адамдардың;
      1-1) патриоттық танытқаны және белсенді азаматтық ұстанымы үшін ерекшелік белгісімен наградталған адамдардың;
      2) алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      2-1) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының білім туралы құжаттары бар, біліктілігін растаған және мамандығы бойынша кемінде бір жыл жұмыс өтілі бар адамдардың;
      3) осы баптың 3-тармағының екінші бөлігінде аталған адамдарды қоспағанда, тізбесін бiлiм беру саласындағы уәкiлеттi орган айқындайтын жалпы бiлiм беретiн пәндер бойынша халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының (ғылыми жарыстардың) (бiрiншi, екiншi және үшiншi дәрежелi дипломдармен марапатталған), орындаушылардың халықаралық және республикалық конкурстарының және спорттық жарыстардың (бiрiншi, екiншi және үшiншi дәрежелi дипломдармен марапатталған) соңғы үш жылдағы жеңiмпаздарының, сондай-ақ өздерi таңдаған мамандықтары олимпиаданың, конкурстың немесе спорттық жарыстың пәнiне сәйкес келген жағдайда, жалпы бiлiм беретiн пәндер бойынша ағымдағы оқу жылында президенттік, республикалық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстары (бiрiншi, екiншi және үшiншi дәрежелi дипломдармен марапатталған) жеңiмпаздарының;
      4) жетiм балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың, сондай-ақ кәмелетке толғанға дейін ата-анасынан айырылған немесе ата-анасының қамқорлығынсыз қалған жастардың қатарындағы Қазақстан Республикасы азаматтарының, бірінші және екінші топтардағы мүгедектігі бар адамдардың, басқа мемлекеттердiң аумағындағы ұрыс қимылдары ардагерлерінің, жеңілдіктер бойынша Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне теңестірілген ардагерлердің, медициналық қорытындыға сәйкес тиісті білім беру ұйымдарында оқуға қарсы көрсетілімдері жоқ бала кезінен мүгедектігі бар адамдардың, мүгедектігі бар балалардың және үздік білімі туралы құжаттары (куәліктері, аттестаттары, дипломдары) бар адамдардың артықшылықты құқығы бар.
      5-1. Білім беру грантын иеленуші оны жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымына қабылдағанға дейін одан бас тартқан жағдайда, білім беру грантын беру туралы куәліктің күші жойылады, ал білім беру гранты белгіленген тәртіппен беріледі.
      6. Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқуға қабылдау білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған шарттармен жүзеге асырылады.
      7. Жоғары оқу орнынан кейінгі білім алу үшін жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен конкурстық негізде азаматтардың өтініштері бойынша жүзеге асырылады.
      8. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға түсу кезінде:
      1) бірінші немесе екінші топтағы мүгедектігі бар адамдар, бала кезінен мүгедектігі бар адамдар, мүгедектігі бар балалар арасынан шыққан азаматтар үшін;
      2) басқа мемлекеттердiң аумағындағы ұрыс қимылдарының ардагерлері, жеңілдіктер бойынша Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне теңестірілген ардагерлер үшін;
      2-1) әскерге шақыру бойынша мерзімді әскери қызметтің белгіленген мерзімін өткерген Қазақстан Республикасының азаматтары үшін;
      3) ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуын айқындайтын білім беру бағдарламалары бойынша оқуға ауыл жастары арасынан шыққан азаматтар үшін;
      4) Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын ұлты қазақ адамдар үшін;
      5) жетім балаларды және ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды, сондай-ақ кәмелеттік жасқа толғанға дейін ата-анасын жоғалтқан немесе ата-анасының қамқорлығынсыз қалған жастар қатарындағы Қазақстан Республикасының азаматтарын;
      6) Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған өңірлерге қоныс аударған ауыл жастары арасынан шыққан Қазақстан Республикасының азаматтары үшін;
      7) кәмелетке толмаған төрт және одан көп бала тәрбиелеп отырған отбасылардағы балалар үшін;
      8) кемінде үш жыл толық емес отбасы мәртебесі бар отбасылардағы балалар үшін;
      9) бала кезінен мүгедектігі бар балаларды, бірінші немесе екінші топтағы мүгедектігі бар адамдарды тәрбиелеп отырған отбасылардағы балалар үшін қабылдау квотасы көзделеді.
      8-1. Арнаулы мемлекеттік органдар және құқық қорғау органдары, азаматтық қорғау органдары, мемлекеттік фельдъегерлік қызмет қызметкерлерінің, қызметтік міндеттерін атқару кезінде қаза тапқан (қайтыс болған) немесе мертiгуi (жаралануы, жарақаттануы, контузия алуы) салдарынан мүгедектік белгіленген әскери қызметшілердің, сондай-ақ медицина қызметкерлерінің балаларын (оның ішінде асырап алған ұлдарын, асырап алған қыздарын, бірге тұратын өгей ұлдары мен өгей қыздарын) жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау білім беру гранты беріле отырып, олардың өтініші негізінде конкурстан тыс жүзеге асырылады.
      9. Арнаулы және (немесе) шығармашылық дайындықты талап ететін білім беру бағдарламалары бойынша, оның ішінде білім беру және денсаулық сақтау саласындағы кадрларды даярлау бағыттары бойынша оқуға қабылдау арнаулы және (немесе) шығармашылық емтихандардың нәтижелері ескеріле отырып жүзеге асырылады. Білім беру бағдарламаларының тізбесі мен арнайы және (немесе) шығармашылық емтихандарды өткізу тәртібі үлгілік қабылдау қағидаларында айқындалады.
      9-1. Бірінші академиялық кезең аяқталғанға дейін білім алушыларды жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына қабылдау тәртібі үлгілік қабылдау қағидаларында айқындалады.
      10. Рухани (діни) білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау орта білімі бар адамдар арасынан құрылтайшы белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
      11. Мемлекеттік құпиялармен жұмыс істеу талап етілетін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білім берудің жекелеген мамандықтары немесе білім беру бағдарламалары бойынша мемлекеттік білім беру тапсырыстарымен оқуға қабылдау Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиялар туралы заңнамасына сәйкес ұлттық қауіпсіздік органдарының рұқсаты бар білім беру ұйымдарында жүзеге асырылады.
      12. Білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау тәртібін осы Заңмен және қабылдаудың тиісті үлгілік ережелерімен реттелмеген бөлігінде білім беру ұйымдарының құрылтайшысы немесе құрылтайшылары (мемлекеттік басқару органы) белгілейді.
      13. Әскери, арнаулы оқу орындарын қоспағанда, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы оқу шарт негізінде жүзеге асырылады, оның үлгілік нысанын білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 26-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.19 № 395-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз); 24.11.2015 № 421-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 16.05.2018 № 155-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 27.12.2019 № 291-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 06.05.2020 № 323-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.01.2021 № 399-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 11.07.2022 № 136-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2024 № 74-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 06.05.2024 № 79-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
27-бап. Білім алу нысандары
      Жеке адамның қажеттіліктері мен мүмкіндіктері ескеріле отырып, білім беру бағдарламаларының мазмұнына, білім берудің әрбір деңгейін алуға қол жеткізу жағдайларының жасалуына қарай оқыту күндізгі, кешкі, сырттай оқыту, онлайн-оқыту және экстернат нысанында жүзеге асырылады.
      Ескерту. 27-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
28-бап. Оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру
      1. Білім беру ұйымдарындағы оқу-тәрбие процесі жұмыстық оқу жоспарлары мен жұмыстық оқу бағдарламаларына сәйкес жүзеге асырылады.
      2. Білім беру ұйымдары жүзеге асыратын оқу және тәрбие жұмысын жоспарлау мен есепке алу оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың негізі болып табылады.
      Оқу және тәрбие жұмыстарын жоспарлау оқу жоспарлары мен бағдарламаларының толық көлемде уақтылы және сапалы орындалуын қамтамасыз етуге тиіс.
      Орта білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие жұмысын жоспарлау бекітілген оқу-тәрбие процесінің оқу жылына арналған графигі мен бекітілген теориялық және практикалық сабақтардың кестесі негізінде жүзеге асырылады.
      Орта білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие жұмысын есепке алу теориялық және өндірістік оқытудың есепке алу журналдарын және оқу бағдарламаларының оқу сағаттарында орындалуын есепке алу табельдерін жүргізу арқылы жүзеге асырылады.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие жұмысын жоспарлау бекітілген оқу жылына арналған академиялық күнтізбе және бекітілген оқу сабақтарының кестесі негізінде жүзеге асырылады.
      3. Білім беру ұйымдарындағы тәрбие бағдарламалары білім беру процесінің құрамдас бөлігі болып табылады және білім алушылардың, тәрбиеленушілердің патриоттық, азаматтық, интернационалдық, жоғары моральдық және имандылық сезімін қалыптастыруға, сондай-ақ жан-жақты қызығушылықтары мен қабілеттерін дамытуға бағытталған.
      Білім беру ұйымдарында нәсілдік, этностық, діни, әлеуметтік ымырасыздық пен айырықшалықты насихаттауға, милитаристік және де халықаралық құқық пен ізгіліктің жалпыға танылған принциптеріне қайшы келетін өзге де идеяларды насихаттауға тыйым салынады.
      4. Оқу-тәрбие процесі білім алушылардың, тәрбиеленушілердің, педагогтердің адамгершілік қадір-қасиетін өзара құрметтеу және мүгедектігі бар адамдардың құқықтарына білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде құрметпен қарау негізінде жүзеге асырылады.
      Білім алушылар мен тәрбиеленушілерге қатысты күш көрсету, моральдық және психикалық қысым жасау әдістерін қолдануға жол берілмейді.
      5. Азаматтарды күндізгі бөлімдерінде оқыту уақыты мерзімді әскери қызметті өткеруге теңестірілетін білім беру ұйымдарындағы білім беру қызметін ұйымдастыру тәртібін олардың мемлекеттік басқару органдары айқындайды.
      6. Әскерге шақырылуға дейінгі және шақырылу жасындағы білім алушылардың негізгі орта білім беру базасындағы алғашқы әскери даярлығы - жалпы орта білімнің жалпы орта білім беретін оқу бағдарламаларын, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беретін кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында (арнаулы білім беру ұйымдарынан басқа) жүзеге асырылады.
      7. Білім беру ұйымдары білім алушылардың білім беру бағдарламаларын игеруін бақылау мақсатында білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылауды жүзеге асырады және оларға аралық аттестаттау жүргізеді.
      Білім беру ұйымдары білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды жүзеге асыру және оларға аралық аттестаттау жүргізу нысандарын, тәртібін және мерзімділігін таңдауда дербес болады.
      8. Негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын меңгеру білім алушыларды міндетті қорытынды аттестаттаумен аяқталады.
      9. Орта білім беру ұйымдарында білім алушыларды қорытынды аттестаттау мемлекеттік оқу бітіру емтихандары нысанында жүзеге асырылады.
      10. Жоғары оқу орнынан кейiнгi білімнің білім беру бағдарламаларын меңгерген бiлiм алушыларды қорытынды аттестаттау ерекшелiктерiн бiлiм беру саласындағы уәкiлеттi орган айқындайды.
      11. Білім беру ұйымдары кәмелетке толмаған білім алушылардың, тәрбиеленушілердің ата-аналарына және өзге де заңды өкілдеріне оқу-тәрбие процесінің барысымен және мазмұнымен, сондай-ақ білім алушылардың үлгерімімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
      Ескерту. 28-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.
29-бап. Оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру
      1. Білім мен ғылымды интеграциялау, оқу-тәрбие процесін қамтамасыз ету және жетілдіру, оқытудың жаңа технологияларын әзірлеу және енгізу, білім беру ұйымдарында және тиісті инфрақұрылымда педагогтердің біліктілігін арттыруды қамтамасыз ету мақсатында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмыс жүзеге асырылады.
      2. Оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысқа басшылық жасау:
      орта білім беру ұйымдарында – облыстық, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың әдістемелік кабинеттеріне және аудандық (қалалық) білім бөлімдерінің әдістемелік кабинеттеріне;
      техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында – облыстық, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың білім беруді басқару органдарының әдістемелік кабинеттеріне және бейіндер бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің оқу-әдістемелік бірлестіктеріне;
      Сот төрелігі академиясын, әскери, арнаулы оқу орындарын қоспағанда, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында – кадрларды даярлау бағыттары бойынша оқу-әдістемелік бірлестіктерге жүктеледі.
      Кадрларды даярлау бағыттары бойынша оқу-әдістемелік бірлестіктердің оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысына басшылық жасау жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің республикалық оқу-әдістемелік кеңесіне жүктеледі.
      Бейіндер бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің оқу-әдістемелік бірлестіктерінің оқу-әдістемелік жұмысына басшылық жасау техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің республикалық оқу-әдістемелік кеңесіне жүктеледі.
      3. Білім беру ұйымдарында және тиісті инфрақұрылымда, оның ішінде оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету ұйымдарында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қызметті үйлестіру білім беру саласындағы уәкілетті орган және (немесе) ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
      Ескерту. 29-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
30-бап. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
      1. 1-сыныпқа қабылданғанға дейін балаларды мектепке дейiнгi тәрбиелеу отбасында немесе бiр жастан бастап 1-сыныпқа қабылданғанға дейін мектепке дейiнгi ұйымдарда жүзеге асырылады.
      Қазақстан Республикасының аумағындағы мектепке дейінгі ұйымдарға балаларды қабылдау білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілері арқылы есепке алудың, кезектіліктің және жолдама берудің бірыңғай базасы арқылы жүзеге асырылады.
      2. Мектепке дейiнгi оқыту балаларды мектепте оқытуға мектеп алды даярлық түрiнде бес жастан бастап жүзеге асырылады.
      Мектеп алды даярлық мiндеттi және отбасында, мектепке дейiнгi ұйымдарда, жалпы бiлiм беретiн мектептердiң, лицейлердiң және гимназиялардың мектеп алды сыныптарында жүзеге асырылады.
      Мемлекеттiк бiлiм беру ұйымдарындағы мектеп алды даярлық тегiн болып табылады.
      3. Жоспарлы профилактикалық екпелерді алмаған балаларды мектепке дейінгі ұйымдарға жіберу Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасында айқындалған тәртіппен жүзеге асырылады.
      Жоспарлы профилактикалық екпелердің және оларды жүргізу үшін медициналық қарсы көрсетілімдердің бар немесе жоқ екендігі туралы ақпаратты тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде медициналық қызмет көрсету үшін бала бекітілген жердегі медициналық ұйым береді.
      Ескерту. 30-бап жаңа редакцияда - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгерістер енгізілді – ҚР 09.04.2016 № 501-V (01.01.2019 бастап қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
31-бап. Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру
      1. 1-сыныпқа оқуға балалар тестілік немесе конкурстық рәсімдерді қолданусыз, білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіппен алты жастан қабылданады.
      Мүмкіндігі шектеулі балалар орта білім алу үшін алты – он жастан білім беру ұйымдарына қабылдана алады. Мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау ескеріле отырып жүзеге асырылады. Бұл ретте білім беру бағдарламаларына сәйкес бастауыш және негізгі орта білім алудың ұзақтығы он жылдан кем болмауға тиіс.
      2. Орта бiлiм беру ұйымдарының негiзгi түрлерi жалпы білім беретін мектеп, шағын жинақталған мектеп, гимназия, лицей, желілік мектеп, бейiндiк мектеп болып табылады.
      3. Он алты жасқа дейінгі балаларды орта білім беретін мемлекеттік ұйымдардан шығаруға құқыққа қарсы әрекеттер жасағаны, білім беру ұйымдарының жарғысын өрескел және бірнеше рет бұзғаны үшін білім беру ұйымы мемлекеттік басқару органының шешімі бойынша ерекше жағдайларда рұқсат етіледі.
      Жетім балаларды және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды шығару туралы шешім қорғаншы және қамқоршы ұйымдардың келісімімен қабылданады.
      Пробация қызметінің есебінде тұрған кәмелетке толмағандарды орта білім беретін мемлекеттік ұйымдардан шығару туралы шешім пробация қызметінің келісімімен қабылданады.
      Ескерту. 31-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 18.04.2017 № 58-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (01.01.2019 бастап қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
32-бап. Техникалық және кәсіптік білім беру
      1. Техникалық және кәсіптік білім беру негізгі орта және (немесе) жалпы орта білім беру базасында училищелерде, колледждерде және жоғары колледждерде жүзеге асырылады.
      Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы оқу процесі білім беру ұйымдарындағы теориялық оқытуды, сондай-ақ оқу-өндірістік шеберханаларда, оқу шаруашылықтары мен оқу полигондарында – өндірістік оқыту шеберінің, практика жетекшісінің басшылығымен, кәсіпорындар (ұйымдар) базасында тәлімгердің, өндірістік оқыту шеберінің, практика жетекшісінің басшылығымен орындалатын өндірістік оқыту мен кәсіптік практиканы қамтиды.
      Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқу күндізгі, кешкі және сырттай оқу нысандарында жүзеге асырылады.
      Бұл ретте тізбелерін мәдениет, дене шынықтыру және спорт саласындағы уәкілетті органдар айқындайтын халықаралық, республикалық конкурстар мен фестивальдардың, спорттық жарыстардың жеңімпаздары үшін мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары бойынша экстернат нысанында оқуға жол беріледі.
      2. Алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
      3. Алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      4. Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламасын меңгеру бойынша қорытынды аттестаттаудан өткен білім алушыға жұмысшы біліктілігі және (немесе) "орта буын маманы" біліктілігі беріледі.
      Ескерту. 32-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
32-1-бап. Кәсіптік даярлық
      1. Кәсіптік даярлық белгілі бір жұмыс түрін орындау үшін қажетті жаңа немесе өзгерген кәсіптік дағдыларды білім алушылардың жедел меңгеруіне бағытталған. Кәсіптік даярлық білім алушының білім деңгейін арттырумен байланысты емес.
      2. Қызметкерлердің немесе жұмыс берушімен еңбек қатынастарында тұрмайтын өзге де адамдардың кәсіптік даярлығын жұмыс беруші тікелей кәсіпорын (ұйым) базасында, оқу орталықтарында, курстарда, сондай-ақ заңды тұлғалардың әр түрлі оқу-өндірістік құрылымдарында немесе техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында жүргізеді.
      3. Кәсіптік даярлық оқыту шартына сәйкес жұмыс берушінің қаражаты немесе Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де қаражат есебінен жүзеге асырылады.
      Кәсіптік даярлықтың нысанын, мазмұны мен көлемін жұмыс беруші тиісті кәсіп бойынша қолданыстағы білім беретін оқу бағдарламаларының негізінде айқындайды.
      Кәсіптік даярлық нысандарына кәсіпорында (ұйымда) оқыту, басқа мамандыққа қайта оқыту, корпоративтік жауапкершілік және оқушылық негізінде кооперативтік оқыту жатады.
      4. Біліктілік емтиханын тапсырған адамдарға нақты мамандық бойынша тиісті біліктілік деңгейі беріледі және біліктілік беру туралы куәлік (сертификат) беріледі.
      Ескерту. 5-тарау 32-1-баппен толықтырылды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.
33-бап. Орта білімнен кейінгі білім беру
      Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары жоғары колледждерде немесе училищелерде іске асырылады.
      Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламасын меңгеру бойынша қорытынды аттестаттаудан өткен білім алушыға "қолданбалы бакалавр" біліктілігі беріледі.
      Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқу күндізгі, кешкі және сырттай оқу нысандарында жүзеге асырылады.
      Бұл ретте тізбелерін мәдениет, дене шынықтыру және спорт саласындағы уәкілетті органдар айқындайтын халықаралық, республикалық конкурстар мен фестивальдардың, спорттық жарыстардың жеңімпаздары үшін мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша экстернат нысанында оқуға жол беріледі.
      Ескерту. 33-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
34-бап. Жоғары техникалық мектептер
      Ескерту. 34-бап алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
35-бап. Жоғары білім беру
      1. Жоғары білімді жалпы орта немесе техникалық және кәсіптік немесе орта білімнен кейінгі білімі бар азаматтар алады. Азаматтың конкурстық негізде тегін жоғары білім алуға құқығы бар.
      2. Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында iске асырылады.
      Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқыту күндізгі оқыту және (немесе) онлай-оқыту және (немесе) экстернат нысандарында жүзеге асырылады.
      Ұлттық зерттеу университеті, ұлттық жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы, зерттеу университеті, университет, академия, институт және оларға теңестiрiлгендер (консерватория, жоғары мектеп, жоғары училище) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының негiзгi түрлерi болып табылады.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында тиісті лицензия және материалдық-техникалық база болған кезде техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі және қосымша білімнің білім беру бағдарламалары, сондай-ақ мәдениет саласындағы білім беру ұйымдарында бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары іске асырылуы мүмкін.
      3. Жоғары білімнің білім беру бағдарламасын меңгеру бойынша қорытынды аттестаттаудан өткен білім алушыға "бакалавр" дәрежесі беріледі немесе "маман" біліктілігі беріледі.
      4. Білім беру бағдарламаларын іске асыру және ғылыми-қолданбалы зерттеулерді жүргізу үшін жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары инновациялық-білім беру консорциумын құруға және (немесе) оған кіруге құқылы.
      Ескерту. 35-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.07.15 N 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
36-бап. Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру
      1. Жоғары оқу орнынан кейінгі білімді жоғары білімі бар азаматтар алады.
      Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқыту күндізгі оқыту және (немесе) онлайн-оқыту нысандарында жүзеге асырылады.
      2. Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру қызметтің негізгі бейіні мен кадрлар даярлаудың бағыттары бойынша жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының, ғылыми ұйымдардың магистратурасында, резидентурасында және докторантурасында, сондай-ақ "Болашақ" халықаралық стипендиясының стипендиаттарын Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен жыл сайын бекiтiлетiн мамандықтар тiзбесiне сәйкес күндiзгi оқыту нысаны бойынша жетекші шет елдердiң жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына оқуға жiберу арқылы жүзеге асырылады.
      3. Кадрларды магистратурада даярлау жоғары білімнің білім беру бағдарламалары базасында:
      1) кемінде екі жылдық оқыту мерзімімен ғылыми-педагогтік;
      2) кемінде бір жылдық оқыту мерзімімен бейіндік болып екі бағытта жүзеге асырылады.
      4. Кадрларды докторантурада даярлау магистратураның білім беру бағдарламалары базасында:
      1) кемінде үш жылдық оқыту мерзімімен ғылыми-педагогтік;
      2) кемінде үш жылдық оқыту мерзімімен бейіндік болып екі бағытта жүзеге асырылады.
      4-1. Әскери мамандықтар бойынша магистр дәрежесін алған немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын меңгерген адамдар философия докторы (PhD), бейіні бойынша доктор дәрежесін алу үшін әскери, арнаулы оқу орындарының докторантурасында кемінде үш жыл даярлықтан өтеді.
      5. Жоғары оқу орнынан кейінгі медициналық және фармацевтік білім беру резидентураны, магистратура мен докторантураны қамтиды.
      Резидентурада тиісті мамандық бойынша дәрігердің кәсіптік біліктілігін алу немесе өзгерту мақсатында клиникалық мамандықтар бойынша резидент-дәрігерлерді даярлау жүзеге асырылады. Резидентурада медицина кадрларын даярлау қағидаларын денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 36-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
37-бап. Қосымша білім беру
      1. Балаларға қосымша білім беру олардың түрлерін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын білім беру ұйымдарында және мектептен тыс ұйымдарда жүзеге асырылады.
      Қосымша білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім беру қызметтерін білім алушыларға бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары көрсетеді және шарттық негізде ұсынады.
      2. Ересектерге (он сегiз жасқа толған адамдарға) бiлiм беру қоғамда болып жатқан әлеуметтiк-экономикалық өзгерiстерге сәйкес бiлiм мен дағдылардың қосымша көлемiн алу үшiн олардың өмiр бойы бiлiм алу қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға бағытталған.
      Ересектердің білім мен дағдылардың қосымша көлемін алуы қосымша және формальды емес білім беру арқылы жүзеге асырылады.
      Ересектерге қосымша бiлiм берудi бiлiм беру ұйымдары, сондай-ақ қосымша бiлiм беру бағдарламаларын iске асыратын құрылымдық бөлiмшелерi бар заңды тұлғалар жүзеге асырады.
      Ересектерге формальды емес білім беруді оқудың орны, мерзімдері және нысаны есепке алынбай көрсетілетін білім беру қызметтерін ұсынатын ұйымдар жүзеге асырады және ол оқыту нәтижелерін растайтын құжат берумен бірге жүргізіледі.
      Ересектердің формальды емес білім беру арқылы өмір бойы алған оқу нәтижелері осы Заңда көзделген тәртіпке сәйкес танылады және одан әрі жұмысқа орналасуға жәрдемдеседі.
      2-1. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының дайындық бөлімдерінде оқыту қосымша білім беруге жатады.
      3. Кадрлардың біліктілігін арттыру қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында, ғылыми ұйымдарда, біліктілікті арттыру институттарында, өндірісте және "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша тағылымдамадан өту кезінде жүзеге асырылады.
      Докторлықтан кейінгі бағдарламаларды іске асыру жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында және ғылыми мектептері бар және кадрлар даярлаудың бағыттары бойынша ғылыми зерттеулерді орындайтын ғылыми ұйымдарда жеке және (немесе) заңды тұлғалардың қаражаты есебінен, оның ішінде ғылыми, ғылыми-техникалық жобалар мен бағдарламаларды гранттық қаржыландыру есебінен жүзеге асырылады.
      4. Бiлiм беру ұйымдары басшы кадрларының, педагогтерінің бiлiктiлiгiн арттыру үш жылда бір реттен сиретпей және ғылыми қызметкерлерiнiң бiлiктiлiгiн арттыру бес жылда бiр реттен сиретпей жүзеге асырылады.
      5. Алып тасталды - ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      6. Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген жас шектеулері ескеріле отырып, тағылымдамадан өту үшін "Болашақ" халықаралық стипендиясын алуға арналған конкурсқа қатысуға құқылы.
      Конкурстық іріктеуден өткен Қазақстан Республикасының азаматтарымен тағылымдамадан өту туралы шарт жасалады.
      7. "Болашақ" халықаралық стипендиясын әкімшілендіру жөніндегі іс-шаралар кешенін жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының Үкіметі құрған ұйым:
      1) "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша іс-шараларды ақпараттық қолдап отыруды жүргізеді;
      2) "Болашақ" халықаралық стипендиясын тағайындауға үміткерлердің құжаттарын қабылдауды ұйымдастыруды және жүргізуді жүзеге асырады;
      3) үміткерлерді конкурстық негізде іріктеуді ұйымдастыру жөніндегі іс-шаралар кешенін жүзеге асырады;
      4) оқыту, кепіл және (немесе) кепілдік шарттарын жасасады;
      5) стипендиаттардың академиялық оқытылуы мен тағылымдамадан өтуін ұйымдастыруды және оның мониторингін жүзеге асырады;
      6) оқытуды және тағылымдамадан өтуді ұйымдастыруға байланысты шығыстарды қаржыландыруды қамтамасыз етеді;
      7) шарттың Қазақстан Республикасының аумағында жұмыспен өтеу бөлігіндегі талаптарын стипендиаттардың орындауына мониторингті жүзеге асырады;
      8) халықаралық әріптестермен, шетелдік оқу орындарымен стипендиаттардың оқуын ұйымдастыруға арналған шарттар жасасады.
      Ескерту. 37-бап жаңа редакцияда - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгерістер енгізілді - 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.07.2024 № 104-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
37-1-бап. Жеке педагогтік қызмет
      1. Табыс алумен байланысты жеке педагогтік қызмет кәсіпкерлік қызмет болып табылады. Жеке педагогтік қызметпен айналысатын тұлғаны мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
      1-1. Қашықтан оқыту ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында жүзеге асырылады.
      2. Жеке педагогтік қызмет лицензияланбайды.
      Ескерту. 5-тарау 37-1-баппен толықтырылды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
37-2-бап. Қашықтан оқыту
      1. Қашықтан оқыту білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен орта, қосымша, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында жүзеге асырылады.
      2. Тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктерде (жекелеген объектілерде) төтенше жағдай, шектеу іс-шаралары, оның ішінде карантин енгізілген, төтенше жағдайлар жарияланған жағдайларда жергілікті атқарушы органдар мен білім беру ұйымдары білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен барлық білім алушылар үшін қашықтан оқытуды енгізеді.
      3. Осы баптың 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, медициналық, фармацевтикалық және педагогикалық білім беру бағдарламаларын іске асыруды жүзеге асыратын техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында қашықтан оқытуға жол берілмейді.
      Ескерту. 5-тарау 37-2-баппен толықтырылды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
38-бап. Білім алушылардың кәсіптік практикасы
      1. Білім алушылардың кәсіптік практикасы кадрлар даярлайтын білім беру бағдарламаларының құрамдас бөлігі болып табылады.
      Кәсіптік практика тиісті кәсіпорындарда (ұйымдарда) жүргізіледі және оқыту процесінде алған білімдерді бекітуге, практикалық дағдыларды игеруге және озық тәжірибені меңгеруге бағытталған.
      2. Кәсіптік практиканың түрлері, мерзімдері мен мазмұны жұмыстық оқу бағдарламаларымен және жұмыстық оқу жоспарларымен айқындалады.
      3. Кәсіптік практиканы өткізу үшін білім беру ұйымдары шарттық негізде практиканың базасы ретінде кәсіпорындарды (ұйымдарды) айқындайды, олармен практиканы өткізудің келісілген бағдарламалары мен күнтізбелік кестелерін бекітеді.
      Шарттарда білім беру ұйымдарының, практиканың базасы болып табылатын кәсіпорындардың (ұйымдардың) және білім алушылардың міндеттері мен жауаптылықтары айқындалады.
      4. Кәсіптік практикаға кететін шығындар білім беру ұйымдарында және практиканың базасы болып табылатын кәсіпорындарда (ұйымдарда) көзделеді және жасасылған шарттармен айқындалады.
      5. Практиканың базалары болып табылатын кәсіпорындармен (ұйымдармен) шарттар білім алушылардың кәсіптік практикасын өткізуге арналған шарттардың үлгілік нысаны негізінде жасасылады.
      Практиканың базалары болып табылатын кәсіпорындар (ұйымдар) өндірістік практикадан өту кезінде білім алушыға Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес еңбекақы төлеуді жүзеге асыруы мүмкін.
      6. Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқудың екінші курсынан бастап кәсіптік практикадан өту міндетті. Кәсіптік практиканың мазмұны мен базасы мамандықтың бейіні мен білім беру бағдарламасының мазмұнына сәйкес айқындалады.
      7. Осы баптың талаптары әскери, арнаулы оқу орындарында білім алушылардың кәсіптік практикасына қолданылмайды.
      Ескерту. 38-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
39-бап. Білім туралы құжаттар
      1. Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында қорытынды аттестаттаудан өткен білім алушыларға білім туралы мынадай құжаттардың бірі беріледі:
      1) білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжат;
      2) дербес білім беру ұйымдарының білім туралы құжаты;
      3) білім туралы өзіндік үлгідегі құжат.
      Дербес білім беру ұйымдарының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы білім беру ұйымдарының білім туралы құжаттары білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттарға теңестіріледі.
      Білім туралы құжаттардың қорғаныш белгілері болады.
      2. Білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттың не дербес білім беру ұйымының білім туралы құжатының не білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттың болуы келесі деңгейдегі білім беру ұйымдарында білім алуды жалғастыру үшін қажетті талап болып табылады.
      3. Білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттарды:
      1) негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары, Сот төрелігі академиясында, әскери, арнаулы оқу орындарында жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар және мемлекеттік аттестаттаудан өткен білім беру ұйымдары;
      2) егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен мемлекеттік аттестаттаудан немесе аккредиттеуден өткен халықаралық мектептер;
      3) білім беру бағдарламаларының тізіліміне енгізілген техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар және мемлекеттік аттестаттаудан өткен білім беру ұйымдары;
      4) денсаулық сақтау саласындағы жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар және танылған аккредиттеу органдарының тізіліміне енгізілген аккредиттеу органдарында аккредиттеуден өткен білім беру ұйымдары береді.
      Білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттарды толтыруға қойылатын талаптарды білім беру саласындағы уәкілетті орган және (немесе) ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
      4. Дербес білім беру ұйымдарының білім туралы құжаттарын дербес білім беру ұйымдары береді.
      Дербес білім беру ұйымының білім туралы құжаттарының нысаны мен оларды толтыруға қойылатын талаптарды дербес білім беру ұйымы айқындайды.
      5. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары білім алушылардың бір біліктілік шеңберінде кәсіптік модульдерді меңгеру қорытындысы және аралық аттестаттау нәтижелері бойынша кәсіптік даярлық туралы куәлік береді.
      5-1. Сот төрелігі академиясын, әскери, арнаулы оқу орындарын, денсаулық сақтау саласындағы жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар және танылған аккредиттеу органдарының тізіліміне енгізілген аккредиттеу органдарында аккредиттеуден өткен жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттарды береді.
      Білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттардың нысаны мен оларды толтыруға қойылатын талаптарды білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттардың мазмұнына қойылатын негізгі талаптарды ескере отырып, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы айқындайды.
      6. Білім алуды аяқтамаған не қорытынды аттестаттаудан өтпеген білім алушыларға белгіленген үлгідегі анықтама беріледі.
      7. Шетелдік білім беру ұйымдары, оның ішінде олардың филиалдары, сондай-ақ ғылыми орталықтар мен зертханалар берген білім туралы құжаттар олардағы оқуын аяқтаған адамдарға тиісті куәлік беріле отырып, Қазақстан Республикасының аумағында танылады.
      8. "Болашақ" халықаралық стипендиясын иеленуші Қазақстан Республикасының азаматтарына шетелдік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары, ғылыми орталықтары мен зертханалары берген білім туралы құжаттар білім туралы құжаттарды тану рәсімдерінен өтпей-ақ Қазақстан Республикасында танылады.
      9. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында қорытынды аттестаттаудан өткен білім алушыларға білім туралы құжатпен қоса бір мезгілде Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен және нысан бойынша олардың практикалық дағдылар мен құзыреттерді меңгергенін растайтын құжат берілуі мүмкін.
      Ескерту. 39-бап жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгерістер енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 08.01.2021 № 410-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

6-тарау. БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ

40-бап. Білім беру ұйымдары
      1. Меншік нысанына және ұйымдық құқықтық нысанына қарамастан, бір немесе бірнеше білім беру бағдарламаларын іске асыратын және (немесе) білім алушыларды, тәрбиеленушілерді бағып-күтуді және тәрбиелеуді қамтамасыз ететін заңды тұлғалар, сондай-ақ заңды тұлғалардың халықаралық мектептер мәртебесі бар филиалдары, заңды тұлға құрмай, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын дара кәсіпкерлер білім беру ұйымдары болып табылады.
      2. Білім беру ұйымдарында бiлiм беру қызметiмен айналысу құқығы:
      1) лицензиялауды талап ететін білім беру қызметінің кіші түрлері үшін – егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, лицензияны және (немесе) лицензияға қосымшаны алған кезден бастап туындайды және Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен лицензиядан және (немесе) лицензияға қосымшадан айыру немесе оларды жарамсыз деп тану туралы сот шешімі не білім беру саласындағы уәкілетті органның лицензиядан және (немесе) лицензияға қосымшадан айыру туралы шешімі заңды күшіне енген кезден бастап тоқтатылады;
      2) лицензиялауды талап етпейтін білім беру қызметінің кіші түрлері үшін – заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеген сәттен бастап туындайды.
      3) білім беру қызметінің хабарлама жасау тәртібі көзделген кіші түрлері үшін – хабарлама берілген кезден бастап туындайды және Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен хабарламалар тізілімінен білім беру ұйымы алып тасталған кезден бастап тоқтатылады.
      2-1. Заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бастап алты ай ішінде бiлiм беру қызметiмен айналысуға лицензия алмаған жағдайда білім беру ұйымы сот тәртібімен таратылады.
      Осы мерзімнің өтуін білім беру саласындағы уәкілетті орган білім беру ұйымының білім беру қызметімен айналысу құқығына лицензия алу туралы материалдарын қарау мерзіміне тоқтата тұрады.
      3. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, бiлiм беру ұйымының мәртебесін (үлгісін, түрін) оның құрылтайшылары айқындайды және осы Заңның талаптары, білім беру қызметін лицензиялау кезіндегі біліктілік талаптары, тиісті үлгідегі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік ережелері ескеріле отырып, оның жарғыларында көрсетіледі.
      4. Іске асырылатын білім беру бағдарламаларына қарай білім беру ұйымдарының мынадай үлгілері болуы мүмкін:
      1) мектепке дейінгі ұйымдар;
      2) орта (бастауыш, негiзгi орта, жалпы орта) бiлiм беру ұйымдары;
      3) техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары;
      4) орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары;
      5) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      6) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары;
      7) мамандандырылған білім беру ұйымдары;
      8) арнайы білім беру ұйымдары;
      9) жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдары;
      10) балаларға арналған қосымша білім беру ұйымдары;
      11) ересектерге арналған қосымша білім беру ұйымдары.
      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      12) тармақшамен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (01.01.2025 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Білім беру ұйымдары түрлерінің номенклатурасын ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган бекітетін жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру ұйымдары түрлерінің номенклатурасын білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      5. Білім беру ұйымдары қаржыландырылуы Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған көздерден жүзеге асырылатын клиникалық базасы болған кезде ғана клиникалық мамандықтар бойынша медициналық білім беру бағдарламаларын іске асыруды жүзеге асыра алады.
      Мемлекеттік медициналық білім беру ұйымдарының клиникалық базалары болып табылатын мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдары медицина және фармацевтика кадрларын өтеусіз негізде даярлау үшін тиісті жағдайлар ұсынады.
      Клиникалық мамандықтар бойынша медициналық білім беру бағдарламаларын іске асыруға мыналар да міндетті шарттар болып табылады:
      1) денсаулық сақтау саласындағы білім беру ұйымының құрылымында симмуляциялық кабинеттің (орталықтың) болуы;
      2) білім беру ұйымының білім беру бағдарламасының барлық курстарын (оқу жылын) іске асыруы;
      3) дәрігер кадрларды даярлау кезінде - жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында үздіксіз интеграцияланған білім беру және жоғары оқу орнынан кейінгі (резидентура, докторантура) бағдарламаларды іске асыру;
      4) клиникалық базаларда білім алушыларды даярлау кезеңінде білікті медицина қызметкерлері арасынан тәлімгерлерді тарту;
      5) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында ғылыми ұйымдармен және денсаулық сақтау ұйымдарымен жасалатын шарттар негізінде жұмыс істейтін университеттік ауруханаларды және (немесе) интеграцияланған академиялық медициналық орталықтарды қалыптастыру.
      Университеттік аурухана, интеграцияланған академиялық медициналық орталық және клиникалық базалар туралы ережелерді және оларға қойылатын талаптарды денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 40-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.19 N 395-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.07.15 N 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі); 16.05.2014 № 203-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
40-1-бап. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының ерекше мәртебесі
      Ескерту. 40-1-бап алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
41-бап. Білім беру ұйымының жарғысы
      1. Білім беру ұйымының жарғысы Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген талаптардан басқа, мыналарды:
      1) іске асырылатын білім беру бағдарламаларының тізбесін;
      2) білім беру ұйымдарына қабылдау тәртібін;
      3) білім беру процесін ұйымдастыру тәртібін (оның ішінде оқыту және тәрбиелеу тілін (тілдерін), білім алушылардың, тәрбиеленушілердің сабақ режимін);
      4) білімдерді ағымдағы бақылау, білім алушыларды аралық және қорытынды аттестаттау жүйесін, оларды өткізудің нысандарын және тәртібін;
      4-1) білім алушыларды, тәрбиеленушілерді оқудан шығару негіздерін және тәртібін;
      5) ақылы қызмет көрсетудің тізбесін және тәртібін;
      6) білім беру ұйымының білім алушылармен, тәрбиеленушілермен және (немесе) олардың ата-аналарымен және өзге де заңды өкілдерімен қатынастарын ресімдеу тәртібін қамтуға тиіс.
      2. Білім беру ұйымының жарғысында оның қызметіне қатысты және Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін өзге де ережелер қамтылуы мүмкін.
      3. Білім беру ұйымының жарғысы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен бекітіледі.
      Ескерту. 41-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
42-бап. Білім беру ұйымдарын құру, қайта ұйымдастыру және тарату
      1. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының ғылыми-білім беру қызметі жөніндегі заңды тұлғаларды құруын, қайта ұйымдастыруын және таратуын қоса алғанда, білім беру ұйымдарын құру, қайта ұйымдастыру және тарату Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
      Коммерциялық ұйымдар ретінде құрылған жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын коммерциялық емес ұйымдар етіп қайта ұйымдастыру "Коммерциялық емес ұйымдар туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
      2. Білім беру ұйымы білім беру қызметімен айналысуға лицензиясынан айырылған немесе таратылған жағдайда оның құрылтайшысы (құрылтайшылары) білім алушыларды оқуын жалғастыру үшін басқа білім беру ұйымдарына ауыстыруға шаралар қолданады.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына осы тармақтың бірінші бөлігінің талабы қолданылмайды.
      3. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы білім беру қызметімен айналысуға лицензиясынан және (немесе) лицензияға қосымшасынан айырылған (кері қайтарып алынған), қолданысы тоқтатылған немесе ол таратылған жағдайларда, оның құрылтайшысы (құрылтайшылары) лицензиядан және (немесе) лицензияға қосымшадан айыру (кері қайтарып алу), қолданысын тоқтату туралы шешім қабылданған кезден бастап екі ай ішінде:
      1) білім алушыларды оқуын жалғастыру үшін басқа жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына ауыстыруды және олардың жеке істерін беруді;
      2) білім алуын аяқтамаған немесе қорытынды аттестаттаудан өтпеген адамдардың жеке істерін, сондай-ақ алдыңғы жылдары білім беру ұйымында оқуын аяқтаған адамдардың жеке істерін және білім туралы құжаттарының көшірмелерін тиісті мемлекеттік архивке беруді қамтамасыз етеді.
      Ескерту. 42-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне тиісті өзгерістер мен толықтырулар қолданысқа енгізілген күннен кейін қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
43-бап. Білім беру ұйымдарының құзыреті
      1. Білім беру ұйымдары Қазақстан Республикасының заңнамасында, тиісті үлгідегі білім беру ұйымдарының қызметі туралы үлгілік ережелер мен білім беру ұйымдарының жарғыларында белгіленген шектерде оқу-тәрбие процесін жүзеге асыруда, кадрларды іріктеу мен орналастыруда ғылыми, қаржы-шаруашылық және өзге де қызметте дербес болады.
      2. Білім беру ұйымдары өз қызметін жария түрде жүзеге асырады, жұртшылықты оқу, ғылыми-зерттеу және қаржы қызметі туралы хабардар етеді.
      3. Білім беру ұйымдарының құзыретіне мынадай функциялар:
      1) ішкі тәртіп ережелерін әзірлеу және бекіту;
      2) жұмыс оқу жоспарлары мен жұмыс оқу бағдарламаларын әзiрлеу және бекiту;
      2-1) қысқартылған оқыту мерзімімен білім беру бағдарламаларын әзірлеу және бекіту;
      2-2) ата-аналарды және өзге де заңды өкілдерді, білім алушылар мен тәрбиеленушілерді жыл сайын ағымдағы оқу жылының соңына дейін:
      алдағы оқу жылында пайдалануға ұсынылатын оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерінің және басқа да қосымша әдебиеттердің, оның ішінде электрондық жеткізгіштегілерінің тізбесі туралы;
      алдағы оқу жылында пайдаланылатын оқу материалдарының тізбесі туралы хабардар ету;
      2-3) білім беру бағдарламаларын бейімдеу және іске асыру;
      2-4) ерекше білім беруді қажет ететін адамдар (балалар) үшін жеке дамыту бағдарламаларын әзірлеу және іске асыру;
      2-5) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын әзірлеу және бекіту;
      2-6) оқу мақсаттарында қысқа мерзімді оқу жоспарларында көзделген жағдайларда орта білім беру ұйымдарында ұялы байланыстың абоненттік құрылғысын пайдалану қағидаларын бекіту;
      3) егер осы Заңда және қабылдаудың Үлгілік ережесінде өзгеше көзделмесе бiлiм беру қызметiмен айналысуға берілген лицензияға сәйкес білім алушылардың, тәрбиеленушілердің контингентін қалыптастыру;
      4) оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде оқытудың кредиттік технологиясын енгізу;
      5) ұлттық бірыңғай тестілеуді қоспағанда, білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды жүргізу, оларды аралық және қорытынды аттестаттаудан өткізу;
      5-1) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушыларға жұмысшы біліктіліктерін, "орта буын маманы", "қолданбалы бакалавр" біліктіліктерін беру;
      6) өз қаржы қаражаттары шектерінде мемлекеттік білім беру ұйымдарындағы қызметкерлерге Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен лауазымдық айлықақылар (ставкалар), қосымша ақылар, үстеме ақылар және өзге де ынталандыратын төлемдер белгілеу;
      7) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен кадрлардың біліктілігін арттыруды және оларды қайта даярлауды қамтамасыз ету;
      7-1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен педагогтердің міндетті мерзімдік медициналық қарап-тексеруден өтуін қамтамасыз ету;
      8) білім беру ұйымдарын материалдық-техникалық қамтамасыз ету, жарақтандыру мен жабдықтау;
      9) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен ақылы негізде тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) ұсыну;
      10) жарғылық қызметті жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қосымша қаржылық және материалдық қаражат көздерін тарту;
      11) денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органмен және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік органмен келісу бойынша білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен білім алушыларды тамақпен қамтамасыз ету;
      11-1) интернаттық ұйымдарға жатпайтын орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету;
      11-2) білім алушылар мен тәрбиеленушілердің денсаулығын сақтау мен нығайтуды қамтамасыз ету;
      11-3) балалардың денсаулығына және дамуына зардабын тигізетін ақпаратқа қол жеткізуін шектеуге арналған, байланыс операторларының көрсетілетін қызметтерін пайдалана отырып, білім алушылардың, тәрбиеленушілердің Интернетке қол жеткізуін қамтамасыз ету;
      11-4) білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілеріне әкімшілік деректерді беруді қамтамасыз ету;
      12) білім алушылардың, тәрбиеленушілердің жекелеген санаттарына Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген қосымша жеңілдіктер материалдық қамсыздандыру түрлерінің уақтылы берілуін қамтамасыз ету;
      13) білім алушылар мен тәрбиеленушілерді асырау және олардың тіршілік ету жағдайларының белгіленген нормалардан төмен болмауын қамтамасыз ету;
      13-1) білім алу үшін арнаулы жағдайлар жасау;
      14) қоғамдық өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің қызметіне жәрдемдесу;
      15) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қаржылық есептілікті табыс ету;
      16) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      17) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      18) кадрларды кәсіптік даярлаудың қазіргі заманғы нысандарын енгізу;
      19) білім беру сапасының мәдениетін қалыптастыруды қамтамасыз ету және сапаны ішкі қамтамасыз ету жүйесін құру;";
      20) білім беру ұйымдарында:
      зорлық-зомбылықты насихаттайтын;
      рухани (діни) білім беру ұйымдарында діни сипаттағы ақпаратты таратуды қоспағанда, осындай сипаттағы;
      балаларды өз өміріне және (немесе) денсаулығына қатер төндіретін әрекеттер жасауға, оның ішінде суицидке итермелейтін;
      балаларды қоғамға жат және құқыққа қарсы әрекеттерге арандататын;
      қазақстандық қоғамның мәдени, адамгершілік және рухани құндылықтарына сәйкес келмейтін;
      оқу процесіне қатысы жоқ өзге де ақпараттың таралуына жол бермеу шараларын қабылдау;
      21) кәсіпорындарда (ұйымдарда) өндірістік оқытудан және кәсіптік практикадан өту кезеңінде ақылы қызметтерден алынған кірістер есебінен білім алушыларды жазатайым оқиғалардан ерікті негізде сақтандыру;
      22) білім беру ұйымының ішкі тәртіптемесі қағидаларын сақтау жатады.
      4. Алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      5. Алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      6. Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен құрылған оқыту-сауықтыру білім беру ұйымдары:
      1) жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларын іске асырады;
      2) балалардың, оның ішінде өздеріне Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес атаулы әлеуметтік көмек көрсетілетін балалардың сауықтырылуын, демалысын ұйымдастыру жөніндегі шаралар кешенін жүзеге асырады;
      3) балалардың сауықтырылуы, демалысы уақытында жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын меңгеруіне жағдайлар жасайды;
      4) білім алушыларға медициналық қызмет көрсетілуін қамтамасыз етеді;
      5) зияткерлік және имандылық дамуды қамтамасыз ететін инновациялық педагогикалық әдістер мен технологияларды әзірлейді;
      6) оқулықтарды, оқу-әдістемелік кешендерді, ғылыми-әдістемелік құралдар мен ұсынымдарды, оның ішінде олардың электрондық түрдегілерін, сондай-ақ имандылық-рухани даму саласындағы мерзімді және сериялы басылымдарды әзірлейді және басып шығарады;
      7) имандылық-рухани даму саласында педагогтерді қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды жүзеге асырады;
      8) имандылық-рухани даму мәселелері бойынша ғылыми зерттеулер жүргізеді.
      6-1. Мемлекеттік орта білім беру ұйымдары дене шынықтыру-сауықтыру және спорт құрылысжайларын мүліктік жалдауға (жалға) білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен береді.
      6-2. Психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялар психологиялық-медициналық-педагогикалық зерттеп-қарау және консультация беру бағдарламаларын іске асырады.
      6-3. Психологиялық-педагогикалық түзеу кабинеттері мен оңалту орталықтары түзеу-дамыту бағдарламаларын әзірлейді және іске асырады.
      7. Осы бапта көрсетілген нормалар жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына қолданылмайды.
      Ескерту. 43-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 21.05.2013 № 93-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 22.12.2016 № 29-VІ (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 30.06.2017 № 80-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 28.12.2017 № 128-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 19.04.2019 № 250-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.06.2020 № 347-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
43-1-бап. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының қызметі және құзыреті
      1. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары бюджеттен тыс қаржыландыру көздері есебінен мынадай қызмет түрлерін:
      1) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша кадрлар даярлауды, сондай-ақ іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді қоса алғанда, ғылыми-техникалық, инновациялық қызметті, ғылыми-зерттеу жұмыстарын;
      2) білім алушыларды тамақтандырумен, тұрумен, медициналық қызмет көрсетумен қамтамасыз етуді;
      3) жұмыскерлерді тамақтандырумен, тұрумен, медициналық қызмет көрсетумен қамтамасыз етуді;
      4) білім алушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуді;
      5) спорттық және мәдени-бұқаралық іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуді;
      6) дене шынықтыру-сауықтыру іс-шараларын ұйымдастыру мен өткізуді, спорттық және шығармашылық секциялар құруды;
      7) білім беру процесін, зерттеулерді, тәрбиелік және әлеуметтік-мәдени қызметті қамтамасыз ету үшін баспа және полиграфиялық қызметті;
      8) халықаралық және республикалық деңгейдегі түрлі іс-шараларды: білім алушылар мен педагогтер арасындағы олимпиадаларды, жарыстарды, конкурстарды, конференцияларды, семинарларды ұйымдастыру мен оларға қатысуды;
      9) білім алушыларды запастағы офицерлер мен запастағы сержанттар бағдарламалары бойынша әскери қызметке даярлауды;
      10) бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, сондай-ақ техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыруды;
      11) технополистерді, технопарктерді, бизнес-инкубаторларды, инновациялық орталықтарды, технологияларды коммерцияландыру және трансферттеу орталықтарын, жобалау конструкторлық бюроларды және қызмет бейіні бойынша басқа да құрылымдарды құруды;
      12) білім мен ғылым жүйесін одан әрі дамытуға және жетілдіруге бағытталған инновациялық әдістерді, оқыту технологиялары мен зерттеулерді әзірлеуге, сынақтан өткізуге және ендіруге қатысуды;
      13) білім берудің барлық деңгейлері үшін цифрлық интерактивтік білім беру ресурстарын және оқу фильмдерін ұйымдастыруды, жасауды және дамытуды;
      14) білім мен ғылымды өндіріспен интеграциялауға қатысуды;
      15) Қазақстан Республикасының еншілес және басқа да ұйымдары мен шетелдік ұйымдардың қаржы ресурстарын тарта отырып, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды, инновациялық және инвестициялық жобаларды ұйымдастыруды, қаржыландыруды, сондай-ақ білім және ғылым саласындағы жобаларды венчурлік қаржыландырудың тетіктері мен инфрақұрылымын қалыптастыруға қатысуды;
      16) Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған өзге де қызмет түрлерін жүзеге асыруға құқылы.
      Акцияларының елу пайызынан астамы мемлекетке тиесілі жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары және олармен үлестес тұлғалар осы тармақтың бірінші бөлігінде көрсетілген қызмет түрлерімен қатар Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін, акцияларының (жарғылық капиталдағы қатысу үлестерінің) елу пайызынан астамы мемлекетке тиесілі заңды тұлғалар және олармен үлестес тұлғалар жүзеге асыратын қызмет түрлерінің тізбесінде көзделген өзге де қызмет түрлерін жүзеге асыруға құқылы.
      2. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының құзыретіне:
      1) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын әзірлеу және бекіту;
      2) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының жұмыскерлері лауазымдарының біліктілік сипаттамаларын айқындау;
      3) профессор-оқытушылар құрамы мен ғылыми жұмыскерлер лауазымдарына конкурстық орналасу қағидаларын әзірлеу және бекіту;
      4) білім беру қызметтерін көрсету шартының және кәсіптік практиканы өткізуге арналған шарттың нысандарын әзірлеу және бекіту;
      5) дербес әзірленген оқу жүктемесі нормаларының, еңбекке ақы төлеу нысандары мен мөлшерлерінің негізінде білім беру қызметін жүзеге асыру;
      6) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымына қабылдау қағидаларын әзірлеу және бекіту;
      7) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының даму бағдарламасын әзірлеу;
      8) білім алушыларға "бакалавр" және "магистр" дәрежелерін беру;
      9) кәсіптік практиканы ұйымдастыру мен өткізу қағидаларын және практика базалары ретінде ұйымдарды айқындау қағидаларын әзірлеу және бекіту;
      10) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларына сәйкес білім алушыларды ауыстыру мен қайта қабылдау қағидаларын әзірлеу және бекіту;
      11) білім алушыларға дәрігерлік-консультациялық комиссия қорытындысының, әскери қызметке шақыру туралы шақыру қағазының негізінде, босануына, бала асырап алуына байланысты бала үш жасқа толғанға дейін академиялық демалыстар беру;
      12) ішкі тәртіптеме қағидаларын әзірлеу және бекіту;
      13) жұмыс оқу жоспарлары мен жұмыс оқу бағдарламаларын әзірлеу және бекіту;
      14) оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде кредиттік оқыту технологиясын ендіру;
      15) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларына сәйкес білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қорытынды аттестаттауды өткізу;
      16) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен кадрлардың біліктілігін арттыру мен оларды қайта даярлауды қамтамасыз ету;
      17) қаржылық-шаруашылық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету, оның ішінде жабдықтармен жарақтандыру;
      18) кадрларды кәсіптік даярлаудың заманауи нысандарын ендіру;
      19) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қаржылық есептілікті ұсыну жатады.
      3. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес:
      1) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының эндаумент-қорын құруға;
      2) бюджеттен тыс қаржыландыру көздері есебінен ғылыми-білім беру қызметі жөніндегі заңды тұлғаларды құруға;
      3) стартап-компаниялар ашуға;
      4) жарғылық қызметті жүзеге асыру үшін қаржы қаражаты мен материалдық құралдардың қосымша көздерін тартуға;
      5) шет мемлекеттерде филиалдар құруға құқылы.
      4. Ерекше мәртебесі бар жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары:
      1) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің мазмұнын тиісті мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарынан төмен болмайтындай етіп өзі дербес айқындауға;
      2) білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіпке сәйкес философия докторы (PhD) және бейіні бойынша доктор дәрежелерін беруге де құқылы.
      Мемлекеттік мекемелердің ұйымдық-құқықтық нысанындағы жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары осы баптың 1-тармағының бірінші бөлігінде көзделген қызмет түрлерін, оның ішінде мемлекеттік мекемелердің ұйымдық-құқықтық нысанындағы мәдениет саласындағы жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары үшін осы баптың 1-тармағы бірінші бөлігінің 3), 6), 7), 9), 11), 13), 14) және 15) тармақшаларында көзделген нормаларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес бюджет қаражаты есебінен жүзеге асыруға құқылы.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының осы баптың 2-тармағының 2), 3), 6), 9), 10), 11) және 15) тармақшаларында көзделген құзыреті Сот төрелігі академиясына, әскери, арнаулы оқу орындарына қолданылмайды.
      Ескерту. Заң 43-1-баппен толықтырылды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 10.06.2020 № 344-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
44-бап. Білім беру ұйымдарын басқару
      1. Білім беру ұйымдарын басқару Қазақстан Республикасының заңнамасына, тиісті үлгідегі білім беру ұйымы қызметінің үлгілік ережелері мен білім беру ұйымының жарғысына сәйкес жеке-дара басқару және алқалылық принциптерімен жүзеге асырылады.
      2. Білім беру ұйымын тікелей басқаруды оның басшысы жүзеге асырады.
      3. Лауазымға тағайындау және лауазымынан босату тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын жекелеген мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын қоспағанда, білім беру ұйымының басшысы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен лауазымға тағайындалады және лауазымынан босатылады.
      Сот төрелігі академиясының, мемлекеттік басқару, құқық қорғау органдары академияларының, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық қорғаныс университетінің бірінші басшыларын лауазымға тағайындау және лауазымынан босату тәртібін Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды.
      Бірінші басшыларын Қазақстан Республикасының Үкіметі лауазымға тағайындайтын және лауазымынан босататын мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының тізбесін ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша мәдениет саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      4. Алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
      5. Мемлекеттік білім беру ұйымының басшысы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен үш жылда бір рет аттестаттаудан өтеді.
      Жекелеген мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының Қазақстан Республикасының Үкіметі лауазымға тағайындайтын және лауазымынан босататын бірінші басшыларының аттестаттаудан өту тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
      5-1. Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялау олардың кәсіби әлеуетін неғұрлым тиімді пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырылады.
      Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялау бір елді мекен шегінде жүзеге асырылады.
      Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларына ротация жүргізу мерзімдері мен шарттары мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидаларында айқындалады.
      6. Мемлекеттік білім беру ұйымының (медициналық және фармацевтік білім беру ұйымдарынан басқа) басшысы мемлекеттік басқару органымен келісім бойынша бас бухгалтерді лауазымға тағайындайды және лауазымнан босатады.
      7. Мемлекеттік білім беру ұйымдарының басшыларына өздерінің лауазымдарын білім беру ұйымдары ішіндегі немесе одан тыс жерлердегі басқа да басшылық (ғылыми және ғылыми-әдістемелік басшылықтан басқа) лауазымдармен қоса атқаруға тыйым салынады.
      8. Мемлекеттік білім беру ұйымдары басшыларының лауазымдық міндеттерін қоса атқаруға болмайды.
      9. Білім беру ұйымдарында алқалы басқару органдары құрылады.
      Білім беру ұйымын алқалы басқарудың нысандары, оларды сайлау тәртібімен қоса, жұмысты ұйымдастырудың үлгілік ережелерін білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітетін білім беру ұйымының кеңесі (ғылыми кеңес), қамқоршылық кеңес, педагогтік, әдістемелік (оқу-әдістемелік, ғылыми әдістемелік), кеңестер және басқа да нысандар бола алады.
      9-1. Мемлекеттік техникалық және кәсіптік білім беру ұйымының алқалы басқару органының құрамына Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасының өкілі келісу бойынша кіреді.
      9-2. Коммерциялық емес акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында директорлар кеңесінің айрықша құзыретіне "Акционерлік қоғамдар туралы" Қазақстан Республикасының Заңында, осы Заңның 43-1-бабы 2-тармағының 1), 3), 6), 7) тармақшаларында, 3-тармағының 1), 4) және 5) тармақшаларында және 4-тармағы бірінші бөлігінің 1) тармақшасында көзделген функциялар, сондай-ақ:
      1) штат санын бекіту;
      2) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқу үшін ақы төлеу мөлшерлерін бекіту;
      3) білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттардың нысанын және оларды толтыруға қойылатын талаптарды бекіту;
      4) академиялық құрылымдық бөлімшелерді құру және тарату туралы шешімдерді қабылдау жатады.
      9-3. Алып тасталды – ҚР 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      10. Осы бап байқаушы кеңесі бар шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған білім беру ұйымдарына, коммерциялық емес және коммерциялық ұйымдарға "Мемлекеттік мүлік туралы", "Коммерциялық емес ұйымдар туралы" және "Акционерлік қоғамдар туралы" Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген ережелерге қайшы келмейтін бөлігінде қолданылады.
      Ескерту. 44-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.03.01 N 414-IV (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 04.07.2013 № 130-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 31.03.2021 № 24-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
45-бап. Еңбек қатынастары және білім беру ұйымы басшысының жауапкершілігі
      1. Қызметкер мен білім беру ұйымының еңбек қатынастары Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен реттеледі.
      Педагогтерді мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарға, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру ұйымдарына жұмысқа қабылдау білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған білім беру саласындағы ақпараттандыру объектісі арқылы жүзеге асырылады.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарындағы педагогтердің және ғылыми қызметкерлердің (профессорлық-оқытушылық құрамның, ғылыми қызметкерлердің) лауазымдарға орналасуы конкурстық негізде жүзеге асырылады.
      2. Әскери, арнаулы оқу орындарының басшылары мен профессор-оқытушылар құрамын лауазымға тағайындау тәртібін және олардың еңбек жағдайларын тиісінше Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдары, Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі, Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлігі, Қазақстан Республикасының прокуратура органдары, Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі айқындайды.
      3. Білім беру ұйымының басшысы Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен:
      1) білім беру ұйымы білім алушыларының, тәрбиеленушілерінің, қызметкерлерінің құқықтары мен бостандықтарын бұзғаны;
      2) өзінің құзыретіне жатқызылған функцияларды орындамағаны;
      3) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының талаптарын бұзғаны;
      4) білім беру ұйымы білім алушыларының және тәрбиеленушілерінің, қызметкерлерінің оқу-тәрбие процесі кезіндегі өмірі мен денсаулығы;
      4-1) білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бұзғаны немесе білім алу үшін арнаулы жағдайлар жасамағаны;
      5) қаржы-шаруашылық қызметтің жай-күйі, оның ішінде материалдық және ақша қаражаттарын нысаналы пайдаланбағаны;
      5-1) білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілеріне әкімшілік деректерді анық және (немесе) уақтылы ұсынбағаны;
      6) нормативтік құқықтық актілерде және еңбек шартының талаптарында көзделген талаптарды өзге де бұзғаны үшін жауаптылықта болады.
      Ескерту. 45-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2021 № 58-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
45-1-бап. Кәсіптік білім беру саласындағы әлеуметтік әріптестік
      1. Кәсіптік білім беру саласындағы әлеуметтік әріптестік білім беру жүйесінің қызметі нәтижелерін арттыруға, экономика салалары мен жұмыс берушілердің қажеттіліктерін ескере отырып кадрлар даярлығының деңгейіне қол жеткізуге, оқытудың өндіріспен байланысын, оның ішінде дуальды оқытуды енгізу арқылы нығайтуға, мемлекеттік-жекешелік әріптестік негізінде жұмыс берушілердің қаражатын қоса алғанда, қосымша қаржыландыру көздерін тартуға бағдарланған.
      2. Кәсіптік білім беру саласындағы әріптестердің өзара іс-қимылдарының негізгі бағыттары:
      1) жұмыс берушілердің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын, үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламаларын әзірлеуге қатысу;
      2) кәсіпорындардың (ұйымдардың) технологиялық базасын пайдалана және тәлімгер бекітіп беріле отырып, білім алушылардың кәсіптік практикасын, арнайы пәндер бойынша оқытушылардың және мамандардың тағылымдамаларын ұйымдастыру;
      2-1) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында білім алушылардың кәсіптік практикадан өтуі үшін кәсіпорындардың (ұйымдардың) жұмыс орындарын ұсынуына жәрдемдесу;
      3) кадрлар даярлау және оларды жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу мәселелері бойынша тараптардың өзара іс-қимылдарын дамыту;
      4) экономиканың тиісті салаларында кәсіптік қызмет тәжірибесі бар мамандарды оқыту процесіне тарту;
      5) кәсіптік білім беру сапасын бақылауды ұйымдастыруға қатысу;
      6) жұмыс берушілердің қаржылай қаражатын білім беру ұйымдарын дамытуға тарту болып табылады.
      3. Әлеуметтік әріптестік:
      1) республикалық деңгейде;
      2) өңірлік (облыстық, қалалық, аудандық) деңгейде комиссиялар құру арқылы тараптардың өзара іс-қимылы жолымен жүзеге асырылады.
      4. Кәсіптік және техникалық білім беру саласындағы әлеуметтік әріптестік жөніндегі комиссиялардың үлгі ережесі мен қызметінің тәртібін білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 6-тарау 45-1-баппен толықтырылды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгерістер енгізілді - ҚР 04.07.2013 № 130-V(алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.
46-бап. Білім беру жүйесіндегі бірлестіктер
      Білім беру жүйесіндегі білім беру қызметі субъектілерінің мүдделерін олардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған және әрекет ететін бірлестіктері білдіре алады.
47-бап. Білім алушылар мен тәрбиеленушілердің құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі
      1. Қазақстан Республикасы азаматтарының, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың қабылдау талаптарына сәйкес білім беру ұйымдарын және білім алу нысандарын таңдауға құқығы бар.
      2. Білім алатын адамдар білім алушылар немесе тәрбиеленушілер болып табылады.
      Бiлiм алушыларға оқушылар, кадеттер, курсанттар, тыңдаушылар, студенттер, магистранттар, интерндер, резидент-дәрігерлер және докторанттар жатады.
      Тәрбиеленушілерге мектепке дейінгі, интернаттық ұйымдарда білім алушы және тәрбиеленуші адамдар жатады.
      3. Білім алушылар мен тәрбиеленушілердің:
      1) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес сапалы білім алуға;
      2) білім беру ұйымы кеңесінің шешімі бойынша жалпыға міндетті мемлекеттік білім беру стандарттары шеңберінде жеке оқу жоспарлары, қысқартылған білім беру бағдарламалары бойынша оқуға;
      3) оқу жоспарларына сәйкес баламалы курстарды таңдауға;
      4) өзінің бейімділігі мен қажеттеріне қарай қосымша білім беру қызметтерін, білімдерді ақылы негізде алуға;
      5) білім беру ұйымдарын басқаруға қатысуға;
      6) қайта қабылдануға және бір оқу орнынан басқасына, бір мамандықтан немесе жоғары білімнің білім беру бағдарламасынан басқасына, ақылы негізден мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша оқуға немесе оқудың бір нысанынан басқасына ауысуға;
      7) білім беру ұйымдарында, оның ішінде мүгедектігі бар адамдар, мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін қолжетімді нысанда ақпараттық ресурстарды тегін пайдалануға, оқулықтармен, оқу-әдістемелік кешендермен, оның ішінде мүгедектігі бар адамдар, мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін дайындалған оқулықтармен, оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз етілуге;
      8) спорт, оқу, акт залдарын, компьютерлік сыныптарын және кітапхананы тегін пайдалануға;
      9) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес халықты жұмыспен қамту саласындағы жағдай туралы ақпарат алуға;
      10) өзінің пікірі мен сенімін еркін білдіруге;
      11) өзінің адамдық қадір-қасиетінің құрметтелуіне;
      12) оқудағы, ғылыми және шығармашылық қызметтегі табыстары үшін көтермеленуге және сыйақы алуға құқығы бар.
      4. Ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, барлық білім беру ұйымдарының күндізгі оқу нысаны бойынша білім алушылары мен тәрбиеленушілерінің:
      1) жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңілдікпен жол жүруге;
      2) оқудан бос уақытта оқуды жұмыспен ұштастыруға;
      3) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес әскери қызметке шақырылу мерзімін кейінге қалдыруға құқығы бар.
      5. Медициналық айғақтар бойынша және өзге де ерекше жағдайларды білім алушыға академиялық демалыс берілуі мүмкін.
      5-1. Ішкі істер органдарында есепте тұрған девиантты мінез-құлықты балалар басым тәртіппен проактивті форматта балаларға арналған қосымша білім беру ұйымдарына қабылданады және (немесе) Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған тәртіппен мемлекеттік спорттық және (немесе) шығармашылық тапсырысты орналастыру үшін ақпараттық жүйеде тіркеледі.
      6. Білім беру ұйымдарын бітірген азаматтар келесі деңгейдегі білім беру ұйымына түсу кезінде бірдей құқықтарға ие болады.
      6-1. Алып тасталды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі).
      6-2. Алып тасталды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі).
      7. Білім беру ұйымдарында күндізгі оқу нысаны бойынша мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша білім алушы студенттерге, интерндерге, магистранттарға, докторанттарға, резидент-дәрігерлерге, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының дайындық бөлімдерінің тыңдаушыларына мемлекеттік стипендия төленуі мүмкін. Мемлекеттік стипендияны тағайындау және төлеу қағидаларын, сондай-ақ оның мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
      Мемлекеттiк атаулы стипендия жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының неғұрлым дарынды магистранттарына және Қазақстан Республикасы жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының күндiзгi оқу нысаны бойынша бiлiм алушыларына жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары ғылыми кеңестерiнiң шешiмдерi негiзiнде төленеді.
      Көзі көрмейтін мүгедектігі бар адамдардың және құлағы естімейтін мүгедектігі бар адамдардың, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған және қорғаншылыққа (қамқорлыққа) алынған балалардың, сондай-ақ кезекті аралық аттестаттаудың нәтижелері бойынша "үздік" деген бағаға ғана оқитын студенттер мен магистранттардың мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын жоғары мемлекеттік стипендия алуға құқығы бар.
      Жеке және заңды тұлғалар тағайындайтын атаулы стипендиялар техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында оқытудың күндізгі нысаны бойынша білім алушыларға тағайындалады.
      Атаулы стипендиялардың мөлшерін және оларды төлеу тәртібін оларды тағайындаған органдар мен тұлғалар айқындайды.
      8. Алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
      9. Білім алушыларды білім беру ұйымдары білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіппен жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етеді.
      10. Білім алушылар мен тәрбиеленушілерді оқу процесінен алаңдатуға жол берілмейді.
      10-1. Оқу мақсаттарында қысқа мерзімді оқу жоспарларында көзделген жағдайларды қоспағанда, орта білім беру ұйымдарында білім алушылар мен тәрбиеленушілердің оқу процесі кезінде ұялы байланыстың абоненттік құрылғысын пайдалануына жол берілмейді.
      11. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында білім алушы және (немесе) тәрбиеленуші жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар толық мемлекет қамқорлығында ұсталады.
      12. Білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жекелеген санаттарына Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес басқа да жеңілдіктер беріледі.
      13. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде білім алушылардың қысқы және жазғы каникул кезінде қалааралық теміржол және автомобиль (таксиден басқа) көлігінде жеңілдікпен жол жүруге құқығы бар.
      14. Білім алушылар мен тәрбиеленушілер мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес білімді, шеберлікті, практикалық дағдылар мен біліктілікті меңгеруге, ішкі тәртіп ережелерін сақтауға, білім беру ұйымының жарғысында және білім беру қызметтерін көрсету туралы шартта көзделген басқа да талаптарды орындауға міндетті.
      15. Білім алушылар мен тәрбиеленушілер өздерінің денсаулығы үшін қам жеуге, рухани және тән саулығын өздігінен жетілдіруге ұмтылуға міндетті.
      15-1. Орта білім беру ұйымдарында білім алушылар білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген, міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды сақтауға міндетті.
      Өзге білім беру ұйымдарында білім алушылар білім беру ұйымында белгіленген киім формасын сақтауға міндетті.
      16. Білім алушылар мен тәрбиеленушілер педагогтің ар-намысы мен қадір-қасиетін, өздері білім алатын оқу орнының дәстүрлерін құрметтеуге міндетті.
      17. Осы Заңның 26-бабы 8-тармағының 3) тармақшасында белгіленген квота шегінде педагогикалық, медициналық, ветеринариялық және ауыл шаруашылығы мамандықтары бойынша оқуға түскен ауыл жастары арасынан шыққан Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған мерзімдерде және тәртіппен жұмыспен өтеуге міндетті.
      Мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде педагогикалық және медициналық мамандықтарға оқуға түскен Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған мерзімдерде және тәртіппен жұмыспен өтеуге міндетті.
      Мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде басқа мамандықтар бойынша білім алған Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен кемінде үш жыл жұмыспен өтеуге міндетті.
      Мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде философия докторлары (РhD) бағдарламасы бойынша докторантураға оқуға түскен Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған мерзімдерде және тәртіппен жұмыспен өтеуге міндетті.
      Мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде бейіні бойынша докторлар бағдарламасы бойынша докторантурада білім алған Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған мерзімдерде және тәртіппен жұмыспен өтеуге міндетті.
      Осы тармақта аталған адамдардың жұмысты өтеу жөніндегі өз міндеттерін орындауына немесе жұмысты өтемеген жағдайда бюджет қаражатының шығыстарын өтеуіне мониторингті және олардың сақталуына бақылауды қамтамасыз ету білім беру саласындағы уәкілетті органның операторына жүктеледі.
      Осы Заңның 26-бабы 8-тармағының 6) тармақшасында белгіленген квота шегінде педагогикалық, техникалық және ауыл шаруашылығы мамандықтары бойынша оқуға түскен ауыл жастары арасынан шыққан Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған мерзімдерде және тәртіппен жұмыспен өтеуге міндетті.
      Осы тармақта аталған Қазақстан Республикасының азаматтары жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымын бітіргеннен кейін:
      1) ақылы негіздегі оқудан мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша оқуға ауысқан;
      2) мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша оқудан ақылы негіздегі оқуға ауысқан;
      3) ағымдағы немесе келесі оқу жылы ішінде кейіннен қайта қабылдану шартымен жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымынан шығарылған жағдайларда, Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын мерзім шегінде мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша іс жүзінде оқу уақытына мөлшерлес жұмыспен өтейді.
      17-1. Мемлекеттік білім беру ұйымдарына және мемлекеттік медицина ұйымдарына жұмысқа бірінші кезекте бөліну құқығына мыналар ие:
      1) жұбайы (зайыбы) бос орынды ұсынған елді мекенде тұратын, жұмыс істейтін немесе қызметін өткеретін адамдар;
      2) ата-анасының біреуі немесе екеуі де мүгедектігі бар адам болып табылатын адамдар, сондай-ақ бос орынды ұсынған елді мекенде тұрақты тұратын, қорғаншылар және қамқоршылар болып табылатын адамдар.
      17-2. Осы баптың 17-тармағында көзделген жұмысты өтеу жөніндегі міндеттен босату жас мамандарды жеке-жеке бөлу жөніндегі комиссияның шешімімен мынадай санаттағы жас мамандарға:
      1) жұбайы (зайыбы) тұратын, жұмыс істейтін немесе қызметін өткеретін елді мекенде бос орын болмаған жағдайдағы адамдарға;
      2) бірінші немесе екінші топтағы мүгедектігі бар адамдарға;
      3) одан әрі оқу үшін мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде резидентураға, магистратураға, докторантураға түскен адамдарға;
      4) жүкті әйелдерге, үш жасқа дейінгі баласы (балалары) бар, сондай-ақ үш жасқа дейінгі баланы (балаларды) өзі тәрбиелеп жатқан адамдарға беріледі.
      17-3. Оқумен байланысты бюджет қаражаты есебінен шыққан шығыстар өтелместен, осы баптың 17-тармағында көзделген жұмысты өтеу жөніндегі міндеттің тоқтатылуы:
      1) жұмысты өтеу жөніндегі міндеттің орындалуына байланысты;
      2) тиісті құжатпен расталатын білім алушының (жас маманның) қайтыс болуына байланысты;
      3) жұмысты өтеу мерзімі ішінде бірінші немесе екінші топтағы мүгедектік белгіленген жағдайда;
      4) осы баптың 17-2-тармағында көзделген жағдайларда жұмысты өтеу жөніндегі міндеттен босатылуына байланысты басталады.
      17-4. Осы баптың 17-2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, осы баптың 17-тармағында көзделген жұмысты өтеу жөніндегі міндетті орындамағаны үшін жас маман өзінің оқуына байланысты бюджет қаражаты есебінен шыққан шығыстарды өтеуге міндетті.
      Бюджет қаражаты есебінен шеккен шығыстарды өтеу іс жүзінде жұмыспен өтелген кезеңге мөлшерлес жүзеге асырылады.
      17-5. Жас мамандар осы баптың 17-тармағында көзделген жұмыспен өтеу жөніндегі міндетті орындамаған жағдайда, білім беру саласындағы уәкілетті орган операторының бюджет қаражатының шығыстарын өтеу жөніндегі талабына талап қоюдың ескіруі қолданылмайды.
      18. Білім алушылардың, тәрбиеленушілердің міндеттерін бұзғаны үшін оларға білім беру ұйымының ішкі тәртібінің ережелерімен және жарғысымен көзделген тәртіптік ықпал ету шаралары не білім беру қызметтерін көрсету туралы шартта көзделген өзге де шаралар қолданылуы мүмкін.
      Ескерту. 47-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.19 № 395-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 2012.01.09 № 535-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 24.11.2015 № 421-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 28.10.2019 № 268-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
48-бап. Білім алушылардың, тәрбиеленушілердің денсаулығын сақтау
      1. Білім беру ұйымдарында білім алушылардың, тәрбиеленушілердің науқастануын болдырмау, денсаулығын нығайту, тән саулығын жетілдіру, салауатты өмір салтына қалыптастыру жөніндегі қажетті шаралардың орындалуы қамтамасыз етіледі.
      2. Білім алушылардың, тәрбиеленушілердің оқу жүктемесі, сабақ режимі мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары, санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормалар, оқу жоспарлары мен денсаулық сақтау және білім беру органдарының ұсынымдары негізінде әзірленген білім беру ұйымдары бекітетін ережелермен айқындалады.
      3. Денсаулық сақтау жүйесінің ұйымдары білім алушылардың, тәрбиеленушілердің денсаулық жағдайына үнемі бақылау жасауды, оларға медициналық қызмет көрсетуді жүзеге асырады. Білім беру ұйымдары медициналық пункттер үшін үй-жайлар ұсынады.
      Білім алушылардың, тәрбиеленушілердің денсаулығын сақтауды қамтамасыз ету мақсатында білім беру ұйымдары білім алушыларға және тәрбиеленушілерге медициналық қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін құрылымдық бөлімшелер құруға құқылы.
      3-1. Интернаттық ұйымдарға жатпайтын орта білім беру ұйымдарының білім алушыларына медициналық қызмет көрсетуді алғашқы медициналық-санитариялық көмек көрсету ұйымдары денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекіткен қағидаларға сәйкес қамтамасыз етеді.
      4. Алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      5. Білім беру ұйымдарындағы сабақ кестесінде білім алушылар мен тәрбиеленушілердің тамақтануы және белсенді тынығуы үшін ұзақтығы жеткілікті үзіліс жасалуы көзделуге тиіс.
      Білім беру ұйымдарында білім алушылардың тамақтануын ұйымдастыру үшін жағдай жасалады. Тамақ сапасын бақылау денсаулық сақтау органдарына жүктеледі.
      6. Білім беру ұйымдарында оқытудың, тәрбиелеудің, еңбек пен тынығудың салауатты және қауіпсіз жағдайларын жасау үшін жауапкершілік олардың басшыларына жүктеледі.
      Ескерту. 48-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 22.12.2016 № 29-VІ (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
48-1-бап. Мемлекеттік білім беру ұйымдарында білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру, сондай-ақ балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды сатып алу
      1. Мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды сатып алу кезінде:
      1) әлеуетті өнім берушілерге сандық жағынан өлшенбейтін және (немесе) әкімшілендірілмейтін кез келген талаптарды белгілеуге не конкурстық құжаттамада не орналастырылатын ақпаратта сатып алынатын көрсетілетін қызметтердің, тауарлардың жекелеген әлеуетті өнім берушілерге тиесілілігін айқындайтын сипаттамаларды көрсетуге;
      2) мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды сатып алу қағидаларында (бұдан әрі осы баптың мақсаттарында – тамақтандыруды ұйымдастыру қағидалары) көзделмеген жағдайларда көрсетілетін қызметтерді, тауарларды сатып алудан бас тартуға;
      3) конкурсқа қатысуға арналған өтінімге жетіспейтін құжаттарды ұсынуға, конкурсқа қатысуға арналған өтінімде ұсынылған құжаттарды ауыстыруға, тиісінше ресімделмеген құжаттарды тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында көзделген біліктілік талаптарына және конкурстық құжаттаманың талаптарына сәйкес келтіруге байланысты конкурстық комиссияның сұрау салу жіберуіне және өзге де әрекеттеріне;
      4) конкурстық құжаттамада көрсетілетін қызметтерді, тауарларды әлеуетті берушілерге тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында көзделмеген біліктілік талаптарын белгілеуге;
      5) тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында көзделген өлшемшарттарды қолдану, сол сияқты көрсетілетін қызметтерді, тауарларды берушіні таңдау өлшемшарттарын есептеу тәртібін бұзуға;
      6) көрсетілетін қызметтерді, тауарларды әлеуетті берушіні тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында көзделмеген негіздер бойынша біліктілік талаптарына және (немесе) конкурстық құжаттаманың талаптарына сәйкес келмейді деп тануға жол берілмейді.
      2. Мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды сатып алу кезінде тапсырыс беруші:
      1) тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларына сәйкес сатып алынатын көрсетілетін қызметтерді лоттарға бөлу тәртібін сақтауға;
      2) мынадай:
      әлеуетті өнім беруші конкурс жеңімпазы деп танылған жағдайда оның шарт жасасудан жалтару;
      өнім берушінің қызметтерді көрсету, тауарларды сатып алу туралы өзімен жасалған шарт бойынша міндеттемелерді орындамау немесе тиісінше орындамау;
      өнім берушінің (әлеуетті өнім берушінің) біліктілік талаптары бойынша анық емес ақпарат беру фактісі туралы өзіне белгілі болған күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей әлеуетті өнім берушіні немесе өнім берушіні жосықсыз деп тану туралы талап қоюмен сотқа жүгінуге;
      3) егер әлеуетті өнім беруші конкурсқа қатысуға жіберілмеген жағдайда, конкурстың қорытындысы туралы хаттамада осындай әлеуетті өнім берушінің конкурсқа қатысуға арналған өтінімін қабылдамау негіздемелерін, сондай-ақ конкурсқа қатысуға арналған өтінімді қабылдамауға негіз болған растаушы мәліметтер мен құжаттарды көрсетуге;
      4) тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында белгіленген мерзімдерде көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды сатып алудың жылдық жоспарын (көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды сатып алудың алдын ала жылдық жоспарын) немесе көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды сатып алудың жылдық жоспарына (көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды сатып алудың алдын ала жылдық жоспарына) енгізілген өзгерістерді және (немесе) толықтыруларды мемлекеттік сатып алу веб-порталында орналастыру, сол сияқты көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды сатып алудың жылдық жоспарын бюджетке сәйкес келетін көлемде бекіту (нақтылау) тәртібін сақтауға;
      5) тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында белгіленген мерзімдерде әлеуетті өнім берушілердің конкурсқа қатысуға арналған өтінімдерін қарауға және конкурс қорытындысы туралы хаттаманы орналастыруға міндетті.
      3. Мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру бойынша көрсетілетін қызметтерді, тауарларды, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды жосықсыз берушілер (әлеуетті берушілер) тізбесінде, сондай-ақ мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушылар тізілімінде тұрған өнім беруші (әлеуетті өнім беруші) өзін жосықсыз өнім беруші (әлеуетті өнім беруші) немесе мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушы деп тану туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап жиырма төрт ай ішінде мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру бойынша көрсетілетін қызметтерді, тауарларды, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды берушіні таңдау жөніндегі конкурсқа қатысуға жіберілмейді.
      Ескерту. Заң 48-1-баппен толықтырылды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
49-бап. Ата-аналардың және өзге де заңды өкілдердің құқықтары мен міндеттері
      1. Кәмелетке толмаған балалардың ата-аналары мен өзге де заңды өкілдерінің:
      1) баланың тілегін, жеке бейімділігі мен ерекшеліктерін ескере отырып білім беру ұйымын таңдауға;
      2) ата-аналар комитеттері арқылы білім беру ұйымдарын басқару органдарының жұмысына қатысуға;
      3) білім беру ұйымдарынан өз балаларының үлгеріміне, мінез-құлқына және оқу жағдайларына қатысты ақпарат алуға;
      4) өз балаларын оқыту мен тәрбиелеу проблемалары жөнінде психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялардан консультациялық көмек алуға;
      5) балаларының шарттық негізде қосымша көрсетілетін қызметтер алуына;
      6) баланың оқу жетістіктерінің ағымдағы бағаларына және үй тапсырмаларына тегін электрондық қолжетімділікті алуына құқығы бар.
      2. Ата-аналар мен өзге де заңды өкілдер:
      1) балаларға өмірі мен оқуы үшін салауатты және қауіпсіз жағдайлар жасауға, олардың ой-өрісі мен дене күшін дамытуды, имандылық тұрғысынан қалыптасуын қамтамасыз етуге;
      1-1) балалардың ұялы байланыстың абоненттік құрылғысын пайдалануын, сондай-ақ балалардың өз денсаулығы мен дамуына зиян келтіретін ақпаратты орналастыратын интернет-ресурстарға кіруін бақылауды жүзеге асыруға;
      2) балаларды одан әрі жалпы білім беретін мектепке беруді айқындай отырып, мектеп алды даярлығын қамтамасыз етуге;
      3) білім беру ұйымының жарғысында айқындалған қағидаларды орындауға;
      4) балалардың оқу орнындағы сабаққа баруын қамтамасыз етуге;
      5) білім беру ұйымы жұмыскерлерінің ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге;
      6) білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген, міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды орындауға;
      7) білім беру ұйымында белгіленген киім формасын сақтауға міндетті.
      3. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын және Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын балалардың ата-аналары мен өзге де заңды өкілдері Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шет елдерге кеткен балаларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдарында немесе негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар, Қазақстан Республикасының аумағындағы халықаралық мектептерде олардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.
      4. Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында білім алушыларды белгілі бір академиялық кезеңге (семестрге немесе оқу жылына) басқа білім беру ұйымына (ел ішінде немесе шетелге) ауыстыру Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес және ата-аналарының немесе өзге де заңды өкілдерінің жазбаша келісімімен, сондай-ақ академиялық кредиттер түрінде және (немесе) басқа білім беру ұйымында оқуды жалғастыру үшін меңгерген оқыту нәтижелерін (модульдерін), оқу бағдарламаларын, пәндерін міндетті түрде қайта сынақ есебіне жаза отырып жүзеге асырылады.
      Ескерту. 49-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

7-тарау. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтің мәртебесі

      Ескерту. 7-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
50-бап. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтің құқықтық мәртебесі
      1. Қазақстан Республикасында жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы педагогінің ерекше мәртебесі танылады, бұл оның кәсіптік қызметін жүзеге асыруы үшін жағдайды қамтамасыз етеді.
      2. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтің құқықтық мәртебесі осы тарауда айқындалады.
      3. Кәсіптік қызметін жүзеге асырған және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымымен еңбек қатынастарында болған кезеңде адам педагог мәртебесіне ие болады.
      Ескерту. 50-бап жаңа редакцияда – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
51-бап. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтің құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі
      Ескерту. 51-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      1. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы педагогінің кәсіптік қызметіне:
      1) соттың заңды күшіне енген үкіміне сәйкес педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыру құқығынан айырылған;
      2) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған;
      3) медициналық қарсы көрсетілімдері, сондай-ақ психикалық, мінез-құлықтық, оның ішінде психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты бұзылушылықтары (аурулары) бар, денсаулық сақтау ұйымдарында есепте тұрған;
      4) жоғары немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білімі туралы құжаттары жоқ адамдар;
      5) Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде көзделген өзге де шектеулер негізінде жіберілмейді.
      2. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтің:
      1) кәсіби қызметіне арналған жағдаймен қамтамасыз етіле отырып, педагогтік қызметпен айналысуға;
      2) ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-эксперименттік жұмыспен айналысуға, педагогтік практикаға жаңа әдістемелер мен технологияларды енгізуге;
      3) дара педагогтік қызметке;
      4) тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талаптары сақталған жағдайда педагогтік қызметті ұйымдастырудың тәсілдері мен нысандарын еркін таңдауға;
      5) білім беру ұйымдарын басқарудың алқалы органдарының жұмысына қатысуға;
      6) бес жылда бір реттен сиретпей, ұзақтығы төрт айдан аспайтын біліктілігін арттыруға;
      7) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      8) педагогтік қызметтегі табыстары үшін мемлекеттік наградалар, құрметті атақтар, сыйлықтар мен атаулы стипендиялар түрінде моральдық және материалдық көтермеленуге;
      9) өзінің кәсіптік ар-намысы мен қадір-қасиетінің қорғалуына;
      10) әскери қызметке шақырылу мерзімінің кейінге қалдырылуына;
      11) ғылыми қызметпен айналысу үшін педагогтік өтілі сақтала отырып, шығармашылық демалыс алуға;
      12) білім беру ұйымы әкімшілігінің бұйрықтары мен өкімдеріне шағым жасауға;
      13) білім алушылар, тәрбиеленушілер және олардың ата-аналары немесе өзге де заңды өкілдері тарапынан өз ар-намысы мен қадір-қасиетінің құрметтелуіне құқығы бар.
      3. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагог:
      1) өзінің кәсіптік құзыреті саласында тиісті теориялық және практикалық білімді және оқыту дағдыларын меңгеруге;
      2) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес ұсынылатын білім беру қызметтерінің сапасын қамтамасыз етуге;
      3) білім алушыларды жоғары имандылық, ата-аналарына, этномәдени құндылықтарға құрмет көрсету, қоршаған дүниеге ұқыпты қарау рухында тәрбиелеуге;
      4) білім алушылардың өмірлік дағдыларын, құзыретін, өздігінен жұмыс істеуін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға;
      5) өзінің кәсіптік шеберлігін, зияткерлік, шығармашылық және жалпы ғылыми деңгейін ұдайы жетілдіріп отыруға;
      6) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      7) педагогтік әдеп қағидаларын сақтауға;
      8) білім алушылардың, тәрбиеленушілер мен олардың ата-аналарының немесе өзге де заңды өкілдерінің ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге;
      9) құқық қорғау органдарына білім беру ұйымдарында қылмыстық не әкімшілік құқық бұзушылық белгілері бар әрекеттерді (әрекетсіздікті) кәмелетке толмағандардың жасау немесе оларға қатысты жасалу фактілері туралы, сондай-ақ білім беру ұйымдарынан тыс жерде кәсіптік қызметіне байланысты өзіне белгілі болған фактілер туралы дереу хабарлауға;
      10) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж баланы анықтағаннан бастап бір жұмыс күні ішінде кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесі органдарына хабарлауға міндетті.
      Міндеттерін бұзғаны және педагог атағына кір келтіретін теріс қылық жасағаны үшін жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагог Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа тартылуы мүмкін.
      4. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерді өздерінің кәсіптік міндеттерін орындаумен байланысы жоқ жұмыс түрлеріне тартуға жол берілмейді.
      5. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің білім беру процесін саяси үгіттеу, діни насихат жүргізу мақсатында немесе білім алушыларды Қазақстан Республикасының Конституциясына және Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келетін әрекеттерге итермелеу үшін пайдалануына тыйым салынады.
      Ескерту. 51-бап жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгерістер енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
52-бап. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің еңбегіне ақы төлеу жүйесі
      Ескерту. 52-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      1. Мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің еңбегіне ақы төлеу жүйесі Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен айқындалады.
      Жекеменшік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің еңбегіне ақы төлеуді Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес олардың құрылтайшылары немесе оған уәкілетті адам айқындайды.
      2. Алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      3. Мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің лауазымдық айлықақысы, қосымша ақылар мен үстеме ақылар, сондай-ақ ынталандыру сипатындағы басқа да төлемдер Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.
      4. Алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      5. Ерекше мәртебесі бар жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының профессор-оқытушылар құрамы мен басшы қызметкерлерінің лауазымдық айлықақысы арттырылып отыратын коэффициентті ескере отырып айқындалады.
      6. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында немесе дауыс беретін акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу пайыздан астамы мемлекетке тиесілі жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында, немесе мемлекеттік білім беру тапсырысы орналастырылған жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында ғылыми-педагогикалық қызметін жүзеге асыратын педагогтерге тиісті дипломы немесе білім туралы құжатты тану туралы куәлігі болған кезде негізгі жұмыс орны бойынша:
      философия докторы (PhD), бейіні бойынша доктор дәрежесі үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 17 еселенген мөлшерінде;
      философия докторы (PhD) дәрежесі және қауымдастырылған профессор (доцент) ғылыми атағы; бейіні бойынша доктор дәрежесі және қауымдастырылған профессор (доцент) ғылыми атағы үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 25 еселенген мөлшерінде;
      ғылым кандидаты ғылыми дәрежесі үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 17 еселенген мөлшерінде, ғылым докторы ғылыми дәрежесі үшін айлық есептік көрсеткіштің 34 еселенген мөлшерінде;
      ғылым кандидаты ғылыми дәрежесі және қауымдастырылған профессор (доцент) ғылыми атағы үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 25 еселенген мөлшерінде, ғылым докторы ғылыми дәрежесі және қауымдастырылған профессор (доцент) ғылыми атағы үшін айлық есептік көрсеткіштің 42 еселенген мөлшерінде;
      философия докторы (PhD) дәрежесі және профессор ғылыми атағы; бейіні бойынша доктор дәрежесі және профессор ғылыми атағы үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 50 еселенген мөлшерінде;
      ғылым кандидаты ғылыми дәрежесі және профессор ғылыми атағы; ғылым докторы дәрежесі және профессор ғылыми атағы үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 50 еселенген мөлшерінде ай сайынғы қосымша ақы белгіленеді.
      7. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің жұмыс уақытының ұзақтығы Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес белгіленеді.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының профессор-оқытушылар құрамының жылдық оқу жүктемесі жұмыс уақытының жылдық нормасы шегінде белгіленеді және оны жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының басшысы алқалы басқару органының шешімі негізінде бекітеді.
      8. Мемлекеттік білім беру тапсырысын айқындау кезінде Сот төрелігі академиясын, әскери, арнаулы оқу орындарын, мәдениет саласындағы білім беру ұйымдарын қоспағанда, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары профессор-оқытушылар құрамының жалпы санын есептеу үшін білім алушылар санының оқытушыларға орташа арақатынасын ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 52-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.12.2018 № 203-VI (01.01.2019 бастап қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 06.05.2024 № 79-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
53-бап. Әлеуметтік кепілдіктер
      1. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтер мынадай:
      1) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тұрғын үй, оның ішінде қызметтік үй және (немесе) жатақхана;
      2) ұзақтығы күнтізбелік 56 күн жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысын алудың әлеуметтік кепілдіктерін иеленеді.
      2. Ауылдық жерде жұмыс істейтін, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге:
      1) жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша қала жағдайында педагогтік қызметті жүзеге асыратын педагогтердің ставкаларымен салыстырғанда айлықақылар мен тарифтік ставкалар кемінде жиырма бес пайызға арттырылып белгіленеді;
      2) жергілікті өкілді органдар бекіткен тәртіппен және мөлшерде бюджет қаражаты есебінен коммуналдық көрсетілетін қызметтерге ақы төлеу және отын сатып алу бойынша әлеуметтік қолдау көрсетіледі.
      2-1. Ауылдық жерде жұмыс істейтін, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген қосымша әлеуметтік қолдау шаралары ұсынылады.
      2-2. Ауылдық жерде жұмыс істейтін, жеке меншігінде малы бар, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге жергілікті өкілді және атқарушы органдардың шешімі бойынша жемшөп, мал жаю және шөп шабу үшін жер учаскелері беріледі.
      3. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге жыл сайын тиісті бюджет қаражаты есебінен:
      1) оларға кезекті еңбек демалысын беру кезінде мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңнамасымен айқындалған мөлшерде күнтізбелік жылда бір рет сауықтыруға жәрдемақы;
      2) "Жоғары оқу орнының үздік оқытушысы" атағын иеленушіге жұмсау бағытын Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын айлық есептік көрсеткіштің 2000 еселенген мөлшерінде мемлекеттік грант төленеді.
      3) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Ескерту. 53-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2008.12.24 N 111-IV (2009.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

8-тарау. БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ

54-бап. Білім беру саласындағы мемлекеттік реттеудің мақсаты мен нысандары
      1. Білім беру саласындағы мемлекеттік реттеу білім алуға конституциялық құқықтарды іске асыруды қамтамасыз ететін жағдайларды жасауға және білім беру ұйымдары ұсынатын білім беру қызметтерін көрсетудің жоғары сапасын қамтамасыз етуге бағытталған.
      2. Білім беру саласындағы мемлекеттік реттеу құқықтық қамтамасыз ету, білім сапасын басқару, стандарттау, бақылау жүргізу арқылы жүзеге асырылады.
55-бап. Білім беру сапасын басқару
      1. Білім беру сапасын басқару білім беру саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты іске асыруға бағытталған және білім сапасын бағалаудың бірыңғай ұлттық жүйесін құрайтын мемлекеттік және институционалдық құрылымдарын, білім беруді қаржыландыруға бөлінетін қаражатты пайдалану ұтымдылығын және білім беру жүйесі жұмыс істеуінің тұтастай тиімділігін қамтиды.
      2. Білім беру сапасын басқару білім беру мониторингінің нәтижелері негізінде, білім берудің барлық деңгейлерінде басқарушылық шешімдерді қабылдау арқылы жүзеге асырылады.
      3. Бiлiм беру мониторингi бiлiм беру жүйесінің сапасын сырттай және iшкi бағалау үшін әкімшілік деректер мен талдамалық бағалау көрсеткіштерінің кешені көмегімен жүзеге асырылады.
      4. Білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі білім беру ұйымдарынан тәуелсіз, оқыту сапасын жүйелі байқау болып табылады.
      Бастауыш және негізгі орта білім беру ұйымдарында білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі білім алушылар білімінің сапасын бастауыш және негізгі орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарына сәйкестігіне бағалау мақсатында жүзеге асырылады.
      Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі жалпы білім беретін пәндерді және (немесе) кәсіптік модульдерді немесе жалпы кәсіптік, арнайы пәндерді меңгеру деңгейін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкестігіне бағалау мақсатында жүзеге асырылады.
      5. Алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      6. Білім алушылардың білім жетістіктеріне мониторинг жүргізілетін орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының тізбесін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
      7. Білім алушылардың білім жетістіктеріне мониторинг жүргізу жөніндегі іс-шаралар кешенін жүзеге асыратын ұйым:
      1) алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      2) білім алушылардың білім жетістіктерін бағалау әдіснамасын және мониторингілеу құралдарын әзірлейді;
      3) білім алушылардың жауаптарын мониторингілеу мен өңдеуді жүргізеді;
      4) білім алушылардың білім жетістіктерін мониторингілеу нәтижелеріне кешенді талдау жүргізеді.
      Ескерту. 55-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.06.2020 № 347-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
56-бап. Білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары
      1. Қазақстан Республикасында әрбір білім беру деңгейі бойынша:
      1) оқыту нәтижелеріне бағдарлана отырып, білімнің мазмұнына;
      2) білім алушылар мен тәрбиеленушілердің оқу жүктемесінің ең көп көлеміне;
      3) білім алушылардың даярлық деңгейіне;
      4) оқу мерзіміне қойылатын жалпы талаптардың жиынтығын айқындайтын білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары белгіленеді.
      2. Тиісті білім беру деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары, үлгілері мен түрлеріне қарамастан, барлық білім беру ұйымдары үшін міндетті.
      3. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары инклюзивті білім беру ескеріле отырып әзірленеді.
      Ескерту. 56-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
57-бап. Білім беру саласындағы қызметті лицензиялау
      Ескерту. 57-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Заңды тұлғалардың (бұдан әрі – лицензиат) білім беру қызметі осы Заңға және Қазақстан Республикасының рұқсаттар және хабарламалар туралы заңнамасына сәйкес лицензиялануға жатады.
      2. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын заңды тұлғалардың білім беру саласындағы қызметін лицензиялау – білім беру бағдарламаларының тізіліміне енгізілген мамандықтар бойынша, әскери, арнаулы оқу орындары үшін мамандықтардың топтары бойынша жүргізіледі.
      Білім беру қызметімен айналысуға арналған лицензияға қосымшада:
      техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру үшін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру мамандықтары мен біліктіліктерінің сыныптауышына сәйкес мамандықтың коды, атауы көрсетіледі;
      әскери, арнаулы оқу орындары үшін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру мамандықтары мен біліктіліктерінің сыныптауышына сәйкес мамандықтың коды, тобы көрсетіледі;
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын заңды тұлғалардың білім беру саласындағы қызметін лицензиялау кадрлар даярлаудың бағыттары және оқыту нысандары бойынша жүргізіледі.
      Бұл ретте білім беру қызметімен айналысуға арналған лицензияға қосымшада кадрларды даярлау бағыттары және оқыту нысандары бойынша сыныптауышқа сәйкес кадрларды даярлау бағытының коды, қолданылу мерзімі (осы баптың 3-1-тармағы қолданысқа енгізілген кезге дейін берілген лицензия қосымшасын қоспағанда) және атауы көрсетіледі.
      3. Лицензиар білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияға қосымшаны беру, тоқтату, сондай-ақ осы баптың 3-1-тармағының төртінші, бесінші және алтыншы бөліктерінде көзделген жағдайларда білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияға қосымшаны қайта ресімдеу мәселелерін алқалы және жария қарау үшін консультативтік-кеңесші орган құрады.
      3-1. Білім беру қызметімен айналысуға лицензиялар және (немесе) лицензияға қосымшалар бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін, сондай-ақ Сот төрелігі академиясы, әскери, арнаулы оқу орындары үшін олардың қолданылу мерзімі шектелмей беріледі.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім беру қызметімен айналысуға лицензиялар және (немесе) лицензияға қосымшалар бес жыл қолданылу мерзімімен беріледі.
      Лицензияның және (немесе) лицензияға қосымшаның қолданылу мерзімі берілген күнінен бастап есептеледі.
      Лицензиат лицензияны және (немесе) лицензияға қосымшаны қайта ресімдеу үшін олардың қолданылу мерзімі өткенге дейінгі төрт айдан ерте емес, бірақ отыз жұмыс күнінен кешіктірмей мыналармен қоса өтініш береді:
      1) "Рұқсаттар және хабарламалар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 33-бабының 3-тармағында көзделген құжаттар;
      2) білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарына сәйкестігі туралы мәліметтер мен құжаттар.
      Лицензиар өтініш берушінің құжаттары тіркелген күннен бастап жиырма жұмыс күні ішінде:
      1) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының лицензиясын және (немесе) лицензияға қосымшасын қайта ресімдеу туралы өтінішті қарайды;
      2) білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарына сәйкестігіне рұқсаттық бақылауды жүзеге асырады;
      3) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының лицензиясын және (немесе) лицензияға қосымшасын қайта ресімдейді не оларды қайта ресімдеуден бас тартады.
      Лицензиар білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияға қосымшаны мынадай негіздер бойынша қайта ресімдеуден бас тартады:
      1) осы тармақтың төртінші бөлігі талабының сақталмауы не құжаттардың тиісінше ресімделмеуі;
      2) өтініш берушінің білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарына сай келмеуі.
      4. Білім беру қызметін халықаралық мектептер мәртебесі бар филиалдар арқылы жүзеге асыратын лицензиатты қоспағанда, білім беру қызметімен айналысуға арналған лицензияның және (немесе) лицензияға қосымшаның қолданысы лицензиаттың тіркелген жері бойынша (заңды мекенжайына сәйкес) әкімшілік-аумақтық бірлік шегінде шектеледі.
      Лицензияға қосымша білім беру ұйымының әрбір объектісіне рұқсаттық бақылау жүргізіле отырып, қызмет жүзеге асырылатын нақты мекенжай көрсетіліп, лицензия берілген немесе берілетін қызметтің кіші түріне (кіші түрлеріне) беріледі.
      4-1. Коммерциялық емес ұйымдардың халықаралық мектептер мәртебесі бар филиалдары лицензиялауға жататын білім беру қызметін осы коммерциялық емес ұйымға берілген лицензия және (немесе) лицензияға қосымша негізінде жүзеге асыруға құқылы.
      5. Лицензиардың білім беру қызметімен айналысуға лицензияның және (немесе) лицензияға қосымшаның қолданысын Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде көзделген тәртіппен алты айға дейінгі мерзімге тоқтата тұруға құқығы бар.
      Білім беру қызметімен айналысуға лицензияның (және) немесе лицензияға қосымшаның қолданысы тоқтатыла тұрған кезеңде лицензиат:
      1) оқу процесін жалғастырады;
      2) білім туралы құжатты бере отырып, оқытудың оқу жылын аяқтайды;
      3) білім беру қызметімен айналысуға лицензияның және (немесе) лицензияға қосымшаның қолданысын тоқтата тұруға алып келген бұзушылықтарды жояды.
      Білім беру қызметімен айналысуға лицензияның (және) немесе лицензияға қосымшаның қолданысы тоқтатыла тұрған кезде лицензиат:
      1) мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруға арналған конкурсқа қатысуға;
      2) білім беру қызметімен айналысуға лицензиясымен және (немесе) лицензияға қосымшасымен әрекеттер жасауға (білім беру қызметімен айналысуға лицензиясын тоқтату, қайта ресімдеу, тоқтатыла тұрғанына жаңа қосымшалар алу);
      3) оқуға, оның ішінде басқа білім беру ұйымдарынан ауыстыру және қалпына келтіру арқылы қабылдауды жүзеге асыруға құқылы емес.
      6. Білім беру ұйымы оның түрін өзгерту жолымен қайта ұйымдастырылған жағдайда, қайта ұйымдастыру нәтижесінде жаңадан пайда болған білім беру ұйымының білім беру қызметін лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкестігі расталған жағдайда, оның қолда бар білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы және (немесе) лицензиясының қосымшасы қайта ресімделуге жатады.
      Бюджет қаражаты есебiнен қаржыландырылатын бiлiм беру ұйымдары қайта ұйымдастырылған жағдайда, лицензиар қайта ұйымдастыру жүргізілгенге дейін қайта ұйымдастырылатын білім беру ұйымының білім беру қызметін лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкестігіне тексеру жүргізеді.
      Қайта ұйымдастыру жүргізілгеннен кейін лицензиат білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияның қосымшасын қайта ресімдеуге өтініш береді, ал лицензиар өзі бұрын жүргізген, білім беру қызметін лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкестігін тексеру негізінде білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияның қосымшасын береді.
      Білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияның қосымшасын қайта ресімдеу үшін лицензиат білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітетін нысан бойынша өтінішті, лицензиялық алымның төленгенін растайтын құжатты, сондай-ақ:
      1) лицензияны және (немесе) оған қосымшаны қайта ресімдеуге негіз болған өзгерістер туралы ақпаратты қамтитын құжаттардың көшірмелерін;
      2) білім беру қызметін лицензиялау кезінде қойылатын бiлiктiлiк талаптарына сәйкестігі туралы мәлiметтер мен құжаттарды береді.
      Лицензиар осы тармақта көзделген негіз бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияның қосымшасын қайта ресімдеуден:
      1) осы тармақтың төртінші бөлігінде көрсетілген құжаттар ұсынылмаған немесе тиісті түрде ресімделмеген;
      2) өтініш беруші білім беру қызметін лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, бас тартады.
      Білім беру қызметімен айналысуға лицензия және (немесе) лицензияның қосымшасы тиісті құжаттармен қоса өтініш ұсынылған күннен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде қайта ресімделеді.
      Білім беру қызметімен айналысуға лицензия және (немесе) лицензияның қосымшасы қайта ресімделгенге дейін лицензиат қызметті қайта ресімделуге жататын лицензияның негізінде жүзеге асырады.
      Ескерту. 57-бап жаңа редакцияда - ҚР 16.05.2014 № 203-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгерістер енгізілді - ҚР 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 8.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
57-1-бап. Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту саласындағы қызметті жүзеге асырудың басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы хабарлама
      1. Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымының қызметі Қазақстан Республикасының рұқсаттар және хабарламалар туралы заңнамасына сәйкес хабарлама жасау тәртібімен жүзеге асырылады.
      2. Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту саласындағы қызметті жүзеге асырудың басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы хабарламаларды қабылдауды білім беру саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.
      3. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын iске асыратын білім беру ұйымдарының қызметі тоқтатыла тұрған кезде білім беру ұйымдары:
      1) мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруға арналған конкурсқа қатысуға;
      2) бұзушылықтар жойылғанға және білім беру саласындағы уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі қызметті қайта бастағанға дейін қызметін жүзеге асыруға құқылы емес.
      4. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын iске асыратын білім беру ұйымдары тексеру және (немесе) мемлекеттік аттестаттау нәтижесінде анықталған бұзушылықтарды жоймаған кезде білім беру саласындағы уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі білім беру ұйымын мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту және балаларға қосымша білім беру бойынша рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік электрондық тізілімінен алып тастайды.
      Ескерту. 8-тарау 57-1-баппен толықтырылды - ҚР 16.05.2014 № 203-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 06.04.2024 № 71-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
58-бап. Білім беру ұйымдарын аккредиттеу
      Ескерту. 58-бап алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
59-бап. Білім беру жүйесіндегі мемлекеттік бақылау
      1. Бiлiм беру жүйесiндегi мемлекеттiк бақылау мемлекеттiң бiлiм алуға құқықты қамтамасыз етуіне және жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларын iске асыратын заңды тұлғалардың, сондай-ақ заңды тұлға құрмай дара кәсіпкерлердің өздерi жүзеге асыратын бiлiм беру қызметiнiң және облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) білім беруді басқару органдары қызметінің Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкестігін сақтауға бағытталған және оны білім саласындағы уәкілетті орган, оның ведомствосы және ведомствоның аумақтық бөлімшелері өз құзыретi шегiнде жүзеге асырады.
      Облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың білім беруді басқару органдары өздерінің құрылымдық, ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік органдары мен ұйымдарының, лауазымды адамдарының мемлекеттік орган қабылдаған шешімдерді, сондай-ақ Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын орындауына жүзеге асыратын ішкі бақылау Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексіне сәйкес жүргізіледі.
      2. Білім беру жүйесіндегі мемлекеттік бақылау объектілері:
      1) жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларын іске асыратын заңды тұлғалардың білім беру қызметі;
      2) білім алушылардың тиісті жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларын меңгеру деңгейі;
      2-1) тәрбиеленушілер мен білім алушылардың оқу нәтижелерін бағалау;
      3) облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) білім беруді басқару органдарының қызметі болып табылады.
      3. Білім беру жүйесіндегі мемлекеттік бақылау тексеру, бақылау субъектісіне (объектісіне) бару арқылы профилактикалық бақылау және бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау нысанында жүзеге асырылады.
      Тексеру және бақылау субъектісіне (объектісіне) бару арқылы профилактикалық бақылау Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес жүзеге асырылады.
      Бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне және осы Заңға сәйкес жүзеге асырылады.
      4. Мемлекеттік аттестаттауды білім беру саласындағы уәкілетті органның ведомствосы және оның аумақтық бөлімшелері, ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті органның ведомствосы меншік нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, профилактикалық бақылау арқылы бес жылда бір рет Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне, осы Заңға сәйкес жүргізеді.
      Денсаулық сақтау саласында техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестаттауды денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне, осы Заңға сәйкес жүзеге асырады.
      Сот төрелігі академиясын мемлекеттік аттестаттауды Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне, осы Заңға сәйкес жүзеге асырады.
      Сот төрелігі академиясында, әскери, арнаулы оқу орындарында техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің, сондай-ақ жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін мемлекеттік аттестаттау мамандықтар немесе даярлау бағыттары бойынша жүзеге асырылады.
      Білім беру саласындағы уәкілетті орган ведомствосының, оның аумақтық бөлімшелерінің, ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган ведомствосының, денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органның және Қазақстан Республикасы Жоғары Сот Кеңесінің лауазымды адамдарының мемлекеттік аттестаттау жүргізу кезінде мемлекеттік органдар мен ведомстволық бағынысты ұйымдардың мамандарын, консультанттарын және сарапшыларын тартуға құқығы бар.
      Мемлекеттік аттестаттауды жүргізу кезінде комиссияның құрамы білім беру, ғылым және жоғары білім, денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органдардың және Қазақстан Республикасы Жоғары Сот Кеңесінің, жергілікті атқарушы органдардың лауазымды адамдары, мамандары және педагогтер лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларына сәйкес келетін консультанттар, сарапшылар қатарынан қалыптастырылады.
      Мемлекеттік аттестаттау нәтижелері бойынша мынадай қорытындылардың бірі беріледі:
      1) білім беру ұйымының білім беру қызметі мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына толық сәйкес келген жағдайда, аттестатталды;
      2) білім беру ұйымының білім беру қызметі мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, аттестатталмады.
      Бірінші мемлекеттік аттестаттау жаңадан құрылған, мынадай:
      1) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында үш жылдан кейін;
      2) бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында төрт жылдан кейін;
      3) әскери, арнаулы оқу орындарында техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында мамандардың алғашқы бітіру жылынан кешіктірілмей өткізіледі.
      4-1. Білім беру ұйымдары жыл сайын білім беру қызметін өзін-өзі бағалауды жүргізеді және өзін-өзі бағалау материалдарын білім беру саласындағы уәкілетті органның ведомствосына, оның аумақтық бөлімшелеріне, ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті органның ведомствосына, денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органға және Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесіне ұсынады.]]> 1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар
      Осы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
      1) алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      1-1) адъюнкт – жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын шетелдік әскери оқу орындарында білім алып жатқан адам;
      2) академия – белгілі бір салада ғылыми-педагогикалық қызметті жүзеге асыратын және ғылыми-әдістемелік орталық болып табылатын жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы;
      2-1) академиялық кредит – білім алушының және (немесе) оқытушының (педагогтің) білім беру бағдарламасының оқу нәтижелеріне қол жеткізу үшін қажетті ғылыми және (немесе) оқу жұмысы (жүктемесі) көлемінің біріздендірілген өлшем бірлігі;
      2-2) академиялық ұтқырлық – білім алушыларды немесе оқытушы-зерттеушілерді оқыту немесе зерттеулер жүргізу үшін белгілі бір академиялық кезеңге (семестрге немесе оқу жылына) өзінің жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында немесе оқуды жалғастыру үшін басқа жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында академиялық кредиттер түрінде меңгерген оқу бағдарламаларынан, пәндерден міндетті түрде қайта сынақ тапсыра отырып, басқа жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымына (ел ішінде немесе шетелге) ауыстыру;
      2-3) аккредиттеу органы – аккредиттеу стандарттарының (регламенттерінің) негізінде білім беру ұйымдарын институционалдық және (немесе) мамандандырылған (бағдарламалық) аккредиттеуді жүргізетін заңды тұлға;
      2-4) аккредиттеу стандарттары (регламенттері) – аккредиттеу органының аккредиттеу рәсіміне қойылатын талаптарды белгілейтін құжаттары;
      3) атаулы стипендия - тиісті білім беру бағдарламаларын ойдағыдай меңгерген, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысатын, оқу орнының қоғамдық, мәдени және спорттық өміріне белсене қатысатын неғұрлым қабілетті білім алушыларды көтермелеу үшін жеке немесе заңды тұлғалар тағайындайтын стипендия;
      3-1) әдістемелік кабинет – білім беруді басқару органдарының білім беру процесінің ұйымдастырушылық-әдістемелік қамсыздандырылуын, нәтижелілігін талдау мен бағалауды, педагогтердің шығармашылық өсуіне және олардың кәсіптік тұрғыдан өзін-өзі жетілдіруіне жәрдемдесетін инновациялық педагогикалық тәжірибені жинақтау мен таратуды қамтамасыз ететін құрылымдық бөлімшесі;
      3-2) әскери, арнаулы оқу орындары – Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарына, Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігіне, Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлігіне, Қазақстан Республикасының прокуратура органдарына және Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігіне ведомстволық бағынысты білім беру ұйымдары;
      4) бакалавр – жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын меңгерген адамдарға берілетін дәреже;
      4-1) бакалавриат – тиісті мамандық бойынша "бакалавр" дәрежесін бере отырып, кадрлар даярлауға бағытталған жоғары білім, білім беру бағдарламалары;
      4-2) баланы жәбірлеу (буллинг) – қорлау сипатындағы жүйелі (екі және одан көп) әрекеттер, қудалау және (немесе) қорқыту, оның ішінде қандай да бір әрекетті жасауға немесе жасаудан бас тартуға мәжбүрлеуге бағытталған әрекеттер, сол сияқты жария түрде немесе масс-медиа және (немесе) телекоммуникация желілері және (немесе) онлайн-платформалар пайдаланыла отырып жасалған дәл сол әрекеттер (кибербуллинг);
      5) бейін алды даярлық - білім алушының жеке білім беру траекториясының негізгі орта білім беруді таңдауын мақсатты педагогикалық қолдау;
      5-1) бейіндік мектеп – жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламасын іске асыратын оқу орны;
      6) бейінді оқыту - білім алушылардың мүдделерін, бейімділігі мен қабілеттерін ескере отырып, оқытуды саралау және даралау процесі, білім беру процесін ұйымдастыру;
      6-1) бейіні бойынша доктор – Қазақстан Республикасында немесе одан тысқары жерлерде кәсіптік қызметтің тиісті саласы бойынша докторантураның бағдарламасын меңгерген және диссертация қорғаған адамдарға берілетін, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен танылған дәреже;
      7) "Болашақ" халықаралық стипендиясы — Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдік жетекші жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында күндізгі оқу нысаны бойынша оқуы немесе Шетелдерде кадрлар даярлау жөніндегі республикалық комиссия санаттарын айқындайтын жұмыскерлердің шетелдік ұйымдарда тағылымдамадан өтуі үшін Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайтын стипендия;
      7-1) біліктілікті арттырудың ваучерлік-модульдік жүйесі – білім беру қызметкеріне ұйымды, оқытудың мазмұны мен мерзімдерін таңдауға мүмкіндік беретін, мемлекет белгілеген және белгілі бір ақша сомасымен қамтамасыз етілген, атаулы құжат (ваучер) түрінде ресімделген жан басына шаққандағы норматив негізінде қаржыландырылатын біліктілікті арттыру нысаны;
      7-2) біліктілікті арттыру институты – үздіксіз білім беру жүйесінде кадрлардың кәсіптік біліктілігін арттырудың актуалды білім беру бағдарламаларын іске асыратын, білім берудегі әдістемелік жұмыстың тиімділігін қамтамасыз ететін инновациялық процестерді қолдауды жүзеге асыратын білім беру ұйымы;
      7-3) біліктілікті беру – тиісті кәсіптік қызмет түрінің шеңберінде жұмысты орындау үшін қажетті жеке қабілеттілік, кәсіптік білім, машықтар мен дағдылар жиынтығын растау рәсімі;
      7-4) білім алу үшін арнаулы жағдайлар – ерекше білім беруді қажет ететін адамдардың (балалардың), сондай-ақ мүмкіндігі шектеулі балалардың оларсыз білім беру бағдарламаларын меңгеруі мүмкін болмайтын, оқу, сондай-ақ арнаулы, жеке дамыту мен түзеу-дамыту бағдарламаларын және оқыту әдістерін, техникалық, оқу және өзге де құралдарды, тыныс-тіршілік ортасын, психологиялық-педагогикалық қолдап отыруды, медициналық, әлеуметтік және өзге де көрсетілетін қызметтерді қамтитын жағдайлар;
      8) білім алушыларды аралық аттестаттау – білім алушылардың бір оқу сабағының, бір оқу пәнінің және (немесе) модульдің, сондай-ақ бір біліктілік шеңберінде кәсіптік модульдердің бір бөлігінің немесе бүкіл көлемінің мазмұнын оларды зерделеп бітіргеннен кейінгі меңгеру сапасын бағалау мақсатында жүргізілетін рәсім;
      9) білім алушыларды қорытынды аттестаттау - олардың тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында көзделген оқу сабақтарының, оқу пәндерінің және (немесе) модульдердің көлемін меңгеру дәрежесін айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім;
      9-1) білім беру – имандылық, зияткерлік, мәдени, тәндік жағынан дамыту және кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру мақсаттарында жүзеге асырылатын тәрбиелеу мен оқытудың үзіліссіз процесі;
      9-2) білім беру бағдарламасы – оқытудың мақсатын, нәтижелері мен мазмұнын, білім беру процесін ұйымдастыруды және оларды іске асыру тәсілдері мен әдістерін, оқыту нәтижелерін бағалау өлшемшарттарын қамтитын білім берудің негізгі сипаттамаларының біртұтас кешені;
      10) білім беру гранты - "бакалавр" немесе "магистр" дәрежелері берілетін жоғары немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білімге ақы төлеу үшін Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген шарттармен білім алушыға берілетін ақшаның нысаналы сомасы;
      10-1) Білім беру инфрақұрылымын қолдау қоры – орта білім беру объектілерін салуды, реконструкциялауды қаржыландыру мақсатында ақша түсімдерін есепке жатқызу және жұмсау үшін Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органда ашылған қолма-қол ақшаны бақылау шоты;
      10-2) білім беру кредиті – қаржылық ұйымдар оқыту ақысын төлеу үшін қарыз алушыға мерзімділік, ақылылық және қайтарымдылық шарттарымен беретін ақша;
      10-3) білім беру жүйесі мен білім беру процесін әдіснамалық және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету – мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының, үлгілік оқу бағдарламаларының, үлгілік оқу жоспарларының, білім беру (оның ішінде эксперименттік) бағдарламаларының, нормативтік-әдістемелік, ғылыми-әдістемелік және оқу-әдістемелік материалдардың жобаларын дайындауды, оларды сынақтан өткізуді, ендіруді, мониторингілеуді, сондай-ақ білім беру саласындағы зерттеулерді қамтитын іс-шаралар кешені;
      11) білім беру қызметі - білім беру субъектілерінің мақсатты, педагогтік негізделген, дәйекті өзара іс-қимылы барысында жеке адамды оқыту, дамыту және тәрбиелеу міндеттері шешілетін процесс;
      12) білім беру мониторингі - білім беру процестерін жүзеге асырудың жай-күйін және нәтижелері мен шарттары өзгеруінің серпінін, білім алушылар контингентін, білім беру ұйымдары желісін, сондай-ақ олардың қызметі жетістіктерінің рейтингілік көрсеткіштерін жүйелі түрде байқау, талдау, бағалау және болжау;
      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      12-1) тармақша 01.01.2026 дейін қолданыста болады – ҚР 30.12.2022 № 177-VII Заңымен.
      12-1) білім беру саласындағы пилоттық ұлттық жобаны іске асыру жөніндегі дирекция – дауыс беретін акцияларының елу және одан көп пайызы тікелей немесе жанама түрде мемлекетке тиесілі, Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен айқындалатын, тапсырыс берушінің функциялары берілген, Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен білім беру саласындағы пилоттық ұлттық жобада көзделген жұмыстар, көрсетілетін қызметтер кешенін жүзеге асыратын заңды тұлға;
      13) білім беру саласындағы уәкілетті орган – мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органы;
      13-1) білім беру саласындағы уәкілетті органның операторы – жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын, білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын, студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырысты, жекеменшік білім беру ұйымдарында орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрлар даярлауға мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруды және мемлекеттік атаулы стипендияларды қоспағанда, мемлекеттік стипендиялар төлеуді жүзеге асыратын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген шекте жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыруға қатысушылардың қызметін үйлестіруді жүзеге асыратын және осы Заңның 47-бабының 17-тармағында аталған адамдардың бюджет қаражаты шығыстарын жұмыспен өтеу немесе жұмыспен өтемеген жағдайда орнын толтыру жөніндегі өз міндеттерін сақтауын мониторингтеу мен бақылауды қамтамасыз ететін заңды тұлға;
      13-2) білім беру сапасы – білім беру қызметі тиімділігінің кешенді сипаттамасы, сондай-ақ білім алушы мен тәрбиеленуші даярлығының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына, жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің қажеттіліктеріне сәйкестігі;
      14) білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі – білім беру сапасына сәйкестікті белгілеудің институционалдық құрылымдарының, рәсімдерінің, нысандары мен әдістерінің жиынтығы;
      14-1) білім беру сапасының мәдениеті – ішкі және сыртқы бағалау рәсімдерінің көмегімен қалыптастырылатын және білім беру ұйымдарында білім беру қызметінің субъектілері қолдайтын, білім беру процесіне қатысушылардың құндылықтары мен сенімдерінің жүйесі;
      15) алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      16) білім беру ұйымдарын аккредиттеу – білім беру қызметтерінің сапасы туралы объективті ақпарат беру және оны арттырудың тиімді тетіктерінің бар екенін растау мақсатында аккредиттеу органының белгіленген аккредиттеу стандарттарына (талаптарына) сәйкестігін тану рәсімі;
      17) алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      17-1) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      17-2) білім туралы құжаттарды тану – шетелдік білім беру ұйымдары, оның ішінде олардың филиалдары, сондай-ақ ғылыми орталықтар мен зертханалар берген білім туралы құжаттарды ресми растау;
      18) гимназия – білім алушылардың бейімділігі мен қабілеттеріне сәйкес қоғамдық-гуманитарлық және өзге де оқыту бағыттары бойынша кең ауқымда және тереңдете білім беруді қамтамасыз ететін бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орны;
      18-1) ғылыми-әдістемелік жұмыс – ғылым жетістіктері мен озық педагогикалық тәжірибеге негізделген және үздіксіз білім беру жүйесінің жұмыс істеуін және оны дамытуды жетілдіруге бағытталған қызмет түрі;
      18-2) ғылым кандидаты, ғылым докторы – ізденушілердің диссертациялар қорғауы негізінде берілген ғылыми дәрежелер;
      18-3) докторант – докторантурада білім алатын адам;
      18-4) докторантура – білім беру бағдарламалары философия докторы (PhD), бейіні бойынша доктор дәрежесін бере отырып, ғылыми, педагогтік және (немесе) кәсіптік қызмет үшін кадрлар даярлауға бағытталған жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру;
      18-5) ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган – жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органы;
      19) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      19-1) дуальды оқыту – кәсіпорынның (ұйымның), оқу орнының және білім алушының тең жауапкершілігі кезінде білім беру ұйымындағы оқытуды білім алушыларға жұмыс орындарын ұсынып және өтемақы төлемін төлей отырып, кәсіпорындағы (ұйымдағы) өндірістік оқыту мен кәсіптік практиканың міндетті кезеңдерімен ұштастыратын кадрлар даярлау нысаны;
      19-2) ерекше білім беруді қажет ететін адамдар (балалар) – тиісті деңгейде білім алу және қосымша білім алу үшін арнаулы жағдайларға тұрақты немесе уақытша қажеттілік көріп жүрген адамдар (балалар);
      19-3) ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау – білім алу үшін қажетті арнаулы жағдайларды айқындау;
      19-4) ерекше мәртебе – Қазақстан Республикасының Президенті жеке адамды тәрбиелеуге, оқытуға және оның кәсіптік қалыптасуына аса зор үлес қосқаны, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің тұрақты жоғары деңгейін қамтамасыз еткені үшін беретін, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының мәртебесі;
      20) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      21) жалпы білім беретін мектеп – білім алушылар мен тәрбиеленушілерге мектепке дейінгі тәрбие беру мен оқыту бағдарламаларын, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, арнаулы оқу мен жеке дамыту бағдарламаларын, сондай-ақ қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымы;
      21-1) жан басына шаққандағы қаржыландыру нормативі – білім берудің барлық деңгейлеріндегі мемлекеттік кепілдендірілген оқыту құнының қаржылық қамсыздандырылу нормативі;
      21-2) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлау бағыттарының сыныптауышы (бұдан әрі – кадрларды даярлау бағыттарының сыныптауышы) – жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлау бағыттарын сыныптау мен кодтауды белгілейтін және жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыру үшін пайдаланылатын құжат;
      21-3) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы – жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын және ғылыми-зерттеу қызметін жүзеге асыратын жоғары оқу орны;
      21-4) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының эндаумент-қоры – қайырымдылық көмек, өтеусіз аударымдар, қайырмалдықтар, гранттар, білім беру ұйымдары құрылтайшыларының (қатысушыларының) салымдары есебінен қалыптастырылатын нысаналы капитал қоры, одан түсетін инвестициялық кіріс ғылыми, ғылыми-техникалық, инновациялық қызметті және (немесе) білім беру қызметін қаржыландыруға бағытталады;
      21-5) жоғары колледж – жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің интеграцияланған модульдік білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орны;
      21-6) зерттеу университеті – Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен, бес жылға арналған даму бағдарламасын іске асыратын және білім мен ғылымды интеграциялау, жаңа білімді және технологияларды жинақтау мен трансферттеу үшін өз қызметінің нәтижелерін пайдаланатын университет;
      21-7) инклюзивті білім беру – ерекше білім беру қажеттіліктері мен жеке-дара мүмкіндіктерін ескере отырып, барлық білім алушылар үшін білім алуға тең қолжетімділікті қамтамасыз ететін процесс;
      21-8) желілік мектептер – орналасқан жеріне қарамастан бірыңғай мамандандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламасын іске асыратын орта білім беру ұйымдары;
      22) инновациялық - білім беру консорциумы - жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары, ғылыми ұйымдар мен өндіріс саласында жұмыс істейтін басқа да заңды тұлғалар іргелі, қолданбалы ғылыми зерттеулер мен технологиялық инновациялар негізінде жоғары білікті мамандар даярлау үшін зияткерлік, қаржылық және өзге де ресурстарды біріктіретін, бірлескен қызмет туралы шарт негізіндегі ерікті тең құқықты бірлестік;
      23) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      24) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      25) институт – ғылыми-педагогикалық қызметті, сондай-ақ кәсіби қызмет үшін кадрлар даярлауды жүзеге асыратын жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы;
      26) институционалдық аккредиттеу – мәлімделген мәртебесіне және белгіленген аккредиттеу стандарттарына (регламенттеріне) сәйкес білім беру ұйымында сапаны ішкі қамтамасыз ету жүйесі процестерінің тиімділігін аккредиттеу органының бағалау рәсімі;
      26-1) интеграцияланған білім беру бағдарламалары – білім беру бағдарламаларының тиісті мазмұнды аспектілерін біріктіру негізінде әзірленген білім беретін оқу бағдарламалары;
      27) интернаттық ұйымдар — тұратын орын беріле отырып, белгілі бір санаттағы адамдардың білім алу құқықтарына мемлекеттік кепілдіктерді қамтамасыз ететін білім беру ұйымдары;
      28) интернатура – клиникалық практикаға рұқсат алу үшін білім алушыларды базалық жоғары медициналық білім беру шеңберінде клиникалық мамандықтар бойынша даярлау нысаны;
      28-1) кадет – әскери, арнаулы оқу орнында техникалық және кәсіптік немесе орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім алып жатқан адам;
      28-2) кәмелетке толмағандарды бейiмдеу орталықтары – ата-анасын немесе басқа да заңды өкiлдерiн анықтау және оларға беру үшiн үш жастан он сегiз жасқа дейiнгi қадағалаусыз және панасыз қалған балаларды, уақтылы орналастырылуы мүмкiн болмаған жағдайда ата-анасының немесе оларды алмастыратын адамдардың қамқорлығынсыз қалған балаларды, қорғаншылық және қамқоршылық органы балалардың өмiрiне немесе денсаулығына тiкелей қатер төнген кезде ата-анасынан (олардың бiреуiнен) немесе қамқорлыққа алған басқа адамдардан алып қойған балаларды, арнаулы бiлiм беру ұйымдарына жiберiлетiн балаларды, сондай-ақ әлеуметтiк бейiмсiздiкке және әлеуметтiк депривацияға әкеп соққан қатыгездiкпен қарау салдарынан арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қабылдауды және уақытша бағып-ұстауды қамтамасыз ететiн, бiлiм беру органдарының қарамағындағы ұйым;
      29) кәсіптік бағдар - білім алушының кәсіптік қызығушылықтарына, жеке қабілеттері мен психикалық-физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес білім беру және кәсіптік мүмкіндіктер саласында, мамандық пен оқитын орнын еркін және саналы таңдау құқықтарын іске асыруына ақпараттар мен консультациялық көмек беру;
      29-1) кәсіптік білім – білім алушылардың белгілі бір салада кәсіптік қызметті жүргізуіне және (немесе) нақты кәсіп немесе мамандық бойынша жұмысты орындауына мүмкіндік беретін білімдерді, машықтарды, дағдыларды және құзыреттерді алуына бағытталған білім беру түрі;
      29-2) кәсіптік даярлау – белгілі бір жұмыс түрін орындау үшін қажет жаңа немесе өзгертілген кәсіптік дағдыны меңгеру үшін жеке адамды дамытуға бағытталған кәсіптік оқыту нысаны;
      30) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
      30-1) кәсіптік практика – болашақ кәсіптік қызметпен байланысты белгілі бір жұмыс түрлерін орындау процесінде теориялық білімдерді, дағдыларды бекітуге, практикалық машықтар мен құзыреттерді иемденуге және дамытуға бағытталған оқу қызметінің түрі;
      31) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      32) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      33) кешенді тестілеу - ақпараттық-коммуникациялық технологиялар қолданылып, бірнеше оқу пәндері бойынша бір мезгілде өткізілетін емтихан нысаны;
      34) клиникалық база - білім беру ұйымы бірлескен қызмет туралы шарт бойынша денсаулық сақтау саласында кадрлар даярлау және олардың біліктілігін арттыру үшін пайдаланатын денсаулық сақтау ұйымы;
      35) колледж – жалпы орта, техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орны;
      35-1) кооперативтік оқыту – мемлекеттің, жұмыс берушілердің және оқу орындарының корпоративтік жауапкершілігіне негізделген, кадрларды кәсіптік даярлауды ұйымдастыру нысандарының бірі;
      36) кредиттік оқыту технологиясы - академиялық кредиттерді жинақтай отырып, білім алушылардың пәндерді және (немесе) модульдерді оқып зерделеу дәйектілігін таңдауы және дербес жоспарлауы негізіндегі оқыту;
      36-1) курсант – әскери, арнаулы оқу орнында жоғары білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім алып жатқан адам;
      37) қабылдау квотасы – техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi және жоғары бiлiмнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын бiлiм беру ұйымдарына қабылдау үшiн бөлiнетiн мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысы, оның iшiнде бiлiм беру гранттары көлемiнiң шектi саны;
      37-1) Қазақстан Республикасы Президентінің "Өркен" білім беру гранты (бұдан әрі – "Өркен" гранты) – "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымында дарынды балалардың оқуына ақы төлеу үшін Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайтын грант;
      37-2) қауымдастырылған профессор (доцент), профессор – білім беру саласындағы уәкілетті орган беретiн ғылыми атақтар;
      38) қашықтан оқыту – педагог пен білім алушылардың қашықтан, оның ішінде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мен телекоммуникациялық құралдарды қолдана отырып өзара іс-қимыл жасауы кезінде жүзеге асырылатын оқыту;
      38-1) қолданбалы бакалавриат – білім беру бағдарламалары "қолданбалы бакалавр" біліктілігін бере отырып, кадрлар даярлауға бағытталған орта білімнен кейінгі білім;
      38-2) қолданбалы бакалавр – орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын меңгерген адамдарға берілетін біліктілік;
      38-3) қосымша бiлiм беретiн мектептен тыс ұйым – балаларға балалар мен жасөспірімдер шығармашылығын, спорт, мәдениет және өнер саласындағы қызығушылықтарды дамытуға бағытталған қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын iске асыратын оқу-тәрбие ұйымы;
      39) қосымша білім беру – білім алушылардың, тәрбиеленушілер мен мамандардың жан-жақты қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жүзеге асырылатын тәрбиелеу, оқыту процесі;
      40) лицей – білім алушылардың бейімділігі мен қабілеттеріне сәйкес оларға кең ауқымда және тереңдете жаратылыстанушылық-математикалық білім беруді қамтамасыз ететін негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орны;
      41) магистр – магистратураның білім беру бағдарламаларын меңгерген адамдарға берілетін дәреже;
      41-1) магистрант – магистратурада білім алатын адам;
      41-2) магистратура – білім беру бағдарламалары "магистр" дәрежесін бере отырып, кадрлар даярлауға бағытталған жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру;
      41-3) маман – адамдарға жоғары білімнің білім беру бағдарламасын меңгергеннен кейін берілетін біліктілік;
      42) мамандандырылған (бағдарламалық) аккредиттеу – білім беру ұйымы іске асыратын жекелеген білім беру бағдарламаларының сапасын бағалау рәсімі;
      42-1) мектепке дейінгі ұйым – мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін, арнайы оқу бағдарламаларын, жеке дамыту бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымы;
      43) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      44) мемлекеттік атаулы стипендия – ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган белгілейтін стипендия;
      44-1) мемлекеттік аттестаттау – білім беру ұйымдары ұсынатын білім беру қызметтерінің тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатында жүзеге асырылатын рәсім;
      44-2) мемлекеттік білім беру кредиті – білім алушыларға жоғары білім алуға ақы төлеу үшін берілетін нысаналы кредит;
      45) мемлекеттік білім беру тапсырысы - мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту, орта білім беру, мүмкіндігі шектеулі балаларды арнаулы психологиялық-педагогикалық қолдау, балаларға қосымша білім беру жөнінде, экономиканың қажеттілігін қамтамасыз ету, білікті жұмыс күші мен қоғамның зияткерлік әлеуетін молықтыру үшін кадрларды даярлау, білікті жұмыскерлер мен мамандардың біліктілігін арттыру және оларды қайта даярлау жөнінде, сондай-ақ білім беру жүйесін оқу-әдістемелік қамтамасыз ету жөнінде мемлекет қаржыландыратын қызмет көрсетулер көлемі;
      45-1) мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялау – облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті атқарушы органдарының қарамағындағы мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшылары арасындағы лауазымдық орын ауыстыру;
      45-2) мемлекеттік оқу бітіру емтиханы – білім алушылардың орта білім беру курсын аяқтағаны туралы куәландыратын, мемлекеттік үлгідегі құжатты алуы үшін қажетті шарт болып табылатын, орта білім беру ұйымдарында білім алушыларды қорытынды аттестаттау нысаны;
      45-3) мүмкіндігі шектеулі балаларды арнаулы психологиялық-педагогикалық қолдау – қызметтің қандай да бір түрін орындау қабілеттерін қалпына келтіруге немесе оның орнын толтыруға бағытталған көрсетілетін қызметтер мен іс-шаралар кешені;
      46) оқу бағдарламасы – әрбір оқу сабағы, әрбір оқу пәні және (немесе) модуль бойынша меңгерілуге тиіс білімнің, машықтың, дағды мен біліктіліктің мазмұны мен көлемін айқындайтын бағдарлама;
      47) оқу жоспары – тиісті білім беру деңгейінде білім алушылардың оқу сабақтарының, оқу пәндерінің және (немесе) модульдердің, кәсіптік практиканың, өзге де оқу қызметі түрлерінің тізбесін, реттілігін, көлемін (еңбекті қажетсінуін) және бақылау нысандарын регламенттейтін құжат;
      48) оқу-клиникалық орталығы - медициналық жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының қазіргі заманғы аппаратурамен, фантомдармен және муляждармен жабдықталған және білім алушылардың және (немесе) медицина қызметкерлерінің практикалық (клиникалық) машықтарды меңгеруіне және оларды бақылауға арналған құрылымдық бөлімшесі;
      48-1) оқыту – білім алушылар мен тәрбиеленушілердің білімдерді, машықтарды, дағдыларды және құзыреттерді иелену, қабілеттерді дамыту, білімдерін күнделікті өмірде қолдану тәжірибесін иелену және бүкіл өмір бойы білім алуға ынталануын қалыптастыру жөніндегі қызметін ұйымдастырудың мақсатты бағытталған процесі;
      48-2) оқыту нәтижелері – білім алушылардың білім беру бағдарламасын меңгеру бойынша алған, көрсететін білімінің, машықтарының, дағдыларының бағалаумен расталған көлемі және қалыптасқан құндылықтар мен қарым-қатынастар;
      48-3) оқыту-сауықтыру білім беру ұйымы – балаларды және оқушы жастарды тәрбиелеу, оларға білім беру, сауықтыру, демалдыру жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын заңды тұлға;
      48-4) онлайн-оқыту – білім алушы кеңістік және уақыт арақашықтығына қарамастан, педагог пен білім алушы арасында өзара әрекет болуға арналған ақпараттық-коммуникациялық технологиялар және Интернет арқылы жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімді алатын кадрлар даярлаудың нақты бағыттары бойынша оқыту нысаны;
      49) орта білім - азаматтардың Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепілдік берілген, білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарына сәйкес бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын меңгеруі нәтижесінде алатын білімі;
      49-1) "Орта білім беретін үздік ұйым" гранты – облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және астананың жергілікті атқарушы органдары мемлекеттік орта білім беру ұйымдарына рейтингілік көрсеткіштері негізінде конкурс қорытындылары бойынша жыл сайын бөлетін ақша;
      49-2) орта білім беру ұйымы – мектепке дейінгі тәрбие беру мен оқытудың, бастауыш, негiзгi орта, жалпы орта бiлiмнің жалпы бiлiм беретін оқу бағдарламаларын, мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын iске асыратын бiлiм беру ұйымы;
      49-3) алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      49-4) алып тасталды - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      49-5) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтары – тұрақты немесе уақытша (күндіз) болуды ұсына отырып, сондай-ақ қызметі арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаждықтың алдын алу жөніндегі шараларды жүзеге асырумен байланысты заңды тұлғаларға ақпараттық, консультациялық, делдалдық көрсетілетін қызметтерді ұсыну жолымен арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін, білім беру органдарының қарамағындағы ұйымдар;
      49-6) өндірістік оқыту – білім беру ұйымдарының және (немесе) кәсіпорындардың (ұйымдардың) базасында білім алушылардың теориялық білім алуына, практикалық машықтануына бағытталған оқыту;
      50) алып тасталды - ҚР 2012.07.10 N 36-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      50-1) педагог – педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар және білім алушыларды және (немесе) тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеу, білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын адам;
      50-2) педагог қызметін курстан кейін қолдау – педагогтің кәсіптік құзыреттілігін оның курстан кейінгі қызметін үздіксіз мониторингтеу және әдістемелік, консультациялық көмек көрсету арқылы дамытуды қамтамасыз ететін іс-шаралар жүйесі;
      50-3) психологиялық-педагогикалық қолдап отыру – білім беру ұйымдарында іске асырылатын, процесінде білім алушыларды, оның ішінде ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау негізінде ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) ойдағыдай оқыту және дамыту үшін әлеуметтік және психологиялық-педагогикалық жағдайлар жасалатын жүйелі-ұйымдастырылған қызмет;
      50-4) резидент-дәрігер – резидентураның білім беру бағдарламасы шеңберінде білім алатын және тәлімгердің қадағалауымен медициналық ұйымда жұмыс істейтін дәрігер;
      51) резидентура - мақсаты дербес клиникалық практикаға жіберу үшін тиісті мамандық бойынша дәрігердің кәсіптік біліктілігін алу немесе өзгерту болып табылатын, жоғары оқу орнынан кейінгі медициналық білім беру деңгейі;
      51-1) алып тасталды – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      52) рухани (діни) білім беру ұйымдары - дін қызметшілерін даярлаудың білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орындары;
      52-1) сапаны ішкі қамтамасыз ету жүйесі – білім беру ұйымдарында білім беру процесі мен білім беру ортасының сапасын қамтамасыз ету қағидаларының, стандарттарының (регламенттерінің), құралдарының жиынтығы;
      53) стипендия - білім алушыларға олардың тамағына, күнелтуіне және оқу әдебиетін сатыға алуына жұмсалатын шығындарды ішінара жабу үшін берілетін ақша сомасы;
      53-1) стипендиялық бағдарламалар – қазақстандық жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында шетелдіктерді, оның ішінде Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын, ұлты қазақ адамдарды оқытуды көздейтін және мемлекеттік бюджет қаражатынан қаржыландырылатын бағдарламалар;
      53-2) студент – техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымында оқитын адам;
      53-3) студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырыс – мемлекеттік білім беру тапсырысымен байланысты, студенттер, магистранттар мен докторанттар үшін жатақханалардан жаңа орындар беруді қамтамасыз ету бойынша көрсетілетін қызметтер үшін ақшалай төлемдер;
      53-4) сынып жетекшілігі – педагогке сыныпта білім алушылардың қызметін оқу-тәрбие процесі шеңберінде үйлестіру бойынша жүктелген функция;
      53-5) танылған аккредиттеу органдарының тізілімі – білім беру саласындағы уәкілетті орган қалыптастырған, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (ЭЫДҰ) мүше мемлекеттердің аккредиттеу органдарының тізіліміне және (немесе) қауымдастықтарына кірген ұлттық және шетелдік аккредиттеу органдарының тізбесі;
      53-6) тәлімгер – өндіріс немесе қызметтер көрсету саласы технологияларын меңгерген, өндірістік оқыту мен кәсіптік практикаға басшылықты жүзеге асыратын кәсіпорынның (ұйымның) білікті жұмыскері;
      53-7) техникалық және кәсіптік білім беру – білікті жұмысшы кадрлар мен орта буын мамандарын даярлауға бағытталған білім беру;
      53-8) "Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беретін үздік ұйым" гранты – облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті атқарушы органдары техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беретін мемлекеттік ұйымдарға рейтингтік көрсеткіштері негізінде конкурс қорытындысы бойынша жыл сайын бөлетін ақша;
      53-9) тыңдаушы – білім беру ұйымында қосымша білімнің және дайындық бөлімінің білім беру бағдарламалары бойынша білім алып жатқан адам;
      53-10) тiрек мектеп (ресурс орталығы) – шағын жинақталған мектеп оқушыларының сапалы бiлiм алуға қолжетiмдiлiгiн қамтамасыз ету мақсатында білім алушылардың қысқа мерзiмдi сессиялық сабақтарын, аралық және қорытынды аттестатталуын өткiзу үшiн таяу маңдағы шағын жинақталған мектептердiң бiлiм беру ресурстары оның базасында шоғырланатын орта бiлiм беру ұйымы;
      54) университет – әртүрлі салалар бойынша ғылыми-педагогикалық қызметті, кадрлар даярлауды, іргелі және (немесе) қолданбалы ғылыми зерттеулерді жүзеге асыратын және жетекші ғылыми-әдістемелік орталық болып табылатын жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы;
      55) училище – мәдениет саласында негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік немесе орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын оқу орны;
      56) ұлттық бірыңғай тестілеу – жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына түсуге арналған іріктеу емтихандарының бір нысаны;
      56-1) ұлттық жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы – ерекше мәртебесі бар жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы;
      56-2) ұлттық зерттеу университеті – ерекше мәртебесі бар зерттеу университеті;
      56-3) үздіксіз интеграцияланған білім беру - деңгейаралық интеграцияланған білім беру бағдарламалары шеңберінде біліктілігі жоғары кадрлар даярлауға бағытталған кәсіптік оқыту нысаны;
      57) философия докторы (РhD) – Қазақстан Республикасында немесе одан тысқары жерлерде ғылыми-педагогикалық бағыт бойынша докторантураның бағдарламасын меңгерген және диссертация қорғаған адамдарға берілетін, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен танылған дәреже;
      57-1) халықаралық мектеп – дербес әзірленген интеграцияланған білім беру бағдарламаларын іске асыратын, Халықаралық Бакалавриат Ұйымында авторизациялаудан немесе халықаралық институционалдық аккредиттеуден өткен оқу орны;
      58) шағын жинақты мектеп - білім алушылар контингенті шағын, сынып-жинақтары біріктірілген және оқу сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік нысаны бар жалпы білім беретін мектеп;
      59) эксперименттік алаң – жаңа педагогикалық технологиялар мен білім берудің жаңа мазмұнын сынақтан өткізуге арналған эксперимент режимінде білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымы;
      60) экстернат – білім алушы сабаққа үнемі қатыспай-ақ тиісті білім беру бағдарламасының оқу пәндерін өз бетімен оқитын оқыту нысандарының бірі;
      61) элиталық білім - дарынды адамдарға арналған мамандандырылған білім беру ұйымдарында іске асырылатын мамандандырылған жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламалары бойынша алынатын білім.
      Ескерту. 1-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.01.09 № 535-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2012.07.10 N 36-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 18.02.2014 № 175-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.11.2015 № 419-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 05.05.2017 № 60-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2017 № 88-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 11.07.2017 № 91-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.01.2021 № 399-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 31.03.2021 № 24-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2021 № 58-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 177-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2023 № 15-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 10.07.2023 № 19-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.05.2024 № 86-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.06.2024 № 94-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
2-бап. Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасы
      1. Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
      2. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
      3. Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасымен реттелген құқықтық қатынастарға:
      1) аккредиттеу органының көрсетілетін қызметтерін;
      2) мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру бойынша көрсетілетін қызметтерді, тауарларды, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды;
      3) мемлекеттік білім беру тапсырысының көрсетілетін қызметтерін сатып алу бөлігінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасының күші қолданылмайды. Бұл ретте мемлекеттік білім беру тапсырысының көрсетілетін қызметтерінің шарттары білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіппен мемлекеттік сатып алу веб-порталы арқылы жасалады;
      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      4) тармақша 01.01.2026 дейін қолданыста болады – ҚР 30.12.2022 № 177-VII Заңымен.
      4) сатып алынуы Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен білім беру саласындағы пилоттық ұлттық жобада айқындалған тәртіппен жүзеге асырылатын жұмыстарды, тауарларды, көрсетілетін қызметтерді сатып алу бөлігінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасының күші қолданылмайды.
      Ескерту. 2-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 15.11.2021 № 72-VII (01.01.2022 бастап қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 177-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
3-бап. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың принциптері
      1. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері мыналар болып табылады:
      1) баршаның сапалы білім алуға құқықтарының теңдігі;
      2) білім беру жүйесін дамытудың басымдығы;
      3) әрбір адамның зияткерлік дамуы, психикалық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі білімге қолжетімділігі;
      4) білім берудің зайырлы, гуманистік және дамытушылық сипаты, азаматтық және ұлттық құндылықтардың, адам өмірі мен денсаулығының, жеке адамның еркін дамуының басымдығы;
      5) адамның құқықтары мен бостандықтарын құрметтеу;
      6) жеке адамның білімдарлығын ынталандыру және дарындылығын дамыту;
      7) білім беру деңгейлерінің сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесінің үздіксіздігі;
      8) оқытудың, тәрбиенің және дамытудың бірлігі;
      9) білім беруді басқарудың демократиялық сипаты, білім беру жүйесі қызметінің ашықтығы;
      10) білім беру ұйымдарының меншік нысандары, оқыту мен тәрбиенің нысандары, білім беру бағыттары бойынша алуан түрлі болуы.
      2. Білім беру ұйымдарында саяси партиялар мен діни ұйымдардың (бірлестіктердің) ұйымдық құрылымдарын құруға және олардың қызметіне тыйым салынады.
      Ескерту. 3-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

2-тарау. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІН БАСҚАРУ

4-бап. Қазақстан Республикасы Үкіметінің білім беру саласындағы құзыреті
      Қазақстан Республикасының Үкіметі:
      1) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      2) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      3) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      4) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      5) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      5-1) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      5-2) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      5-3) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      6) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      7) алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      8) алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      9) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      10) алып тасталды – ҚР 24.11.2021 № 75-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      11) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      12) Қазақстан Республикасының Президентіне жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына ерекше мәртебе беру туралы ұсыну енгізеді және жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының ерекше мәртебесі туралы ережені бекітеді;
      13) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, мемлекеттiк басқару органының ұсынысы бойынша бюджет қаражаты есебiнен қаржыландырылатын мемлекеттiк бiлiм беру ұйымдарын құрады, қайта ұйымдастырады және таратады;
      14) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      15) Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігімен келісу бойынша "Болашақ" халықаралық стипендиясын беру үшін үміткерлерді іріктеу қағидаларын бекітеді және "Болашақ" халықаралық стипендиясын жұмсау бағыттарын айқындайды;
      16) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      17) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      18) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      19) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      20) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      21) мемлекеттік білім беру ұйымдарының мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар отбасылардан, сондай-ақ мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алмайтын, жан басына шаққандағы табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен отбасылардан шыққан білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне және жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалып, отбасыларда тұратын балаларға, төтенше жағдайлардың салдарынан шұғыл жәрдемді талап ететін отбасылардан шыққан балаларға және білім беру ұйымының алқалы басқару органы айқындайтын өзге де санаттағы білім алушылар мен тәрбиеленушілерге жалпы білім беретін мектептерді ағымдағы күтіп-ұстауға және шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындарда орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруға бөлінетін бюджет қаражатының кемінде екі пайызы мөлшерінде қаржылай және материалдық көмек көрсетуге бөлінетін қаражатты қалыптастыру, жұмсау бағыты мен оларды есепке алу қағидаларын бекітеді;
      22) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      22-1) алып тасталды – ҚР 24.11.2021 № 75-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      22-2) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      23) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      24) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      24-1) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      25) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      25-1) осы Заңның 8-бабы 4-тармағының екінші бөлігінде аталған азаматтарға әлеуметтік көмектің мөлшерін, көздерін, түрлерін және оны беру тәртібін айқындайды;
      26) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      27) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      28) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      29) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      29-1) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      30) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Ескерту. 4-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.07.05 N 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.07.15 N 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 № 124-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.12.2019 № 287-VІ (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 291-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.11.2021 № 75-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.12.2022 № 168-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
5-бап. Білім беру саласындағы уәкілетті органның құзыреті
      Білім беру саласындағы уәкілетті орган мынадай өкілеттіктерді орындайды:
      1) азаматтардың білім беру саласындағы конституциялық құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қамтамасыз етеді;
      2) білім беру саласында жергiлiктi атқарушы органдарды үйлестіруді және оларға әдiстемелiк басшылық жасауды жүзеге асырады;
      3) білім беру саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты қалыптастырады және іске асырады, салааралық үйлестіруді жүзеге асырады, мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру, қосымша білім беру саласындағы халықаралық бағдарламаларды әзірлейді және іске асырады;
      4) мемлекеттік орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды сатып алу қағидаларын бекітеді;
      5) мемлекеттік орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру бойынша көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды жосықсыз берушілердің (әлеуетті өнім берушілердің) тізбесін қалыптастыру қағидаларын бекітеді;
      6) мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беруді дамытудың жай-күйі туралы жыл сайынғы ұлттық баяндама дайындау және жариялау арқылы қоғам мен мемлекетті мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру, қосымша білім беру жүйесінің жай-күйі және оның қызметінің тиімділігі туралы объективті ақпаратпен қамтамасыз етеді;
      7) білім беру сапасына халықаралық салыстырмалы зерттеулердің жүргізілуін үйлестіруді және білім беруді дамытудың жай-күйі туралы жыл сайынғы ұлттық баяндама дайындауды, сондай-ақ "Ұлттық білім беру дерекқоры" ақпараттық жүйесін қалыптастыруды, қолдап отыруды, оған жүйелік-техникалық қызмет көрсетуді, оны интеграциялауды және оның ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуді жүзеге асыратын, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғаны айқындайды;
      8) білім беруді басқару жүйесіне білім беру мониторингін және оны ақпараттық қамтамасыз етуді жүзеге асырады, мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру, қосымша білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілерін ұйымдастыру және олардың жұмыс істеу қағидаларын бекітеді;
      9) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарына қабылдау қорытындылары бойынша мониторинг жүргізу қағидаларын бекітеді;
      10) "Ұлттық білім беру дерекқоры" ақпараттық жүйесін қалыптастыру, қолдап отыру, жүйелік-техникалық қызмет көрсету, интеграциялау және оның ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;
      11) білім беру сапасын басқаруды, білім беру ұйымдары ұсынатын білім беру қызметтерінің сапасын әдістемелік және әдіснамалық қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      12) техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары үшін жалпы білім беретін пәндер циклінің немесе модулінің үлгілік оқу бағдарламаларын бекітеді;
      13) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары іске асыратын білім беру бағдарламаларының тізілімдерін жүргізу қағидаларын, сондай-ақ білім беру бағдарламаларының тізілімдеріне енгізу және олардан шығару негіздерін бекітеді;
      14) мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлерінің үлгілік оқу жоспарлары мен үлгілік оқу бағдарламаларын бекітеді;
      15) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы құжаттардың түрлерін, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттардың нысандарын және оларды есепке алу мен беру қағидаларын, білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттардың мазмұнына қойылатын негізгі талаптарды және оларды есепке алу мен беру қағидаларын, сондай-ақ білім беру ұйымдарында білім алуды аяқтамаған адамдарға берілетін анықтаманың нысанын бекітеді;
      16) бас бостандығынан айыруға сотталғандардың бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім алуын ұйымдастыру қағидаларын қылмыстық-атқару қызметі саласындағы уәкілетті органмен келіседі;
      17) балалар музыка мектептерінің, балалар көркемөнер мектептерінің және балалар өнер мектептерінің үлгілік оқу жоспарлары мен білім беру бағдарламаларын бекітеді;
      18) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын, үлгілік оқу бағдарламаларына сараптама жасау және сынақтан өткізу жөніндегі жұмысты ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      19) заңды тұлғаларға:
      мамандықтар бойынша, әскери, арнаулы оқу орындары үшін мамандықтар топтары және күндізгі оқыту және онлайн-оқыту нысандары бойынша техникалық және кәсіптік білім беру;
      мамандықтар бойынша, әскери, арнаулы оқу орындары үшін мамандықтар топтары және күндізгі оқыту және онлайн-оқыту нысандары бойынша орта білімнен кейінгі білім беру;
      рухани білім беру үшін білім беру қызметімен айналысуға лицензия және (немесе) лицензияға қосымша береді;
      20) білім беру мониторингін жүзеге асыру тәртібін белгілейді;
      21) балаларға арналған мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту және қосымша білім беру бойынша қызметтi жүзеге асырудың басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы хабарламаларды қабылдауды жүзеге асырады;
      22) "Алтын белгi" белгiсi туралы ереженi бекiтедi;
      23) балаларға арналған мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту және қосымша білім беру бойынша рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік электрондық тізілімін жүргізеді;
      24) "Үздік педагог" атағын беру қағидаларын бекітеді;
      25) "Орта бiлiм беретін үздiк ұйым", "Техникалық және кәсіптік, орта бiлiмнен кейінгі білім беретін үздiк ұйым" гранттарының мөлшерін және оларды беру тәртiбiн белгiлей отырып, осы гранттарды беруге арналған конкурстарды өткiзу қағидаларын бекiтедi;
      26) халықтың тығыздығына және елді мекендердің шалғайлығына қарай білім беру ұйымдары желісінің кепілдік берілген мемлекеттік нормативін бекітеді;
      27) денсаулық сақтау саласындағы техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Сот төрелігі академиясын (бұдан әрі – Сот төрелігі академиясы) қоспағанда, мыналарды:
      мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын;
      бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын;
      техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің білім беру бағдарламаларын іске асыратын меншік нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестаттауды жүргізеді;
      28) аккредиттеу органдарын, оның ішінде шетелдік аккредиттеу органдарын тану қағидаларын бекітеді, танылған аккредиттеу органдарының, аккредиттелген білім беру ұйымдары мен білім беру бағдарламаларының тізілімін қалыптастырады және бекітеді, сондай-ақ оларды оған енгізу, оны тоқтата тұру және одан шығару негіздерін бекітеді;
      29) мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бағдарламаларын, бастауыш, негiзгi орта, жалпы орта бiлiмнің жалпы бiлiм беретін оқу бағдарламаларын, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын iске асыратын бiлiм беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бекітеді;
      30) тиісті типтердегі және түрлердегі мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларын бекітеді;
      31) мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру, қосымша білім беру ұйымдарында психологиялық-педагогикалық қолдап отыру қағидаларын бекітеді;
      32) ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау қағидаларын бекітеді;
      33) білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарын және оларға сәйкестікті растайтын құжаттардың тізбесін бекітеді;
      34) орта білім беру ұйымдарындағы сынып жетекшілігі туралы ережені бекітеді;
      35) тиісті саланың уәкілетті органымен келісу бойынша мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған, оларда пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесін бекітеді;
      36) мүдделі орталық атқарушы органдармен, жұмыс берушілермен және басқа да әлеуметтік әріптестермен өзара іс-қимыл жасай отырып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру мамандықтары мен біліктіліктерінің сыныптауышын бекітеді;
      37) мүдделі орталық атқарушы органдармен, жұмыс берушілермен және басқа да әлеуметтік әріптестермен өзара іс-қимыл жасай отырып, кадрлар даярлау бағыттарының сыныптауышын бекітеді;
      38) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында оқу жылының басталу және аяқталу мерзімдерін, сондай-ақ орта білім беру ұйымдарында білім алушыларды қорытынды аттестаттаудан өткізу мерзімдерін айқындайды;
      39) орта білім беру ұйымдары үшін міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды бекітеді;
      40) қолайсыз ауа райы метеожағдайларында орта білім беру ұйымдарында, сондай-ақ техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында сабақтарды тоқтату қағидаларын бекітеді;
      41) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында онлайн-оқыту нысанында оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      42) мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша сырттай және кешкі оқу, сондай-ақ экстернат нысандарында білім алуға жол берілетін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің мамандықтары мен біліктіліктерінің тізбесін бекітеді;
      43) мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында экстернат нысанында оқуға рұқсат беру қағидаларын бекітеді;
      44) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім алушыларды білім беру ұйымдарының типтері бойынша ауыстыру және қайта қабылдау қағидаларын бекітеді;
      45) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында білім алушыларға академиялық демалыс беру қағидаларын бекітеді;
      46) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің үлгілік қағидаларын бекітеді;
      46-1) білім беру ұйымдарының ішкі тәртіптемесінің үлгілік қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      47) мектепке дейінгі тәрбие беру мен оқыту бағдарламаларын, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының оқулықтарға және оқу-әдістемелік кешендерге қажеттілігін болжау әдістемесін бекітеді;
      48) мемлекеттік білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілерін оқулықтармен және оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;
      49) мемлекеттік орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының кітапханалар қорын қалыптастыру, пайдалану және сақтау жөніндегі қағидаларды бекітеді;
      50) орта білім беру ұйымдарына арналған оқулықтардың және мектепке дейінгі ұйымдарға, орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік кешендердің құрылымы мен мазмұнына қойылатын талаптарды бекітеді;
      51) мемлекеттік білім беру ұйымдары педагогтарының оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерді таңдау қағидаларын бекітеді;
      52) Қазақстан Республикасының аумағында танылатын орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім туралы құжаттарды тану қағидаларын бекітеді;
      53) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарынан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою рәсімін жүзеге асырады;
      54) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарын бағалау өлшемшарттарын бекітеді;
      55) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім алушылардың білімін бағалау өлшемшарттарын бекітеді;
      56) бiлiм туралы мемлекеттiк үлгiдегi құжаттардың бланкiлерiне тапсырыс берудi ұйымдастыру, оларды сақтау, есепке алу мен беру және олармен негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және техникалық және кәсіптік, орта бiлiмнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын iске асыратын бiлiм беру ұйымдарын, ведомстволық бағынысты бiлiм беру ұйымдарын қамтамасыз ету жөнiндегi қағидаларды бекiтедi, олардың пайдаланылуына бақылауды жүзеге асырады;
      57) білім беру қызметінде орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары пайдаланатын қатаң есептіліктегі құжаттардың нысандарын бекітеді;
      58) мектепке дейінгі тәрбие және оқыту, орта, арнаулы, қосымша, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтері жүргізу үшін міндетті құжаттардың тізбесін және олардың нысандарын бекітеді;
      59) мектепке дейінгі ұйымдар, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім беру қызметтерін көрсетудің үлгілік шартының, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін кәсіптік практиканы өткізуге арналған үлгілік шарттың және дуальды оқыту туралы үлгілік шарттың нысандарын бекітеді;
      60) білім беру жинақтау салымы туралы үлгілік шартты бекітеді;
      61) қаржы ұйымдары беретін білім беру кредиттеріне кепілдік беру және осындай кепілдік беру мөлшерін айқындау қағидаларын бекітеді;
      62) оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысқа басшылықты жүзеге асырады және оны жүргізуді үйлестіреді, мәдениет саласындағы білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру ұйымдарында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру және жүзеге асыру қағидаларын, оқытудың кредиттік технологиясы бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын, сондай-ақ қашықтан оқытуды ұсыну бойынша білім беру ұйымдарына қойылатын талаптарды және бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша қашықтан оқыту бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын және техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша онлайн-оқыту нысанында оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      63) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің республикалық оқу-әдістемелік кеңесін, бейіндер бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің оқу-әдістемелік бірлестіктерін құрады және олардың қызметі туралы ережелерді бекітеді;
      64) республикалық орта білім беру ұйымдарын, сондай-ақ халықаралық келісімдерге сәйкес шетелдік мектептерде оқитын отандастарды оқулықтармен және оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз етеді;
      65) мектепке дейiнгi, орта, техникалық және кәсiптiк, орта білімнен кейінгі бiлiм беру ұйымдарын, сондай-ақ арнаулы білім беру ұйымдарын жабдықтармен және жиһазбен жарақтандыру нормаларын бекiтедi;
      66) орта білім беру ұйымдарына арналған оқулықтарды және мектепке дейінгі ұйымдарға, орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік кешендерді дайындау, сараптама жасау, сынақтан өткізу және мониторинг жүргізу, басып шығару жөніндегі қағидаларды бекітеді;
      67) республикалық және жергілікті бюджеттер бекітілгенге дейін орта білім беру ұйымдарына арналған оқулықтардың, мектепке дейінгі ұйымдарға, орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік кешендердің тізбесін, оның ішінде электрондық нысанда бекітеді;
      68) мектепке дейінгі, орта білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілерін оқулықтармен және оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз ету бойынша жұмысты үйлестіреді;
      69) республикалық маңызы бар мектептен тыс іс-шаралар өткізуді ұйымдастырады;
      70) жаратылыстану-математика циклі пәндері бойынша Президенттік олимпиаданы, жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарын, орындаушылардың республикалық конкурстары мен кәсіби шеберлік конкурстарын ұйымдастыру мен өткізу қағидаларын бекітеді;
      71) жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық және халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының (ғылыми жарыстардың), орындаушылар конкурстарының, кәсіби шеберлік конкурстарының және спорттық жарыстардың тізбесін және оларды іріктеу өлшемшарттарын бекітеді;
      72) жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарына (ғылыми жарыстарға) қатысушылар құрамын қалыптастыру қағидаларын бекітеді;
      73) соңғы үш жылдағы жеңімпаздары мен жүлдегерлері (бірінші, екінші және үшінші дәрежелі дипломдармен марапатталған) жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына білім беру гранты беріле отырып қабылданатын, жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың және орындаушылардың халықаралық конкурстарының, спорттық жарыстардың тізбесін және оларды іріктеу өлшемшарттарын бекітеді;
      74) жеңімпаздары, жүлдегерлері және оларды дайындаған педагогтер бюджет қаражаты есебінен біржолғы сыйақымен көтермеленетін жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың тізбесін бекітеді;
      75) жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне, оларды дайындаған педагогтерге біржолғы сыйақы төлеу қағидаларын бекітеді, сондай-ақ жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне, оларды дайындаған педагогтерге біржолғы сыйақы мөлшерін бекітеді;
      76) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, ведомстволық бағыныстағы бiлiм беру ұйымдарының жарғыларын бекiтедi;
      77) білім беру ұйымдарында меншік нысандарына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беру саласындағы заңнамасының және нормативтік құқықтық актілерінің, мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының, сондай-ақ ведомстволық бағыныстағы ұйымдардағы бюджеттік және қаржылық тәртіптің Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес орындалуына мемлекеттік бақылау жасауды жүзеге асырады;
      78) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерді қоспағанда, педагог лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын тиісті саланың уәкілетті органдарымен келісу бойынша бекітеді;
      79) педагогикалық әдеп қағидаларын бекітеді;
      79-1) мектепке дейін тәрбие беретін және оқытатын, орта, қосымша, сондай-ақ техникалық және кәсіптік білім беретін педагогтерге арналған кәсіптік стандарттарды әзірлейді және бекітеді;
      80) мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білім беретін мемлекеттік ұйымдардың бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидаларын бекітеді;
      81) педагогтерді қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастырады;
      82) педагогтердің біліктілігін арттыру курстарын, сондай-ақ педагог қызметін курстан кейін қолдауды ұйымдастыру және жүргізу қағидаларын бекітеді;
      83) педагогтердің біліктілігін арттыру курстарының білім беру бағдарламаларын әзірлеу, келісу және бекіту қағидаларын бекітеді;
      84) алып тасталды – ҚР 04.07.2023 № 15-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      85) салалық көтермелеу жүйесін бекітеді;
      86) шетелдік әріптестермен келіссөздер жүргізеді және өз құзыреті шегінде мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру саласындағы халықаралық шарттарға (келісімдерге) және бағдарламаларға қол қояды, білім беру ұйымдары жүзеге асыратын халықаралық ынтымақтастық ұйымдарының қағидаларын белгілейді және осы жұмысты үйлестіреді;
      87) техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi және жоғары бiлiмнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде білім алушылар үшін өтемақылар төлеу арқылы қысқы және жазғы каникул кезеңінде қалааралық теміржол және автомобиль көлігінде жеңілдікпен жол жүруді қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;
      88) студенттерді жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырысты орналастыру қағидаларын бекітеді;
      89) жекеменшік білім беру ұйымдарында орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын, оқуға ата-ана төлемақысының шекті мөлшерін бекiтедi;
      90) мүмкіндігі шектеулі балаларды арнаулы психологиялық-педагогикалық қолдауға мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру қағидаларын бекітеді;
      91) Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасының анықталған бұзушылықтарын нұсқамада белгіленген мерзімде жою туралы орындалуы міндетті жазбаша нұсқамалар береді;
      92) мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында эксперимент режимінде іске асырылатын білім беру бағдарламаларын әзірлеу, сынақтан өткізу және ендіру қағидаларын бекітеді;
      93) білім беру жүйесін басқару органдарын ақпараттық қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      94) білім беру ұйымдары, оның ішінде шағын жинақталған мектептер түрлерінің номенклатурасын бекітеді;
      95) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімдерінде қамтылған мәліметтерді алады;
      96) кәмелетке толмағандарды Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарында және арнаулы әлеуметтік көрсетілетін қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарында ұстаудың тәртібі мен шарттарын белгілейді;
      97) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, орта білім берудің, сондай-ақ кредиттік оқыту технологиясын ескере отырып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру әдістемесін (бұдан әрі – жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру әдістемесі) әзірлеуді ұйымдастырады және бекітеді;
      98) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, орта білім берудің, сондай-ақ кредиттік оқыту технологиясын ескере отырып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру қағидаларын әзірлеуді ұйымдастырады және бекітеді;
      99) біліктілікті арттырудың ваучерлік-модульдік жүйесінің әдістемесін әзірлеуді ұйымдастырады және бекітеді;
      100) экстернат нысанында оқыту қағидаларын бекітеді;
      101) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін кәсіптік практиканы ұйымдастыру мен өткізу қағидаларын және практика базалары ретінде кәсіпорындарды (ұйымдарды) айқындау қағидаларын бекітеді;
      102) мүдделі мемлекеттік органдармен келісу бойынша дуальды оқытуды ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      103) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының жатақханаларында орындарды бөлу қағидаларын бекітеді;
      104) мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балаларды олар орта білім алғанға дейін есепке алуды ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      105) республикалық орта білім беру ұйымдарындағы мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      106) мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарын дамыту бағдарламасының құрылымын және оны әзірлеу қағидаларын бекітеді;
      107) жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру іске асырылатын мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының типтері мен түрлерінің тізбесін бекітеді;
      108) мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған орта білім беру ұйымдарын шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысанына қайта ұйымдастыру үшін өлшемшарттарды бекітеді;
      109) мемлекеттік орта білім беру ұйымдарына бекітілген дене шынықтыру-сауықтыру және спорт құрылысжайларын мүліктік жалдауға (жалға) беру қағидаларын бекітеді;
      110) облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) білім беруді басқару органдарының бірінші басшыларын лауазымға тағайындауды және лауазымнан босатуды келіседі;
      111) бюджет қаражаты есебінен орта білім беру объектілерін салуды, реконструкциялауды қаржыландыру әдістемесін бекітеді;
      112) орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің жұмыс істеу қағидаларын бекітеді;
      113) тиісті саланың уәкілетті органымен келісу бойынша баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидаларын бекітеді;
      114) мемлекеттік білім беру ұйымдары, сондай-ақ мемлекеттік білім беру тапсырысын алатын білім беру ұйымдары педагогтерінің біліктілігін арттыру курстарының құнын айқындау әдістемесін бекітеді;
      115) "Өркен" грантын беру қағидаларын және оның мөлшерін бекітеді;
      116) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес білім беру ақысын төлеу мақсатында ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті органмен бірлесіп, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін нысаналы жинақ төлемдерін пайдалану қағидаларын әзірлейді және бекітеді.
      Білім беру саласындағы уәкілетті органның осы баптың бірінші бөлігінің 8), 9), 14), 20), 22), 23), 29), 30), 31), 32), 36), 38), 39), 40), 44), 45), 62), 66), 73), 78), 80), 81), 82), 83), 85), 88), 89), 90), 94), 97), 100), 101), 106), 107), 108), 109), 114) және 115) тармақшаларында көзделген өкілеттіктері әскери, арнаулы оқу орындарына және Сот төрелігі академиясына қолданылмайды.
      Ескерту. 5-бап жаңа редакцияда – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 04.07.2023 № 15-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
5-1-бап. Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің, Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің, Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының және Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің өздеріне ведомстволық бағынысты әскери, арнаулы оқу орындарына қатысты құзыреті
      Ескерту. 5-1-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 29.06.2021 № 58-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдары, Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі, Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлігі, Қазақстан Республикасының прокуратура органдарының және Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі өздеріне ведомстволық бағынысты әскери, арнаулы оқу орындарына қатысты мынадай өкілеттіліктерді жүзеге асырады:
      1) орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, әскери, арнаулы оқу орындарының білім беру қызметінің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарының жекелеген бөлімдерін әзірлеуге қатысады;
      2) әскери, арнаулы оқу орындарының білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарының жекелеген бөлімдерін және оларға сәйкестікті растайтын құжаттардың тізбесін әзірлеуге қатысады;
      3) әскери, арнаулы оқу орындарының қызмет қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      4) әскери, арнаулы оқу орындарында (орта білім беру ұйымдарында білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша) оқу процесін, оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қызметті ұйымдастыру және жүзеге асыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      4-1) әскери, арнаулы оқу орындарында (білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша орта білім беру ұйымдарында) қашықтан оқыту бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      5) әскери, арнаулы оқу орындарында білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылау, оларға аралық және қорытынды аттестаттау жүргізу қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      6) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7) алып тасталды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      8) орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, оқулық басылымдары мен оқу-әдістемелік кешендерді дайындау, сараптау, сынамақтан өткізу, басып шығару және оларға мониторинг жүргізу жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      9) тиісті деңгейдегі білім беру бағдарламаларын іске асырып жатқан әскери, арнаулы оқу орындарына оқуға қабылдау қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      10) орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, әскери, арнаулы оқу орындарында оқу жылының басталу және аяқталу мерзімдерін айқындайды;
      11) әскери, арнаулы оқу орындарында білім алушылардың кәсіптік практикасын және тағылымдамасын ұйымдастыру және одан өту қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      12) әскери, арнаулы оқу орындарына ауыстыру және қайта қабылдау қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      13) орта, техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының азаматтық қызметшілерінің лауазымдарын қоспағанда, әскери, арнаулы оқу орындарындағы педагог лауазымдарының біліктілік сипаттамаларын әзірлейді және бекітеді;
      14) әскери, арнаулы оқу орындарында, азаматтық қызметші лауазымдарын қоспағанда, педагогтер, ғылыми қызметкерлер лауазымдарына орналасу қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      15) әскери, арнаулы оқу орындарының ақпараттық жүйелері мен интернет-ресурстарына қойылатын талаптарды әзірлейді және бекітеді;
      16) мамандықтар мен біліктіліктердің, әскери, арнаулы оқу орындарында іске асырылатын білім беру бағдарламаларының тізбелерін бекітеді;
      17) әскери, арнаулы оқу орындарында білім алу нысандары мен технологиясын айқындайды;
      18) әскери, арнаулы оқу орындарында білім беру технологияларын қолдана отырып, оқыту нысандарын, оның ішінде онлайн-оқытуды қолдану және оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      19) осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      Ескерту. 2-тарау 5-1-баппен толықтырылды - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2021 № 58-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
5-2-бап. Қазақстан Республикасы Жоғары Сот Кеңесінің Сот төрелігі академиясына қатысты құзыреті
      Ескерту. 5-2-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 27.03.2023 № 216-VII (15.07.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесінің Сот төрелігі академиясына қатысты мынадай өкілеттіктерді жүзеге асырады:
      1) Сот төрелігі академиясының білім беру қызметінің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарының жекелеген бөлімдерін әзірлеуге қатысады;
      2) Сот төрелігі академиясының білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарының жекелеген бөлімдерін және оларға сәйкестікті растайтын құжаттардың тізбесін әзірлеуге қатысады;
      3) Сот төрелігі академиясы қызметінің қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      4) Сот төрелігі академиясында оқу процесін, оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қызметті ұйымдастыру және жүзеге асыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      5) Сот төрелігі академиясына оқуға қабылдау қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      6) үлгілік оқу жоспарларын және үлгілік оқу бағдарламаларын әзірлейді және бекітеді;
      7) оқулық басылымдары мен оқу-әдістемелік кешендерді дайындау, сараптау, сынамалау, басып шығару және оларға мониторинг жүргізу жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      8) Сот төрелігі академиясында білім алушылардың кәсіптік практикасы мен тағылымдамасын ұйымдастыру мен одан өту қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      9) Сот төрелігі академиясына қайта қабылдау қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      10) Сот төрелігі академиясының педагогтері лауазымдарының біліктілік сипаттамаларын әзірлейді және бекітеді;
      11) Сот төрелігі академиясының педагогтері, ғылыми жұмыскерлері лауазымдарына орналасу қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      12) Сот төрелігі академиясының ақпараттық жүйелері мен интернет-ресурстарына қойылатын талаптарды әзірлейді және бекітеді;
      13) Сот төрелігі академиясында білім алу нысандары мен технологияларын айқындайды;
      14) Сот төрелігі академиясында білім беру технологияларын қолдана отырып оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      14-1) Сот төрелігі академиясында қашықтан оқыту бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      14-2) Сот төрелігі академиясын мемлекеттік аттестаттауды жүргізеді;
      15) осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      Ескерту. 2-тарау 5-2-баппен толықтырылды - ҚР 21.02.2019 № 227-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгеріс енгізілді – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (15.07.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
5-3-бап. Ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті органның құзыреті
      Ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган мынадай өкілеттіктерді орындайды:
      1) азаматтардың білім беру саласындағы конституциялық құқықтары мен бостандықтарын сақтауды қамтамасыз етеді;
      2) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты қалыпастырады және іске асырады, салааралық үйлестіруді жүзеге асырады, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру және ғылым саласындағы халықаралық бағдарламаларды әзірлейді және іске асырады;
      3) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласындағы білім беруді дамытудың жай-күйі туралы жыл сайынғы ұлттық баяндама дайындау және жариялау арқылы қоғам мен мемлекетті білім беру жүйесінің жай-күйі және оның қызметінің тиімділігі туралы объективті ақпаратпен қамтамасыз етеді;
      4) білім беруді басқару жүйесіне білім беру мониторингін және ақпараттық қамтамасыз етуді жүзеге асырады, білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілерін ұйымдастыру және олардың жұмыс істеу қағидаларын бекітеді;
      5) білім беру бағдарламалары бойынша жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына білім алушыларды қабылдау қорытындылары бойынша мониторинг жүргізу қағидаларын бекітеді;
      6) заңды тұлғаларға мыналарды;
      кадрларды даярлау бағыттары және оқыту нысандары бойынша жоғары білім беру;
      кадрларды даярлау бағыттары және оқыту нысандары бойынша жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру;
      рухани білім беру үшін білім беру қызметімен айналысуға лицензия және (немесе) лицензияға қосымша береді;
      7) білім беру мониторингін жүзеге асыру тәртібін белгілейді;
      8) Сот төрелігі академиясын қоспағанда, меншік нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, әскери, арнаулы оқу орындарында жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестаттауды жүргізеді;
      9) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бекітеді;
      10) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларын бекітеді;
      11) мүдделі орталық атқарушы органдармен, жұмыс берушілермен және басқа да әлеуметтік әріптестермен өзара іс-қимыл жасай отырып, кадрлар даярлау бағыттарының сыныптауышын бекітеді;
      12) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарынан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою рәсімін жүзеге асырады;
      13) оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысқа басшылықты жүзеге асырады және оны жүргізуді үйлестіреді, мәдениет саласындағы білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру ұйымдарында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру және жүзеге асыру қағидаларын, оқытудың кредиттік технологиясы бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын, сондай-ақ қашықтан оқытуды ұсыну бойынша білім беру ұйымдарына қойылатын талаптарды және жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша қашықтан оқыту бойынша оқу процесін ұйымдастыру және жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша онлайн-оқыту нысанында оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      14) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, ведомстволық бағынысты білім беру ұйымдарының жарғыларын бекітеді;
      15) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында меншік нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңнамасының және нормативтік құқықтық актілерінің, мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының, сондай-ақ ведомстволық бағыныстағы ұйымдардағы бюджеттік және қаржылық тәртіптің Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес орындалуына мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
      16) еңбек жөніндегі уәкілетті органмен бірлесіп мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшылары мен педагогтерін лауазымға тағайындау, лауазымнан босату қағидаларын бекітеді;
      17) шетелдік әріптестермен келіссөздер жүргізеді және өз құзыреті шегінде жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру, сондай-ақ ғылыми қызмет саласындағы халықаралық шарттарға (келісімдерге) және бағдарламаларға қол қояды;
      18) студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырысты орналастыру қағидаларын бекітеді;
      19) Қазақстан Республикасының жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласындағы заңнамасының анықталған бұзушылықтарын нұсқамада белгіленген мерзімдерде жою туралы орындалуы міндетті жазбаша нұсқамаларды береді;
      20) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласындағы білім беру ұйымдары түрлерінің номенклатурасын бекітеді;
      21) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімдерінде қамтылған мәліметтерді алады;
      22) мүдделі мемлекеттік органдармен келісу бойынша дуальды оқытуды ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;
      23) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымын дамыту бағдарламасының құрылымын және оны әзірлеу қағидаларын бекітеді;
      24) стипендиялық бағдарламаларға қатысу үшін үміткерлерді іріктеу қағидаларын бекітеді;
      25) жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру іске асырылатын жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының типтері мен түрлерінің тізбесін бекітеді;
      26) "бакалавр" немесе "магистр" дәрежесін бере отырып, жоғары немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білімге ақы төлеу үшін білім беру грантын беру қағидаларын бекітеді;
      27) мемлекеттік атаулы стипендиялар тағайындайды;
      28) маманды жұмысқа жіберу, бюджет қаражаты есебінен жұмсалған шығыстарды өтеу, өз бетінше жұмысқа орналасу құқығын беру, осы Заңның 47-бабының 17-тармағында көрсетілген мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде білім алған Қазақстан Республикасының азаматтарын жұмыспен өтеу жөніндегі міндетінен босату немесе олардың міндетін тоқтату тәртібін айқындайды;
      29) шетелде кадрларды даярлаудың, қайта даярлаудың және олардың біліктілігін арттырудың халықаралық бағдарламалары бойынша, оның ішінде "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша іс-шаралар кешенін жүзеге асыратын ұйымды (әкімшіні) айқындайды.
      30) білім беру саласындағы уәкілетті органмен бірлесіп формалды емес білім беру арқылы алынған оқыту нәтижелерін, сондай-ақ кәсіптік біліктілігін тану нәтижелерін тану қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
      31) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтеріне (профессор-оқытушылар құрамына) арналған кәсіптік стандартты әзірлейді және бекітеді;
      32) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес білім беру ақысын төлеу мақсатында білім беру саласындағы уәкілетті органмен бірлесіп, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін нысаналы жинақ төлемдерін пайдалану қағидаларын әзірлейді және бекітеді.
      Ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті органның осы баптың бірінші бөлігінің 4), 5), 7), 9), 10), 11), 13), 16), 18), 20), 22), 23), 24) және 25) тармақшаларында көзделген өкілеттіктері әскери, арнаулы оқу орындарына және Сот төрелігі академиясына қолданылмайды.
      Ескерту. Заң 5-3-баппен толықтырылды – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 04.07.2023 № 15-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
6-бап. Білім беру саласындағы жергілікті өкілді және атқарушы органдардың құзыреті
      1. Жергілікті өкілді органдар:
      1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      2) білім алушылардың қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңілдікпен жол жүруі туралы шешім қабылдайды;
      3) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету жөніндегі өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      2. Облыстың жергілікті атқарушы органы:
      1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      1-1) білім беру саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады;
      1-2) бастауыш, негізгі орта және кешкі (ауысымды) оқу нысанын қоса алғанда, жалпы орта білім беру және интернат үлгісіндегі ұйымдар арқылы ұсынылатын жалпы орта білім беретін мемлекеттік білім беру ұйымдарында (қылмыстық-атқару (пенитенциарлық) жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) білім берудің сапасын қамтамасыз етеді;
      1-3) тірек мектептердің (ресурс орталықтарының) жұмыс істеуін, оның ішінде олардың шағын жинақты мектептермен өзара іс-қимылын қамтамасыз етеді;
      2) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің сапасын қамтамасыз етеді;
      3) ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) оқытуды, олардың білім беру ұйымдарында білім алуы үшін арнаулы жағдайлар жасауды, әмбебап дизайн және (немесе) ақылға қонымды ыңғайлылық қағидаттарын ескере отырып, мемлекеттік құрылыс нормалары мен стандарттарына сәйкес білім беру ұйымдарының ғимараттарына, құрылысжайлары мен үй-жайларына қолжетімділікті қамтамасыз етеді;
      4) мамандандырылған білім беру ұйымдарында дарынды балаларды оқытуды қамтамасыз етеді;
      4-1) мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балаларды есепке алуды, орта білім алғанға дейін оларды оқытуды ұйымдастырады;
      4-2) мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытуға мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысын орналастыруды қамтамасыз етеді;
      5) білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттардың бланкілеріне тапсырыс беруді және негізгі орта, жалпы білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын солармен қамтамасыз етуді ұйымдастырады және олардың пайдаланылуына бақылауды жүзеге асырады;
      5-1) алып тасталды - ҚР 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      6) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен, мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын қоспағанда, мектепке дейінгі тәрбие және оқыту, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және балаларға қосымша білім беру бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын, сондай-ақ білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын, мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын, балалар-жасөспірімдер спорт мектептерін құрады, қайта ұйымдастырады және таратады;
      6-1) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Білім беру инфрақұрылымын қолдау қорының қаражаты есебінен орта білім беру объектілерін салуды, реконструкциялауды қамтамасыз етеді;
      6-2) отыз жылдан көп пайдаланылып отырған мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдардың, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру ұйымдарының (қылмыстық-атқару (пенитенциарлық) жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) жай-күйін әрбір бес жыл сайын авариялығы тұрғысынан зерттеп-қарауды, сондай-ақ сейсмикалық қауіпті өңірлерде орналасқан мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарды, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру ұйымдарын сейсмикалық беріктігі тұрғысынан зерттеп-қарауды қамтамасыз етеді;
      7) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7-1) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7-2) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7-3) мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытуға мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысын, ата-ана төлемақысының мөлшерін бекiтедi;
      8) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      8-1) өңірлік кәсіпкерлер палаталарының және мүдделі ұйымдардың ұсыныстарын ескере отырып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастырады;
      8-2) мемлекеттік білім беру ұйымдарында орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      8-3) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      8-4) тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджеттерде бекітілген бюджет қаражатының көлемдері шегінде балаларға қосымша білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      8-5) тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджеттерде бекітілген бюджет қаражатының көлемдері шегінде мүмкіндігі шектеулі балаларды арнаулы психологиялық-педагогикалық қолдауға мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді және орналастырады;
      9) білім алушылардың ұлттық бірыңғай тестілеуге қатысуын ұйымдастырады;
      10) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын, сондай-ақ мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын (қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      10-1) бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын (қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) материалдық-техникалық қамтамасыз етуге қолдау көрсетеді және жәрдемдеседі;
      11) облыстық және аудандық (облыстық маңызы бар қала) ауқымдардағы мемлекеттік білім беру ұйымдарының мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар отбасылардан, сондай-ақ мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алмайтын, жан басына шаққандағы табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен отбасылардан шыққан білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне және жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалып, отбасыларда тұратын балаларға, төтенше жағдайлардың салдарынан шұғыл жәрдемді талап ететін отбасылардан шыққан балаларға және білім беру ұйымының алқалы басқару органы айқындайтын өзге де санаттағы білім алушылар мен тәрбиеленушілерге жалпы білім беретін мектептерді ағымдағы күтіп-ұстауға және шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындарда орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруға бөлінетін бюджет қаражатының кемінде екі пайызы мөлшерінде қаржылай және материалдық көмек көрсетуге қаражат жұмсайды;
      12) мемлекеттік тапсырыс негізінде техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын, сондай-ақ мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін жыл сайын 1 тамызға дейін қағаз және электрондық жеткізгіштерде оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерін сатып алуды және жеткізуді қамтамасыз етеді;
      12-1) жыл сайын 1 тамызға дейін аудандарда (облыстық маңызы бар қалаларда) орналасқан, мектепалды даярлықтың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына, орта білім беру ұйымдарына оқу жылына білім беру органдары болжайтын көлемде оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерді сатып алуды және жеткізуді ұйымдастырады;
      13) облыстық және аудандық (облыстық маңызы бар қала) ауқымдарда жалпы білім беретін пәндер бойынша мектеп олимпиадаларын және ғылыми жобалар конкурстарын, облыстық ауқымда орындаушылар конкурстары мен кәсіби шеберлік конкурстарын, аудандық (қалалық) ауқымдағы конкурстар ұйымдастыруды және өткізуді қамтамасыз етеді;
      13-1) мектепке дейінгі ұйымдарды және интернаттық ұйымдарға жатпайтын орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен білім беру ұйымдарының, оның ішінде аудандарда (облыстық маңызы бар қалаларда) орналасқан білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастырады;
      13-2) мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың сапасын қамтамасыз етеді, оның ішінде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қалалардағы аудандарда, облыстық және аудандық маңызы бар қалаларда, кенттерде, ауылдарда, ауылдық округтерде мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту ұйымдарында медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастырады;
      14) облыстық және аудандық (облыстық маңызы бар қала) деңгейлерде жүзеге асырылатын, балаларға қосымша білім берудің сапасын қамтамасыз етеді;
      15) бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылатын мемлекеттік білім беру ұйымдарының кадрларын қайта даярлау және қызметкерлерінің біліктілігін арттыру сапасын қамтамасыз етеді;
      16) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
      16-1) балалар мен жасөспірімдердің психикалық денсаулығын зерттеп-қарауды және психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялық көмек көрсетуді қамтамасыз етеді;
      17) дамуында проблемалары бар балалар мен жасөспірімдерді оңалтуды және әлеуметтік бейімдеуді қамтамасыз етеді;
      18) жетім балаларды, ата-анаcының қамқорлығынсыз қалған балаларды белгіленген тәртіппен мемлекеттік қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      18-1) мектепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдарына, оның ішінде аудандарда (облыстық маңызы бар қалаларда) орналасқан мектепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдарына және отбасыларға қажетті әдістемелік және консультациялық көмек көрсетеді;
      19) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жекелеген санаттарын тегін және жеңілдікпен тамақтандыруды ұйымдастырады;
      20) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде бітірген адамдарды жұмысқа орналастыруға жәрдемдеседі;
      20-1) берілген өтінімдерге сәйкес кейіннен жұмысқа орналастыра отырып, ауылдық жердің кадрлар қажетсінуі туралы өтінімді білім беру және денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органдарға жыл сайын 15-ші сәуірге дейін ұсынады;
      21) мәслихатқа білім алушылардың қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңілдікпен жол жүруі туралы ұсыныстар енгізеді;
      22) білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша облыстық білім беруді басқару органының бірінші басшысын лауазымға тағайындайды және лауазымнан босатады;
      22-1) білім беру мониторингін жүзеге асырады;
      22-2) жыл сайын белгіленген мерзімдерде білім саласындағы уәкілетті органның ақпараттандыру объектілерінде статистикалық байқаулар деректерін жинауды қамтамасыз етеді;
      23) кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарының және арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарының жұмыс істеуін қамтамасыз етеді;
      24) кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарында және арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарында ұсталатын адамдарға жағдай жасайды;
      24-1) қамқоршылық кеңестерге жәрдем көрсетеді;
      24-2) мемлекеттік білім беру ұйымдарының сапалы кадрмен қамтамасыз етілуін жүзеге асырады;
      24-3) конкурс жеңімпаздарына – мемлекеттік орта білім беру ұйымдарына "Орта білім беретін үздік ұйым" грантын төлейді;
      24-4) негізгі орта, жалпы орта білім беру ұйымдарында, мамандырылған және арнайы жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, сондай-ақ мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында экстернат нысанында оқытуға рұқсат береді;
      24-5) әдістемелік кабинеттердің материалдық-техникалық базасын қамтамасыз етеді;
      24-6) алып тасталды – ҚР 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      24-7) алып тасталды – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      24-8) дуальды оқыту бойынша білікті жұмысшы кадрлар мен орта буын мамандарын даярлаудың сапасын қамтамасыз етеді;
      24-9) конкурс жеңімпаздарына – мемлекеттік техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарына "Техникалық және кәсіптік, орта бiлiмнен кейінгі білім беретін үздiк ұйым" грантын төлейді;
      24-10) білім беру ұйымдарында, оның ішінде аудандарда (облыстық маңызы бар қалаларда) орналасқан білім беру ұйымдарында психологиялық қызметке әдістемелік басшылықты қамтамасыз етеді;
      24-11) алып тасталды – ҚР 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      24-12) тиісті кентте, ауылда, ауылдық округте мектеп болмаған жағдайда білім алушыларды жақын жердегі мектепке дейін тегін алып баруды және одан алып қайтуды ұйымдастырады;
      24-13) мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидаларына сәйкес мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізеді;
      25) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесінде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      3. Республикалық маңызы бар қаланың және астананың жергілікті атқарушы органы:
      1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      2) мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балаларды есепке алуды, оларды орта білім алғанға дейін оқытуды ұйымдастырады;
      3) кешкі (ауысымды) оқу нысанын қоса алғанда, орта білім беру және интернат үлгісіндегі білім беру ұйымдары (қылмыстық-атқару (пенитенциарлық) жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) арқылы ұсынылатын орта білім берудің сапасын қамтамасыз етеді;
      4) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беруді ұйымдастырады және оның сапасын қамтамасыз етеді;
      5) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің, балаларға қосымша білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын, сондай-ақ мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік білім беру ұйымдарын Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен құрады, қайта ұйымдастырады және таратады;
      6) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      6-1) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      6-2) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      7-1) мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытуға мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысын, ата-ана төлемақысының мөлшерін бекiтедi;
      7-2) мемлекеттік білім беру ұйымдарында орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      7-3) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      7-4) тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджеттерде бекітілген бюджет қаражатының көлемдері шегінде балаларға қосымша білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді;
      7-5) тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджеттерде бекітілген бюджет қаражатының көлемдері шегінде мүмкіндігі шектеулі балаларды арнаулы психологиялық-педагогикалық қолдауға мемлекеттік білім беру тапсырысын бекітеді және орналастырады;
      8) білім алушылардың ұлттық бірыңғай тестілеуге қатысуын ұйымдастырады;
      9) мемлекеттік орта білім беру ұйымдары, сондай-ақ техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын, мамандандырылған жалпы білім беретін және арнайы оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін жыл сайын 1 тамызға дейін оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер сатып алуды және жеткізуді ұйымдастырады;
      10) балаларға арналған қосымша білім берудің сапасын қамтамасыз етеді;
      11) мемлекеттік білім беру ұйымдарының мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар отбасылардан, сондай-ақ мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алмайтын, жан басына шаққандағы табысы ең төмен күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен отбасылардан шыққан білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне және жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалып, отбасыларда тұратын балаларға, төтенше жағдайлардың салдарынан шұғыл жәрдемді қажет ететін отбасылардан шыққан балаларға және мемлекеттік білім беру ұйымының алқалы басқару органы айқындайтын, білім алушылар мен тәрбиеленушілердің өзге де санаттарына жалпы білім беретін мектептерді ағымдағы күтіп-ұстауға және шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындарда орта білім беруге мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруға бөлінетін бюджет қаражатының жиынтық көлемінің кемінде екі пайызы мөлшерінде қаржылай және материалдық көмек көрсетуге қаражат жұмсайды;
      12) мемлекеттік білім беру ұйымдарының (қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) және мектепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдарының материалдық-техникалық қамтамасыз етілуін жүзеге асырады;
      12-1) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Білім беру инфрақұрылымын қолдау қорының қаражаты есебінен орта білім беру объектілерін салуды, реконструкциялауды қамтамасыз етеді;
      12-2) отыз жылдан көп пайдаланылып отырған мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдардың, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру ұйымдарының (қылмыстық-атқару (пенитенциарлық) жүйесінің түзеу мекемелеріндегі білім беру ұйымдарын қоспағанда) жай-күйін әрбір бес жыл сайын авариялығы тұрғысынан зерттеп-қарауды, сондай-ақ сейсмикалық қауіпті өңірлерде орналасқан мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарды, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру ұйымдарын сейсмикалық беріктігі тұрғысынан зерттеп-қарауды қамтамасыз етеді;
      13) ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) оқытуды, олардың білім беру ұйымдарында білім алуы үшін арнаулы жағдайлар жасауды, әмбебап дизайн және (немесе) ақылға қонымды ыңғайлылық қағидаттарын ескере отырып, мемлекеттік құрылыс нормалары мен стандарттарына сәйкес білім беру ұйымдарының ғимараттарына, құрылысжайлары мен үй-жайларына қолжетімділікті қамтамасыз етеді;
      14) дарынды балаларды мамандандырылған білім беру ұйымдарында оқытуды қамтамасыз етеді;
      15) республикалық маңызы бар қала, астана ауқымында жалпы білім беретін пәндер бойынша мектеп олимпиадаларын, ғылыми жобалар конкурстарын, орындаушылар конкурстары мен кәсіби шеберлік конкурстарын ұйымдастыруды және өткізуді қамтамасыз етеді;
      16) балалар мен жасөспірімдердің психикалық денсаулығын тексеруді және халыққа психологиялық-медициналық-педагогтік консультациялық көмек көрсетуді қамтамасыз етеді;
      17) дамуында проблемалары бар балалар мен жасөспірімдерді оңалтуды және әлеуметтік бейімдеуді қамтамасыз етеді;
      18) бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылатын мемлекеттік білім беру ұйымдарының кадрларын қайта даярлау және қызметкерлерінің біліктілігін арттыру сапасын қамтамасыз етеді;
      19) жетім балаларды, ата-анаcының қамқорлығынсыз қалған балаларды белгіленген тәртіппен мемлекеттік қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      20) мектепке дейінгі ұйымдарды және интернаттық ұйымдарға жатпайтын орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастырады;
      21) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жекелеген санаттарын тегін және жеңілдікпен тамақтандыруды ұйымдастырады;
      22) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын мемлекеттік білім беру тапсырысының негізінде бітірген адамдарды жұмысқа орналастыруға жәрдемдеседі;
      23) мәслихатқа білім алушылардың қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңілдікпен жол жүруі туралы ұсыныстар енгізеді;
      24) мектепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдарына қажетті әдістемелік және консультациялық көмек көрсетеді;
      24-1) алып тасталды – ҚР 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      24-2) алып тасталды – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      25) білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша білім беруді басқару органының бірінші басшысын лауазымға тағайындайды және лауазымнан босатады;
      25-1) білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттардың бланкілеріне тапсырыс беруді және олармен негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары мен техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын қамтамасыз етуді ұйымдастырады және олардың пайдаланылуына бақылауды жүзеге асырады;
      25-2) білім беру мониторингін жүзеге асырады;
      25-3) қамқоршылық кеңестерге жәрдем көрсетеді;
      25-4) мемлекеттік білім беру ұйымдарының кадрмен қамтамасыз етілу сапасын қамтамасыз етеді;
      25-5) білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметтің әдістемелік басшылығын қамтамасыз етеді;
      25-6) конкурс жеңімпаздарына – мемлекеттік орта білім беру ұйымдарына "Орта білім беретін үздік ұйым" грантын төлейді;
      25-7) негізгі орта, жалпы орта білім беру ұйымдарында, мамандандырылған жалпы бiлiм беретін және арнайы оқу бағдарламаларын, сондай-ақ мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында экстернат нысанында оқытуға рұқсат береді;
      25-8 әдістемелік кабинеттердің материалдық-техникалық базасын қамтамасыз етеді;
      25-9) конкурс жеңімпаздарына – техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беретін мемлекеттік ұйымдарға "Техникалық және кәсіптік, орта бiлiмнен кейінгі білім беретін үздiк ұйым" грантын төлейді;
      26) кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарының және арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарының жұмыс істеуін қамтамасыз етеді;
      27) кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарында және арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарында ұсталатын адамдарға жағдай жасайды;
      27-1) мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидаларына сәйкес мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізеді;
      28) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесінде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      3-1. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті атқарушы органдары өздеріне жүктелген функцияларды білім беруді басқарудың тиісті органдары және республикалық маңызы бар қалалардағы, астанадағы аудандар әкімдерінің аппараттары арқылы іске асырады.
      Аудандарда, қалаларда немесе облыстық және республикалық маңызы бар қалалардағы, астанадағы аудандарда орналасқан білім бөлімдері облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың білім басқармаларына есеп береді және олардың бақылауында болады.
      4. Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органы:
      1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      2) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      3) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      4) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      4-1) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      5) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      6) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      6-1) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      6-2) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 N 487-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      7) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      8) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      8-1) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      8-2) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      8-3) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      9) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      10) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      11) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      12) жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды міндетті түрде жұмысқа орналастыруды және тұрғын үймен қамтамасыз етуді жүзеге асырады;
      13) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      14) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      15) білім беру ұйымдарында оқу бітірген адамдарды жұмысқа орналастыруға жәрдемдеседі;
      16) ауылдық жердегі білім беру ұйымдарына жұмыс істеуге келген жас мамандарды тұрғын үй-тұрмыстық жағдайлармен қамтамасыз етуге жәрдемдеседі;
      17) мәслихатқа білім алушылардың қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңілдікпен жол жүруі туралы ұсыныстар енгізеді;
      18) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      19) алып тасталды - ҚР 26.11.2019 № 273-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      19-1) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      19-2) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      19-3) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      20) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      21) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      21-1) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      21-2) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      21-3) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      21-4) алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      21-5) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      22) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесінде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      5. Алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Ескерту. 6-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.12.29 N 372-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.07.05 N 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.10.24 № 487-ІV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2011.07.15 N 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі), 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 № 124-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2013 № 130-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 22.12.2016 № 29-VІ (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 05.05.2017 № 59-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.05.2017 № 60-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2017 № 88-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.11.2019 № 273-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.12.2019 № 287-VІ (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 291-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 25.06.2020 № 347-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2021 № 24-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 30.12.2022 № 177-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
6-1-бап. Облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) білім беруді басқару органдары
      1. Облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың білім беруді басқару органдары осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңнамасында айқындалған құзыреті шегінде тиісті аумақта білім беру саласындағы жергілікті мемлекеттік басқару функцияларын жүзеге асырады.
      2. Облыстық білім беруді басқару органдары білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) білім беруді басқару органдарының бірінші басшыларын лауазымға тағайындайды және лауазымнан босатады.
      Ескерту. 2-тарау 6-1-баппен толықтырылды - ҚР 26.11.2019 № 273-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
7-бап. Білім беру жүйесін басқару органдарын ақпараттық қамтамасыз ету
      1. Білім беру жүйесін басқару органдарын толық, анық, салыстырмалы ақпаратпен уақтылы қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасында білім беруді тиімді басқарудың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілері құрылады.
      2. Білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілері техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары іске асыратын білім беру бағдарламаларының тізілімдерін, білім беру мониторингінің деректерін, әкімшілік деректерді және білім беру саласындағы уәкілетті орган мен ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті орган, жергілікті атқарушы органдар, білім беру ұйымдары өз қызметін жүзеге асыру процесінде алған өзге деректерді де қамтиды.
      Білім беру саласындағы уәкілетті орган мен ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті орган Қазақстан Республикасының дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен ақпараттандыру объектілерінің деректеріне азаматтардың еркін қол жеткізуін қамтамасыз етуге міндетті.
      3. "Ұлттық білім беру дерекқоры" ақпараттық жүйесі білім беру саласындағы әкімшілік және өзге де деректерді жинауға, өңдеуге және талдауға, сондай-ақ басқа ақпараттандыру объектілерімен ақпараттық өзара іс-қимыл жасауды қамтамасыз етуге арналған.
      4. Білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілеріндегі дербес деректерді жинау, өңдеу және қорғау Қазақстан Республикасының дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
      Ескерту. 7-бап жаңа редакцияда - ҚР 25.06.2020 № 347-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
8-бап. Білім беру саласындағы мемлекеттік кепілдіктер
      1. Мемлекет білім алу құқығын білім беру жүйесін дамыту, оның жұмыс істеуінің құқықтық негізін жетілдіру және Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес білім алу үшін қажетті әлеуметтік-экономикалық жағдайлар жасау арқылы қамтамасыз етеді.
      Білім беру сапасын мемлекеттік бақылау білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін жасау және оның жұмыс істеуін қамтамасыз ету арқылы жүзеге асырылады.
      1-1. Мемлекет ерекше білім беруді қажет ететін адамдарға (балаларға) олардың жеке даму ерекшеліктерін ескере отырып, білім беру жүйесі ұсынған шекте білім алу нысанын таңдау құқығын беруді қоса алғанда, олардың өзін-өзі жетілдіруіне, білім берудің барлық деңгейлерінде өмір бойы оқуын жалғастыруына, өздерінің қабілеттерін еркін дамытуына жағдайлар жасайды.
      2. Мемлекет Қазақстан Республикасы азаматтарының тегін мектепалды, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім алуын, түлектерге бір мамандық шеңберінде жұмысшы біліктілігін немесе жұмысшы біліктіліктерін бере отырып, техникалық және кәсіптік білім алуын, сондай-ақ, әскери, арнаулы оқу орындарында және Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы білім беру ұйымдарында алынатын білімді қоспағанда, егер Қазақстан Республикасының азаматы осы деңгейлердің әрқайсысында бірінші рет білім алатын болса, мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес конкурстық негізде тегін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуын қамтамасыз етеді.
      Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын, сондай-ақ Қазақстан Республикасына отбасына қосылу мақсатында келген шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен Қазақстан Республикасының азаматтарымен бірдей мектепалды, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім алуға құқығы бар.
      Әскери, арнаулы оқу орындарын қоспағанда, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамдарға, егер олар осы деңгейлердің әрқайсысында бірінші рет білім алатын болса, мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес конкурстық негізде тегін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуға құқық беріледі.
      Стипендиялық бағдарламалар бойынша білім алатын адамдарды қоспағанда, шетелдіктердің мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес конкурстық негізде тегін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуға құқығы Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен айқындалады.
      2-1. Мемлекет ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланыла отырып, электрондық оқытудың ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымын құру жағдайларын қамтамасыз етеді.
      2-2. Мемлекет студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырысты орналастыру арқылы студенттер, магистранттар мен докторанттар үшін жатақханалардағы жаңадан берілетін орындармен студенттерді, магистранттар мен докторанттарды қамтамасыз ету бойынша жағдай жасайды. Жатақханаларда тұру үшін ақы төлеу студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырыстың құрамына кірмейді.
      Студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырыс шарты білім беру саласындағы уәкілетті орган, білім беру саласындағы уәкілетті органның операторы және жатақхананың меншік иесі арасында үш жылдан асатын мерзімге жасалады және бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органның аумақтық бөлімшелерінде міндетті тіркелгенінен кейін күшіне енеді. Жатақхананың нысаналы мақсатын өзгертуге кемінде жиырма жыл мерзімге тыйым салудың болуы студенттерді, магистранттар мен докторанттарды жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырыс шартының міндетті талабы болып табылады.
      3. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуға қолжетімділікті қамтамасыз ету мақсатында Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесін және мемлекеттік емес білім беруді кредиттеуді дамыту үшін жағдайлар жасалады.
      Мемлекет қаржылық ұйымдар беретiн бiлiм беру кредиттерiнiң кепiлдiк жүйесiн құру жөнiнде шаралар қабылдайды.
      4. Мемлекет әлеуметтік көмекке мұқтаж Қазақстан Республикасы азаматтарын олардың білім алуы кезеңінде қаржылау шығыстарын толық немесе ішінара өтейді.
      Әлеуметтік көмек көрсетілетін Қазақстан Республикасы азаматтарының санатына:
      1) жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар;
      2) даму мүмкіндігі шектеулі балалар, мүгедектігі бар балалар, мүгедектігі бар адамдар және бала кезінен мүгедектігі бар адамдар;
      3) көп балалы отбасылардың балалары;
      4) кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарындағы және арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды қолдау орталықтарындағы балалар;
      5) жалпы және санаторийлік үлгідегі мектеп-интернаттарында, мектеп жанындағы интернаттарда тұратын балалар;
      6) дарынды балаларға арналған мамандандырылған интернаттық білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балалар;
      7) интернаттық ұйымдардың тәрбиеленушілері;
      8) мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар отбасылардан, сондай-ақ мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алмайтын, жан басына шаққандағы орташа табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен отбасылардан шыққан балалар;
      9) денсаулық жағдайына байланысты бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру бағдарламалары бойынша ұзақ уақыт бойы үйде немесе стационарлық көмек, сондай-ақ қалпына келтіру емін және медициналық оңалту көрсететін ұйымдарда оқитын балалар;
      10) Қазақстан Республикасының заңдарымен айқындалатын өзге де санаттағы азаматтар;
      11) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша айқындалатын өзге де санаттағы азаматтар жатады.
      4-1. Мемлекет Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен білім алушылардың жекелеген санаттарын тамақтандыруға жұмсалатын шығыстарды толығымен немесе ішінара өтейді.
      5. Денсаулық жағдайына қарай ұзақ уақыт бойы орта бiлiм беру ұйымдарына бара алмайтын азаматтар үшін үйде немесе стационарлық көмек, сондай-ақ қалпына келтіру емін және медициналық оңалту көрсететін ұйымдарда тегін жеке оқыту ұйымдастырылады.
      6. Мемлекет инклюзивті білім берудің мақсатын іске асыра отырып, білім берудің барлық деңгейінде даму мүмкіндіктері шектеулі азаматтарға олардың білім алуына, дамуындағы ауытқуды түзетуіне және әлеуметтік бейімделуіне арнайы жағдайлар жасауды қамтамасыз етеді.
      7. Мемлекет тұрғындар саны аз елді мекендерде тұратын балалардың бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім алу құқықтарын қамтамасыз ету үшін шағын жинақты мектептер мен интернат ұйымдарының жұмыс істеуіне кепілдік береді.
      8. Мемлекет Қазақстан Республикасының дарынды азаматтарының элиталық білім, оның ішінде шетелде білім алуына қажетті жағдай жасайды.
      Ескерту. 8-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.07.22 № 478-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2013.01.14 N 68-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 21.05.2013 № 93-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.01.2014 № 161-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.11.2015 № 419-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.12.2015 № 435-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.12.2017 № 122-VI (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.03.2023 № 214-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
8-1-бап. Білім беру саласындағы ең төмен әлеуметтік стандарттар
      Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің, конкурстық негізде алынатын жоғары білімнің ең төмен әлеуметтік стандарттары "Ең төмен әлеуметтік стандарттар және олардың кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес білім беру саласындағы ең төмен әлеуметтік стандарттар болып табылады.
      Ескерту. 2-тарау 8-1-баппен толықтырылды - ҚР 19.05.2015 № 315-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
8-2-бап. Білім беру саласындағы мемлекеттік монополия
      Білім беру деңгейлері бойынша оқулықтарға, оқу-әдістемелік кешендерге сараптама жүргізуді, сондай-ақ білім беру жүйесі мен білім беру процесін әдіснамалық және ғылыми-әдістемелік (мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары, үлгілік оқу жоспарлары, үлгілік оқу бағдарламалары) қамтамасыз етуді ұйымдастыру жөніндегі қызмет мемлекеттік монополияға жатады.
      Ескерту. 2-тарау 8-2-баппен толықтырылды - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
8-3-бап. Мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдар, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары қызметкерлерінің штат саны мен штат кестесі
      Мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдардың, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының штат саны мемлекеттік білім беру ұйымдары қызметкерлерінің үлгілік штаттарында айқындалады.
      Мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдардың, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының бірінші басшылары штат саны мен штат кестесін бекітеді.
      Бірінші басшылар штат санының бекітілген лимиті шеңберінде басқарушы, әкімшілік және көмекші персоналдың штат саны мен штат кестесін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіппен, бірақ қаржы жылы ішінде бір реттен асырмай өзгертуге құқылы.
      Ескерту. 8-3-баппен толықтырылды – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
9-бап. Оқыту және тәрбиелеу тілі
      1. Білім беру ұйымдарындағы тіл саясаты Қазақстан Республикасының Конституциясына және Қазақстан Республикасының тіл туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
      2. Меншік нысандарына қарамастан барлық білім беру ұйымдары білім алушылардың мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін білуін, сондай-ақ білім берудің тиісті деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес орыс тілін және шет тілдерінің біреуін оқып-үйренуін қамтамасыз етуге тиіс.
      3. Ана тілінде білім алу құқығы тиісті білім беру ұйымдарының мүмкіндіктері болған жағдайда сыныптар, топтар құрумен, сондай-ақ олардың жұмыс істеуіне жағдай жасаумен қамтамасыз етіледі.
      Мемлекеттік тілде оқытатын тиісті білім беру ұйымдарын, сыныптарды, топтарды құру басым бағыт болып табылады.
      4. Мемлекеттік тіл және орыс тілі орта білім беру ұйымдарында білім алушыларға қорытынды аттестаттау өткізу кезінде пәндер тізбесіне енгізілетін міндетті пәндер болып табылады.
      Ескерту. 9-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
9-1-бап. Білім беру ұйымдарын аккредиттеу
      1. Білім беру ұйымын аккредиттеу ерікті негізде жүзеге асырылады.
      Білім беру ұйымы аккредиттеу органын өз бетінше таңдайды.
      2. Аккредиттеуден өткізу туралы немесе аккредиттеуді өткізуден бас тарту туралы шешімді аккредиттеу органы білім беру ұйымы өтінішінің және тізбесін аккредиттеу органы айқындайтын, ұсынылған құжаттардың қаралу нәтижелері бойынша қабылдайды.
      Аккредиттеуді өткізудің шарттары мен мерзімдері білім беру ұйымы мен аккредиттеу органы арасындағы аккредиттеуді өткізу туралы шартта айқындалады.
      3. Алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      4. Білім беру ұйымын аккредиттеу білім беру ұйымының қаражаты есебінен өткізіледі.
      5. Білім беру ұйымдары танылған аккредиттеу органдарының тізіліміне енгізілген аккредиттеу органдарында институционалдық және (немесе) мамандандырылған (бағдарламалық) аккредиттеуден өтуге құқылы.
      6. Алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Ескерту. 2-тарау 9-1-баппен толықтырылды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

3-тарау. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ

10-бап. Білім беру жүйесі ұғымы
      Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі өзара іс-қимыл жасайтын:
      1) білім беру деңгейінің сабақтастығын қамтамасыз ететін мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының және білім беру бағдарламаларының;
      2) үлгілері мен түрлеріне қарамастан, білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының;
      3) білім беруді басқару органдары мен тиісті инфрақұрылымдардың, оның ішінде білім беру мониторингін жүзеге асыратын оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету ұйымдарының;
      4) білім беру қызметінің субъектілері бірлестіктерінің жиынтығын бiлдiредi.
      Ескерту. 10-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
11-бап. Білім беру жүйесінің міндеттері
      1. Білім беру жүйесінің міндеттері:
      1) ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіптік шыңдауға бағытталған сапалы білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау;
      2) жеке адамның шығармашылық, рухани және күш-қуат
      мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін жағдай жасау арқылы ой-өрісін байыту;
      3) азаматтық пен патриотизмге, өз Отаны - Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздер мен мемлекеттік тілді құрметтеуге, халық дәстүрлерін қастерлеуге, Конституцияға қайшы және қоғамға жат кез келген көріністерге төзбеуге тәрбиелеу;
      4) белсенді азаматтық ұстанымы бар жеке адамды тәрбиелеу, республиканың қоғамдық-саяси, экономикалық және мәдени өміріне қатысу қажеттігін, жеке адамның өз құқықтары мен міндеттеріне саналы көзқарасын қалыптастыру;
      5) отандық және әлемдік мәдениеттің жетістіктеріне баулу; қазақ халқы мен республиканың басқа да халықтарының тарихын, әдет-ғұрпы мен дәстүрлерін зерделеу; мемлекеттік тілді, орыс, шетел тілдерін меңгерту;
      6) педагогтердің әлеуметтік мәртебесін арттыруды қамтамасыз ету;
      7) білім беру ұйымдарының еріктілігін, дербестігін кеңейту, білім беру ісін басқаруды демократияландыру;
      8) қоғам мен экономиканың қажеттеріне жауап беретін білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесінің жұмыс істеуі;
      9) оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде кәсіптік білім беру бағдарламаларының қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп отыратын қажеттеріне тез бейімделуіне ықпал ететін кредиттік, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізу және тиімді
      пайдалану;
      10) жалпы оқытудың, жұмыс орны бойынша оқытудың және еңбек нарығының қажеттері арасындағы өзара байланысты қамтамасыз ететін және әркімге өзінің білім мен біліктілікке негізделген жеке әлеуетін қоғамда барынша пайдалануға көмектесетін оқыту жүйесін өмір бойы дамыту;
      11) білімнің, ғылымның және өндірістің интеграциясы;
      12) білім алушылардың кәсіптік ұмтылысын қамтамасыз ету;
      13) жұмыс берушілермен және басқа да әлеуметтік әріптестермен белсенді өзара іс-қимыл арқылы техникалық және кәсіптік білім берудің озық қарқынмен дамытылуын қамтамасыз ету;
      14) білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, білім алуы үшін арнаулы жағдайлар жасау болып табылады.
      Ескерту. 11-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
12-бап. Білім беру деңгейлері
      Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесі жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларының үздіксіздігі және сабақтастығы принципі негізінде мынадай білім беру деңгейлерін:
      1) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды;
      2) бастауыш білім беруді;
      3) негізгі орта білім беруді;
      4) орта білім беруді (жалпы орта білім беруді, техникалық және
      кәсіптік білім беруді);
      5) орта білімнен кейінгі білім беруді;
      6) жоғары білім беруді;
      7) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруді қамтиды.
      Ескерту. 12-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

4-тарау. БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ

13-бап. Білім беру мазмұнының ұғымы
      Білім беру мазмұны - жеке адамның біліктілігі мен жан-жақты дамуын қалыптастыру үшін негіз болып табылатын білім берудің әрбір деңгейі бойынша білімдер жүйесі (кешені).
      Білім беру мазмұны білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары негізінде әзірленетін жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларымен айқындалады.
      Ескерту. 13-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
14-бап. Білім беру бағдарламалары
      Ескерту. 14-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Білім беру бағдарламалары мазмұны мен бағыттарына (міндеттеріне) қатысты:
      1) жалпы білім беретін (үлгілік, жұмыстық);
      2) кәсіптік (үлгілік, жұмыстық);
      3) қосымша болып бөлінеді.
      Үлгілік оқу бағдарламалары мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес әзірленеді.
      Жұмыстық оқу бағдарламалары тиісті үлгілік оқу жоспарларының және (немесе) үлгілік оқу бағдарламаларының негізінде әзірленеді.
      Жұмыс оқу жоспарлары мен жұмыс оқу бағдарламаларын жалпы білім беретін пәндер циклінің немесе модулінің білім беру бағдарламалары мен үлгілік оқу бағдарламалары негізінде техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын ұйымдар әзірлейді.
      Жалпы білім беретін пәндер циклінің жұмыс оқу бағдарламаларын қоспағанда, жұмыс оқу жоспарлары мен жұмыс оқу бағдарламаларын жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары негізінде жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары әзірлейді.
      2. Жалпы білім беретін оқу бағдарламалары жеке адамның жалпы мәдениетін қалыптастырудың, жеке адамды қоғамдағы өмірге бейімдеудің міндеттерін шешуге, кәсіпті, мамандықты саналы түрде таңдау мен меңгеру үшін негіз жасауға бағытталған.
      Жалпы білім беретін оқу бағдарламалары мазмұнына қарай мынадай оқу бағдарламаларына:
      1) мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту;
      2) бастауыш білім беру;
      3) негізгі орта білім беру;
      4) жалпы орта білім беру болып бөлінеді.
      Дарынды адамдардың әлеуетті мүмкіндіктерін неғұрлым толық дамыту үшін оқу бағдарламасының жекелеген пәндерін тереңдетіп оқытуды көздейтін мамандандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламалары әзірленеді.
      Мүмкіндігі шектеулі балалар үшін арнаулы оқу бағдарламалары әзірленеді.
      3. Білім беру бағдарламалары экономика салаларындағы кәсiптiк қызмет бағыттары бойынша білікті кадрлар, оның ішінде жұмысшы кадрлар мен орта буын мамандарын даярлауға, жеке бастың кәсiптiк және жалпы бiлiм деңгейiн дәйекті түрде арттыруға бағытталған.
      Кәсіптік бағдарламалар мазмұнына қарай:
      1) техникалық және кәсiптiк бiлiмнің;
      2) орта бiлiмнен кейiнгi бiлiмнің;
      3) жоғары бiлiмнің;
      4) жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiмнің білім беру бағдарламаларына бөлiнедi.
      4. Қосымша білімнің білім беру бағдарламалары білім алушылардың өзін-өзі билеуін, шығармашылығын дамыту, олардың қабілеттерін іске асыру, қоғам өміріне бейімделуі, азаматтық сана-сезімін, жалпы мәдениетін, салауатты өмір салтын қалыптастыру, бос уақытын мазмұнды ұйымдастыру үшін жағдайлар жасауды көздейді.
      5. Оқытудың жаңа технологияларын сынақтан өткізу, білім берудің жаңа мазмұнын енгізу үшін эксперимент режимінде (эксперименттік алаңдарда) жұмыс істейтін білім беру ұйымдарында іске асырылатын эксперименттік білім беру бағдарламалары әзірленеді.
      6. Интеграцияланған білім беру бағдарламаларын бiлiм беру ұйымдары әзiрлейдi. Интеграцияланған бiлiм беретін оқу бағдарламалары пәнаралық және деңгейаралық, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары аралық және халықаралық болуы мүмкiн.
      7. Алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      8. Медициналық және фармацевтикалық мамандықтар бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын білім беру саласындағы уәкілетті органмен және (немесе) ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      8-1. Су көлігі саласындағы мамандықтар бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын білім беру саласындағы уәкілетті органмен және (немесе) ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша сауда мақсатында теңізде жүзу саласында басшылықты жүзеге асыратын орталық атқарушы орган бекітеді.
      9. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, бiлiм беру ұйымы лицензиясы болған жағдайда әртүрлi деңгейдегi білім беру бағдарламаларын iске асыруға құқылы.
      Білім беру ұйымдары ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) оқыту үшін білім беру бағдарламаларын білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жеке даму ерекшеліктеріне және әлеуетті мүмкіндіктеріне сәйкес бейімдейді.
      Ескерту. 14-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.19 N 395-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.07.10 N 36-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.01.2015 № 276-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
15-бап. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламалары
      1. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламалары іс-әрекет түрлерінің мектеп жасына дейінгі балалар үшін ерекшеліктерін ескере отырып, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының негізінде әзірленеді.
      2. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламалары:
      1) балаларды тәрбиелеу, оқыту, дамыту және сауықтыру тұтастығы принциптерін ескере отырып, мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігін қамтамасыз етеді;
      2) әр баланың талабын, бейімділігін, қабілеттілігін, дарындылығын іске асыруға және оның даму ерекшеліктері мен денсаулық жағдайын ескере отырып, дара әдіс негізінде оны бастауыш білім берудің білім беру бағдарламасын меңгеруге даярлауға бағдарланады.
      3. Мектепке дейінгі оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламалары оқудың, жазудың, есептеудің және тілдік қатынас тәжірибесінің қарапайым дағдыларын қалыптастырады және бастауыш білім беруді меңгеру үшін бірдей бастапқы жағдайларды жасауды көздейді.
16-бап. Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары
      1. Бастауыш білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары баланың жеке басын қалыптастыруға, оның жеке қабілеттерін, оқу ісіндегі оң талпынысы мен алғырлығын: негізгі мектептің білім беру бағдарламаларын кейіннен меңгеру үшін оқудың, жазудың, есептеудің, тілдік қатынастың, шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі көрсетудің, мінез-құлық мәдениетінің берік дағдыларын дамытуға бағытталған.
      2. Негізгі орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары білім алушылардың ғылым жүйесінің базалық негіздерін меңгеруге, олардың бойында тұлғааралық және этносаралық қатынастың жоғары мәдениетін қалыптастыруға, жеке адамның өзін-өзі билеуіне және кәсіптік бағдарлануына бағытталады.
      Жалпы білім беретін оқу бағдарламасы білім алушылардың бейін алды даярлығын қамтиды.
      Әрбір пәннің мазмұнын зерделеу негізгі орта білім беру деңгейінде аяқталады.
      Негiзгi орта бiлiм берудің жалпы бiлiм беретін оқу бағдарламасын меңгеру мерзiмi – бес жыл.
      3. Жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бейіндік оқытуды енгізе отырып, білім беру мазмұнын саралау, интеграциялау және кәсіптік бағдарлау негізінде әзірленеді.
      Жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламасын игеру мерзімі - екі жыл.
      Ескерту. 16-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
17-бап. Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары
      Ескерту. 17-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Техникалық және кәсіптік білім беру орта білім беру деңгейінің құрамдас бөлігі болып табылады және білікті жұмысшы кадрлар мен орта буын мамандарды даярлауға бағытталған.
      2. Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары мазмұнына және білім алушылардың даярлық деңгейіне қарай мынадай болып бөлінеді:
      1) білікті жұмысшы кадрлар даярлауды көздейтін білім беру бағдарламалары.
      Білім беру бағдарламаларының мазмұны жалпы білім беретін, жалпы гуманитарлық, жалпы кәсіптік, арнаулы пәндерді зерделеуді, өндірістік оқыту мен кәсіптік практикадан өтуді немесе жалпы білім беретін пәндер модулін және жалпыға міндетті, базалық және кәсіптік модульдерге интеграцияланған жалпы гуманитарлық, жалпы кәсіптік, арнаулы пәндерді зерделеуді, оқыту нәтижелеріне бағдарланған жұмысшы біліктіліктері беріле отырып, өндірістік оқыту мен кәсіптік практикадан өтуді көздейді;
      2) орта буын мамандарын даярлауды көздейтін білім беру бағдарламалары.
      Білім беру бағдарламаларының мазмұны жалпы білім беретін, әлеуметтік-экономикалық, жалпы гуманитарлық, жалпы кәсіптік, арнаулы пәндерді зерделеуді, өндірістік оқыту мен кәсіптік практикадан өтуді немесе жалпы білім беретін пәндер модулін және жалпыға міндетті, базалық және кәсіптік модульдерге интеграцияланған әлеуметтік-экономикалық, жалпы гуманитарлық, жалпы кәсіптік, арнаулы пәндерді зерделеуді, оқыту нәтижелеріне бағдарланған "орта буын маманы" біліктілігі және (немесе) жұмысшы біліктіліктері беріле отырып, өндірістік оқыту мен кәсіптік практикадан өтуді көздейді.
      Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларының тізбесі білім беру бағдарламаларының тізілімінде қамтылады.
      3. Мәдениет және өнер мамандықтары бойынша техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары көрсетілген мамандықтар бойынша білім алушылардың ерте мамандануы қағидаты мен даярлау ерекшеліктері ескеріле отырып әзірленеді. Оқыту ұзақтығы бағдарламалардың күрделілігі мен берілетін біліктілік деңгейіне байланысты және ол тиісті мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартымен айқындалады.
      4. Жалпы орта білімі бар азаматтар үшін техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары жалпы кәсіптік, әлеуметтік-экономикалық, арнайы пәндерді зерделеуді және таңдаған мамандығы бойынша болашақ кәсіптік қызметін айқындайтын оқу-өндірістік жұмыстарды орындауды көздейді.
      5. Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары теориялық және өндірістік оқыту бағдарламаларынан және кәсіптік практикадан тұрады.
      6. Дуальды оқыту пайдаланылатын техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары білім беру ұйымдарындағы теориялық оқытуды және кәсіпорын (ұйым) базасында кәсіптік практика нысанындағы жалпы кәсіптік, арнаулы пәндердің және (немесе) базалық, кәсіптік модульдердің оқу уақыты көлемінің кемінде алпыс пайызын құрайтын өндірістік оқытуды көздейді.
      Ескерту. 17-бап жаңа редакцияда - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
18-бап. Мамандандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламалары
      Мамандандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламалары негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары негізінде әзірленеді және білім алушылардың ғылым, мәдениет, өнер, спорт, әскери іс негіздерін терең игеруіне, олардың шығармашылық әлеуеттері мен дарын-қабілеттерін дамытуға бағытталған.
      Мамандандырылған жалпы білім беретін оқу бағдарламалары дарынды балаларға арналған мамандандырылған білім беру ұйымдарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің әскер қатарына шақыруға дейінгі терең даярлықты мамандандырылған мектептерінде іске асырылады.
19-бап. Арнайы оқу бағдарламалары
      Ескерту. 19-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Арнайы оқу бағдарламалары мектепке дейiнгi тәрбие беру мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары және техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары негізінде әзірленеді және мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытуға және дамытуға бағытталады, білім алушылар мен тәрбиеленушілердің психологиялық-медициналық-педагогтік консультациялар ұсынымдары ескеріле отырып айқындалатын психикалық-физикалық ерекшеліктері мен танымдық мүмкіндіктерін ескереді.
      2. Алып тасталды – ҚР 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      3. Арнайы оқу бағдарламалары Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген арнаулы білім беру ұйымдарында, мектепке дейінгі ұйымдарда, жалпы білім беретін мектептерде, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында немесе үйде іске асырылады.
      Ескерту. 19-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
20-бап. Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары
      1. Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары орта (жалпы орта немесе техникалық және кәсіптік) білімі бар азаматтардың қатарынан қолданбалы бакалаврларды даярлауға бағытталған.
      2. Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларының мазмұны бакалавриаттың білім беру бағдарламаларының жекелеген модульдерін немесе пәндерін енгізе отырып, модульдерге интеграцияланған техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын зерделеуді көздейді.
      Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларының тізбесі білім беру бағдарламаларының тізілімінде қамтылады.
      Ескерту. 20-бап жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
21-бап. Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары
      1. Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары "бакалавр" дәрежесін немесе "маман" біліктілігін бере отырып, экономика салаларының қажеттіліктеріне сәйкес біліктілігі жоғары кадрлар даярлауға бағытталған.
      "Бакалавр" дәрежесі беріліп немесе "маман" біліктілігін бере отырып, жоғары білімнің білім беру бағдарламасы бойынша оқытуды аяқтаған адамдар өздері үшін біліктілік талаптарында жоғары білімі болуы көзделген лауазымдарға орналаса алады.
      2. Жоғары білімнің білім беру бағдарламаларының мазмұны жалпы білім беретін пәндер циклін, базалық пәндер циклін, бейіндеуші пәндер циклін зерделеуді, сондай-ақ оқыту нәтижелеріне және ұлттық біліктілік шеңберіне және салалық біліктілік шеңберлеріне сәйкестікке бағдарлана отырып, кадрлар даярлаудың тиісті бағыттары бойынша кәсіптік практикадан өтуді көздейді.
      Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары міндетті құрауыштың және таңдау бойынша құрауыштың пәндерін қамтиды.
      Білім алушы таңдау бойынша құрауыш шеңберінде жеке оқыту траекториясын айқындау кезінде:
      1) негізгі білім беру бағдарламасы бойынша пәндерді;
      2) қосымша білім беру бағдарламасы бойынша пәндерді таңдай алады.
      Негізгі және қосымша білім беру бағдарламалары бойынша пәндерді меңгерудің тәртібі мен көлемі кредиттік оқыту технологиясы бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларында белгіленеді.
      Жоғары білімнің білім беру бағдарламаларының тізбесі білім беру бағдарламаларының тізілімінде қамтылады.
      3. Жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын игеру мерзімі мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары білім беру стандартында айқындалады.
      4. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі немесе жоғары білімі бар Қазақстан Республикасының азаматтары үшін жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары қысқартылған оқыту мерзімдерін көздейтін білім беру бағдарламаларын әзірлейді және іске асырады.
      5. Дәрігер кадрларды даярлау үздіксіз интеграцияланған білім беру бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады, бакалавриатты, интернатураны және магистратураны қамтиды.
      Үздіксіз интеграцияланған білім беру шеңберінде интернатураның кәсіптік білім беру бағдарламасын меңгеру "дәрігер" біліктілігін алудың міндетті шарты болып табылады.
      Интернатурада медицина кадрларын даярлау қағидаларын денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 21-бап жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
22-бап. Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары
      Ескерту. 22-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары біліктілігі жоғары педагогтер, ғылыми қызметкерлер мен басшы кадрлар даярлауға, олардың ғылыми, педагогтік және кәсіптік даярлық деңгейін дәйектілікпен арттыруға бағытталған.
      2. Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларының мазмұны: базалық және бейіндеуші пәндерді қамтитын теориялық оқытуды, оқыту нәтижелеріне және ұлттық біліктілік шеңберіне және салалық біліктілік шеңберлеріне сәйкестікке бағдарлана отырып, кәсіптік практиканы, диссертация (бейіндік магистратураның білім беру бағдарламаларына арналған жобаны) жаза отырып, ғылыми-зерттеу (эксперименттік-зерттеу) жұмысын көздейді.
      Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларының тізбесі білім беру бағдарламаларының тізілімінде қамтылады.
      3. Резидентураның кәсіптік оқу бағдарламасын меңгеру тізбесін денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітетін клиникалық мамандықтар бойынша үздіксіз интеграцияланған білім беру бағдарламасын аяқтаған азаматтарға дербес клиникалық практикаға жіберудің міндетті шарты болып табылады.
      Ескерту. 22-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
23-бап. Қосымша білім беретін білім беру бағдарламалары
      Ескерту. 23-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Қосымша білім беретін білім беру бағдарламалары оқыту нәтижелеріне және ұлттық біліктілік шеңберіне және салалық біліктілік шеңберлеріне сәйкестікке бағдарлана отырып, білім алушылардың, тәрбиеленушілер мен мамандардың жан-жақты қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған.
      Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын Сот төрелігі академиясындағы, әскери, арнаулы оқу орындарындағы қосымша білім беретін білім беру бағдарламалары оқыту нәтижелеріне және (немесе) тиісінше Қазақстан Республикасының соттарындағы, құқық қорғау органдарындағы, Қорғаныс министрлігіндегі және ұлттық қауіпсіздік органдарындағы кәсіптік құзыреттерге, біліктілік сипаттамаларына және біліктілік талаптарына сәйкестікке бағдарлана отырып, білім алушылар мен мамандардың жан-жақты қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған.
      2. Қосымша білім беретін білім беру бағдарламалары мазмұнына және бағытына қарай:
      1) білім алушылар мен тәрбиеленушілерге қосымша білім беру бағдарламалары;
      2) қазіргі заман талаптарына сай келетін кәсіптік құзыреттерді дамытуға бағытталған мамандардың біліктілігін арттыру бағдарламалары;
      2-1) еңбек нарығының қажеттіліктері ескеріле отырып, біліктілік алуға бағытталған мамандарды қайта даярлау бағдарламалары;
      3) жетекші ғалымның жетекшілік етуімен мамандандырылған тақырып бойынша ғылыми білімді тереңдетуге, ғылыми және қолданбалы міндеттерді шешуге бағытталған докторлықтан кейінгі бағдарламалар болып бөлінеді.
      3. Балалардың музыкалық мектептерінің, балалардың көркемсурет мектептерінің және балалардың өнер мектептерінің білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітетін білім беру бағдарламаларын қоспағанда, мемлекеттік білім беру ұйымдары іске асыратын балаларға арналған қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын оларға қатысты мемлекеттік басқару органының функцияларын атқаратын органдар бекітеді.
      Ескерту. 23-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
24-бап. Ересектерге білім беру
      Ескерту. 24-бап алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
25-бап. Эксперименттік білім беру бағдарламалары
      Ескерту. 25-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      Эксперименттік білім беру бағдарламалары оқытудың жаңа технологияларын сынақтан өткізуге, білім берудің жаңа мазмұнын енгізуге бағытталған.
      Ескерту. 25-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

5-тарау. БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

26-бап. Білім алушылар мен тәрбиеленушілерді білім беру ұйымдарына қабылдауға қойылатын жалпы талаптар
      1. Сот төрелігі академиясын, әскери, арнаулы оқу орындарын қоспағанда, мектепке дейінгі ұйымдарға, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау тәртібі тиісті үлгідегі білім беру ұйымдарына қабылдаудың үлгілік қағидаларында айқындалады.
      1-1. Алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      2. Бiлiм беру ұйымы қызмет көрсететін аумақта тұратын барлық балаларды, оның ішінде ерекше білім беруді қажет ететін адамдарды (балаларды) қабылдауды қамтамасыз ететiн мектепке дейiнгi ұйымдарға және орта бiлiм беру ұйымдарына оқуға қабылдау тәртiбi тиісті үлгідегі білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларында айқындалады.
      2-1. Конкурстық негізде "Өркен" гранты берілген Қазақстан Республикасының азаматтарын оқуға қабылдауды "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымы жүзеге асырады.
      3. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау, осы баптың 8-1-тармағында көзделген жағдайды қоспағанда, конкурстық негізде азаматтардың өтініші бойынша жүзеге асырылады. Конкурстың шарттары білім алу құқықтарын сақтауға кепілдік беруге және неғұрлым қабілетті және тиісті деңгейдегі білім беру бағдарламаларын меңгеруге даярлығы бар азаматтарды қабылдауды қамтамасыз етуге тиіс.
      Білім беру саласындағы уәкілетті орган бекіткен тізбе бойынша, жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың және орындаушылардың халықаралық конкурстарының, спорттық жарыстардың соңғы үш жылдағы жеңімпаздары мен жүлдегерлері (бірінші, екінші және үшінші дәрежелі дипломдармен марапатталған) өздері таңдаған мамандығы олимпиаданың, конкурстың немесе спорттық жарыстың пәніне сәйкес келген жағдайда, өздерінің өтініштері негізінде жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына білім беру гранты беріле отырып қабылданады.
      Әскери қызметшілерге мерзімді әскери қызметін өткеру аяқталғаннан кейін алдағы оқу жылына арналған жоғары білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқуға білім беру гранты "Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 50-1-бабының 2) тармақшасына сәйкес жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында оқуға даярлығы расталған кезде осы баптың 8-тармағының 2-1) тармақшасына сәйкес квота шегінде конкурстық негізде беріледі.
      3-1. Дербес білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау ұлттық бірыңғай тестілеу рәсімін қолданбастан, аталған ұйымдар айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.
      4. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жыл сайын бекітілетін мамандықтар тізбесіне сәйкес оқытудың күндізгі нысаны бойынша жетекші шетелдік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында жоғары оқу орнынан кейінгі білімді алу үшін Қазақстан Республикасы азаматтарының Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген жас шектеулері ескеріле отырып, конкурстық негізде "Болашақ" халықаралық стипендиясын алу құқығы бар.
      "Болашақ" халықаралық стипендиясы берілген Қазақстан Республикасының азаматтарымен "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша оқуға арналған шарт жасалады.
      5. Бiлiм беру гранттарын алуға, сондай-ақ жоғары бiлiмдi кадрлар даярлауға мемлекеттiк білім беру тапсырысы бойынша бiлiм алушылардың құрамына қабылдауға конкурс өткiзу кезiнде баллдары тең болған жағдайда, келесі кезектілікпен:
      1) "Алтын белгi" белгiсімен марапатталған адамдардың;
      1-1) патриоттық танытқаны және белсенді азаматтық ұстанымы үшін ерекшелік белгісімен наградталған адамдардың;
      2) алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
      2-1) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының білім туралы құжаттары бар, біліктілігін растаған және мамандығы бойынша кемінде бір жыл жұмыс өтілі бар адамдардың;
      3) осы баптың 3-тармағының екінші бөлігінде аталған адамдарды қоспағанда, тізбесін бiлiм беру саласындағы уәкiлеттi орган айқындайтын жалпы бiлiм беретiн пәндер бойынша халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының (ғылыми жарыстардың) (бiрiншi, екiншi және үшiншi дәрежелi дипломдармен марапатталған), орындаушылардың халықаралық және республикалық конкурстарының және спорттық жарыстардың (бiрiншi, екiншi және үшiншi дәрежелi дипломдармен марапатталған) соңғы үш жылдағы жеңiмпаздарының, сондай-ақ өздерi таңдаған мамандықтары олимпиаданың, конкурстың немесе спорттық жарыстың пәнiне сәйкес келген жағдайда, жалпы бiлiм беретiн пәндер бойынша ағымдағы оқу жылында президенттік, республикалық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстары (бiрiншi, екiншi және үшiншi дәрежелi дипломдармен марапатталған) жеңiмпаздарының;
      4) жетiм балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың, сондай-ақ кәмелетке толғанға дейін ата-анасынан айырылған немесе ата-анасының қамқорлығынсыз қалған жастардың қатарындағы Қазақстан Республикасы азаматтарының, бірінші және екінші топтардағы мүгедектігі бар адамдардың, басқа мемлекеттердiң аумағындағы ұрыс қимылдары ардагерлерінің, жеңілдіктер бойынша Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне теңестірілген ардагерлердің, медициналық қорытындыға сәйкес тиісті білім беру ұйымдарында оқуға қарсы көрсетілімдері жоқ бала кезінен мүгедектігі бар адамдардың, мүгедектігі бар балалардың және үздік білімі туралы құжаттары (куәліктері, аттестаттары, дипломдары) бар адамдардың артықшылықты құқығы бар.
      5-1. Білім беру грантын иеленуші оны жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымына қабылдағанға дейін одан бас тартқан жағдайда, білім беру грантын беру туралы куәліктің күші жойылады, ал білім беру гранты белгіленген тәртіппен беріледі.
      6. Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқуға қабылдау білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған шарттармен жүзеге асырылады.
      7. Жоғары оқу орнынан кейінгі білім алу үшін жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен конкурстық негізде азаматтардың өтініштері бойынша жүзеге асырылады.
      8. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға түсу кезінде:
      1) бірінші немесе екінші топтағы мүгедектігі бар адамдар, бала кезінен мүгедектігі бар адамдар, мүгедектігі бар балалар арасынан шыққан азаматтар үшін;
      2) басқа мемлекеттердiң аумағындағы ұрыс қимылдарының ардагерлері, жеңілдіктер бойынша Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне теңестірілген ардагерлер үшін;
      2-1) әскерге шақыру бойынша мерзімді әскери қызметтің белгіленген мерзімін өткерген Қазақстан Республикасының азаматтары үшін;
      3) ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуын айқындайтын білім беру бағдарламалары бойынша оқуға ауыл жастары арасынан шыққан азаматтар үшін;
      4) Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын ұлты қазақ адамдар үшін;
      5) жетім балаларды және ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды, сондай-ақ кәмелеттік жасқа толғанға дейін ата-анасын жоғалтқан немесе ата-анасының қамқорлығынсыз қалған жастар қатарындағы Қазақстан Республикасының азаматтарын;
      6) Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған өңірлерге қоныс аударған ауыл жастары арасынан шыққан Қазақстан Республикасының азаматтары үшін;
      7) кәмелетке толмаған төрт және одан көп бала тәрбиелеп отырған отбасылардағы балалар үшін;
      8) кемінде үш жыл толық емес отбасы мәртебесі бар отбасылардағы балалар үшін;
      9) бала кезінен мүгедектігі бар балаларды, бірінші немесе екінші топтағы мүгедектігі бар адамдарды тәрбиелеп отырған отбасылардағы балалар үшін қабылдау квотасы көзделеді.
      8-1. Арнаулы мемлекеттік органдар және құқық қорғау органдары, азаматтық қорғау органдары, мемлекеттік фельдъегерлік қызмет қызметкерлерінің, қызметтік міндеттерін атқару кезінде қаза тапқан (қайтыс болған) немесе мертiгуi (жаралануы, жарақаттануы, контузия алуы) салдарынан мүгедектік белгіленген әскери қызметшілердің, сондай-ақ медицина қызметкерлерінің балаларын (оның ішінде асырап алған ұлдарын, асырап алған қыздарын, бірге тұратын өгей ұлдары мен өгей қыздарын) жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау білім беру гранты беріле отырып, олардың өтініші негізінде конкурстан тыс жүзеге асырылады.
      9. Арнаулы және (немесе) шығармашылық дайындықты талап ететін білім беру бағдарламалары бойынша, оның ішінде білім беру және денсаулық сақтау саласындағы кадрларды даярлау бағыттары бойынша оқуға қабылдау арнаулы және (немесе) шығармашылық емтихандардың нәтижелері ескеріле отырып жүзеге асырылады. Білім беру бағдарламаларының тізбесі мен арнайы және (немесе) шығармашылық емтихандарды өткізу тәртібі үлгілік қабылдау қағидаларында айқындалады.
      9-1. Бірінші академиялық кезең аяқталғанға дейін білім алушыларды жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына қабылдау тәртібі үлгілік қабылдау қағидаларында айқындалады.
      10. Рухани (діни) білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау орта білімі бар адамдар арасынан құрылтайшы белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
      11. Мемлекеттік құпиялармен жұмыс істеу талап етілетін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білім берудің жекелеген мамандықтары немесе білім беру бағдарламалары бойынша мемлекеттік білім беру тапсырыстарымен оқуға қабылдау Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиялар туралы заңнамасына сәйкес ұлттық қауіпсіздік органдарының рұқсаты бар білім беру ұйымдарында жүзеге асырылады.
      12. Білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау тәртібін осы Заңмен және қабылдаудың тиісті үлгілік ережелерімен реттелмеген бөлігінде білім беру ұйымдарының құрылтайшысы немесе құрылтайшылары (мемлекеттік басқару органы) белгілейді.
      13. Әскери, арнаулы оқу орындарын қоспағанда, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы оқу шарт негізінде жүзеге асырылады, оның үлгілік нысанын білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 26-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.19 № 395-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз); 24.11.2015 № 421-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 16.05.2018 № 155-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 27.12.2019 № 291-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 06.05.2020 № 323-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.01.2021 № 399-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 11.07.2022 № 136-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2024 № 74-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 06.05.2024 № 79-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
27-бап. Білім алу нысандары
      Жеке адамның қажеттіліктері мен мүмкіндіктері ескеріле отырып, білім беру бағдарламаларының мазмұнына, білім берудің әрбір деңгейін алуға қол жеткізу жағдайларының жасалуына қарай оқыту күндізгі, кешкі, сырттай оқыту, онлайн-оқыту және экстернат нысанында жүзеге асырылады.
      Ескерту. 27-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
28-бап. Оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру
      1. Білім беру ұйымдарындағы оқу-тәрбие процесі жұмыстық оқу жоспарлары мен жұмыстық оқу бағдарламаларына сәйкес жүзеге асырылады.
      2. Білім беру ұйымдары жүзеге асыратын оқу және тәрбие жұмысын жоспарлау мен есепке алу оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың негізі болып табылады.
      Оқу және тәрбие жұмыстарын жоспарлау оқу жоспарлары мен бағдарламаларының толық көлемде уақтылы және сапалы орындалуын қамтамасыз етуге тиіс.
      Орта білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие жұмысын жоспарлау бекітілген оқу-тәрбие процесінің оқу жылына арналған графигі мен бекітілген теориялық және практикалық сабақтардың кестесі негізінде жүзеге асырылады.
      Орта білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие жұмысын есепке алу теориялық және өндірістік оқытудың есепке алу журналдарын және оқу бағдарламаларының оқу сағаттарында орындалуын есепке алу табельдерін жүргізу арқылы жүзеге асырылады.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие жұмысын жоспарлау бекітілген оқу жылына арналған академиялық күнтізбе және бекітілген оқу сабақтарының кестесі негізінде жүзеге асырылады.
      3. Білім беру ұйымдарындағы тәрбие бағдарламалары білім беру процесінің құрамдас бөлігі болып табылады және білім алушылардың, тәрбиеленушілердің патриоттық, азаматтық, интернационалдық, жоғары моральдық және имандылық сезімін қалыптастыруға, сондай-ақ жан-жақты қызығушылықтары мен қабілеттерін дамытуға бағытталған.
      Білім беру ұйымдарында нәсілдік, этностық, діни, әлеуметтік ымырасыздық пен айырықшалықты насихаттауға, милитаристік және де халықаралық құқық пен ізгіліктің жалпыға танылған принциптеріне қайшы келетін өзге де идеяларды насихаттауға тыйым салынады.
      4. Оқу-тәрбие процесі білім алушылардың, тәрбиеленушілердің, педагогтердің адамгершілік қадір-қасиетін өзара құрметтеу және мүгедектігі бар адамдардың құқықтарына білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде құрметпен қарау негізінде жүзеге асырылады.
      Білім алушылар мен тәрбиеленушілерге қатысты күш көрсету, моральдық және психикалық қысым жасау әдістерін қолдануға жол берілмейді.
      5. Азаматтарды күндізгі бөлімдерінде оқыту уақыты мерзімді әскери қызметті өткеруге теңестірілетін білім беру ұйымдарындағы білім беру қызметін ұйымдастыру тәртібін олардың мемлекеттік басқару органдары айқындайды.
      6. Әскерге шақырылуға дейінгі және шақырылу жасындағы білім алушылардың негізгі орта білім беру базасындағы алғашқы әскери даярлығы - жалпы орта білімнің жалпы орта білім беретін оқу бағдарламаларын, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беретін кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында (арнаулы білім беру ұйымдарынан басқа) жүзеге асырылады.
      7. Білім беру ұйымдары білім алушылардың білім беру бағдарламаларын игеруін бақылау мақсатында білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылауды жүзеге асырады және оларға аралық аттестаттау жүргізеді.
      Білім беру ұйымдары білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды жүзеге асыру және оларға аралық аттестаттау жүргізу нысандарын, тәртібін және мерзімділігін таңдауда дербес болады.
      8. Негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын меңгеру білім алушыларды міндетті қорытынды аттестаттаумен аяқталады.
      9. Орта білім беру ұйымдарында білім алушыларды қорытынды аттестаттау мемлекеттік оқу бітіру емтихандары нысанында жүзеге асырылады.
      10. Жоғары оқу орнынан кейiнгi білімнің білім беру бағдарламаларын меңгерген бiлiм алушыларды қорытынды аттестаттау ерекшелiктерiн бiлiм беру саласындағы уәкiлеттi орган айқындайды.
      11. Білім беру ұйымдары кәмелетке толмаған білім алушылардың, тәрбиеленушілердің ата-аналарына және өзге де заңды өкілдеріне оқу-тәрбие процесінің барысымен және мазмұнымен, сондай-ақ білім алушылардың үлгерімімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
      Ескерту. 28-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.
29-бап. Оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру
      1. Білім мен ғылымды интеграциялау, оқу-тәрбие процесін қамтамасыз ету және жетілдіру, оқытудың жаңа технологияларын әзірлеу және енгізу, білім беру ұйымдарында және тиісті инфрақұрылымда педагогтердің біліктілігін арттыруды қамтамасыз ету мақсатында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмыс жүзеге асырылады.
      2. Оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысқа басшылық жасау:
      орта білім беру ұйымдарында – облыстық, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың әдістемелік кабинеттеріне және аудандық (қалалық) білім бөлімдерінің әдістемелік кабинеттеріне;
      техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында – облыстық, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың білім беруді басқару органдарының әдістемелік кабинеттеріне және бейіндер бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің оқу-әдістемелік бірлестіктеріне;
      Сот төрелігі академиясын, әскери, арнаулы оқу орындарын қоспағанда, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында – кадрларды даярлау бағыттары бойынша оқу-әдістемелік бірлестіктерге жүктеледі.
      Кадрларды даярлау бағыттары бойынша оқу-әдістемелік бірлестіктердің оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік жұмысына басшылық жасау жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің республикалық оқу-әдістемелік кеңесіне жүктеледі.
      Бейіндер бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің оқу-әдістемелік бірлестіктерінің оқу-әдістемелік жұмысына басшылық жасау техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің республикалық оқу-әдістемелік кеңесіне жүктеледі.
      3. Білім беру ұйымдарында және тиісті инфрақұрылымда, оның ішінде оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету ұйымдарында оқу-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қызметті үйлестіру білім беру саласындағы уәкілетті орган және (немесе) ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
      Ескерту. 29-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
30-бап. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
      1. 1-сыныпқа қабылданғанға дейін балаларды мектепке дейiнгi тәрбиелеу отбасында немесе бiр жастан бастап 1-сыныпқа қабылданғанға дейін мектепке дейiнгi ұйымдарда жүзеге асырылады.
      Қазақстан Республикасының аумағындағы мектепке дейінгі ұйымдарға балаларды қабылдау білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілері арқылы есепке алудың, кезектіліктің және жолдама берудің бірыңғай базасы арқылы жүзеге асырылады.
      2. Мектепке дейiнгi оқыту балаларды мектепте оқытуға мектеп алды даярлық түрiнде бес жастан бастап жүзеге асырылады.
      Мектеп алды даярлық мiндеттi және отбасында, мектепке дейiнгi ұйымдарда, жалпы бiлiм беретiн мектептердiң, лицейлердiң және гимназиялардың мектеп алды сыныптарында жүзеге асырылады.
      Мемлекеттiк бiлiм беру ұйымдарындағы мектеп алды даярлық тегiн болып табылады.
      3. Жоспарлы профилактикалық екпелерді алмаған балаларды мектепке дейінгі ұйымдарға жіберу Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасында айқындалған тәртіппен жүзеге асырылады.
      Жоспарлы профилактикалық екпелердің және оларды жүргізу үшін медициналық қарсы көрсетілімдердің бар немесе жоқ екендігі туралы ақпаратты тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде медициналық қызмет көрсету үшін бала бекітілген жердегі медициналық ұйым береді.
      Ескерту. 30-бап жаңа редакцияда - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгерістер енгізілді – ҚР 09.04.2016 № 501-V (01.01.2019 бастап қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
31-бап. Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру
      1. 1-сыныпқа оқуға балалар тестілік немесе конкурстық рәсімдерді қолданусыз, білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіппен алты жастан қабылданады.
      Мүмкіндігі шектеулі балалар орта білім алу үшін алты – он жастан білім беру ұйымдарына қабылдана алады. Мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау ескеріле отырып жүзеге асырылады. Бұл ретте білім беру бағдарламаларына сәйкес бастауыш және негізгі орта білім алудың ұзақтығы он жылдан кем болмауға тиіс.
      2. Орта бiлiм беру ұйымдарының негiзгi түрлерi жалпы білім беретін мектеп, шағын жинақталған мектеп, гимназия, лицей, желілік мектеп, бейiндiк мектеп болып табылады.
      3. Он алты жасқа дейінгі балаларды орта білім беретін мемлекеттік ұйымдардан шығаруға құқыққа қарсы әрекеттер жасағаны, білім беру ұйымдарының жарғысын өрескел және бірнеше рет бұзғаны үшін білім беру ұйымы мемлекеттік басқару органының шешімі бойынша ерекше жағдайларда рұқсат етіледі.
      Жетім балаларды және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды шығару туралы шешім қорғаншы және қамқоршы ұйымдардың келісімімен қабылданады.
      Пробация қызметінің есебінде тұрған кәмелетке толмағандарды орта білім беретін мемлекеттік ұйымдардан шығару туралы шешім пробация қызметінің келісімімен қабылданады.
      Ескерту. 31-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 18.04.2017 № 58-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (01.01.2019 бастап қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
32-бап. Техникалық және кәсіптік білім беру
      1. Техникалық және кәсіптік білім беру негізгі орта және (немесе) жалпы орта білім беру базасында училищелерде, колледждерде және жоғары колледждерде жүзеге асырылады.
      Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы оқу процесі білім беру ұйымдарындағы теориялық оқытуды, сондай-ақ оқу-өндірістік шеберханаларда, оқу шаруашылықтары мен оқу полигондарында – өндірістік оқыту шеберінің, практика жетекшісінің басшылығымен, кәсіпорындар (ұйымдар) базасында тәлімгердің, өндірістік оқыту шеберінің, практика жетекшісінің басшылығымен орындалатын өндірістік оқыту мен кәсіптік практиканы қамтиды.
      Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқу күндізгі, кешкі және сырттай оқу нысандарында жүзеге асырылады.
      Бұл ретте тізбелерін мәдениет, дене шынықтыру және спорт саласындағы уәкілетті органдар айқындайтын халықаралық, республикалық конкурстар мен фестивальдардың, спорттық жарыстардың жеңімпаздары үшін мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары бойынша экстернат нысанында оқуға жол беріледі.
      2. Алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
      3. Алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      4. Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламасын меңгеру бойынша қорытынды аттестаттаудан өткен білім алушыға жұмысшы біліктілігі және (немесе) "орта буын маманы" біліктілігі беріледі.
      Ескерту. 32-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
32-1-бап. Кәсіптік даярлық
      1. Кәсіптік даярлық белгілі бір жұмыс түрін орындау үшін қажетті жаңа немесе өзгерген кәсіптік дағдыларды білім алушылардың жедел меңгеруіне бағытталған. Кәсіптік даярлық білім алушының білім деңгейін арттырумен байланысты емес.
      2. Қызметкерлердің немесе жұмыс берушімен еңбек қатынастарында тұрмайтын өзге де адамдардың кәсіптік даярлығын жұмыс беруші тікелей кәсіпорын (ұйым) базасында, оқу орталықтарында, курстарда, сондай-ақ заңды тұлғалардың әр түрлі оқу-өндірістік құрылымдарында немесе техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында жүргізеді.
      3. Кәсіптік даярлық оқыту шартына сәйкес жұмыс берушінің қаражаты немесе Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де қаражат есебінен жүзеге асырылады.
      Кәсіптік даярлықтың нысанын, мазмұны мен көлемін жұмыс беруші тиісті кәсіп бойынша қолданыстағы білім беретін оқу бағдарламаларының негізінде айқындайды.
      Кәсіптік даярлық нысандарына кәсіпорында (ұйымда) оқыту, басқа мамандыққа қайта оқыту, корпоративтік жауапкершілік және оқушылық негізінде кооперативтік оқыту жатады.
      4. Біліктілік емтиханын тапсырған адамдарға нақты мамандық бойынша тиісті біліктілік деңгейі беріледі және біліктілік беру туралы куәлік (сертификат) беріледі.
      Ескерту. 5-тарау 32-1-баппен толықтырылды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.
33-бап. Орта білімнен кейінгі білім беру
      Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары жоғары колледждерде немесе училищелерде іске асырылады.
      Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламасын меңгеру бойынша қорытынды аттестаттаудан өткен білім алушыға "қолданбалы бакалавр" біліктілігі беріледі.
      Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқу күндізгі, кешкі және сырттай оқу нысандарында жүзеге асырылады.
      Бұл ретте тізбелерін мәдениет, дене шынықтыру және спорт саласындағы уәкілетті органдар айқындайтын халықаралық, республикалық конкурстар мен фестивальдардың, спорттық жарыстардың жеңімпаздары үшін мәдениет және өнер, дене шынықтыру және спорт мамандықтары бойынша орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша экстернат нысанында оқуға жол беріледі.
      Ескерту. 33-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
34-бап. Жоғары техникалық мектептер
      Ескерту. 34-бап алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
35-бап. Жоғары білім беру
      1. Жоғары білімді жалпы орта немесе техникалық және кәсіптік немесе орта білімнен кейінгі білімі бар азаматтар алады. Азаматтың конкурстық негізде тегін жоғары білім алуға құқығы бар.
      2. Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында iске асырылады.
      Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқыту күндізгі оқыту және (немесе) онлай-оқыту және (немесе) экстернат нысандарында жүзеге асырылады.
      Ұлттық зерттеу университеті, ұлттық жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы, зерттеу университеті, университет, академия, институт және оларға теңестiрiлгендер (консерватория, жоғары мектеп, жоғары училище) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының негiзгi түрлерi болып табылады.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында тиісті лицензия және материалдық-техникалық база болған кезде техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі және қосымша білімнің білім беру бағдарламалары, сондай-ақ мәдениет саласындағы білім беру ұйымдарында бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары іске асырылуы мүмкін.
      3. Жоғары білімнің білім беру бағдарламасын меңгеру бойынша қорытынды аттестаттаудан өткен білім алушыға "бакалавр" дәрежесі беріледі немесе "маман" біліктілігі беріледі.
      4. Білім беру бағдарламаларын іске асыру және ғылыми-қолданбалы зерттеулерді жүргізу үшін жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары инновациялық-білім беру консорциумын құруға және (немесе) оған кіруге құқылы.
      Ескерту. 35-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.07.15 N 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
36-бап. Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру
      1. Жоғары оқу орнынан кейінгі білімді жоғары білімі бар азаматтар алады.
      Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқыту күндізгі оқыту және (немесе) онлайн-оқыту нысандарында жүзеге асырылады.
      2. Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру қызметтің негізгі бейіні мен кадрлар даярлаудың бағыттары бойынша жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының, ғылыми ұйымдардың магистратурасында, резидентурасында және докторантурасында, сондай-ақ "Болашақ" халықаралық стипендиясының стипендиаттарын Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен жыл сайын бекiтiлетiн мамандықтар тiзбесiне сәйкес күндiзгi оқыту нысаны бойынша жетекші шет елдердiң жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына оқуға жiберу арқылы жүзеге асырылады.
      3. Кадрларды магистратурада даярлау жоғары білімнің білім беру бағдарламалары базасында:
      1) кемінде екі жылдық оқыту мерзімімен ғылыми-педагогтік;
      2) кемінде бір жылдық оқыту мерзімімен бейіндік болып екі бағытта жүзеге асырылады.
      4. Кадрларды докторантурада даярлау магистратураның білім беру бағдарламалары базасында:
      1) кемінде үш жылдық оқыту мерзімімен ғылыми-педагогтік;
      2) кемінде үш жылдық оқыту мерзімімен бейіндік болып екі бағытта жүзеге асырылады.
      4-1. Әскери мамандықтар бойынша магистр дәрежесін алған немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын меңгерген адамдар философия докторы (PhD), бейіні бойынша доктор дәрежесін алу үшін әскери, арнаулы оқу орындарының докторантурасында кемінде үш жыл даярлықтан өтеді.
      5. Жоғары оқу орнынан кейінгі медициналық және фармацевтік білім беру резидентураны, магистратура мен докторантураны қамтиды.
      Резидентурада тиісті мамандық бойынша дәрігердің кәсіптік біліктілігін алу немесе өзгерту мақсатында клиникалық мамандықтар бойынша резидент-дәрігерлерді даярлау жүзеге асырылады. Резидентурада медицина кадрларын даярлау қағидаларын денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 36-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
37-бап. Қосымша білім беру
      1. Балаларға қосымша білім беру олардың түрлерін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын білім беру ұйымдарында және мектептен тыс ұйымдарда жүзеге асырылады.
      Қосымша білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім беру қызметтерін білім алушыларға бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары көрсетеді және шарттық негізде ұсынады.
      2. Ересектерге (он сегiз жасқа толған адамдарға) бiлiм беру қоғамда болып жатқан әлеуметтiк-экономикалық өзгерiстерге сәйкес бiлiм мен дағдылардың қосымша көлемiн алу үшiн олардың өмiр бойы бiлiм алу қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға бағытталған.
      Ересектердің білім мен дағдылардың қосымша көлемін алуы қосымша және формальды емес білім беру арқылы жүзеге асырылады.
      Ересектерге қосымша бiлiм берудi бiлiм беру ұйымдары, сондай-ақ қосымша бiлiм беру бағдарламаларын iске асыратын құрылымдық бөлiмшелерi бар заңды тұлғалар жүзеге асырады.
      Ересектерге формальды емес білім беруді оқудың орны, мерзімдері және нысаны есепке алынбай көрсетілетін білім беру қызметтерін ұсынатын ұйымдар жүзеге асырады және ол оқыту нәтижелерін растайтын құжат берумен бірге жүргізіледі.
      Ересектердің формальды емес білім беру арқылы өмір бойы алған оқу нәтижелері осы Заңда көзделген тәртіпке сәйкес танылады және одан әрі жұмысқа орналасуға жәрдемдеседі.
      2-1. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының дайындық бөлімдерінде оқыту қосымша білім беруге жатады.
      3. Кадрлардың біліктілігін арттыру қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында, ғылыми ұйымдарда, біліктілікті арттыру институттарында, өндірісте және "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша тағылымдамадан өту кезінде жүзеге асырылады.
      Докторлықтан кейінгі бағдарламаларды іске асыру жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында және ғылыми мектептері бар және кадрлар даярлаудың бағыттары бойынша ғылыми зерттеулерді орындайтын ғылыми ұйымдарда жеке және (немесе) заңды тұлғалардың қаражаты есебінен, оның ішінде ғылыми, ғылыми-техникалық жобалар мен бағдарламаларды гранттық қаржыландыру есебінен жүзеге асырылады.
      4. Бiлiм беру ұйымдары басшы кадрларының, педагогтерінің бiлiктiлiгiн арттыру үш жылда бір реттен сиретпей және ғылыми қызметкерлерiнiң бiлiктiлiгiн арттыру бес жылда бiр реттен сиретпей жүзеге асырылады.
      5. Алып тасталды - ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      6. Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген жас шектеулері ескеріле отырып, тағылымдамадан өту үшін "Болашақ" халықаралық стипендиясын алуға арналған конкурсқа қатысуға құқылы.
      Конкурстық іріктеуден өткен Қазақстан Республикасының азаматтарымен тағылымдамадан өту туралы шарт жасалады.
      7. "Болашақ" халықаралық стипендиясын әкімшілендіру жөніндегі іс-шаралар кешенін жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының Үкіметі құрған ұйым:
      1) "Болашақ" халықаралық стипендиясы бойынша іс-шараларды ақпараттық қолдап отыруды жүргізеді;
      2) "Болашақ" халықаралық стипендиясын тағайындауға үміткерлердің құжаттарын қабылдауды ұйымдастыруды және жүргізуді жүзеге асырады;
      3) үміткерлерді конкурстық негізде іріктеуді ұйымдастыру жөніндегі іс-шаралар кешенін жүзеге асырады;
      4) оқыту, кепіл және (немесе) кепілдік шарттарын жасасады;
      5) стипендиаттардың академиялық оқытылуы мен тағылымдамадан өтуін ұйымдастыруды және оның мониторингін жүзеге асырады;
      6) оқытуды және тағылымдамадан өтуді ұйымдастыруға байланысты шығыстарды қаржыландыруды қамтамасыз етеді;
      7) шарттың Қазақстан Республикасының аумағында жұмыспен өтеу бөлігіндегі талаптарын стипендиаттардың орындауына мониторингті жүзеге асырады;
      8) халықаралық әріптестермен, шетелдік оқу орындарымен стипендиаттардың оқуын ұйымдастыруға арналған шарттар жасасады.
      Ескерту. 37-бап жаңа редакцияда - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгерістер енгізілді - 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.07.2024 № 104-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
37-1-бап. Жеке педагогтік қызмет
      1. Табыс алумен байланысты жеке педагогтік қызмет кәсіпкерлік қызмет болып табылады. Жеке педагогтік қызметпен айналысатын тұлғаны мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
      1-1. Қашықтан оқыту ғылым және жоғары білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында жүзеге асырылады.
      2. Жеке педагогтік қызмет лицензияланбайды.
      Ескерту. 5-тарау 37-1-баппен толықтырылды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
37-2-бап. Қашықтан оқыту
      1. Қашықтан оқыту білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен орта, қосымша, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында жүзеге асырылады.
      2. Тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктерде (жекелеген объектілерде) төтенше жағдай, шектеу іс-шаралары, оның ішінде карантин енгізілген, төтенше жағдайлар жарияланған жағдайларда жергілікті атқарушы органдар мен білім беру ұйымдары білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен барлық білім алушылар үшін қашықтан оқытуды енгізеді.
      3. Осы баптың 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, медициналық, фармацевтикалық және педагогикалық білім беру бағдарламаларын іске асыруды жүзеге асыратын техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында қашықтан оқытуға жол берілмейді.
      Ескерту. 5-тарау 37-2-баппен толықтырылды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
38-бап. Білім алушылардың кәсіптік практикасы
      1. Білім алушылардың кәсіптік практикасы кадрлар даярлайтын білім беру бағдарламаларының құрамдас бөлігі болып табылады.
      Кәсіптік практика тиісті кәсіпорындарда (ұйымдарда) жүргізіледі және оқыту процесінде алған білімдерді бекітуге, практикалық дағдыларды игеруге және озық тәжірибені меңгеруге бағытталған.
      2. Кәсіптік практиканың түрлері, мерзімдері мен мазмұны жұмыстық оқу бағдарламаларымен және жұмыстық оқу жоспарларымен айқындалады.
      3. Кәсіптік практиканы өткізу үшін білім беру ұйымдары шарттық негізде практиканың базасы ретінде кәсіпорындарды (ұйымдарды) айқындайды, олармен практиканы өткізудің келісілген бағдарламалары мен күнтізбелік кестелерін бекітеді.
      Шарттарда білім беру ұйымдарының, практиканың базасы болып табылатын кәсіпорындардың (ұйымдардың) және білім алушылардың міндеттері мен жауаптылықтары айқындалады.
      4. Кәсіптік практикаға кететін шығындар білім беру ұйымдарында және практиканың базасы болып табылатын кәсіпорындарда (ұйымдарда) көзделеді және жасасылған шарттармен айқындалады.
      5. Практиканың базалары болып табылатын кәсіпорындармен (ұйымдармен) шарттар білім алушылардың кәсіптік практикасын өткізуге арналған шарттардың үлгілік нысаны негізінде жасасылады.
      Практиканың базалары болып табылатын кәсіпорындар (ұйымдар) өндірістік практикадан өту кезінде білім алушыға Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес еңбекақы төлеуді жүзеге асыруы мүмкін.
      6. Жоғары білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқудың екінші курсынан бастап кәсіптік практикадан өту міндетті. Кәсіптік практиканың мазмұны мен базасы мамандықтың бейіні мен білім беру бағдарламасының мазмұнына сәйкес айқындалады.
      7. Осы баптың талаптары әскери, арнаулы оқу орындарында білім алушылардың кәсіптік практикасына қолданылмайды.
      Ескерту. 38-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
39-бап. Білім туралы құжаттар
      1. Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында қорытынды аттестаттаудан өткен білім алушыларға білім туралы мынадай құжаттардың бірі беріледі:
      1) білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжат;
      2) дербес білім беру ұйымдарының білім туралы құжаты;
      3) білім туралы өзіндік үлгідегі құжат.
      Дербес білім беру ұйымдарының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы білім беру ұйымдарының білім туралы құжаттары білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттарға теңестіріледі.
      Білім туралы құжаттардың қорғаныш белгілері болады.
      2. Білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттың не дербес білім беру ұйымының білім туралы құжатының не білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттың болуы келесі деңгейдегі білім беру ұйымдарында білім алуды жалғастыру үшін қажетті талап болып табылады.
      3. Білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттарды:
      1) негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары, Сот төрелігі академиясында, әскери, арнаулы оқу орындарында жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар және мемлекеттік аттестаттаудан өткен білім беру ұйымдары;
      2) егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен мемлекеттік аттестаттаудан немесе аккредиттеуден өткен халықаралық мектептер;
      3) білім беру бағдарламаларының тізіліміне енгізілген техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар және мемлекеттік аттестаттаудан өткен білім беру ұйымдары;
      4) денсаулық сақтау саласындағы жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар және танылған аккредиттеу органдарының тізіліміне енгізілген аккредиттеу органдарында аккредиттеуден өткен білім беру ұйымдары береді.
      Білім туралы мемлекеттік үлгідегі құжаттарды толтыруға қойылатын талаптарды білім беру саласындағы уәкілетті орган және (немесе) ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
      4. Дербес білім беру ұйымдарының білім туралы құжаттарын дербес білім беру ұйымдары береді.
      Дербес білім беру ұйымының білім туралы құжаттарының нысаны мен оларды толтыруға қойылатын талаптарды дербес білім беру ұйымы айқындайды.
      5. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары білім алушылардың бір біліктілік шеңберінде кәсіптік модульдерді меңгеру қорытындысы және аралық аттестаттау нәтижелері бойынша кәсіптік даярлық туралы куәлік береді.
      5-1. Сот төрелігі академиясын, әскери, арнаулы оқу орындарын, денсаулық сақтау саласындағы жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар және танылған аккредиттеу органдарының тізіліміне енгізілген аккредиттеу органдарында аккредиттеуден өткен жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттарды береді.
      Білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттардың нысаны мен оларды толтыруға қойылатын талаптарды білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттардың мазмұнына қойылатын негізгі талаптарды ескере отырып, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы айқындайды.
      6. Білім алуды аяқтамаған не қорытынды аттестаттаудан өтпеген білім алушыларға белгіленген үлгідегі анықтама беріледі.
      7. Шетелдік білім беру ұйымдары, оның ішінде олардың филиалдары, сондай-ақ ғылыми орталықтар мен зертханалар берген білім туралы құжаттар олардағы оқуын аяқтаған адамдарға тиісті куәлік беріле отырып, Қазақстан Республикасының аумағында танылады.
      8. "Болашақ" халықаралық стипендиясын иеленуші Қазақстан Республикасының азаматтарына шетелдік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары, ғылыми орталықтары мен зертханалары берген білім туралы құжаттар білім туралы құжаттарды тану рәсімдерінен өтпей-ақ Қазақстан Республикасында танылады.
      9. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында қорытынды аттестаттаудан өткен білім алушыларға білім туралы құжатпен қоса бір мезгілде Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен және нысан бойынша олардың практикалық дағдылар мен құзыреттерді меңгергенін растайтын құжат берілуі мүмкін.
      Ескерту. 39-бап жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгерістер енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 08.01.2021 № 410-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

6-тарау. БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ

40-бап. Білім беру ұйымдары
      1. Меншік нысанына және ұйымдық құқықтық нысанына қарамастан, бір немесе бірнеше білім беру бағдарламаларын іске асыратын және (немесе) білім алушыларды, тәрбиеленушілерді бағып-күтуді және тәрбиелеуді қамтамасыз ететін заңды тұлғалар, сондай-ақ заңды тұлғалардың халықаралық мектептер мәртебесі бар филиалдары, заңды тұлға құрмай, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын дара кәсіпкерлер білім беру ұйымдары болып табылады.
      2. Білім беру ұйымдарында бiлiм беру қызметiмен айналысу құқығы:
      1) лицензиялауды талап ететін білім беру қызметінің кіші түрлері үшін – егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, лицензияны және (немесе) лицензияға қосымшаны алған кезден бастап туындайды және Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен лицензиядан және (немесе) лицензияға қосымшадан айыру немесе оларды жарамсыз деп тану туралы сот шешімі не білім беру саласындағы уәкілетті органның лицензиядан және (немесе) лицензияға қосымшадан айыру туралы шешімі заңды күшіне енген кезден бастап тоқтатылады;
      2) лицензиялауды талап етпейтін білім беру қызметінің кіші түрлері үшін – заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеген сәттен бастап туындайды.
      3) білім беру қызметінің хабарлама жасау тәртібі көзделген кіші түрлері үшін – хабарлама берілген кезден бастап туындайды және Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен хабарламалар тізілімінен білім беру ұйымы алып тасталған кезден бастап тоқтатылады.
      2-1. Заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бастап алты ай ішінде бiлiм беру қызметiмен айналысуға лицензия алмаған жағдайда білім беру ұйымы сот тәртібімен таратылады.
      Осы мерзімнің өтуін білім беру саласындағы уәкілетті орган білім беру ұйымының білім беру қызметімен айналысу құқығына лицензия алу туралы материалдарын қарау мерзіміне тоқтата тұрады.
      3. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, бiлiм беру ұйымының мәртебесін (үлгісін, түрін) оның құрылтайшылары айқындайды және осы Заңның талаптары, білім беру қызметін лицензиялау кезіндегі біліктілік талаптары, тиісті үлгідегі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік ережелері ескеріле отырып, оның жарғыларында көрсетіледі.
      4. Іске асырылатын білім беру бағдарламаларына қарай білім беру ұйымдарының мынадай үлгілері болуы мүмкін:
      1) мектепке дейінгі ұйымдар;
      2) орта (бастауыш, негiзгi орта, жалпы орта) бiлiм беру ұйымдары;
      3) техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары;
      4) орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары;
      5) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      6) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары;
      7) мамандандырылған білім беру ұйымдары;
      8) арнайы білім беру ұйымдары;
      9) жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдары;
      10) балаларға арналған қосымша білім беру ұйымдары;
      11) ересектерге арналған қосымша білім беру ұйымдары.
      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      12) тармақшамен толықтыру көзделген – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (01.01.2025 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Білім беру ұйымдары түрлерінің номенклатурасын ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган бекітетін жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру ұйымдары түрлерінің номенклатурасын білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      5. Білім беру ұйымдары қаржыландырылуы Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған көздерден жүзеге асырылатын клиникалық базасы болған кезде ғана клиникалық мамандықтар бойынша медициналық білім беру бағдарламаларын іске асыруды жүзеге асыра алады.
      Мемлекеттік медициналық білім беру ұйымдарының клиникалық базалары болып табылатын мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдары медицина және фармацевтика кадрларын өтеусіз негізде даярлау үшін тиісті жағдайлар ұсынады.
      Клиникалық мамандықтар бойынша медициналық білім беру бағдарламаларын іске асыруға мыналар да міндетті шарттар болып табылады:
      1) денсаулық сақтау саласындағы білім беру ұйымының құрылымында симмуляциялық кабинеттің (орталықтың) болуы;
      2) білім беру ұйымының білім беру бағдарламасының барлық курстарын (оқу жылын) іске асыруы;
      3) дәрігер кадрларды даярлау кезінде - жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында үздіксіз интеграцияланған білім беру және жоғары оқу орнынан кейінгі (резидентура, докторантура) бағдарламаларды іске асыру;
      4) клиникалық базаларда білім алушыларды даярлау кезеңінде білікті медицина қызметкерлері арасынан тәлімгерлерді тарту;
      5) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында ғылыми ұйымдармен және денсаулық сақтау ұйымдарымен жасалатын шарттар негізінде жұмыс істейтін университеттік ауруханаларды және (немесе) интеграцияланған академиялық медициналық орталықтарды қалыптастыру.
      Университеттік аурухана, интеграцияланған академиялық медициналық орталық және клиникалық базалар туралы ережелерді және оларға қойылатын талаптарды денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 40-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.19 N 395-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.07.15 N 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі); 16.05.2014 № 203-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
40-1-бап. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының ерекше мәртебесі
      Ескерту. 40-1-бап алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
41-бап. Білім беру ұйымының жарғысы
      1. Білім беру ұйымының жарғысы Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген талаптардан басқа, мыналарды:
      1) іске асырылатын білім беру бағдарламаларының тізбесін;
      2) білім беру ұйымдарына қабылдау тәртібін;
      3) білім беру процесін ұйымдастыру тәртібін (оның ішінде оқыту және тәрбиелеу тілін (тілдерін), білім алушылардың, тәрбиеленушілердің сабақ режимін);
      4) білімдерді ағымдағы бақылау, білім алушыларды аралық және қорытынды аттестаттау жүйесін, оларды өткізудің нысандарын және тәртібін;
      4-1) білім алушыларды, тәрбиеленушілерді оқудан шығару негіздерін және тәртібін;
      5) ақылы қызмет көрсетудің тізбесін және тәртібін;
      6) білім беру ұйымының білім алушылармен, тәрбиеленушілермен және (немесе) олардың ата-аналарымен және өзге де заңды өкілдерімен қатынастарын ресімдеу тәртібін қамтуға тиіс.
      2. Білім беру ұйымының жарғысында оның қызметіне қатысты және Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін өзге де ережелер қамтылуы мүмкін.
      3. Білім беру ұйымының жарғысы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен бекітіледі.
      Ескерту. 41-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
42-бап. Білім беру ұйымдарын құру, қайта ұйымдастыру және тарату
      1. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының ғылыми-білім беру қызметі жөніндегі заңды тұлғаларды құруын, қайта ұйымдастыруын және таратуын қоса алғанда, білім беру ұйымдарын құру, қайта ұйымдастыру және тарату Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
      Коммерциялық ұйымдар ретінде құрылған жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын коммерциялық емес ұйымдар етіп қайта ұйымдастыру "Коммерциялық емес ұйымдар туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
      2. Білім беру ұйымы білім беру қызметімен айналысуға лицензиясынан айырылған немесе таратылған жағдайда оның құрылтайшысы (құрылтайшылары) білім алушыларды оқуын жалғастыру үшін басқа білім беру ұйымдарына ауыстыруға шаралар қолданады.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына осы тармақтың бірінші бөлігінің талабы қолданылмайды.
      3. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы білім беру қызметімен айналысуға лицензиясынан және (немесе) лицензияға қосымшасынан айырылған (кері қайтарып алынған), қолданысы тоқтатылған немесе ол таратылған жағдайларда, оның құрылтайшысы (құрылтайшылары) лицензиядан және (немесе) лицензияға қосымшадан айыру (кері қайтарып алу), қолданысын тоқтату туралы шешім қабылданған кезден бастап екі ай ішінде:
      1) білім алушыларды оқуын жалғастыру үшін басқа жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына ауыстыруды және олардың жеке істерін беруді;
      2) білім алуын аяқтамаған немесе қорытынды аттестаттаудан өтпеген адамдардың жеке істерін, сондай-ақ алдыңғы жылдары білім беру ұйымында оқуын аяқтаған адамдардың жеке істерін және білім туралы құжаттарының көшірмелерін тиісті мемлекеттік архивке беруді қамтамасыз етеді.
      Ескерту. 42-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне тиісті өзгерістер мен толықтырулар қолданысқа енгізілген күннен кейін қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
43-бап. Білім беру ұйымдарының құзыреті
      1. Білім беру ұйымдары Қазақстан Республикасының заңнамасында, тиісті үлгідегі білім беру ұйымдарының қызметі туралы үлгілік ережелер мен білім беру ұйымдарының жарғыларында белгіленген шектерде оқу-тәрбие процесін жүзеге асыруда, кадрларды іріктеу мен орналастыруда ғылыми, қаржы-шаруашылық және өзге де қызметте дербес болады.
      2. Білім беру ұйымдары өз қызметін жария түрде жүзеге асырады, жұртшылықты оқу, ғылыми-зерттеу және қаржы қызметі туралы хабардар етеді.
      3. Білім беру ұйымдарының құзыретіне мынадай функциялар:
      1) ішкі тәртіп ережелерін әзірлеу және бекіту;
      2) жұмыс оқу жоспарлары мен жұмыс оқу бағдарламаларын әзiрлеу және бекiту;
      2-1) қысқартылған оқыту мерзімімен білім беру бағдарламаларын әзірлеу және бекіту;
      2-2) ата-аналарды және өзге де заңды өкілдерді, білім алушылар мен тәрбиеленушілерді жыл сайын ағымдағы оқу жылының соңына дейін:
      алдағы оқу жылында пайдалануға ұсынылатын оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерінің және басқа да қосымша әдебиеттердің, оның ішінде электрондық жеткізгіштегілерінің тізбесі туралы;
      алдағы оқу жылында пайдаланылатын оқу материалдарының тізбесі туралы хабардар ету;
      2-3) білім беру бағдарламаларын бейімдеу және іске асыру;
      2-4) ерекше білім беруді қажет ететін адамдар (балалар) үшін жеке дамыту бағдарламаларын әзірлеу және іске асыру;
      2-5) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын әзірлеу және бекіту;
      2-6) оқу мақсаттарында қысқа мерзімді оқу жоспарларында көзделген жағдайларда орта білім беру ұйымдарында ұялы байланыстың абоненттік құрылғысын пайдалану қағидаларын бекіту;
      3) егер осы Заңда және қабылдаудың Үлгілік ережесінде өзгеше көзделмесе бiлiм беру қызметiмен айналысуға берілген лицензияға сәйкес білім алушылардың, тәрбиеленушілердің контингентін қалыптастыру;
      4) оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде оқытудың кредиттік технологиясын енгізу;
      5) ұлттық бірыңғай тестілеуді қоспағанда, білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды жүргізу, оларды аралық және қорытынды аттестаттаудан өткізу;
      5-1) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарындағы білім алушыларға жұмысшы біліктіліктерін, "орта буын маманы", "қолданбалы бакалавр" біліктіліктерін беру;
      6) өз қаржы қаражаттары шектерінде мемлекеттік білім беру ұйымдарындағы қызметкерлерге Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен лауазымдық айлықақылар (ставкалар), қосымша ақылар, үстеме ақылар және өзге де ынталандыратын төлемдер белгілеу;
      7) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен кадрлардың біліктілігін арттыруды және оларды қайта даярлауды қамтамасыз ету;
      7-1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен педагогтердің міндетті мерзімдік медициналық қарап-тексеруден өтуін қамтамасыз ету;
      8) білім беру ұйымдарын материалдық-техникалық қамтамасыз ету, жарақтандыру мен жабдықтау;
      9) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен ақылы негізде тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) ұсыну;
      10) жарғылық қызметті жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қосымша қаржылық және материалдық қаражат көздерін тарту;
      11) денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органмен және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік органмен келісу бойынша білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен білім алушыларды тамақпен қамтамасыз ету;
      11-1) интернаттық ұйымдарға жатпайтын орта білім беру ұйымдарын қоспағанда, білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету;
      11-2) білім алушылар мен тәрбиеленушілердің денсаулығын сақтау мен нығайтуды қамтамасыз ету;
      11-3) балалардың денсаулығына және дамуына зардабын тигізетін ақпаратқа қол жеткізуін шектеуге арналған, байланыс операторларының көрсетілетін қызметтерін пайдалана отырып, білім алушылардың, тәрбиеленушілердің Интернетке қол жеткізуін қамтамасыз ету;
      11-4) білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілеріне әкімшілік деректерді беруді қамтамасыз ету;
      12) білім алушылардың, тәрбиеленушілердің жекелеген санаттарына Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген қосымша жеңілдіктер материалдық қамсыздандыру түрлерінің уақтылы берілуін қамтамасыз ету;
      13) білім алушылар мен тәрбиеленушілерді асырау және олардың тіршілік ету жағдайларының белгіленген нормалардан төмен болмауын қамтамасыз ету;
      13-1) білім алу үшін арнаулы жағдайлар жасау;
      14) қоғамдық өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің қызметіне жәрдемдесу;
      15) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қаржылық есептілікті табыс ету;
      16) алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен;
      17) алып тасталды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      18) кадрларды кәсіптік даярлаудың қазіргі заманғы нысандарын енгізу;
      19) білім беру сапасының мәдениетін қалыптастыруды қамтамасыз ету және сапаны ішкі қамтамасыз ету жүйесін құру;";
      20) білім беру ұйымдарында:
      зорлық-зомбылықты насихаттайтын;
      рухани (діни) білім беру ұйымдарында діни сипаттағы ақпаратты таратуды қоспағанда, осындай сипаттағы;
      балаларды өз өміріне және (немесе) денсаулығына қатер төндіретін әрекеттер жасауға, оның ішінде суицидке итермелейтін;
      балаларды қоғамға жат және құқыққа қарсы әрекеттерге арандататын;
      қазақстандық қоғамның мәдени, адамгершілік және рухани құндылықтарына сәйкес келмейтін;
      оқу процесіне қатысы жоқ өзге де ақпараттың таралуына жол бермеу шараларын қабылдау;
      21) кәсіпорындарда (ұйымдарда) өндірістік оқытудан және кәсіптік практикадан өту кезеңінде ақылы қызметтерден алынған кірістер есебінен білім алушыларды жазатайым оқиғалардан ерікті негізде сақтандыру;
      22) білім беру ұйымының ішкі тәртіптемесі қағидаларын сақтау жатады.
      4. Алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      5. Алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      6. Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен құрылған оқыту-сауықтыру білім беру ұйымдары:
      1) жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларын іске асырады;
      2) балалардың, оның ішінде өздеріне Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес атаулы әлеуметтік көмек көрсетілетін балалардың сауықтырылуын, демалысын ұйымдастыру жөніндегі шаралар кешенін жүзеге асырады;
      3) балалардың сауықтырылуы, демалысы уақытында жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын меңгеруіне жағдайлар жасайды;
      4) білім алушыларға медициналық қызмет көрсетілуін қамтамасыз етеді;
      5) зияткерлік және имандылық дамуды қамтамасыз ететін инновациялық педагогикалық әдістер мен технологияларды әзірлейді;
      6) оқулықтарды, оқу-әдістемелік кешендерді, ғылыми-әдістемелік құралдар мен ұсынымдарды, оның ішінде олардың электрондық түрдегілерін, сондай-ақ имандылық-рухани даму саласындағы мерзімді және сериялы басылымдарды әзірлейді және басып шығарады;
      7) имандылық-рухани даму саласында педагогтерді қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды жүзеге асырады;
      8) имандылық-рухани даму мәселелері бойынша ғылыми зерттеулер жүргізеді.
      6-1. Мемлекеттік орта білім беру ұйымдары дене шынықтыру-сауықтыру және спорт құрылысжайларын мүліктік жалдауға (жалға) білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен береді.
      6-2. Психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялар психологиялық-медициналық-педагогикалық зерттеп-қарау және консультация беру бағдарламаларын іске асырады.
      6-3. Психологиялық-педагогикалық түзеу кабинеттері мен оңалту орталықтары түзеу-дамыту бағдарламаларын әзірлейді және іске асырады.
      7. Осы бапта көрсетілген нормалар жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарына қолданылмайды.
      Ескерту. 43-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 21.05.2013 № 93-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 22.12.2016 № 29-VІ (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 30.06.2017 № 80-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 28.12.2017 № 128-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 19.04.2019 № 250-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.06.2020 № 347-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
43-1-бап. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының қызметі және құзыреті
      1. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары бюджеттен тыс қаржыландыру көздері есебінен мынадай қызмет түрлерін:
      1) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша кадрлар даярлауды, сондай-ақ іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді қоса алғанда, ғылыми-техникалық, инновациялық қызметті, ғылыми-зерттеу жұмыстарын;
      2) білім алушыларды тамақтандырумен, тұрумен, медициналық қызмет көрсетумен қамтамасыз етуді;
      3) жұмыскерлерді тамақтандырумен, тұрумен, медициналық қызмет көрсетумен қамтамасыз етуді;
      4) білім алушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуді;
      5) спорттық және мәдени-бұқаралық іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуді;
      6) дене шынықтыру-сауықтыру іс-шараларын ұйымдастыру мен өткізуді, спорттық және шығармашылық секциялар құруды;
      7) білім беру процесін, зерттеулерді, тәрбиелік және әлеуметтік-мәдени қызметті қамтамасыз ету үшін баспа және полиграфиялық қызметті;
      8) халықаралық және республикалық деңгейдегі түрлі іс-шараларды: білім алушылар мен педагогтер арасындағы олимпиадаларды, жарыстарды, конкурстарды, конференцияларды, семинарларды ұйымдастыру мен оларға қатысуды;
      9) білім алушыларды запастағы офицерлер мен запастағы сержанттар бағдарламалары бойынша әскери қызметке даярлауды;
      10) бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын, сондай-ақ техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыруды;
      11) технополистерді, технопарктерді, бизнес-инкубаторларды, инновациялық орталықтарды, технологияларды коммерцияландыру және трансферттеу орталықтарын, жобалау конструкторлық бюроларды және қызмет бейіні бойынша басқа да құрылымдарды құруды;
      12) білім мен ғылым жүйесін одан әрі дамытуға және жетілдіруге бағытталған инновациялық әдістерді, оқыту технологиялары мен зерттеулерді әзірлеуге, сынақтан өткізуге және ендіруге қатысуды;
      13) білім берудің барлық деңгейлері үшін цифрлық интерактивтік білім беру ресурстарын және оқу фильмдерін ұйымдастыруды, жасауды және дамытуды;
      14) білім мен ғылымды өндіріспен интеграциялауға қатысуды;
      15) Қазақстан Республикасының еншілес және басқа да ұйымдары мен шетелдік ұйымдардың қаржы ресурстарын тарта отырып, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды, инновациялық және инвестициялық жобаларды ұйымдастыруды, қаржыландыруды, сондай-ақ білім және ғылым саласындағы жобаларды венчурлік қаржыландырудың тетіктері мен инфрақұрылымын қалыптастыруға қатысуды;
      16) Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған өзге де қызмет түрлерін жүзеге асыруға құқылы.
      Акцияларының елу пайызынан астамы мемлекетке тиесілі жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары және олармен үлестес тұлғалар осы тармақтың бірінші бөлігінде көрсетілген қызмет түрлерімен қатар Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін, акцияларының (жарғылық капиталдағы қатысу үлестерінің) елу пайызынан астамы мемлекетке тиесілі заңды тұлғалар және олармен үлестес тұлғалар жүзеге асыратын қызмет түрлерінің тізбесінде көзделген өзге де қызмет түрлерін жүзеге асыруға құқылы.
      2. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының құзыретіне:
      1) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын әзірлеу және бекіту;
      2) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының жұмыскерлері лауазымдарының біліктілік сипаттамаларын айқындау;
      3) профессор-оқытушылар құрамы мен ғылыми жұмыскерлер лауазымдарына конкурстық орналасу қағидаларын әзірлеу және бекіту;
      4) білім беру қызметтерін көрсету шартының және кәсіптік практиканы өткізуге арналған шарттың нысандарын әзірлеу және бекіту;
      5) дербес әзірленген оқу жүктемесі нормаларының, еңбекке ақы төлеу нысандары мен мөлшерлерінің негізінде білім беру қызметін жүзеге асыру;
      6) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымына қабылдау қағидаларын әзірлеу және бекіту;
      7) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының даму бағдарламасын әзірлеу;
      8) білім алушыларға "бакалавр" және "магистр" дәрежелерін беру;
      9) кәсіптік практиканы ұйымдастыру мен өткізу қағидаларын және практика базалары ретінде ұйымдарды айқындау қағидаларын әзірлеу және бекіту;
      10) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларына сәйкес білім алушыларды ауыстыру мен қайта қабылдау қағидаларын әзірлеу және бекіту;
      11) білім алушыларға дәрігерлік-консультациялық комиссия қорытындысының, әскери қызметке шақыру туралы шақыру қағазының негізінде, босануына, бала асырап алуына байланысты бала үш жасқа толғанға дейін академиялық демалыстар беру;
      12) ішкі тәртіптеме қағидаларын әзірлеу және бекіту;
      13) жұмыс оқу жоспарлары мен жұмыс оқу бағдарламаларын әзірлеу және бекіту;
      14) оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде кредиттік оқыту технологиясын ендіру;
      15) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларына сәйкес білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, оларды аралық және қорытынды аттестаттауды өткізу;
      16) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен кадрлардың біліктілігін арттыру мен оларды қайта даярлауды қамтамасыз ету;
      17) қаржылық-шаруашылық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету, оның ішінде жабдықтармен жарақтандыру;
      18) кадрларды кәсіптік даярлаудың заманауи нысандарын ендіру;
      19) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қаржылық есептілікті ұсыну жатады.
      3. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес:
      1) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының эндаумент-қорын құруға;
      2) бюджеттен тыс қаржыландыру көздері есебінен ғылыми-білім беру қызметі жөніндегі заңды тұлғаларды құруға;
      3) стартап-компаниялар ашуға;
      4) жарғылық қызметті жүзеге асыру үшін қаржы қаражаты мен материалдық құралдардың қосымша көздерін тартуға;
      5) шет мемлекеттерде филиалдар құруға құқылы.
      4. Ерекше мәртебесі бар жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары:
      1) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің мазмұнын тиісті мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарынан төмен болмайтындай етіп өзі дербес айқындауға;
      2) білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіпке сәйкес философия докторы (PhD) және бейіні бойынша доктор дәрежелерін беруге де құқылы.
      Мемлекеттік мекемелердің ұйымдық-құқықтық нысанындағы жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары осы баптың 1-тармағының бірінші бөлігінде көзделген қызмет түрлерін, оның ішінде мемлекеттік мекемелердің ұйымдық-құқықтық нысанындағы мәдениет саласындағы жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары үшін осы баптың 1-тармағы бірінші бөлігінің 3), 6), 7), 9), 11), 13), 14) және 15) тармақшаларында көзделген нормаларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес бюджет қаражаты есебінен жүзеге асыруға құқылы.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының осы баптың 2-тармағының 2), 3), 6), 9), 10), 11) және 15) тармақшаларында көзделген құзыреті Сот төрелігі академиясына, әскери, арнаулы оқу орындарына қолданылмайды.
      Ескерту. Заң 43-1-баппен толықтырылды – ҚР 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 10.06.2020 № 344-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
44-бап. Білім беру ұйымдарын басқару
      1. Білім беру ұйымдарын басқару Қазақстан Республикасының заңнамасына, тиісті үлгідегі білім беру ұйымы қызметінің үлгілік ережелері мен білім беру ұйымының жарғысына сәйкес жеке-дара басқару және алқалылық принциптерімен жүзеге асырылады.
      2. Білім беру ұйымын тікелей басқаруды оның басшысы жүзеге асырады.
      3. Лауазымға тағайындау және лауазымынан босату тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын жекелеген мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын қоспағанда, білім беру ұйымының басшысы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен лауазымға тағайындалады және лауазымынан босатылады.
      Сот төрелігі академиясының, мемлекеттік басқару, құқық қорғау органдары академияларының, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық қорғаныс университетінің бірінші басшыларын лауазымға тағайындау және лауазымынан босату тәртібін Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды.
      Бірінші басшыларын Қазақстан Республикасының Үкіметі лауазымға тағайындайтын және лауазымынан босататын мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының тізбесін ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті органмен келісу бойынша мәдениет саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      4. Алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
      5. Мемлекеттік білім беру ұйымының басшысы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен үш жылда бір рет аттестаттаудан өтеді.
      Жекелеген мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының Қазақстан Республикасының Үкіметі лауазымға тағайындайтын және лауазымынан босататын бірінші басшыларының аттестаттаудан өту тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
      5-1. Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялау олардың кәсіби әлеуетін неғұрлым тиімді пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырылады.
      Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялау бір елді мекен шегінде жүзеге асырылады.
      Мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларына ротация жүргізу мерзімдері мен шарттары мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидаларында айқындалады.
      6. Мемлекеттік білім беру ұйымының (медициналық және фармацевтік білім беру ұйымдарынан басқа) басшысы мемлекеттік басқару органымен келісім бойынша бас бухгалтерді лауазымға тағайындайды және лауазымнан босатады.
      7. Мемлекеттік білім беру ұйымдарының басшыларына өздерінің лауазымдарын білім беру ұйымдары ішіндегі немесе одан тыс жерлердегі басқа да басшылық (ғылыми және ғылыми-әдістемелік басшылықтан басқа) лауазымдармен қоса атқаруға тыйым салынады.
      8. Мемлекеттік білім беру ұйымдары басшыларының лауазымдық міндеттерін қоса атқаруға болмайды.
      9. Білім беру ұйымдарында алқалы басқару органдары құрылады.
      Білім беру ұйымын алқалы басқарудың нысандары, оларды сайлау тәртібімен қоса, жұмысты ұйымдастырудың үлгілік ережелерін білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітетін білім беру ұйымының кеңесі (ғылыми кеңес), қамқоршылық кеңес, педагогтік, әдістемелік (оқу-әдістемелік, ғылыми әдістемелік), кеңестер және басқа да нысандар бола алады.
      9-1. Мемлекеттік техникалық және кәсіптік білім беру ұйымының алқалы басқару органының құрамына Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасының өкілі келісу бойынша кіреді.
      9-2. Коммерциялық емес акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында директорлар кеңесінің айрықша құзыретіне "Акционерлік қоғамдар туралы" Қазақстан Республикасының Заңында, осы Заңның 43-1-бабы 2-тармағының 1), 3), 6), 7) тармақшаларында, 3-тармағының 1), 4) және 5) тармақшаларында және 4-тармағы бірінші бөлігінің 1) тармақшасында көзделген функциялар, сондай-ақ:
      1) штат санын бекіту;
      2) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламалары бойынша оқу үшін ақы төлеу мөлшерлерін бекіту;
      3) білім туралы өзіндік үлгідегі құжаттардың нысанын және оларды толтыруға қойылатын талаптарды бекіту;
      4) академиялық құрылымдық бөлімшелерді құру және тарату туралы шешімдерді қабылдау жатады.
      9-3. Алып тасталды – ҚР 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      10. Осы бап байқаушы кеңесі бар шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған білім беру ұйымдарына, коммерциялық емес және коммерциялық ұйымдарға "Мемлекеттік мүлік туралы", "Коммерциялық емес ұйымдар туралы" және "Акционерлік қоғамдар туралы" Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген ережелерге қайшы келмейтін бөлігінде қолданылады.
      Ескерту. 44-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.03.01 N 414-IV (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 04.07.2013 № 130-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 31.03.2021 № 24-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
45-бап. Еңбек қатынастары және білім беру ұйымы басшысының жауапкершілігі
      1. Қызметкер мен білім беру ұйымының еңбек қатынастары Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен реттеледі.
      Педагогтерді мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарға, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және қосымша білім беру ұйымдарына жұмысқа қабылдау білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған білім беру саласындағы ақпараттандыру объектісі арқылы жүзеге асырылады.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарындағы педагогтердің және ғылыми қызметкерлердің (профессорлық-оқытушылық құрамның, ғылыми қызметкерлердің) лауазымдарға орналасуы конкурстық негізде жүзеге асырылады.
      2. Әскери, арнаулы оқу орындарының басшылары мен профессор-оқытушылар құрамын лауазымға тағайындау тәртібін және олардың еңбек жағдайларын тиісінше Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдары, Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі, Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлігі, Қазақстан Республикасының прокуратура органдары, Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі айқындайды.
      3. Білім беру ұйымының басшысы Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен:
      1) білім беру ұйымы білім алушыларының, тәрбиеленушілерінің, қызметкерлерінің құқықтары мен бостандықтарын бұзғаны;
      2) өзінің құзыретіне жатқызылған функцияларды орындамағаны;
      3) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының талаптарын бұзғаны;
      4) білім беру ұйымы білім алушыларының және тәрбиеленушілерінің, қызметкерлерінің оқу-тәрбие процесі кезіндегі өмірі мен денсаулығы;
      4-1) білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгілік қағидаларын бұзғаны немесе білім алу үшін арнаулы жағдайлар жасамағаны;
      5) қаржы-шаруашылық қызметтің жай-күйі, оның ішінде материалдық және ақша қаражаттарын нысаналы пайдаланбағаны;
      5-1) білім беру саласындағы ақпараттандыру объектілеріне әкімшілік деректерді анық және (немесе) уақтылы ұсынбағаны;
      6) нормативтік құқықтық актілерде және еңбек шартының талаптарында көзделген талаптарды өзге де бұзғаны үшін жауаптылықта болады.
      Ескерту. 45-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2021 № 56-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2021 № 58-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
45-1-бап. Кәсіптік білім беру саласындағы әлеуметтік әріптестік
      1. Кәсіптік білім беру саласындағы әлеуметтік әріптестік білім беру жүйесінің қызметі нәтижелерін арттыруға, экономика салалары мен жұмыс берушілердің қажеттіліктерін ескере отырып кадрлар даярлығының деңгейіне қол жеткізуге, оқытудың өндіріспен байланысын, оның ішінде дуальды оқытуды енгізу арқылы нығайтуға, мемлекеттік-жекешелік әріптестік негізінде жұмыс берушілердің қаражатын қоса алғанда, қосымша қаржыландыру көздерін тартуға бағдарланған.
      2. Кәсіптік білім беру саласындағы әріптестердің өзара іс-қимылдарының негізгі бағыттары:
      1) жұмыс берушілердің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын, үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламаларын әзірлеуге қатысу;
      2) кәсіпорындардың (ұйымдардың) технологиялық базасын пайдалана және тәлімгер бекітіп беріле отырып, білім алушылардың кәсіптік практикасын, арнайы пәндер бойынша оқытушылардың және мамандардың тағылымдамаларын ұйымдастыру;
      2-1) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында білім алушылардың кәсіптік практикадан өтуі үшін кәсіпорындардың (ұйымдардың) жұмыс орындарын ұсынуына жәрдемдесу;
      3) кадрлар даярлау және оларды жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу мәселелері бойынша тараптардың өзара іс-қимылдарын дамыту;
      4) экономиканың тиісті салаларында кәсіптік қызмет тәжірибесі бар мамандарды оқыту процесіне тарту;
      5) кәсіптік білім беру сапасын бақылауды ұйымдастыруға қатысу;
      6) жұмыс берушілердің қаржылай қаражатын білім беру ұйымдарын дамытуға тарту болып табылады.
      3. Әлеуметтік әріптестік:
      1) республикалық деңгейде;
      2) өңірлік (облыстық, қалалық, аудандық) деңгейде комиссиялар құру арқылы тараптардың өзара іс-қимылы жолымен жүзеге асырылады.
      4. Кәсіптік және техникалық білім беру саласындағы әлеуметтік әріптестік жөніндегі комиссиялардың үлгі ережесі мен қызметінің тәртібін білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 6-тарау 45-1-баппен толықтырылды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгерістер енгізілді - ҚР 04.07.2013 № 130-V(алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.
46-бап. Білім беру жүйесіндегі бірлестіктер
      Білім беру жүйесіндегі білім беру қызметі субъектілерінің мүдделерін олардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған және әрекет ететін бірлестіктері білдіре алады.
47-бап. Білім алушылар мен тәрбиеленушілердің құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі
      1. Қазақстан Республикасы азаматтарының, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың қабылдау талаптарына сәйкес білім беру ұйымдарын және білім алу нысандарын таңдауға құқығы бар.
      2. Білім алатын адамдар білім алушылар немесе тәрбиеленушілер болып табылады.
      Бiлiм алушыларға оқушылар, кадеттер, курсанттар, тыңдаушылар, студенттер, магистранттар, интерндер, резидент-дәрігерлер және докторанттар жатады.
      Тәрбиеленушілерге мектепке дейінгі, интернаттық ұйымдарда білім алушы және тәрбиеленуші адамдар жатады.
      3. Білім алушылар мен тәрбиеленушілердің:
      1) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес сапалы білім алуға;
      2) білім беру ұйымы кеңесінің шешімі бойынша жалпыға міндетті мемлекеттік білім беру стандарттары шеңберінде жеке оқу жоспарлары, қысқартылған білім беру бағдарламалары бойынша оқуға;
      3) оқу жоспарларына сәйкес баламалы курстарды таңдауға;
      4) өзінің бейімділігі мен қажеттеріне қарай қосымша білім беру қызметтерін, білімдерді ақылы негізде алуға;
      5) білім беру ұйымдарын басқаруға қатысуға;
      6) қайта қабылдануға және бір оқу орнынан басқасына, бір мамандықтан немесе жоғары білімнің білім беру бағдарламасынан басқасына, ақылы негізден мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша оқуға немесе оқудың бір нысанынан басқасына ауысуға;
      7) білім беру ұйымдарында, оның ішінде мүгедектігі бар адамдар, мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін қолжетімді нысанда ақпараттық ресурстарды тегін пайдалануға, оқулықтармен, оқу-әдістемелік кешендермен, оның ішінде мүгедектігі бар адамдар, мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін дайындалған оқулықтармен, оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз етілуге;
      8) спорт, оқу, акт залдарын, компьютерлік сыныптарын және кітапхананы тегін пайдалануға;
      9) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес халықты жұмыспен қамту саласындағы жағдай туралы ақпарат алуға;
      10) өзінің пікірі мен сенімін еркін білдіруге;
      11) өзінің адамдық қадір-қасиетінің құрметтелуіне;
      12) оқудағы, ғылыми және шығармашылық қызметтегі табыстары үшін көтермеленуге және сыйақы алуға құқығы бар.
      4. Ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, барлық білім беру ұйымдарының күндізгі оқу нысаны бойынша білім алушылары мен тәрбиеленушілерінің:
      1) жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңілдікпен жол жүруге;
      2) оқудан бос уақытта оқуды жұмыспен ұштастыруға;
      3) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес әскери қызметке шақырылу мерзімін кейінге қалдыруға құқығы бар.
      5. Медициналық айғақтар бойынша және өзге де ерекше жағдайларды білім алушыға академиялық демалыс берілуі мүмкін.
      5-1. Ішкі істер органдарында есепте тұрған девиантты мінез-құлықты балалар басым тәртіппен проактивті форматта балаларға арналған қосымша білім беру ұйымдарына қабылданады және (немесе) Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған тәртіппен мемлекеттік спорттық және (немесе) шығармашылық тапсырысты орналастыру үшін ақпараттық жүйеде тіркеледі.
      6. Білім беру ұйымдарын бітірген азаматтар келесі деңгейдегі білім беру ұйымына түсу кезінде бірдей құқықтарға ие болады.
      6-1. Алып тасталды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі).
      6-2. Алып тасталды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі).
      7. Білім беру ұйымдарында күндізгі оқу нысаны бойынша мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша білім алушы студенттерге, интерндерге, магистранттарға, докторанттарға, резидент-дәрігерлерге, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының дайындық бөлімдерінің тыңдаушыларына мемлекеттік стипендия төленуі мүмкін. Мемлекеттік стипендияны тағайындау және төлеу қағидаларын, сондай-ақ оның мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
      Мемлекеттiк атаулы стипендия жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының неғұрлым дарынды магистранттарына және Қазақстан Республикасы жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының күндiзгi оқу нысаны бойынша бiлiм алушыларына жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары ғылыми кеңестерiнiң шешiмдерi негiзiнде төленеді.
      Көзі көрмейтін мүгедектігі бар адамдардың және құлағы естімейтін мүгедектігі бар адамдардың, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған және қорғаншылыққа (қамқорлыққа) алынған балалардың, сондай-ақ кезекті аралық аттестаттаудың нәтижелері бойынша "үздік" деген бағаға ғана оқитын студенттер мен магистранттардың мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын жоғары мемлекеттік стипендия алуға құқығы бар.
      Жеке және заңды тұлғалар тағайындайтын атаулы стипендиялар техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында оқытудың күндізгі нысаны бойынша білім алушыларға тағайындалады.
      Атаулы стипендиялардың мөлшерін және оларды төлеу тәртібін оларды тағайындаған органдар мен тұлғалар айқындайды.
      8. Алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
      9. Білім алушыларды білім беру ұйымдары білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіппен жатақханалардағы орындармен қамтамасыз етеді.
      10. Білім алушылар мен тәрбиеленушілерді оқу процесінен алаңдатуға жол берілмейді.
      10-1. Оқу мақсаттарында қысқа мерзімді оқу жоспарларында көзделген жағдайларды қоспағанда, орта білім беру ұйымдарында білім алушылар мен тәрбиеленушілердің оқу процесі кезінде ұялы байланыстың абоненттік құрылғысын пайдалануына жол берілмейді.
      11. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында білім алушы және (немесе) тәрбиеленуші жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар толық мемлекет қамқорлығында ұсталады.
      12. Білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жекелеген санаттарына Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес басқа да жеңілдіктер беріледі.
      13. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде білім алушылардың қысқы және жазғы каникул кезінде қалааралық теміржол және автомобиль (таксиден басқа) көлігінде жеңілдікпен жол жүруге құқығы бар.
      14. Білім алушылар мен тәрбиеленушілер мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес білімді, шеберлікті, практикалық дағдылар мен біліктілікті меңгеруге, ішкі тәртіп ережелерін сақтауға, білім беру ұйымының жарғысында және білім беру қызметтерін көрсету туралы шартта көзделген басқа да талаптарды орындауға міндетті.
      15. Білім алушылар мен тәрбиеленушілер өздерінің денсаулығы үшін қам жеуге, рухани және тән саулығын өздігінен жетілдіруге ұмтылуға міндетті.
      15-1. Орта білім беру ұйымдарында білім алушылар білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген, міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды сақтауға міндетті.
      Өзге білім беру ұйымдарында білім алушылар білім беру ұйымында белгіленген киім формасын сақтауға міндетті.
      16. Білім алушылар мен тәрбиеленушілер педагогтің ар-намысы мен қадір-қасиетін, өздері білім алатын оқу орнының дәстүрлерін құрметтеуге міндетті.
      17. Осы Заңның 26-бабы 8-тармағының 3) тармақшасында белгіленген квота шегінде педагогикалық, медициналық, ветеринариялық және ауыл шаруашылығы мамандықтары бойынша оқуға түскен ауыл жастары арасынан шыққан Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған мерзімдерде және тәртіппен жұмыспен өтеуге міндетті.
      Мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде педагогикалық және медициналық мамандықтарға оқуға түскен Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған мерзімдерде және тәртіппен жұмыспен өтеуге міндетті.
      Мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде басқа мамандықтар бойынша білім алған Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен кемінде үш жыл жұмыспен өтеуге міндетті.
      Мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде философия докторлары (РhD) бағдарламасы бойынша докторантураға оқуға түскен Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған мерзімдерде және тәртіппен жұмыспен өтеуге міндетті.
      Мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде бейіні бойынша докторлар бағдарламасы бойынша докторантурада білім алған Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған мерзімдерде және тәртіппен жұмыспен өтеуге міндетті.
      Осы тармақта аталған адамдардың жұмысты өтеу жөніндегі өз міндеттерін орындауына немесе жұмысты өтемеген жағдайда бюджет қаражатының шығыстарын өтеуіне мониторингті және олардың сақталуына бақылауды қамтамасыз ету білім беру саласындағы уәкілетті органның операторына жүктеледі.
      Осы Заңның 26-бабы 8-тармағының 6) тармақшасында белгіленген квота шегінде педагогикалық, техникалық және ауыл шаруашылығы мамандықтары бойынша оқуға түскен ауыл жастары арасынан шыққан Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған мерзімдерде және тәртіппен жұмыспен өтеуге міндетті.
      Осы тармақта аталған Қазақстан Республикасының азаматтары жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымын бітіргеннен кейін:
      1) ақылы негіздегі оқудан мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша оқуға ауысқан;
      2) мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша оқудан ақылы негіздегі оқуға ауысқан;
      3) ағымдағы немесе келесі оқу жылы ішінде кейіннен қайта қабылдану шартымен жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымынан шығарылған жағдайларда, Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын мерзім шегінде мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша іс жүзінде оқу уақытына мөлшерлес жұмыспен өтейді.
      17-1. Мемлекеттік білім беру ұйымдарына және мемлекеттік медицина ұйымдарына жұмысқа бірінші кезекте бөліну құқығына мыналар ие:
      1) жұбайы (зайыбы) бос орынды ұсынған елді мекенде тұратын, жұмыс істейтін немесе қызметін өткеретін адамдар;
      2) ата-анасының біреуі немесе екеуі де мүгедектігі бар адам болып табылатын адамдар, сондай-ақ бос орынды ұсынған елді мекенде тұрақты тұратын, қорғаншылар және қамқоршылар болып табылатын адамдар.
      17-2. Осы баптың 17-тармағында көзделген жұмысты өтеу жөніндегі міндеттен босату жас мамандарды жеке-жеке бөлу жөніндегі комиссияның шешімімен мынадай санаттағы жас мамандарға:
      1) жұбайы (зайыбы) тұратын, жұмыс істейтін немесе қызметін өткеретін елді мекенде бос орын болмаған жағдайдағы адамдарға;
      2) бірінші немесе екінші топтағы мүгедектігі бар адамдарға;
      3) одан әрі оқу үшін мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде резидентураға, магистратураға, докторантураға түскен адамдарға;
      4) жүкті әйелдерге, үш жасқа дейінгі баласы (балалары) бар, сондай-ақ үш жасқа дейінгі баланы (балаларды) өзі тәрбиелеп жатқан адамдарға беріледі.
      17-3. Оқумен байланысты бюджет қаражаты есебінен шыққан шығыстар өтелместен, осы баптың 17-тармағында көзделген жұмысты өтеу жөніндегі міндеттің тоқтатылуы:
      1) жұмысты өтеу жөніндегі міндеттің орындалуына байланысты;
      2) тиісті құжатпен расталатын білім алушының (жас маманның) қайтыс болуына байланысты;
      3) жұмысты өтеу мерзімі ішінде бірінші немесе екінші топтағы мүгедектік белгіленген жағдайда;
      4) осы баптың 17-2-тармағында көзделген жағдайларда жұмысты өтеу жөніндегі міндеттен босатылуына байланысты басталады.
      17-4. Осы баптың 17-2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, осы баптың 17-тармағында көзделген жұмысты өтеу жөніндегі міндетті орындамағаны үшін жас маман өзінің оқуына байланысты бюджет қаражаты есебінен шыққан шығыстарды өтеуге міндетті.
      Бюджет қаражаты есебінен шеккен шығыстарды өтеу іс жүзінде жұмыспен өтелген кезеңге мөлшерлес жүзеге асырылады.
      17-5. Жас мамандар осы баптың 17-тармағында көзделген жұмыспен өтеу жөніндегі міндетті орындамаған жағдайда, білім беру саласындағы уәкілетті орган операторының бюджет қаражатының шығыстарын өтеу жөніндегі талабына талап қоюдың ескіруі қолданылмайды.
      18. Білім алушылардың, тәрбиеленушілердің міндеттерін бұзғаны үшін оларға білім беру ұйымының ішкі тәртібінің ережелерімен және жарғысымен көзделген тәртіптік ықпал ету шаралары не білім беру қызметтерін көрсету туралы шартта көзделген өзге де шаралар қолданылуы мүмкін.
      Ескерту. 47-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.19 № 395-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 2012.01.09 № 535-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 24.11.2015 № 421-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 04.07.2018 № 172-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 28.10.2019 № 268-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
48-бап. Білім алушылардың, тәрбиеленушілердің денсаулығын сақтау
      1. Білім беру ұйымдарында білім алушылардың, тәрбиеленушілердің науқастануын болдырмау, денсаулығын нығайту, тән саулығын жетілдіру, салауатты өмір салтына қалыптастыру жөніндегі қажетті шаралардың орындалуы қамтамасыз етіледі.
      2. Білім алушылардың, тәрбиеленушілердің оқу жүктемесі, сабақ режимі мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары, санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормалар, оқу жоспарлары мен денсаулық сақтау және білім беру органдарының ұсынымдары негізінде әзірленген білім беру ұйымдары бекітетін ережелермен айқындалады.
      3. Денсаулық сақтау жүйесінің ұйымдары білім алушылардың, тәрбиеленушілердің денсаулық жағдайына үнемі бақылау жасауды, оларға медициналық қызмет көрсетуді жүзеге асырады. Білім беру ұйымдары медициналық пункттер үшін үй-жайлар ұсынады.
      Білім алушылардың, тәрбиеленушілердің денсаулығын сақтауды қамтамасыз ету мақсатында білім беру ұйымдары білім алушыларға және тәрбиеленушілерге медициналық қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін құрылымдық бөлімшелер құруға құқылы.
      3-1. Интернаттық ұйымдарға жатпайтын орта білім беру ұйымдарының білім алушыларына медициналық қызмет көрсетуді алғашқы медициналық-санитариялық көмек көрсету ұйымдары денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекіткен қағидаларға сәйкес қамтамасыз етеді.
      4. Алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      5. Білім беру ұйымдарындағы сабақ кестесінде білім алушылар мен тәрбиеленушілердің тамақтануы және белсенді тынығуы үшін ұзақтығы жеткілікті үзіліс жасалуы көзделуге тиіс.
      Білім беру ұйымдарында білім алушылардың тамақтануын ұйымдастыру үшін жағдай жасалады. Тамақ сапасын бақылау денсаулық сақтау органдарына жүктеледі.
      6. Білім беру ұйымдарында оқытудың, тәрбиелеудің, еңбек пен тынығудың салауатты және қауіпсіз жағдайларын жасау үшін жауапкершілік олардың басшыларына жүктеледі.
      Ескерту. 48-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 22.12.2016 № 29-VІ (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
48-1-бап. Мемлекеттік білім беру ұйымдарында білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру, сондай-ақ балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды сатып алу
      1. Мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды сатып алу кезінде:
      1) әлеуетті өнім берушілерге сандық жағынан өлшенбейтін және (немесе) әкімшілендірілмейтін кез келген талаптарды белгілеуге не конкурстық құжаттамада не орналастырылатын ақпаратта сатып алынатын көрсетілетін қызметтердің, тауарлардың жекелеген әлеуетті өнім берушілерге тиесілілігін айқындайтын сипаттамаларды көрсетуге;
      2) мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды сатып алу қағидаларында (бұдан әрі осы баптың мақсаттарында – тамақтандыруды ұйымдастыру қағидалары) көзделмеген жағдайларда көрсетілетін қызметтерді, тауарларды сатып алудан бас тартуға;
      3) конкурсқа қатысуға арналған өтінімге жетіспейтін құжаттарды ұсынуға, конкурсқа қатысуға арналған өтінімде ұсынылған құжаттарды ауыстыруға, тиісінше ресімделмеген құжаттарды тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында көзделген біліктілік талаптарына және конкурстық құжаттаманың талаптарына сәйкес келтіруге байланысты конкурстық комиссияның сұрау салу жіберуіне және өзге де әрекеттеріне;
      4) конкурстық құжаттамада көрсетілетін қызметтерді, тауарларды әлеуетті берушілерге тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында көзделмеген біліктілік талаптарын белгілеуге;
      5) тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында көзделген өлшемшарттарды қолдану, сол сияқты көрсетілетін қызметтерді, тауарларды берушіні таңдау өлшемшарттарын есептеу тәртібін бұзуға;
      6) көрсетілетін қызметтерді, тауарларды әлеуетті берушіні тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында көзделмеген негіздер бойынша біліктілік талаптарына және (немесе) конкурстық құжаттаманың талаптарына сәйкес келмейді деп тануға жол берілмейді.
      2. Мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды сатып алу кезінде тапсырыс беруші:
      1) тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларына сәйкес сатып алынатын көрсетілетін қызметтерді лоттарға бөлу тәртібін сақтауға;
      2) мынадай:
      әлеуетті өнім беруші конкурс жеңімпазы деп танылған жағдайда оның шарт жасасудан жалтару;
      өнім берушінің қызметтерді көрсету, тауарларды сатып алу туралы өзімен жасалған шарт бойынша міндеттемелерді орындамау немесе тиісінше орындамау;
      өнім берушінің (әлеуетті өнім берушінің) біліктілік талаптары бойынша анық емес ақпарат беру фактісі туралы өзіне белгілі болған күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей әлеуетті өнім берушіні немесе өнім берушіні жосықсыз деп тану туралы талап қоюмен сотқа жүгінуге;
      3) егер әлеуетті өнім беруші конкурсқа қатысуға жіберілмеген жағдайда, конкурстың қорытындысы туралы хаттамада осындай әлеуетті өнім берушінің конкурсқа қатысуға арналған өтінімін қабылдамау негіздемелерін, сондай-ақ конкурсқа қатысуға арналған өтінімді қабылдамауға негіз болған растаушы мәліметтер мен құжаттарды көрсетуге;
      4) тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында белгіленген мерзімдерде көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды сатып алудың жылдық жоспарын (көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды сатып алудың алдын ала жылдық жоспарын) немесе көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды сатып алудың жылдық жоспарына (көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды сатып алудың алдын ала жылдық жоспарына) енгізілген өзгерістерді және (немесе) толықтыруларды мемлекеттік сатып алу веб-порталында орналастыру, сол сияқты көрсетілетін қызметтерді және (немесе) тауарларды сатып алудың жылдық жоспарын бюджетке сәйкес келетін көлемде бекіту (нақтылау) тәртібін сақтауға;
      5) тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларында белгіленген мерзімдерде әлеуетті өнім берушілердің конкурсқа қатысуға арналған өтінімдерін қарауға және конкурс қорытындысы туралы хаттаманы орналастыруға міндетті.
      3. Мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру бойынша көрсетілетін қызметтерді, тауарларды, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды жосықсыз берушілер (әлеуетті берушілер) тізбесінде, сондай-ақ мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушылар тізілімінде тұрған өнім беруші (әлеуетті өнім беруші) өзін жосықсыз өнім беруші (әлеуетті өнім беруші) немесе мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушы деп тану туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап жиырма төрт ай ішінде мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында, қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдарда білім алушыларды тамақтандыруды ұйымдастыру бойынша көрсетілетін қызметтерді, тауарларды, сондай-ақ мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдарда, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында тәрбиеленетін және білім алатын балаларды тамақтандыруды қамтамасыз етуге байланысты тауарларды берушіні таңдау жөніндегі конкурсқа қатысуға жіберілмейді.
      Ескерту. Заң 48-1-баппен толықтырылды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
49-бап. Ата-аналардың және өзге де заңды өкілдердің құқықтары мен міндеттері
      1. Кәмелетке толмаған балалардың ата-аналары мен өзге де заңды өкілдерінің:
      1) баланың тілегін, жеке бейімділігі мен ерекшеліктерін ескере отырып білім беру ұйымын таңдауға;
      2) ата-аналар комитеттері арқылы білім беру ұйымдарын басқару органдарының жұмысына қатысуға;
      3) білім беру ұйымдарынан өз балаларының үлгеріміне, мінез-құлқына және оқу жағдайларына қатысты ақпарат алуға;
      4) өз балаларын оқыту мен тәрбиелеу проблемалары жөнінде психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялардан консультациялық көмек алуға;
      5) балаларының шарттық негізде қосымша көрсетілетін қызметтер алуына;
      6) баланың оқу жетістіктерінің ағымдағы бағаларына және үй тапсырмаларына тегін электрондық қолжетімділікті алуына құқығы бар.
      2. Ата-аналар мен өзге де заңды өкілдер:
      1) балаларға өмірі мен оқуы үшін салауатты және қауіпсіз жағдайлар жасауға, олардың ой-өрісі мен дене күшін дамытуды, имандылық тұрғысынан қалыптасуын қамтамасыз етуге;
      1-1) балалардың ұялы байланыстың абоненттік құрылғысын пайдалануын, сондай-ақ балалардың өз денсаулығы мен дамуына зиян келтіретін ақпаратты орналастыратын интернет-ресурстарға кіруін бақылауды жүзеге асыруға;
      2) балаларды одан әрі жалпы білім беретін мектепке беруді айқындай отырып, мектеп алды даярлығын қамтамасыз етуге;
      3) білім беру ұйымының жарғысында айқындалған қағидаларды орындауға;
      4) балалардың оқу орнындағы сабаққа баруын қамтамасыз етуге;
      5) білім беру ұйымы жұмыскерлерінің ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге;
      6) білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген, міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды орындауға;
      7) білім беру ұйымында белгіленген киім формасын сақтауға міндетті.
      3. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын және Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын балалардың ата-аналары мен өзге де заңды өкілдері Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шет елдерге кеткен балаларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдарында немесе негізгі орта, жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы бар, Қазақстан Республикасының аумағындағы халықаралық мектептерде олардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.
      4. Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында білім алушыларды белгілі бір академиялық кезеңге (семестрге немесе оқу жылына) басқа білім беру ұйымына (ел ішінде немесе шетелге) ауыстыру Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес және ата-аналарының немесе өзге де заңды өкілдерінің жазбаша келісімімен, сондай-ақ академиялық кредиттер түрінде және (немесе) басқа білім беру ұйымында оқуды жалғастыру үшін меңгерген оқыту нәтижелерін (модульдерін), оқу бағдарламаларын, пәндерін міндетті түрде қайта сынақ есебіне жаза отырып жүзеге асырылады.
      Ескерту. 49-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

7-тарау. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтің мәртебесі

      Ескерту. 7-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
50-бап. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтің құқықтық мәртебесі
      1. Қазақстан Республикасында жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы педагогінің ерекше мәртебесі танылады, бұл оның кәсіптік қызметін жүзеге асыруы үшін жағдайды қамтамасыз етеді.
      2. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтің құқықтық мәртебесі осы тарауда айқындалады.
      3. Кәсіптік қызметін жүзеге асырған және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымымен еңбек қатынастарында болған кезеңде адам педагог мәртебесіне ие болады.
      Ескерту. 50-бап жаңа редакцияда – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
51-бап. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтің құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі
      Ескерту. 51-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      1. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымы педагогінің кәсіптік қызметіне:
      1) соттың заңды күшіне енген үкіміне сәйкес педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыру құқығынан айырылған;
      2) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған;
      3) медициналық қарсы көрсетілімдері, сондай-ақ психикалық, мінез-құлықтық, оның ішінде психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты бұзылушылықтары (аурулары) бар, денсаулық сақтау ұйымдарында есепте тұрған;
      4) жоғары немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білімі туралы құжаттары жоқ адамдар;
      5) Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде көзделген өзге де шектеулер негізінде жіберілмейді.
      2. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтің:
      1) кәсіби қызметіне арналған жағдаймен қамтамасыз етіле отырып, педагогтік қызметпен айналысуға;
      2) ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-эксперименттік жұмыспен айналысуға, педагогтік практикаға жаңа әдістемелер мен технологияларды енгізуге;
      3) дара педагогтік қызметке;
      4) тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талаптары сақталған жағдайда педагогтік қызметті ұйымдастырудың тәсілдері мен нысандарын еркін таңдауға;
      5) білім беру ұйымдарын басқарудың алқалы органдарының жұмысына қатысуға;
      6) бес жылда бір реттен сиретпей, ұзақтығы төрт айдан аспайтын біліктілігін арттыруға;
      7) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      8) педагогтік қызметтегі табыстары үшін мемлекеттік наградалар, құрметті атақтар, сыйлықтар мен атаулы стипендиялар түрінде моральдық және материалдық көтермеленуге;
      9) өзінің кәсіптік ар-намысы мен қадір-қасиетінің қорғалуына;
      10) әскери қызметке шақырылу мерзімінің кейінге қалдырылуына;
      11) ғылыми қызметпен айналысу үшін педагогтік өтілі сақтала отырып, шығармашылық демалыс алуға;
      12) білім беру ұйымы әкімшілігінің бұйрықтары мен өкімдеріне шағым жасауға;
      13) білім алушылар, тәрбиеленушілер және олардың ата-аналары немесе өзге де заңды өкілдері тарапынан өз ар-намысы мен қадір-қасиетінің құрметтелуіне құқығы бар.
      3. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагог:
      1) өзінің кәсіптік құзыреті саласында тиісті теориялық және практикалық білімді және оқыту дағдыларын меңгеруге;
      2) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес ұсынылатын білім беру қызметтерінің сапасын қамтамасыз етуге;
      3) білім алушыларды жоғары имандылық, ата-аналарына, этномәдени құндылықтарға құрмет көрсету, қоршаған дүниеге ұқыпты қарау рухында тәрбиелеуге;
      4) білім алушылардың өмірлік дағдыларын, құзыретін, өздігінен жұмыс істеуін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға;
      5) өзінің кәсіптік шеберлігін, зияткерлік, шығармашылық және жалпы ғылыми деңгейін ұдайы жетілдіріп отыруға;
      6) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      7) педагогтік әдеп қағидаларын сақтауға;
      8) білім алушылардың, тәрбиеленушілер мен олардың ата-аналарының немесе өзге де заңды өкілдерінің ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге;
      9) құқық қорғау органдарына білім беру ұйымдарында қылмыстық не әкімшілік құқық бұзушылық белгілері бар әрекеттерді (әрекетсіздікті) кәмелетке толмағандардың жасау немесе оларға қатысты жасалу фактілері туралы, сондай-ақ білім беру ұйымдарынан тыс жерде кәсіптік қызметіне байланысты өзіне белгілі болған фактілер туралы дереу хабарлауға;
      10) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж баланы анықтағаннан бастап бір жұмыс күні ішінде кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесі органдарына хабарлауға міндетті.
      Міндеттерін бұзғаны және педагог атағына кір келтіретін теріс қылық жасағаны үшін жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагог Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа тартылуы мүмкін.
      4. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерді өздерінің кәсіптік міндеттерін орындаумен байланысы жоқ жұмыс түрлеріне тартуға жол берілмейді.
      5. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің білім беру процесін саяси үгіттеу, діни насихат жүргізу мақсатында немесе білім алушыларды Қазақстан Республикасының Конституциясына және Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келетін әрекеттерге итермелеу үшін пайдалануына тыйым салынады.
      Ескерту. 51-бап жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгерістер енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
52-бап. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің еңбегіне ақы төлеу жүйесі
      Ескерту. 52-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      1. Мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің еңбегіне ақы төлеу жүйесі Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен айқындалады.
      Жекеменшік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің еңбегіне ақы төлеуді Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес олардың құрылтайшылары немесе оған уәкілетті адам айқындайды.
      2. Алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      3. Мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің лауазымдық айлықақысы, қосымша ақылар мен үстеме ақылар, сондай-ақ ынталандыру сипатындағы басқа да төлемдер Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.
      4. Алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      5. Ерекше мәртебесі бар жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының профессор-оқытушылар құрамы мен басшы қызметкерлерінің лауазымдық айлықақысы арттырылып отыратын коэффициентті ескере отырып айқындалады.
      6. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында немесе дауыс беретін акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу пайыздан астамы мемлекетке тиесілі жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында, немесе мемлекеттік білім беру тапсырысы орналастырылған жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында ғылыми-педагогикалық қызметін жүзеге асыратын педагогтерге тиісті дипломы немесе білім туралы құжатты тану туралы куәлігі болған кезде негізгі жұмыс орны бойынша:
      философия докторы (PhD), бейіні бойынша доктор дәрежесі үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 17 еселенген мөлшерінде;
      философия докторы (PhD) дәрежесі және қауымдастырылған профессор (доцент) ғылыми атағы; бейіні бойынша доктор дәрежесі және қауымдастырылған профессор (доцент) ғылыми атағы үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 25 еселенген мөлшерінде;
      ғылым кандидаты ғылыми дәрежесі үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 17 еселенген мөлшерінде, ғылым докторы ғылыми дәрежесі үшін айлық есептік көрсеткіштің 34 еселенген мөлшерінде;
      ғылым кандидаты ғылыми дәрежесі және қауымдастырылған профессор (доцент) ғылыми атағы үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 25 еселенген мөлшерінде, ғылым докторы ғылыми дәрежесі және қауымдастырылған профессор (доцент) ғылыми атағы үшін айлық есептік көрсеткіштің 42 еселенген мөлшерінде;
      философия докторы (PhD) дәрежесі және профессор ғылыми атағы; бейіні бойынша доктор дәрежесі және профессор ғылыми атағы үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 50 еселенген мөлшерінде;
      ғылым кандидаты ғылыми дәрежесі және профессор ғылыми атағы; ғылым докторы дәрежесі және профессор ғылыми атағы үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 50 еселенген мөлшерінде ай сайынғы қосымша ақы белгіленеді.
      7. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің жұмыс уақытының ұзақтығы Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес белгіленеді.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының профессор-оқытушылар құрамының жылдық оқу жүктемесі жұмыс уақытының жылдық нормасы шегінде белгіленеді және оны жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымының басшысы алқалы басқару органының шешімі негізінде бекітеді.
      8. Мемлекеттік білім беру тапсырысын айқындау кезінде Сот төрелігі академиясын, әскери, арнаулы оқу орындарын, мәдениет саласындағы білім беру ұйымдарын қоспағанда, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары профессор-оқытушылар құрамының жалпы санын есептеу үшін білім алушылар санының оқытушыларға орташа арақатынасын ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
      Ескерту. 52-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.12.2018 № 203-VI (01.01.2019 бастап қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 06.05.2024 № 79-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
53-бап. Әлеуметтік кепілдіктер
      1. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтер мынадай:
      1) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тұрғын үй, оның ішінде қызметтік үй және (немесе) жатақхана;
      2) ұзақтығы күнтізбелік 56 күн жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысын алудың әлеуметтік кепілдіктерін иеленеді.
      2. Ауылдық жерде жұмыс істейтін, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге:
      1) жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша қала жағдайында педагогтік қызметті жүзеге асыратын педагогтердің ставкаларымен салыстырғанда айлықақылар мен тарифтік ставкалар кемінде жиырма бес пайызға арттырылып белгіленеді;
      2) жергілікті өкілді органдар бекіткен тәртіппен және мөлшерде бюджет қаражаты есебінен коммуналдық көрсетілетін қызметтерге ақы төлеу және отын сатып алу бойынша әлеуметтік қолдау көрсетіледі.
      2-1. Ауылдық жерде жұмыс істейтін, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген қосымша әлеуметтік қолдау шаралары ұсынылады.
      2-2. Ауылдық жерде жұмыс істейтін, жеке меншігінде малы бар, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге жергілікті өкілді және атқарушы органдардың шешімі бойынша жемшөп, мал жаю және шөп шабу үшін жер учаскелері беріледі.
      3. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге жыл сайын тиісті бюджет қаражаты есебінен:
      1) оларға кезекті еңбек демалысын беру кезінде мемлекеттік жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңнамасымен айқындалған мөлшерде күнтізбелік жылда бір рет сауықтыруға жәрдемақы;
      2) "Жоғары оқу орнының үздік оқытушысы" атағын иеленушіге жұмсау бағытын Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын айлық есептік көрсеткіштің 2000 еселенген мөлшерінде мемлекеттік грант төленеді.
      3) алып тасталды – ҚР 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Ескерту. 53-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2008.12.24 N 111-IV (2009.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 294-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

8-тарау. БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ

54-бап. Білім беру саласындағы мемлекеттік реттеудің мақсаты мен нысандары
      1. Білім беру саласындағы мемлекеттік реттеу білім алуға конституциялық құқықтарды іске асыруды қамтамасыз ететін жағдайларды жасауға және білім беру ұйымдары ұсынатын білім беру қызметтерін көрсетудің жоғары сапасын қамтамасыз етуге бағытталған.
      2. Білім беру саласындағы мемлекеттік реттеу құқықтық қамтамасыз ету, білім сапасын басқару, стандарттау, бақылау жүргізу арқылы жүзеге асырылады.
55-бап. Білім беру сапасын басқару
      1. Білім беру сапасын басқару білім беру саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты іске асыруға бағытталған және білім сапасын бағалаудың бірыңғай ұлттық жүйесін құрайтын мемлекеттік және институционалдық құрылымдарын, білім беруді қаржыландыруға бөлінетін қаражатты пайдалану ұтымдылығын және білім беру жүйесі жұмыс істеуінің тұтастай тиімділігін қамтиды.
      2. Білім беру сапасын басқару білім беру мониторингінің нәтижелері негізінде, білім берудің барлық деңгейлерінде басқарушылық шешімдерді қабылдау арқылы жүзеге асырылады.
      3. Бiлiм беру мониторингi бiлiм беру жүйесінің сапасын сырттай және iшкi бағалау үшін әкімшілік деректер мен талдамалық бағалау көрсеткіштерінің кешені көмегімен жүзеге асырылады.
      4. Білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі білім беру ұйымдарынан тәуелсіз, оқыту сапасын жүйелі байқау болып табылады.
      Бастауыш және негізгі орта білім беру ұйымдарында білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі білім алушылар білімінің сапасын бастауыш және негізгі орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарына сәйкестігіне бағалау мақсатында жүзеге асырылады.
      Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі жалпы білім беретін пәндерді және (немесе) кәсіптік модульдерді немесе жалпы кәсіптік, арнайы пәндерді меңгеру деңгейін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкестігіне бағалау мақсатында жүзеге асырылады.
      5. Алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      6. Білім алушылардың білім жетістіктеріне мониторинг жүргізілетін орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының тізбесін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
      7. Білім алушылардың білім жетістіктеріне мониторинг жүргізу жөніндегі іс-шаралар кешенін жүзеге асыратын ұйым:
      1) алып тасталды – ҚР 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
      2) білім алушылардың білім жетістіктерін бағалау әдіснамасын және мониторингілеу құралдарын әзірлейді;
      3) білім алушылардың жауаптарын мониторингілеу мен өңдеуді жүргізеді;
      4) білім алушылардың білім жетістіктерін мониторингілеу нәтижелеріне кешенді талдау жүргізеді.
      Ескерту. 55-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.06.2020 № 347-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
56-бап. Білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары
      1. Қазақстан Республикасында әрбір білім беру деңгейі бойынша:
      1) оқыту нәтижелеріне бағдарлана отырып, білімнің мазмұнына;
      2) білім алушылар мен тәрбиеленушілердің оқу жүктемесінің ең көп көлеміне;
      3) білім алушылардың даярлық деңгейіне;
      4) оқу мерзіміне қойылатын жалпы талаптардың жиынтығын айқындайтын білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары белгіленеді.
      2. Тиісті білім беру деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары, үлгілері мен түрлеріне қарамастан, барлық білім беру ұйымдары үшін міндетті.
      3. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары инклюзивті білім беру ескеріле отырып әзірленеді.
      Ескерту. 56-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
57-бап. Білім беру саласындағы қызметті лицензиялау
      Ескерту. 57-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 13.11.2015 № 398-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      1. Заңды тұлғалардың (бұдан әрі – лицензиат) білім беру қызметі осы Заңға және Қазақстан Республикасының рұқсаттар және хабарламалар туралы заңнамасына сәйкес лицензиялануға жатады.
      2. Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын заңды тұлғалардың білім беру саласындағы қызметін лицензиялау – білім беру бағдарламаларының тізіліміне енгізілген мамандықтар бойынша, әскери, арнаулы оқу орындары үшін мамандықтардың топтары бойынша жүргізіледі.
      Білім беру қызметімен айналысуға арналған лицензияға қосымшада:
      техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру үшін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру мамандықтары мен біліктіліктерінің сыныптауышына сәйкес мамандықтың коды, атауы көрсетіледі;
      әскери, арнаулы оқу орындары үшін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру мамандықтары мен біліктіліктерінің сыныптауышына сәйкес мамандықтың коды, тобы көрсетіледі;
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын заңды тұлғалардың білім беру саласындағы қызметін лицензиялау кадрлар даярлаудың бағыттары және оқыту нысандары бойынша жүргізіледі.
      Бұл ретте білім беру қызметімен айналысуға арналған лицензияға қосымшада кадрларды даярлау бағыттары және оқыту нысандары бойынша сыныптауышқа сәйкес кадрларды даярлау бағытының коды, қолданылу мерзімі (осы баптың 3-1-тармағы қолданысқа енгізілген кезге дейін берілген лицензия қосымшасын қоспағанда) және атауы көрсетіледі.
      3. Лицензиар білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияға қосымшаны беру, тоқтату, сондай-ақ осы баптың 3-1-тармағының төртінші, бесінші және алтыншы бөліктерінде көзделген жағдайларда білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияға қосымшаны қайта ресімдеу мәселелерін алқалы және жария қарау үшін консультативтік-кеңесші орган құрады.
      3-1. Білім беру қызметімен айналысуға лицензиялар және (немесе) лицензияға қосымшалар бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін, сондай-ақ Сот төрелігі академиясы, әскери, арнаулы оқу орындары үшін олардың қолданылу мерзімі шектелмей беріледі.
      Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім беру қызметімен айналысуға лицензиялар және (немесе) лицензияға қосымшалар бес жыл қолданылу мерзімімен беріледі.
      Лицензияның және (немесе) лицензияға қосымшаның қолданылу мерзімі берілген күнінен бастап есептеледі.
      Лицензиат лицензияны және (немесе) лицензияға қосымшаны қайта ресімдеу үшін олардың қолданылу мерзімі өткенге дейінгі төрт айдан ерте емес, бірақ отыз жұмыс күнінен кешіктірмей мыналармен қоса өтініш береді:
      1) "Рұқсаттар және хабарламалар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 33-бабының 3-тармағында көзделген құжаттар;
      2) білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарына сәйкестігі туралы мәліметтер мен құжаттар.
      Лицензиар өтініш берушінің құжаттары тіркелген күннен бастап жиырма жұмыс күні ішінде:
      1) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының лицензиясын және (немесе) лицензияға қосымшасын қайта ресімдеу туралы өтінішті қарайды;
      2) білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарына сәйкестігіне рұқсаттық бақылауды жүзеге асырады;
      3) жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының лицензиясын және (немесе) лицензияға қосымшасын қайта ресімдейді не оларды қайта ресімдеуден бас тартады.
      Лицензиар білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияға қосымшаны мынадай негіздер бойынша қайта ресімдеуден бас тартады:
      1) осы тармақтың төртінші бөлігі талабының сақталмауы не құжаттардың тиісінше ресімделмеуі;
      2) өтініш берушінің білім беру қызметіне қойылатын біліктілік талаптарына сай келмеуі.
      4. Білім беру қызметін халықаралық мектептер мәртебесі бар филиалдар арқылы жүзеге асыратын лицензиатты қоспағанда, білім беру қызметімен айналысуға арналған лицензияның және (немесе) лицензияға қосымшаның қолданысы лицензиаттың тіркелген жері бойынша (заңды мекенжайына сәйкес) әкімшілік-аумақтық бірлік шегінде шектеледі.
      Лицензияға қосымша білім беру ұйымының әрбір объектісіне рұқсаттық бақылау жүргізіле отырып, қызмет жүзеге асырылатын нақты мекенжай көрсетіліп, лицензия берілген немесе берілетін қызметтің кіші түріне (кіші түрлеріне) беріледі.
      4-1. Коммерциялық емес ұйымдардың халықаралық мектептер мәртебесі бар филиалдары лицензиялауға жататын білім беру қызметін осы коммерциялық емес ұйымға берілген лицензия және (немесе) лицензияға қосымша негізінде жүзеге асыруға құқылы.
      5. Лицензиардың білім беру қызметімен айналысуға лицензияның және (немесе) лицензияға қосымшаның қолданысын Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде көзделген тәртіппен алты айға дейінгі мерзімге тоқтата тұруға құқығы бар.
      Білім беру қызметімен айналысуға лицензияның (және) немесе лицензияға қосымшаның қолданысы тоқтатыла тұрған кезеңде лицензиат:
      1) оқу процесін жалғастырады;
      2) білім туралы құжатты бере отырып, оқытудың оқу жылын аяқтайды;
      3) білім беру қызметімен айналысуға лицензияның және (немесе) лицензияға қосымшаның қолданысын тоқтата тұруға алып келген бұзушылықтарды жояды.
      Білім беру қызметімен айналысуға лицензияның (және) немесе лицензияға қосымшаның қолданысы тоқтатыла тұрған кезде лицензиат:
      1) мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруға арналған конкурсқа қатысуға;
      2) білім беру қызметімен айналысуға лицензиясымен және (немесе) лицензияға қосымшасымен әрекеттер жасауға (білім беру қызметімен айналысуға лицензиясын тоқтату, қайта ресімдеу, тоқтатыла тұрғанына жаңа қосымшалар алу);
      3) оқуға, оның ішінде басқа білім беру ұйымдарынан ауыстыру және қалпына келтіру арқылы қабылдауды жүзеге асыруға құқылы емес.
      6. Білім беру ұйымы оның түрін өзгерту жолымен қайта ұйымдастырылған жағдайда, қайта ұйымдастыру нәтижесінде жаңадан пайда болған білім беру ұйымының білім беру қызметін лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкестігі расталған жағдайда, оның қолда бар білім беру қызметімен айналысуға лицензиясы және (немесе) лицензиясының қосымшасы қайта ресімделуге жатады.
      Бюджет қаражаты есебiнен қаржыландырылатын бiлiм беру ұйымдары қайта ұйымдастырылған жағдайда, лицензиар қайта ұйымдастыру жүргізілгенге дейін қайта ұйымдастырылатын білім беру ұйымының білім беру қызметін лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкестігіне тексеру жүргізеді.
      Қайта ұйымдастыру жүргізілгеннен кейін лицензиат білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияның қосымшасын қайта ресімдеуге өтініш береді, ал лицензиар өзі бұрын жүргізген, білім беру қызметін лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкестігін тексеру негізінде білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияның қосымшасын береді.
      Білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияның қосымшасын қайта ресімдеу үшін лицензиат білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітетін нысан бойынша өтінішті, лицензиялық алымның төленгенін растайтын құжатты, сондай-ақ:
      1) лицензияны және (немесе) оған қосымшаны қайта ресімдеуге негіз болған өзгерістер туралы ақпаратты қамтитын құжаттардың көшірмелерін;
      2) білім беру қызметін лицензиялау кезінде қойылатын бiлiктiлiк талаптарына сәйкестігі туралы мәлiметтер мен құжаттарды береді.
      Лицензиар осы тармақта көзделген негіз бойынша білім беру қызметімен айналысуға лицензияны және (немесе) лицензияның қосымшасын қайта ресімдеуден:
      1) осы тармақтың төртінші бөлігінде көрсетілген құжаттар ұсынылмаған немесе тиісті түрде ресімделмеген;
      2) өтініш беруші білім беру қызметін лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, бас тартады.
      Білім беру қызметімен айналысуға лицензия және (немесе) лицензияның қосымшасы тиісті құжаттармен қоса өтініш ұсынылған күннен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде қайта ресімделеді.
      Білім беру қызметімен айналысуға лицензия және (немесе) лицензияның қосымшасы қайта ресімделгенге дейін лицензиат қызметті қайта ресімделуге жататын лицензияның негізінде жүзеге асырады.
      Ескерту. 57-бап жаңа редакцияда - ҚР 16.05.2014 № 203-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгерістер енгізілді - ҚР 21.07.2015 № 337-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2018 № 171-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 227-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 8.01.2021 № 410-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз); 23.02.2024 № 64-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
57-1-бап. Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту саласындағы қызметті жүзеге асырудың басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы хабарлама
      1. Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымының қызметі Қазақстан Республикасының рұқсаттар және хабарламалар туралы заңнамасына сәйкес хабарлама жасау тәртібімен жүзеге асырылады.
      2. Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту саласындағы қызметті жүзеге асырудың басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы хабарламаларды қабылдауды білім беру саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.
      3. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын iске асыратын білім беру ұйымдарының қызметі тоқтатыла тұрған кезде білім беру ұйымдары:
      1) мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруға арналған конкурсқа қатысуға;
      2) бұзушылықтар жойылғанға және білім беру саласындағы уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі қызметті қайта бастағанға дейін қызметін жүзеге асыруға құқылы емес.
      4. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын iске асыратын білім беру ұйымдары тексеру және (немесе) мемлекеттік аттестаттау нәтижесінде анықталған бұзушылықтарды жоймаған кезде білім беру саласындағы уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі білім беру ұйымын мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту және балаларға қосымша білім беру бойынша рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік электрондық тізілімінен алып тастайды.
      Ескерту. 8-тарау 57-1-баппен толықтырылды - ҚР 16.05.2014 № 203-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 398-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 06.04.2024 № 71-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
58-бап. Білім беру ұйымдарын аккредиттеу
      Ескерту. 58-бап алып тасталды - ҚР 2011.10.24 № 487-ІV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
59-бап. Білім беру жүйесіндегі мемлекеттік бақылау
      1. Бiлiм беру жүйесiндегi мемлекеттiк бақылау мемлекеттiң бiлiм алуға құқықты қамтамасыз етуіне және жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларын iске асыратын заңды тұлғалардың, сондай-ақ заңды тұлға құрмай дара кәсіпкерлердің өздерi жүзеге асыратын бiлiм беру қызметiнiң және облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) білім беруді басқару органдары қызметінің Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкестігін сақтауға бағытталған және оны білім саласындағы уәкілетті орган, оның ведомствосы және ведомствоның аумақтық бөлімшелері өз құзыретi шегiнде жүзеге асырады.
      Облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың білім беруді басқару органдары өздерінің құрылымдық, ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік органдары мен ұйымдарының, лауазымды адамдарының мемлекеттік орган қабылдаған шешімдерді, сондай-ақ Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын орындауына жүзеге асыратын ішкі бақылау Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексіне сәйкес жүргізіледі.
      2. Білім беру жүйесіндегі мемлекеттік бақылау объектілері:
      1) жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларын іске асыратын заңды тұлғалардың білім беру қызметі;
      2) білім алушылардың тиісті жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларын меңгеру деңгейі;
      2-1) тәрбиеленушілер мен білім алушылардың оқу нәтижелерін бағалау;
      3) облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) білім беруді басқару органдарының қызметі болып табылады.
      3. Білім беру жүйесіндегі мемлекеттік бақылау тексеру, бақылау субъектісіне (объектісіне) бару арқылы профилактикалық бақылау және бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау нысанында жүзеге асырылады.
      Тексеру және бақылау субъектісіне (объектісіне) бару арқылы профилактикалық бақылау Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес жүзеге асырылады.
      Бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне және осы Заңға сәйкес жүзеге асырылады.
      4. Мемлекеттік аттестаттауды білім беру саласындағы уәкілетті органның ведомствосы және оның аумақтық бөлімшелері, ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті органның ведомствосы меншік нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, профилактикалық бақылау арқылы бес жылда бір рет Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне, осы Заңға сәйкес жүргізеді.
      Денсаулық сақтау саласында техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестаттауды денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне, осы Заңға сәйкес жүзеге асырады.
      Сот төрелігі академиясын мемлекеттік аттестаттауды Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне, осы Заңға сәйкес жүзеге асырады.
      Сот төрелігі академиясында, әскери, арнаулы оқу орындарында техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің, сондай-ақ жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары үшін мемлекеттік аттестаттау мамандықтар немесе даярлау бағыттары бойынша жүзеге асырылады.
      Білім беру саласындағы уәкілетті орган ведомствосының, оның аумақтық бөлімшелерінің, ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган ведомствосының, денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органның және Қазақстан Республикасы Жоғары Сот Кеңесінің лауазымды адамдарының мемлекеттік аттестаттау жүргізу кезінде мемлекеттік органдар мен ведомстволық бағынысты ұйымдардың мамандарын, консультанттарын және сарапшыларын тартуға құқығы бар.
      Мемлекеттік аттестаттауды жүргізу кезінде комиссияның құрамы білім беру, ғылым және жоғары білім, денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органдардың және Қазақстан Республикасы Жоғары Сот Кеңесінің, жергілікті атқарушы органдардың лауазымды адамдары, мамандары және педагогтер лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларына сәйкес келетін консультанттар, сарапшылар қатарынан қалыптастырылады.
      Мемлекеттік аттестаттау нәтижелері бойынша мынадай қорытындылардың бірі беріледі:
      1) білім беру ұйымының білім беру қызметі мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына толық сәйкес келген жағдайда, аттестатталды;
      2) білім беру ұйымының білім беру қызметі мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, аттестатталмады.
      Бірінші мемлекеттік аттестаттау жаңадан құрылған, мынадай:
      1) мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында үш жылдан кейін;
      2) бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында төрт жылдан кейін;
      3) әскери, арнаулы оқу орындарында техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында мамандардың алғашқы бітіру жылынан кешіктірілмей өткізіледі.
      4-1. Білім беру ұйымдары жыл сайын білім беру қызметін өзін-өзі бағалауды жүргізеді және өзін-өзі бағалау материалдарын білім беру саласындағы уәкілетті органның ведомствосына, оның аумақтық бөлімшелеріне, ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті органның ведомствосына, денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органға және Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесіне ұсынады.]]> admin Wed, 04 Sep 2024 15:20:43 +0600